"Ырықсыз және өзгелік етіс"

Сыныбы: 6 «А»

Күні:

Тақырыбы: Өзгелік және ырықсыз етістер

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ырықсыз және өзгелік етістер тақырыбын мысалдар келтіріп, ережесін кестелер арқылы дәлелдете отырып, жаттығу жұмыстарымен ұштастыру.

Сабақтың міндеттері:

Білімділік: Ырықсыз және өзгелік етіс бойынша білімдерін толықтыру, оларды бір-бірінен ажырата білуге үйрету.

Дамытушылық: сөйлеу тілдерін жетілдіру, ойлау қабілетін, байқағыштық қасиеттерін дамыту.

Тәрбиелік:оқушыларда тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру, талдауға алынған мысалдар арқылы адамгершілікке, ұлттық құндылықты сүйе білуге үйрету, тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Жаңа тақырыпты меңгерту

Сабақтың түрі: Дәстүрлі, практикалық

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, сұрақ-жауап, ойын әдісі, талдау

Сабақтың көрнекілігі: Таратпа материалдар, деңгейлік тапсырмалар

Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті

Жоспар:

I. Ұйымдастыру кезеңі: ( 2мин)

II. Үй тапсырмасының орындалу барысын тексеру кезеңі: ( 13 мин)

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі: ( 15 мин)

IV. Сабақты бекіту кезеңі: (5 мин)

V. Сабақты қорытындылау: ( 4 мин)

VI. Үйге тапсырма беру кезеңі: (2 мин)

VII. Бағалау кезеңі: (4мин)
Сабақтың барысы:
I. Ұйымдастыру кезеңі:

а) сәлемдесіп, сыныпты түгендеу

ә) сыныпты сабаққа бағыттау ( сыныптың тазалығына, оқушылардың киім киісіне назар аудару)

II. Үй тапсырмасының орындалу барысын тексеру кезеңі:

238-жаттығу.Қажетті жұрнақтарды жалғап,берілген сөздерден өздік етіс жасаңдар.

Үлгі: Көр(көрін), сез(сезін), жасыр(жасырын), қара(қаран), сыла(сылан), тазала(тазалан), сүрт(сүртін), ки(киін), сал(салын), гүлде(гүлден), бу(булан), біл(білін), байла(байлан), арқала(арқалан), күй(күйін), түй(түйін).

ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі:

Бүгінгі біздің өтетін тақырыбымыз ырықсыз және өзгелік етістері. Өзгелік етіс қимылдың, сөйлемдегі іс иесі, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субьект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады. Ол жұрнақтар мыналар:

1. -Ғыз,-гіз,-қыз,-кіз

2. -Дыр,-дір,-тыр,-тір,-ыр,-ір

3. -Т

Мысалы, Ол баласына өлең айтқызды. Үй иесі бізге малды күзеттірді. Сен жұртты сөйлетпедің деген сөйлемдердегі айту, күзету,сөйлеу қимылдарын істеуші ол, үй иесі, сен. Ырықсыз етістер- -ыл,іл,-л, түбірінің ішінде –л дыбысы болса, -ын,-ін,-н жұрнақтары арқылы жасалатын етіс түрі. Мысалы: сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді;

Оқулықпен жұмыс:

241- жаттығу.Берілген сөздерден қажетті жұрнақ арқылы өзгелік етіс жасап жазыңдар.

Үлгі: Көбейт(көбейттір), ойлан(ойландырт), оқы(оқыттыр), өсір(өсірт), жуын(жуындыр), айқайла(айқайлатқыз), ал(алдырт), өшір(өшірткіз), құтқар, жина(жинатқыз), жап(жаптыртқыз), түсір(түсірт), сын(сындыр), күй(күйдір),өт(өткіз),ақта(ақтатқыз),апар(апарғыз),әкел(әкелдірт),жет(жеткіз),күл(күлдірт),бас(бастыртқыз),ойна(ойнатқыз),жаз(жаздыртқыз),айт(айтқыз).

243-жаттығу. Берілген өзгелік етістерді қолдана отырып,сөз тіркестері мен сөйлем құраңдар.Сен оған үстінде тұрған қорапты түсірткіз.Арман қаланы аралап көрсеткізді.Серікке сабағын оқыттырғыз. Оған бәрін түсіндіріп ана тұрған гүлдерді өсірткіз.Қарындасыңа үйді жинаттыр.Жемістерді дұрыстап тазалатқыз.

244-жаттығу. Етістердің түбірі мен қосымшаларын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.

Үлгі: жина-л-ма-ды.....

Тапсырмалар:

1. Салт дәстүрім - тірегім (Шарты оқушылпр мақал-мәтелдер мен жаңылпаштарды айтып, өздік етістерді табады. Кейін оқушы тыйым сөздер мен жұмбақтарды айтады. Ойлануға 3 мин беремін.)

2. Алу,келді сөздерінің әр әріпінен басталатын етістіктерін табу және олардан өздік,өзгелік етістерін жасау.

3. Төменгі етістіктерден өзгелік етіс жаса

4. Қолдану,жасау,басқару,қадағалау,қабылдау,жинау,анықтау,зерттеу,ұйымдастыру,дамыту.

5. Мәтіннен өзгелік етістерін тауып,астын сызыңдар.

Д.Қонаев аз уақытта іскер басшы,зор талап иесі болып көрінді.Жер дүниені су қылып, сырттағы шаруашылықтарға баратын жолды батпаққа айналдырған. Жаңбырдың кесірінен Димекең көлін ауыстырғызды.

Көп нүктенің орнына өздік,өзгелік етіс жұрнағын қосып жаз.

Жетіл(дір)...ілген,ал(ын)...ды,сайла...ды,кел...ді,жет...ілді,сал...ып.

IV.Сабақты бекіту кезеңі:

1. Өздік және өзгелік етістерінің ережесін айт.

2. Өздік және өзгелік етістерге жалғанатын жұрнақтарды ата.

3. Өздік және өзгелік етістеріне мысал келтір

V.Сабақты қорытындылау кезеңі:

Өзгелік етіс қимылдың, сөйлемдегі іс иесі, яғни субьектінің тікелей өзі емес, екінші бір басқа субьект, қимылды орындаушы арқылы істелетінін білдіріп, белгілі бір жұрнақтар арқылы жасалады. Мысалы: жасат, салдыр;

Ырықсыз етістер- -ыл,іл,-л, түбірінің ішінде –л дыбысы болса, -ын,-ін,-н жұрнақтары арқылы жасалатын етіс түрі. Мысалы: сөз айт-ыл-ды, уәде бер-іл-ді;

VI. Үйге тапсырма беру кезеңі:

242-жаттығу. Сөйлемдердің құрамынан өзгелік етістерді теріп жазып, олардың түбірі мен жұрнақтарын дефис арқылы ажыратып жазыңдар.

Үлгі: Тарт-тыр-ып

245-жаттығу. Төленді, салынды, отырғызылды, кешіктірілмеді, шақырылды, өсірілді деген ырықсыз етістерді қолданып мәтін құрастырыңдар.

Үлгі: Қазақстанның көптеген аудандарында жаңа мектептер мен балабақшалар салынды.....

VII. Бағалау кезеңі: Сабаққа белсене қатысқан, үй жұмысын тиянақты орындаған балаларды бағалау.