Үстеу туралы түсінік

Пәні:

Қазақ тілі

Сыныбы:

6

Уақыты:

14.02.2018 ж

Сабақтың тақырыбы:

Үстеу туралы түсінік

Сабақтың мақсаты:

Үстеу туралы жалпы мағлұмат беру, үстеудің мағыналық түрлерін ашу.

Күтілетін нәтиже:

1) Үстеуді біледі.

2) Үстеудің мағыналық түрлеріне талдау жасай алады.

3) Сөйлем ішінде үстеулерді тауып, сөйлем құрай алады.

Сабақтың түрі:

жаңа сабақты меңгерту

Сабақтың әдісі:

түсіндіру, сұрақ, жауап.

Ресурстар

кесте, оқулық, кеспе қағаздар, слайд

Сабақтың кезеңдері:

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Кіріспе.

І.Ұйымдастыру кезеңі:

Психологиялық ахуал туғызу.

Топқа бөлу

«Зымыран» сұрақтар

-Сәлеметсіздер ме, балалар?

«Сәттілік шеңбері»

Шеңберге тұрып, қолдарынан ұстап, өзара іштей тілек тілеу.

Мақалдар арқылы. (4 сөзден тұратын екі мақал дайындау). Осы мақалдарды сабақтың эпигрофы ретінде алау.

-Енді, алдарыңызға бағалау парағын беремін, сол бағалау парағына бүгінгі сабақта орындалатын тапсырмаларды орындау бойынша және өткен сабақ бойынша бағалап отырасыздар.

Етістіктерден өткенді қайталау. Өткен сабақтарды пысықтау.

1. Заттың іс-әрекетін, қимылын білдіретін сөз табы- (етістік)

2. Етістің түрлері: (өздік, өзгелік, ырықсыз, ортақ)

3. –ыл, -іл, -л қай етістің жұрнағы- (ырықсыз)

4. –ған, -ген, -қан, -кен ненің жұрнақтары- (есімше)

5. іс- әрекеттік ұғымды білдіріп, етістікше де, есім сөздерше де өзгере алатын етістік- (есімше)

6. –у қай етістіктің жұрнағы. Мысалы?

Мұғаліммен амандасу.

Өткен сабақты қайталау және пысықтау бағытындағы сұрақтарға жауап береді.

Ой қозғау

-Балалар, Үстеу туралы не білеміз?

Әдемі әнді құмарта тыңдаған қалың жұрт лажсыздан таң ата у-шу болып тарқады.

Не білемін?	Не білгім келеді?	Не білдім?

Үстеуді табады

Тұсау кесер

Жаңа сабақ: «Үстеу»

- Сөйлемде іс-әрекеттің сын- сапасын, сипатын, мөлшерін, мезгілін, мекенін, мақсатын білдіретін сөз табын үстеу дейміз. Қазақ тілінде бұл сөз табын – үстеу деп атайды-, орыс тілінде - наречие , ағылшын тілінде- . Жалпы сіздер үстеуді бастауыш сыныптан білесіздер. Енді үстеуге мысал келтірейік.

Мысалы: ақырын жүрді, едәуір өсіпті, жорта айтты, әдейілеп шақырды, т.б.

Мысалы: Ауыл ілгері (қайда?) көшті. Көзіңді ашып- жұмғанша жылдам (қалай?) хабар алғызды. Осы екі сөйлемде үстеу бар ма? (балалардың жауабы). -Бар, ілгері, жылдам.

-Осы сөйлемдерде ілгері, жылдам сөздері іс- әрекеттің мекенін, амалын білдіріп тұр, қайда? қалай? деген сұрақтарға жауап береді.

Үстеу

Тұлғасына қарай

Құрамына қарай

дара

негізгі

күрделі

туынды

мағынасына қарай

1. Мезгіл үстеу: бүгін, ертең, күні бойы,

жазғытұрым, күндіз, бұрын, т.б.

2. Мекен үстеу: жоғары, төмен, ілгері, кейін,

әрі- бері, т.б.

3. Сын-қимыл үстеу: ақырын, тез, жылдам,

емін- еркін, т.б.

4. Мөлшер үстеу: онша, анағұрлым, недәуір,

т.б.

5.Күшейткіш үстеу: ең, тым, өте, аса, әбден,

сәл, мүлдем, т.б.

6. Мақсат үстеу: әдейі, жорта, қасақана,

әдейілеп, т.б.

7. Себеп- салдар үстеу: амалсыздан, бекерге,

босқа, т.б.

8. Топтау үстеу: ондап, топ-тобымен, т.б.

Мезгіл үстеу

Сұрағы: қашан? қашаннан?

Топтау үстеу

Сұрағы:қашан?қашаннан?

Мекен үстеу

Сұрағы:қайда?қайдан?

Себеп-салдар үстеу

Сұрағы:не себепті?неге?

Сын-қимыл үстеу

Сұрағы:қалай?

Үстеу

Мақсат үстеу

Сұрағы: не үшін?қалай?

Мөлшер

үстеу

Сұрағы:қаншақалай?

Күшейткіш үстеу

Сұрағы:

қалай?

Дәптермен жұмыс.

Тақтадағы мысалдар мен сөйлемдерді дәптерге жазады.

Жаңа сабақ бойынша тапсырмалар орындау

- Жаңа сабақ бойынша тапсырмалар орындайық.

1-тапсырма. (ауызша) 1 минут

Өлеңнің ішінен үстеуді тауып, мағыналық түріне ажырату.

Күн туса да жүретін өте налып, (күшейткіш)

Торықсам да сан сырға төте барып,

Өлең үшін жұмсайтын өмірімді

Бет қызылын жұмсамай өтем анық.

Жанғали Набиуллин

Күш кеміді, айбынды ту құлады,

Кеше батыр – бүгін қорқақ бұғады. (мезгіл)

Ерікке ұмтылған ұшқыр жаны кісенде,

Қан суынған, жүрек солғын соғады.

Мағжан Жұмабаев

1-тапсырма.

Өлеңнің ішінен үстеуді тауып, мағыналық түріне ажырату.

Ұлы бесін болғанда

Қобыландыдай батырың,

Бір төбеге барады,

Алды- артына қарады, (мекен)

Қарлыға қыз келер деп.

“Қобыланды батыр” жырынан

Ақырын жүріп, анық бас, (сын-қимыл)

Еңбегің кетпес далаға.

Ұстаздық еткен жалықпас,

Үйретуден балаға. Абай Құнанбаев

2- тапсырма. (жазбаша) 2 минут

Берілген үстеулерден сөз тіркесін жасау.

Төмен, бүгін, топ- тобымен, жорта, әжептәуір

2- тапсырма.

Берілген үстеулерден сөз тіркесін жасау.

Ақырын, кейін, қыстыгүні, әрең, ертең.

3- тапсырма. (ауызша) 3 минут

1. Мәтінді оқып, көп нүктенің орнына мөлшер үстеуін жаз.

2. Біз күткен поезд мезгілінен … кешігіп, түн ортасы ауа келді. Адам деген … қиындыққа төзеді деп кім ойлаған?! Түн әлі де … қараңғы. Күндіз … жобалап қойған тас жолмен вокзалға жаяу тартып келем. Вагон ішіндегі адамның көптігі…бөшкеге толтырып салған балықтай екен.

3-тапсырма.

1. Көп нүктенің орнына сын-қимыл үстеулерін қойып жаз.

Біз елден шықанда, күн де сәскелікке жақындап еді. Асан екеуіміз… әңгімелесіп келеміз. Жел … еді. … алдымыздан ауыл көрінді.…дегенде ауылдың шетіне таяу келіп тоқтадық.Қыз-бозбалалар …сөйлесіп тұр. Дереу бізді көріп, …үйге тарқаса бастады.

4- тапсырма. (жазбаша) 2 минут

Төменде берілген үстеулерді бағандарға бөліп жаз. (Постер секілді тақтаға шығып қорғау)

Әрең, мұнша, соғұрлым, сөйтіп, лезде, бірталай, біраз, ақырын, тез, талай, қыруар, бірге, әжептәуір.

Сын-қимыл үстеулері Мөлшер үстеулері

4-тапсырма.

1. Төменде берілген үстеулерді бағанға

2. бөліп жаз.

Әдейі, босқа, бекерге, лажсыздан, амалсыздан,әдейілеп, қасақана, шарасыздан, жорта, құр босқа.

Мақсат үстеулер Себеп-салдар үстеулер

5- тапсырма. (жазбша) 3 минут

Мына үстеулерді қатыстырып, сөйлем құрап жаз. (Параққа жазып, ауызша орындайды)

Таңертең, күзде, кешкісін, ілгері, жоғары.

5-тапсырма.

Мына үстеулерді қатыстырып, сөйлем құрап жаз.

онша, әдейі, қасақана, амалсыздан, әбден.

Тапсырмаларды орындайды

Қорытындылау

-Үстеудің ережесін білдік, қандай сөз табынан екенін білдік, түрлерімен таныстық. Ендеше ашық сұрақтар арқылы қорытындылайық. Сіздерге жаңа сабақ бойынша бір-бірден ашық сұрақтар таратылады. Сол сұрақтарға жауап жазып, ауызша айтасыздар.

1. Үстеу дегеніміз не?

___________________

2. Үстеу тұлғасына қарай нешеге бөлінеді?

___________________

3. Үстеу мағынасына қарай қандай болып бөлінеді?

___________________

4. Тым, аса, ең, өте, сәл сөздері үстеудің қай түріне жатады?

___________________

5. Мезгіл үстеудің сұрақтары қандай?

___________________

6. Үстеу құрамына қарай қандай болып бөлінеді?

___________________

7. Себеп- салдар үстеуінің сұрақтары қандай?

___________________

8. Сын қимыл үстеуін ата:

___________________

Берілген ашық сұрақтарға ауызша жауап беру.

2-ге бөлінеді:

негізгі, туынды

Мағынасына қарай 8 бөлінеді: ______

Күшейткіш үстеу

Қашан? Қашаннан?

2-ге бөлінеді: дара, күрделі

Не себепті? Неге?

Ақырын, жылдам, тез, емін-еркін

Бағалау.

2,5 минут

Бағалау парағы

Ф.И.О	Зымыран сұрақтар	І тапс	ІІ тапс	ІІІ тапс	ІV тапс	V тапс	Қоры-тынды

Сабақ барысында белсенді қатысқан, тапсырмаларға жауап берген оқушыларды бағалайды.

Үйге тапсырма.

Құрамында үстеуі бар 3 жұмбақ, 3 мақал жазып келу.

Үйге тапсырма алады

Кері байланыс.

2,5 минут

Не оңай болды?		Не қиын болды?	Не үйрендім?

Жаңа сабақ бойынша кері байланыс жасайды.

Мұғалім:

- Бүгінгі, сабағымыз аяқталды.