Алюминийді ал?аш 1828 ж. неміс химигі Велёр алюминий хлориды? калиймен тоты?сыздандыру ар?ылы б?ліп ал?ан.
Таби?атта таралуы. Алюминий таби?атта е? к?п тара?ан металл, жер ?ыртысы массасыны? 7,5%-і алюминийді? ?лесіне тиеді. Алюминий актив металл бол?анды?тан тек ?осылыстар т?рінде кездеседі. Алюминийді? ма?ызды ?осылыстарына — алюмосиликаттар, боксит, корунд, криолит жатады.
Алюмосиликаттар жер ?ыртысыны? негізгі ??рамды б?лігі. Алюмосиликаттарды? ??рамына сілтілік, сілтілік-жер металдар, алюминий, кремний, оттек т. б. элементтер кіреді. Алюмосиликаттарды? б?зылуынан таби?атта а? саз Al203·2Si02·2H20 т?зіледі.
Алюминийді? ма?ызды кендеріне
нефелин Na20·Al203·2Si02,
боксит А1203·Н20,
корунд А1203 т. б. жатады.
Алюминийді негізінен боксит кенінен ?ндіреді.
А л ы н у ы. Алюминий оксидін электролиздеу ар?ылы металл к?йдегі алюминий алуды 1886 жылы американ химигі Чарльз Холл іске асырды. Осы ?діспен алюминий ?ндіру ?азіргі кезде ?олданылады.
Физикалы? ?асиеттері. Таза алюминий к?міс сия?ты а? т?сті, же?іл (ты?ызды?ы 2,72 г/см3), ?те созыл?ыш металл. Бал?у температурасы 660°С. Электр тогы мен жылуды жа?сы ?ткізеді.
Химиялы? ?асиеттері. Алюминий актив металдарды? ?атарына жатады. Металдарды? электрохимиялы? кернеу ?атарында магнийден кейін орын алады. Алюминийді? сырт?ы электронды? ?абатында ?ш электрон бар. Сонды?тан реакциялар кезінде ол ?ш электрондарын беріп, химиялы? ?осылыстарда 3+ тоты?у д?режесін к?рсетеді. Алюминий к?шті тоты?сыздандыр?ыш.
Алюминий ауада тоты?ып ?те ж??а ж?не ты?ыз оксидпен ?апталады. Б?л оксид алюминийді ары ?арай тоты?удан са?тайды. Сонды?тан алюминий актив бола т?рса да суы? ж?не ысты? сумен ?рекеттеспейді. Егер алюминийді? бетін оксидтен тазартса ол сумен ?уатты ?рекеттеседі:
2A1 + 6H20 = 2A1(0H)3 + 3H2.
?олданылуы. Алюминийді? же?ілдігі, механикалы? беріктігі, жо?ар?ы жылу ж?не электр ?ткізгіштігі, ауада, суда т?ра?тылы?ы оны? техникада ке? ?олданылуын ?амтамасыз етеді.
Алюминийді? ??ймалары авиация, машина жасау ?нерк?сіптерінде ?олданылады. Алюминий ?осыл?ан болаттар жо?ары температура?а т?зімді келеді. Ол ыдыстар, трубалар, ?р т?рлі аппараттар, т?рмысты? заттар жасау?а, азы?-т?лік орау?а ?олданылады. Ірі т?йіршікті алюминий жары? беретін ракеталар, термит жасау?а, металдарды тоты?сыздандыру?а ж?мсалады. ?те ?са?тал?ан алюминий аммонал, к?міс т?різді бояулар жасау?а пайдаланылады. Алюминий жо?ары сапалы айналар жасау?а ?олданылады, ?йткені ол ?зіне т?скен с?улені? 90%-ін ша?ылыстырады. Алюминий к?п м?лшерде электр сымдарын жасау?а ж?мсалады.
Алюминий созылмалы, ж?мса?, же?іл металл, оттегімен жа?сы ?осылыстар т?зе алады, сонды?тан ол бас?а металдарды оттегімен босатып таза метал?а айналдырады. Темір тоты?ын алюминий ?гіндісімен араластырып магниймен жандыр?ан кезде к?п ?ызу (3000°С) б?лінеді. Осы ?асиеті баяу бал?итын металдарды (титан, ванадий, хром) алу?а пайдаланылады. Алюминий, магний ж?не литий ?осындылары самолет ??рылысында, ракета жасауда жиі ?олданылады. Самолетті? 65–66% (моторсыз салма?ы) ж?не моторды? т?рттен бір б?лігі алюминий ?оспаларынан істеледі. Вагон жасау, машина ??рылыстары, электр ?ндірістері ж?не бас?а толып жат?ан шаруашылы? салаларында алюминий ж?не оны? ?оспалары ма?ызды орын алады.
Бояу ?ндірісінде, ?й жабды?тарын даярлау?а, прожекторды? айнасы ретінде ?олданылатын алюминийді бас?а металмен алмастыру ?иын?а со??ан болар еді. Б?л к?ндері ?алымдар алюминийді? та?ы бас?а да ?осындыларын алу м?селесімен ш??ылдануда.
Алюминий ?аза?станда. ?аза?станда революция?а дейін алюминий рудалары ?ндірілмеген. Тек Совет ?кіметі т?сында ?ана Павлодарда алюминий ?ндірісіні? ?лкен оша?ы салынды, оны? шикізат ?оры Аманкелді (Ар?алы?) ж?не Краснооктябрь кен орнынан ?келінді.
Руда іздеу ж?не оны барлау ж?мыстарыны? д?рыс жол?а ?ойылуы ж?не геологтарды? (Е.Д.Шлыгин, Г.Е.Быков, И.С.Быкова, П.Л.Безруков) жемісті е?бектеріні? н?тижесінде Аманкелді, Шы?ыс ж?не Батыс Тор?ай, М??алжар секілді бокситті аудандар ашылды. Олар сырт к?рінісі жа?ынан біркелкі бол?анымен, зерттей келгенде бірнеше морфогенетикалы? т?рлерге б?лінеді. Тор?ай облысында?ы Ар?алы?, Жо?ар?ы ж?не Т?менгі Ашутас ж?не ?шт?бе кен орындары астау?а ??сас ойпа?да?ы алюмосиликатты ж?не карбонатты жыныстар аралы?ында ?зыннан-?за? созыл?ан руда ?абаттары болып кездеседі.
Б?лардан бас?а республика территориясында Батыс Тор?айда, Софьевка ж?не Майбалы?, Талды-Ащысайда к?п тара?ан карсты кен орындары кездеседі. Б?л кен орындары ?р д?уірлерде пайда бол?ан карбонатты жыныстарды? ?алы? ?абаты арасына орналас?ан.
Республикамызда алюминий ?ндірісіне бокситтен бас?а да жарамды шикізат ?орлары бар. Олар: алунит, андалузит, диаспор, нефелинді сиениттер, корунд, кианит ж?не бас?алар. Оларды? к?пшілігі Орталы? ?аза?станда?ы ?айталамалы кварцит ал?аптарында ?алыптас?ан, алунитті? ?оры ж?не ??нарлылы?ы Ода?та?ы бас?а аудандарда кездесетін алуниттен ана??рлым мол.Корунд кені Семізб??ыда кездеседі.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Урок на тему "Алюминий ?ндірісі"»
Бейнеу политехникалық колледжі МКҚК
Тақырыбы:Алюминий өндірісі
Арнайы пән оқытушысы: Орамалова Ару
Бейнеу 2015ж
«Бекітемін»
Директордың оқу ісі
жөніндегі орынбасары:
__________ Қ. Орынбаев
«____» _________ 2015 ж
Электротехникалық заттар пәнінің сабақ жоспары
Мамандығы: МБП 413 2 курс
Сабақтың тақырыбы: Алюминий өндірісі
Сабақтың мақсаты:
Білімділік:Алюминий өндірісі қолданысын білу;
Дамытушылық: Жаңа сабақ бойынша алған білімін жүйелей отырып, логикалық ойлау, есте сақтау қабілеттерін дамыту, дүниетанымын кеңейту.
Тәрбиелік:Еңбекке, қоршаған ортадағы көрген дүниесін бейнелей білуге, өтілген материал бойынша жан-жақты ізденуге, берілген тапсырманы өз деңгейінде жасап үйренуге және ұқыптылыққа тәрбиелеу.
І. Ұйымдастыру кезеңі: амандасу. Кабинетті ретке келтіру. Студенттерді түгендеу. Сабаққа дайындығын тексеру (дәптер, қалам).
ІІ. Үй тапсырмасын сұрауКристаллсөзі не мағынаны береді?
Кристалл қандай зат? Қандай түрлері бар
Табиғатта заттардың неше күйі бар?Оларды ата:
Аморфты дене дегеніміз не?
Бойлық созылу деформациясы дегеніміз не?
Сығылу деформациясы дегеніміз не?
Созылу деформациясы дегеніміз не
Майысу деформациясы дегеніміз не?
Бұралу деформациясы дегеніміз не?
Морт материалдар дегеніміз не?
Cерпімді деформация дегеніміз не?
Иілгіштік дегеніміз не?
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру
Алюминийді алғаш 1828 ж. неміс химигі Велёр алюминий хлоридың калиймен тотықсыздандыру арқылы бөліп алған.
Табиғатта таралуы. Алюминий табиғатта ең көп тараған металл, жер қыртысы массасының 7,5%-і алюминийдің үлесіне тиеді. Алюминий актив металл болғандықтан тек қосылыстар түрінде кездеседі. Алюминийдің маңызды қосылыстарына — алюмосиликаттар, боксит, корунд, криолит жатады.
Алюмосиликаттар жер қыртысының негізгі құрамды бөлігі. Алюмосиликаттардың құрамына сілтілік, сілтілік-жер металдар, алюминий, кремний, оттек т. б. элементтер кіреді. Алюмосиликаттардың бұзылуынан табиғатта ақ саз Al203·2Si02·2H20 түзіледі.
Алюминийдің маңызды кендеріне
нефелин Na20·Al203·2Si02 ,
боксит А1203·Н20,
корунд А1203 т. б. жатады.
Алюминийді негізінен боксит кенінен өндіреді.
А л ы н у ы. Алюминий оксидін электролиздеу арқылы металл күйдегі алюминий алуды 1886 жылы американ химигі Чарльз Холл іске асырды. Осы әдіспен алюминий өндіру қазіргі кезде қолданылады.
Физикалық қасиеттері. Таза алюминий күміс сияқты ақ түсті, жеңіл (тығыздығы 2,72 г/см3), өте созылғыш металл. Балқу температурасы 660°С. Электр тогы мен жылуды жақсы өткізеді.
Химиялық қасиеттері. Алюминий актив металдардың қатарына жатады. Металдардың электрохимиялық кернеу қатарында магнийден кейін орын алады. Алюминийдің сыртқы электрондық қабатында үш электрон бар. Сондықтан реакциялар кезінде ол үш электрондарын беріп, химиялық қосылыстарда 3+ тотығу дәрежесін көрсетеді. Алюминий күшті тотықсыздандырғыш.
Алюминий ауада тотығып өте жұқа және тығыз оксидпен қапталады. Бұл оксид алюминийді ары қарай тотығудан сақтайды. Сондықтан алюминий актив бола тұрса да суық және ыстық сумен әрекеттеспейді. Егер алюминийдің бетін оксидтен тазартса ол сумен қуатты әрекеттеседі:
2A1 + 6H20 = 2A1(0H)3 + 3H2.
Қолданылуы. Алюминийдің жеңілдігі, механикалық беріктігі, жоғарғы жылу және электр өткізгіштігі, ауада, суда тұрақтылығы оның техникада кең қолданылуын қамтамасыз етеді.
Алюминийдің құймалары авиация, машина жасау өнеркәсіптерінде қолданылады. Алюминий қосылған болаттар жоғары температураға төзімді келеді. Ол ыдыстар, трубалар, әр түрлі аппараттар, тұрмыстық заттар жасауға, азық-түлік орауға қолданылады. Ірі түйіршікті алюминий жарық беретін ракеталар, термит жасауға, металдарды тотықсыздандыруға жұмсалады. Өте ұсақталған алюминий аммонал, күміс тәрізді бояулар жасауға пайдаланылады. Алюминий жоғары сапалы айналар жасауға қолданылады, өйткені ол өзіне түскен сәуленің 90%-ін шағылыстырады. Алюминий көп мөлшерде электр сымдарын жасауға жұмсалады.
Алюминий созылмалы, жұмсақ, жеңіл металл, оттегімен жақсы қосылыстар түзе алады, сондықтан ол басқа металдарды оттегімен босатып таза металға айналдырады. Темір тотығын алюминий үгіндісімен араластырып магниймен жандырған кезде көп қызу (3000°С) бөлінеді. Осы қасиеті баяу балқитын металдарды (титан, ванадий, хром) алуға пайдаланылады. Алюминий, магний және литий қосындылары самолет құрылысында, ракета жасауда жиі қолданылады. Самолеттің 65–66% (моторсыз салмағы) және мотордың төрттен бір бөлігі алюминий қоспаларынан істеледі. Вагон жасау, машина құрылыстары, электр өндірістері және басқа толып жатқан шаруашылық салаларында алюминий және оның қоспалары маңызды орын алады.
Бояу өндірісінде, үй жабдықтарын даярлауға, прожектордың айнасы ретінде қолданылатын алюминийді басқа металмен алмастыру қиынға соққан болар еді. Бұл күндері ғалымдар алюминийдің тағы басқа да қосындыларын алу мәселесімен шұғылдануда.
Алюминий Қазақстанда. Қазақстанда революцияға дейін алюминий рудалары өндірілмеген. Тек Совет өкіметі тұсында ғана Павлодарда алюминий өндірісінің үлкен ошағы салынды, оның шикізат қоры Аманкелді (Арқалық) және Краснооктябрь кен орнынан әкелінді.
Руда іздеу және оны барлау жұмыстарының дұрыс жолға қойылуы және геологтардың (Е.Д.Шлыгин, Г.Е.Быков, И.С.Быкова, П.Л.Безруков) жемісті еңбектерінің нәтижесінде Аманкелді, Шығыс және Батыс Торғай, Мұғалжар секілді бокситті аудандар ашылды. Олар сырт көрінісі жағынан біркелкі болғанымен, зерттей келгенде бірнеше морфогенетикалық түрлерге бөлінеді. Торғай облысындағы Арқалық, Жоғарғы және Төменгі Ашутас және Үштөбе кен орындары астауға ұқсас ойпаңдағы алюмосиликатты және карбонатты жыныстар аралығында ұзыннан-ұзақ созылған руда қабаттары болып кездеседі.
Бұлардан басқа республика территориясында Батыс Торғайда, Софьевка және Майбалық, Талды-Ащысайда көп тараған карсты кен орындары кездеседі. Бұл кен орындары әр дәуірлерде пайда болған карбонатты жыныстардың қалың қабаты арасына орналасқан.
Республикамызда алюминий өндірісіне бокситтен басқа да жарамды шикізат қорлары бар. Олар: алунит, андалузит, диаспор, нефелинді сиениттер, корунд, кианит және басқалар. Олардың көпшілігі Орталық Қазақстандағы қайталамалы кварцит алқаптарында қалыптасқан, алуниттің қоры және құнарлылығы Одақтағы басқа аудандарда кездесетін алуниттен анағұрлым мол.Корунд кені Семізбұғыда кездеседі.
Бейнеу политехникалық колледжі МКҚК
