УРОК ФИЗИКА

8 сынып.

П?ні:Физика.

Саба?ты? та?ырыбы: "Электр тогы. Ток к?здері"

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік;

1. О?ушыларды? электр то?ы туралы теориялы? білімдерін ?алыптастыру;

2. О?ушыларды? эксперименттік да?дыларын дамытуды жал?астыру;

а) электр тізбегіні? элементтерін (ток к?здері) салуды ?йрету;

Дамытушылы?;

1. О?у материалын талдай білу да?дысын дамыту; ба?ылау, салыстыру, о?ыл?ан ??былыстар мен фактілерді салыстыра білу, ?орытынды жасау.

2. Сапалы ойлауды дамыту: д?лелдік, ма?сатты?, ?абылдау, ба?алай білуге бейімділік, сыни ойлау.

Т?рбиелік:

Т?ра?ты ток ?ндіру мен пайдалану проблемаларымен таныстыру.

К?рнекіліктер:

Диагностикалы? карталар, семантикалы? карталар, карточкалар

Т?жрибелер:

1. Денелерді? зарядтталып, ток к?зіне айналатынын эбонит тая?шасы ж?не элоктроскоп ар?ылы к?рсету.

2. ?р т?рлі ток к?здері, галвонометр, жал?а?ыш сымдар, 1,5 в эл.ламапсы.

3. Метал ш?угім, т?зды су, галвонометр, алюминий стаканмен жасалатын т?жрибе

Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?

?діс-т?сілі: С?ра?-жауап, талдау, баяндау.

??рал-жабды?:

1. Демонстрациялы?:

а) электрофорн машина, гальваникалы? элемент, аккумулятор, термобатарея, к?н батареясы.

2. Лабораторялы?:

а) ток к?зі;

б) мыс, мырыш, к?мір электродтар;

в) т?з ертіндісі;

г) вольтметр;

д) кілт;

е) жал?а?ыш сымдар.

Саба? жоспары.

1. Саба??а о?ушыларды? назарын аудару.

2. Саба?ты? ма?сатын ?ою.

3. О?ылатын материалмен ж?мыс:

а) ток к?здеріні? ж?мысын ба?ылау;

б) фронталді т?жрибе жасау.

5. Жа?а материалды тере?дету:

а) ?рт?рлі ток к?здерініні? ерекшеліктері туралы ?орытындылар жасау;

б) ток к?зіндегі энергияны? т?рленісін ?арастыру

6. ?йге тапсырма.

7. ?орытынды.

Саба?ты? барысы

Б?лімі

М??алімні? ?ректі О?ушыны? ?рекеті

Білім І. ?йымдастыру

Ба?алау ж?йесімен таныстырады. Диагностикалы? карта?а ?з фамилия?ды жаз. Саба? б?лімдеріндегі тапсырманы орында?ан о?ушы диагностикалы? карта?а ?зіне тиісті ?пайын ?ойып отырады.

Денгейі ба?а ?пай

жо?ары «5» 21-42

жеткілікті «4» 10- 20

ауытку «3» 2 - 9

т?мен «2» 0-1

1. Саба??а о?ушыларды? назарын аудару.

Жалпы с?ра?тар.

? Зарядтал?ан б?лшектерді ?оз?алыс?а келтіретін не?

? Электр ?рісін ?алай шы?ару?а болады?

? Денелерді ?алай электрлеуге болады?

?й тапсырмасын ?арап шы?у. Д?рыс жауап бергендер ?здеріне 2 ?пай ?ояды

? Электр ?рісі.

? Денелелерді электрлеу ар?ылы.

? ?йкеліс жасау ар?ылы.

2. Саба?ты? ма?сатын ?ою (3 мин.)

- ?алта шамы нені? к?мегімен жанады?

- ?йдеге электр шамы то?ты ?айдан алады?

- Олай болса балалар электр тогы ?здіксіз келіп т?ру ?шін оны шы?арып т?ратын к?здер болады екен. Оны ?алай деп атау?а болады?

- К?шедегі электр жары?ы кенет ?шіп ?алса, ол нені білдіреді?

- Ток деген не?

- Я?ни б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы:

Электр тогы. Ток к?здері

- Электр батареяны? к?мегімен жанады.

- Электр станциясынан.

- Ток к?здері.

- Ба?анда?ы сымдарда ток жо? екенін білдіреді.

- ?!

Т?сіну 1. Электр тогы. Б??ан дейін тынышты?та?ы электр зарядымен танысты?. Іс ж?зінде, я?ни адам ?мірінде реттелген ?оз?алыста?ы эл. зарядтарыны? ма?ызы зор.

Еркін заряд тасымалдаушыларды? реттелген ?оз?алысын электр тогы дейміз.

Зарядтал?ан денемен зарядталма?ан денені ?осатын ?ткізгіште электр тогы пайда болады. Ток зарядтал?ан денеден зарядталма?ан денеге ?арай ж?реді. Себебі зарядталма?ан денені? потенциалы ?р?ашан т?мен болады да, оларды? арасында ба?ыттал?ан электр ?рісі бар болады. Осы ба?ытпен ток ж?реді.

- сонымен, ?ткізгіште электр тогы ж?ру ?шін басты шарт не деп ойлайсы?дар?

- ?ткізгіште еркін заряд болмаса ток ж?ре ме?

- Электр ?рісі ?айда пайда болады?

?орытынды:

электр тогы ж?ріп т?ру ?шін:

? ?ткізгіште еркін зарядтар болу керек;

? еркін зарядты ?оз?алтатын электр ?рісі болу керек;

? электр ?рісін ?здіксіз шы?арып т?ратын ток к?зі керек. Д?рыс жауап бергендер ?здеріне 2 ?пай ?ояды

О?ушылар ?з ойларын айтады.

- электр ?рісі,

- ж?рмейді,

- зарядтал?ан денелерде

2. Электр тогыны? ?рекеттері.

?ткізгіште токты? бар-жо?ын оны? ?рекетінен бай?ау?а болады:

? Токты? жылулы? ?рекеті. ?ткізгіштен ток ?ткенде ол ?ызады. Б?л т?рмысты? техникада (эл.шам, ?тік, эл.плитка.) ке?інен ?олданыста екенін жа?сы білеміз.

? Токты? химиялы? ?рекеті. Химиялы? ертіндіге батырыл?ан ?ткізгіш ар?ылы ток ?ткенде ертінді ??рамында?ы заттар б?лінеді. Осы т?сілмен таза мыс алу?а, металл бетін к?міспен ?аптау?а болады. (сыртына к?міс ше?бер, г?л салын?ан стаканды к?рсету)

? Токты? магниттік ?рекеті. ?ткізгіштен ток ?ткенде оны? айналасында магниттік ?асиет пайда болады. Темір заттарын магнит сия?ты тартады. Токты? б?л ?асиеті электрмагниттік крандарда ?олданылады.

? Токты? физиологиялы? ?асиеттері. Б?л ?асиетті? бір атап ?терлігі, осы ?асиетті? ар?асында физикада?ы ?лы жа?алы?, электр тогы ашыл?ан. Жануарлар денесінен ток ?тсе онда б?лшы? еттер жиырылады. ?лкен токтарды? адам денесіне ?сері ?атты, сонды?тан токпен ж?мыс істегенде абай болу керек.

- Ток к?здеріне нені жат?ызу?а болады?

Сонымен ?атар ток к?здеріне мыналар жатады:

♦ Гальвани элементтерінде (эл.батареясы) – химиялы? реакция ?серінен зарядттар б?лінеді. Б?л элементте ?андай энегрия эл.энергиясына т?рленеді?

♦ электрофор машинасында оны? дискілері металл шеткамен ?йкеліп зарядтар о? ж?не теріс полюске жиналады да ток к?зі пайда болады, я?ни электр энергиясы ?ндіріледі. ?андай энегрия эл.энергиясына т?рленеді?

♦ генераторларда магнит ?рісінде ?ткізгішті айналдыр?анда электр тогы пайда болады. Б?л жерде ?ткізгішіті айналдыру ?шін, суды?, буды?, желді? мехнаикалы? энегрялары ?олданылады.

♦ к?н батареясында жылу ?серінен жартылай ?ткізгіш ішінде зарядттар о? ж?не теріс полюстерге жіктеліп ток к?зі пайда болалады. ?андай энегрия эл.энергиясына т?рленеді деп ойлайсы?дар?

О?ушылар ?з ойларын айтады.

- эл.батареялар.

- ішкі энергия эл.энегр. т?рленеді.

- механикалы? энергия эл.энегр. т?рленеді.

- жары?/жылу энергия эл.энегр. т?рленеді.

3. Галвани элементіні? ашылуы.

Италянды? анатом Луиджи Галвани 1786 жылы лабораториясында жануарларды? нерів ж?йесін зерттеп жатты. Жа?а сойлы?ан ба?аны? ая?тарын мыс сым?а байлап, жиегі темір балкон?а іліп ?ояды. Жел шай?ап темір жиекке тигенде ба?а ая?ы жиырылатынын бай?айды. Ол кезде ток ж?ргенде ба?аны? ая?ы жиырылатыны белгілі еді. ?рт?рлі металдармен т?жрибе жасай отырып оларды? ?сері де ?рт?рлі екенін к?реді.

Физиолог бол?анды?тан Галвани б?л ??былысты д?рыс т?сіндіре алмады, біра? «Б?лшы? еттерді? ?оз?алысы кезіндегі электр к?ші туралы трактакттар» атты т?жрибесі туралы жазды. Ол е?бекті о?ы?ан Алектсандро Вольта мынандай ?орытынды жасайды. Галвани айт?андай ба?аны? денесінде «тірі» электр жо?, оны? б?лшы? етіні? жиырылуы екі ?ткізгішті жал?а?анда пайда бол?ан электр тогыны? ба?а денесінен ?туінен бол?ан деп д?лелдеді. М?нда ба?аны? ая?ы біздегі элоктрометрді? ролін ат?ар?ан. Осы т?жрибелерді жал?астыра отырып Вольта 1800 жылы к?кірт ?ышы?ылына мырыш ж?не к?міс пластиналарды батырып, арасын ?а?азбен б?ліп т???ыш ток к?зін жасады. ?азіргі кезде Галвани элементтері жетілдірілген. Мысалы оны ?алта шамдарында ?немі ?олданамыз.

4. Ток к?зін жасау.

Соынмен ток к?зін жасау ?шін зарядттарды б?лу керек. Аттас зарядттар кулонды? к?ш ар?ылы тебілетінін білеміз. Олай болса о? зарядтты о? полюске, теріс зарядтты теріс полюске ?алай жинаймыз?

Ток к?здерінде кулонды? к?штерге ?арсы ж?мыс істейтін б?где к?штер ?олданылады. Галвани элементінде б?где к?шті? ролін химиялы? реакци к?штері ат?арады.

Б?где к?ш ж?мыны? заряд?а ?атынасын электр ?оз?аушы к?ш (Э?К) деп атаймыз.

Халы?аралы? ж?йедегі ?лшем бірлігі Вольт. .

Э?К ток к?зіні? энергетикалы? сипаттамасы болып табылады. Ток к?здеріні? полюстері «-»ж?не «+» деп белгіленеді.

О?ушылар ?з ойларын айтуы м?мкін.

?олдану ?ызы?ты т?жрибе: Метал ш?угімге т?зды су ??йыл?ан. Ш?угім жал?а?ыш сым ар?ылы галвонометрге ?осыл?ан. Галвономтерді? екінші ?шы алюминий станкан?а жал?ан?ан. Стакан?а суды ??й?анда галвонометр ток бар екенін к?рсетеді. Осы ??былысты кім т?сіндіреді?

О?улы?пен ж?мыс.

Кестені? екі ба?анын о?улы?ты ж?не ?з білгендері?ді пайдаланып толтыры?ыз, ?шінші ба?анды ?йден толтырып, келесі саба??а ?келесіз.

Мысалы былай:

№ Ток к?зі Энергияны? т?рленуі (?андай энергия электр энергиясына айналады?) ?олдану

1 АЭС гене-рато-ры Буды? ішкі энергиясы. Эл.энер-гиясы? ?ндіріс-тік ма?сатта пайдала-ну

Суда т?з ерігенде еркін зарядтар босап шы?ады да ш?угімде электр ?рісі пайда болып, ол ток к?зіні? бір полюсіні? ?ызметін ат?арады. Алюминий стакан ток к?зіні? екінші полюс. ??йыл?ан су ?ткізгіш ?ызметін ата?арады. Ток шамасы суды? жуанды?ына, ?зынды?ына байланысты болады.

Ток к?здері

№ Ток к?зі Энергияны? т?рленуі (?андай энергия электр энергиясына айналады?) ?олдану

1 Галвани элементі Химялы? энергия ?алта фонары

2 Генератор Механикалы? энергия Айн. ток ?ндіру

К?н батареясы Жылу энергиясы ?арышты? станция

Аккуму-лятор Электр энергиясы автомоб. т?ра?.ток

(д?рыс болса о?ушылар 2-6 ?пай жазады)

Анализ Та?тамен ж?мыс. Мына кесте бойынша есептерді та?ата?а орындаймыз.

№ q A Э?К

1 10 Кл 50Дж

2 10 Кл 5В

3 30Дж 5В

. q= 10 Кл

А= 30 Дж ; ?=

?=?

№ q A Э?К

1 10 Кл 30Дж 5В

2 10 Кл 50 Дж 4В

3 6 Кл 30Дж 6В

(д?рыс орында?ан о?ушылар 1-8 ?пай жазады)

Синтез Енді т?з ертіндісіне электродтарды ж?п-ж?бымен кестедегі ретпен сала отырып, ?рт?рлі ток к?зін ??растырамыз. Галвани т?жрибесіндегі ба?аны? ая?ыны? орнына,сезгіш элемент ретінде электрометрді ?олданып ток бар жа?ын тексереміз.

Т?жрибе н?тижелері бойынша кестені толтыры?ыз

Со??ы т?жрибеде прибор ток к?рсетпейді. Электродтарды ток к?зіні жал?ап бірнеше минут т?рамыз. Токты а?ытып, орнына электрометрді жал?аймыз. (электрометр ток ж?ргенін к?рсетеді) Б?л ??ралды аккумулятор дейді. Енді ?орытынды жаса?дар:

Аккумулятор.

- Бас?а ток к?здері ше.

- Б?гінгі саба?ты? жа?алы?ы не?

Біртіндеп келіп т?жрибе жасап, н?тижесін о?ушылар?а хабарлайды.

№ 1 ЭЛЕКТРОД 1-электродты? заряд та?басы 2 ЭЛЕКТРОД 2-электродты? заряд та?басы Приборды? к?рсетуі

1 мырыш - графит + Бар

2 мырыш мыс Бар

3 графит + мыс - Бар

4 мыс 0 мыс 0 Жо?

- Аккумулятор – ток к?зіне ?осыл?анда біраз заряд жина?тайды. Оны электрометрге жал?а?анда ток ж?реді. Б?дан аккумулыторды? зарядтты жина?тап алып ток беретін ток к?зі екенін к?реміз.

- бас?а ток к?здері электр тогын химимялы? реакциялар есебінен ?здері ?ндіреді.

- Электр тогы, ток к?здері туралы о?ыды?.

(д?рыс орында?ан о?ушылар 3-10 ?пай жазады)

Ба?алау Енді б?гін ал?ан ж?не б?рын?ы саба?тарды?ы білімізді ба?алау ?шін мына семантикалы? картаны толытрамыз. Сол ар?ылы б?гінгі саба?тан не білгенімізді аны?таймыз.

Д?рысты?ын тексер?ідер.

Толтырып бол?ан со? топ басшылары ?ркімні? жалпы ?пайын айтады. Сол ар?ылы ал?ан ба?аларымызды шы?арамыз.

Ба?алау:

Денгейі ба?а ?пай

жо?ары «5» 21-42

жеткілікті «4» 10- 20

ауытку «3» 2 - 9

?йге тапсырма:

Ток к?здері карточкасын толытырып келу,

§35, 133б №5,6 жатты?у. О?ушылар сем.картаны толтырады.

(д?рыс орында?ан о?ушылар 4-12 ?пай жазады)

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«УРОК ФИЗИКА»

8 сынып. Пәні:Физика. Сабақтың тақырыбы: "Электр тогы. Ток көздері"

Сабақтың мақсаты:

Білімділік;

1. Оқушылардың электр тоғы туралы теориялық білімдерін қалыптастыру;

2. Оқушылардың эксперименттік дағдыларын дамытуды жалғастыру;

а) электр тізбегінің элементтерін (ток көздері) салуды үйрету;

Дамытушылық;

Оқу материалын талдай білу дағдысын дамыту; бақылау, салыстыру, оқылған құбылыстар мен фактілерді салыстыра білу, қорытынды жасау.
Сапалы ойлауды дамыту: дәлелдік, мақсаттық, қабылдау, бағалай білуге бейімділік, сыни ойлау.

Тәрбиелік:

Тұрақты ток өндіру мен пайдалану проблемаларымен таныстыру.

Көрнекіліктер:

Диагностикалық карталар, семантикалық карталар, карточкалар

Тәжрибелер:

Денелердің зарядтталып, ток көзіне айналатынын эбонит таяқшасы және элоктроскоп арқылы көрсету.
Әр түрлі ток көздері, галвонометр, жалғағыш сымдар, 1,5 в эл.ламапсы.
Метал шәугім, тұзды су, галвонометр, алюминий стаканмен жасалатын тәжрибе

Сабақтың түрі: Жаңа сабақ

Әдіс-тәсілі: Сұрақ-жауап, талдау, баяндау.

Құрал-жабдық:

1. Демонстрациялық:

а) электрофорн машина, гальваникалық элемент, аккумулятор, термобатарея, күн батареясы.

2. Лабораторялық:

а) ток көзі;
б) мыс, мырыш, көмір электродтар;
в) тұз ертіндісі;
г) вольтметр;
д) кілт;
е) жалғағыш сымдар.

Сабақ жоспары.

1. Сабаққа оқушылардың назарын аудару.

2. Сабақтың мақсатын қою.

3. Оқылатын материалмен жұмыс:

а) ток көздерінің жұмысын бақылау;
б) фронталді тәжрибе жасау.

5. Жаңа материалды тереңдету:

а) әртүрлі ток көздерінінің ерекшеліктері туралы қорытындылар жасау;
б) ток көзіндегі энергияның түрленісін қарастыру

6. Үйге тапсырма.

7. Қорытынды.

Сабақтың барысы

Бөлімі

Мұғалімнің әректі

Оқушының әрекеті

Білім

І. Ұйымдастыру

Бағалау жүйесімен таныстырады. Диагностикалық картаға өз фамилияңды жаз. Сабақ бөлімдеріндегі тапсырманы орындаған оқушы диагностикалық картаға өзіне тиісті ұпайын қойып отырады.

Денгейі	баға	ұпай
жоғары	«5»	21-42
жеткілікті	«4»	10- 20
ауытку	«3»	2 - 9
төмен	«2»	0-1

1. Сабаққа оқушылардың назарын аудару.

Жалпы сұрақтар.

Зарядталған бөлшектерді қозғалысқа келтіретін не?
Электр өрісін қалай шығаруға болады?
Денелерді қалай электрлеуге болады?

Үй тапсырмасын қарап шығу.

Дұрыс жауап бергендер өздеріне 2 ұпай қояды

Электр өрісі.
Денелелерді электрлеу арқылы.
Үйкеліс жасау арқылы.

2. Сабақтың мақсатын қою (3 мин.)

- Қалта шамы ненің көмегімен жанады?

- Үйдеге электр шамы тоқты қайдан алады?

- Олай болса балалар электр тогы үздіксіз келіп тұру үшін оны шығарып тұратын көздер болады екен. Оны қалай деп атауға болады?

- Көшедегі электр жарығы кенет өшіп қалса, ол нені білдіреді?

- Ток деген не?

- Яғни бүгінгі сабағымыздың тақырыбы:

Электр тогы. Ток көздері

- Электр батареяның көмегімен жанады.

- Электр станциясынан.

- Ток көздері.

- Бағандағы сымдарда ток жоқ екенін білдіреді.

- ?!

Түсіну

1. Электр тогы. Бұған дейін тыныштықтағы электр зарядымен таныстық. Іс жүзінде, яғни адам өмірінде реттелген қозғалыстағы эл. зарядтарының маңызы зор.

Еркін заряд тасымалдаушылардың реттелген қозғалысын электр тогы дейміз.

арядталған денемен зарядталмаған денені қосатын өткізгіште электр тогы пайда болады. Ток зарядталған денеден зарядталмаған денеге қарай жүреді. Себебі зарядталмаған дененің потенциалы әрқашан төмен болады да, олардың арасында бағытталған электр өрісі бар болады. Осы бағытпен ток жүреді.

- сонымен, өткізгіште электр тогы жүру үшін басты шарт не деп ойлайсыңдар?

- Өткізгіште еркін заряд болмаса ток жүре ме?

- Электр өрісі қайда пайда болады?

қорытынды:

электр тогы жүріп тұру үшін:

өткізгіште еркін зарядтар болу керек;
еркін зарядты қозғалтатын электр өрісі болу керек;
электр өрісін үздіксіз шығарып тұратын ток көзі керек.

Дұрыс жауап бергендер өздеріне 2 ұпай қояды

Оқушылар өз ойларын айтады.

- электр өрісі,

- жүрмейді,

- зарядталған денелерде

2. Электр тогының әрекеттері.

Өткізгіште токтың бар-жоғын оның әрекетінен байқауға болады:

Токтың жылулық әрекеті. Өткізгіштен ток өткенде ол қызады. Бұл тұрмыстық техникада (эл.шам, үтік, эл.плитка...) кеңінен қолданыста екенін жақсы білеміз.
Токтың химиялық әрекеті. Химиялық ертіндіге батырылған өткізгіш арқылы ток өткенде ертінді құрамындағы заттар бөлінеді. Осы тәсілмен таза мыс алуға, металл бетін күміспен қаптауға болады. (сыртына күміс шеңбер, гүл салынған стаканды көрсету)
Токтың магниттік әрекеті. Өткізгіштен ток өткенде оның айналасында магниттік қасиет пайда болады. Темір заттарын магнит сияқты тартады. Токтың бұл қасиеті электрмагниттік крандарда қолданылады.
Токтың физиологиялық қасиеттері. Бұл қасиеттің бір атап өтерлігі, осы қасиеттің арқасында физикадағы ұлы жаңалық, электр тогы ашылған. Жануарлар денесінен ток өтсе онда бұлшық еттер жиырылады. Үлкен токтардың адам денесіне әсері қатты, сондықтан токпен жұмыс істегенде абай болу керек.

- Ток көздеріне нені жатқызуға болады?

Сонымен қатар ток көздеріне мыналар жатады:

♦ Гальвани элементтерінде (эл.батареясы) – химиялық реакция әсерінен зарядттар бөлінеді. Бұл элементте қандай энегрия эл.энергиясына түрленеді?

♦ электрофор машинасында оның дискілері металл шеткамен үйкеліп зарядтар оң және теріс полюске жиналады да ток көзі пайда болады, яғни электр энергиясы өндіріледі. Қандай энегрия эл.энергиясына түрленеді?

♦ генераторларда магнит өрісінде өткізгішті айналдырғанда электр тогы пайда болады. Бұл жерде өткізгішіті айналдыру үшін, судың, будың, желдің мехнаикалық энегрялары қолданылады.

♦ күн батареясында жылу әсерінен жартылай өткізгіш ішінде зарядттар оң және теріс полюстерге жіктеліп ток көзі пайда болалады. Қандай энегрия эл.энергиясына түрленеді деп ойлайсыңдар?

Оқушылар өз ойларын айтады.

- эл.батареялар..

- ішкі энергия эл.энегр. түрленеді.

- механикалық энергия эл.энегр. түрленеді.

- жарық/жылу энергия эл.энегр. түрленеді.

3. Галвани элементінің ашылуы.

Италяндық анатом Луиджи Галвани 1786 жылы лабораториясында жануарлардың нерів жүйесін зерттеп жатты. Жаңа сойлыған бақаның аяқтарын мыс сымға байлап, жиегі темір балконға іліп қояды. Жел шайқап темір жиекке тигенде бақа аяғы жиырылатынын байқайды. Ол кезде ток жүргенде бақаның аяғы жиырылатыны белгілі еді. Әртүрлі металдармен тәжрибе жасай отырып олардың әсері де әртүрлі екенін көреді.

Физиолог болғандықтан Галвани бұл құбылысты дұрыс түсіндіре алмады, бірақ «Бұлшық еттердің қозғалысы кезіндегі электр күші туралы трактакттар» атты тәжрибесі туралы жазды. Ол еңбекті оқыған Алектсандро Вольта мынандай қорытынды жасайды. Галвани айтқандай бақаның денесінде «тірі» электр жоқ, оның бұлшық етінің жиырылуы екі өткізгішті жалғағанда пайда болған электр тогының бақа денесінен өтуінен болған деп дәлелдеді. Мұнда бақаның аяғы біздегі элоктрометрдің ролін атқарған. Осы тәжрибелерді жалғастыра отырып Вольта 1800 жылы күкірт қышықылына мырыш және күміс пластиналарды батырып, арасын қағазбен бөліп тұңғыш ток көзін жасады. Қазіргі кезде Галвани элементтері жетілдірілген. Мысалы оны қалта шамдарында үнемі қолданамыз.

4. Ток көзін жасау.

Соынмен ток көзін жасау үшін зарядттарды бөлу керек. Аттас зарядттар кулондық күш арқылы тебілетінін білеміз. Олай болса оң зарядтты оң полюске, теріс зарядтты теріс полюске қалай жинаймыз?

Ток көздерінде кулондық күштерге қарсы жұмыс істейтін бөгде күштер қолданылады. Галвани элементінде бөгде күштің ролін химиялық реакци күштері атқарады.

Бөгде күш жұмының зарядқа қатынасын электр қозғаушы күш (ЭҚК) деп атаймыз.

Халықаралық жүйедегі өлшем бірлігі Вольт. .

ЭҚК ток көзінің энергетикалық сипаттамасы болып табылады. Ток көздерінің полюстері «-»және «+» деп белгіленеді.

Оқушылар өз ойларын айтуы мүмкін.

Қолдану

Қызықты тәжрибе: Метал шәугімге тұзды су құйылған. Шәугім жалғағыш сым арқылы галвонометрге қосылған. Галвономтердің екінші ұшы алюминий станканға жалғанған. Стаканға суды құйғанда галвонометр ток бар екенін көрсетеді. Осы құбылысты кім түсіндіреді?

Оқулықпен жұмыс.

Кестенің екі бағанын оқулықты және өз білгендеріңді пайдаланып толтырыңыз, үшінші бағанды үйден толтырып, келесі сабаққа әкелесіз..

Мысалы былай:

№	Ток көзі	Энергияның түрленуі (қандай энергия электр энергиясына айналады?)	Қолдану
1	АЭС гене-рато-ры	Будың ішкі энергиясы.	Эл.энер-гиясың өндіріс-тік мақсатта пайдала-ну

Суда тұз ерігенде еркін зарядтар босап шығады да шәугімде электр өрісі пайда болып, ол ток көзінің бір полюсінің қызметін атқарады. Алюминий стакан ток көзінің екінші полюс. Құйылған су өткізгіш қызметін атақарады. Ток шамасы судың жуандығына, ұзындығына байланысты болады.

Ток көздері

№	Ток көзі	Энергияның түрленуі (қандай энергия электр энергиясына айналады?)	Қолдану
1	Галвани элементі	Химялық энергия	қалта фонары
2	Генератор	Механикалық энергия	Айн. ток өндіру
3	Күн батареясы	Жылу энергиясы	Ғарыштық станция
4	Аккуму-лятор	Электр энергиясы	автомоб. тұрақ.ток

(дұрыс болса оқушылар 2-6 ұпай жазады)

Анализ

Тақтамен жұмыс. Мына кесте бойынша есептерді тақатаға орындаймыз.

№	q	A	ЭҚК
1	10 Кл	50Дж
2	10 Кл		5В
3		30Дж	5В

...

q= 10 Кл

А= 30 Дж ; ع=

ع=?

№	q	A	ЭҚК
1	10 Кл	30Дж	5В
2	10 Кл	50 Дж	4В
3	6 Кл	30Дж	6В

(дұрыс орындаған оқушылар 1-8 ұпай жазады)

Синтез

Енді түз ертіндісіне электродтарды жұп-жұбымен кестедегі ретпен сала отырып, әртүрлі ток көзін құрастырамыз. Галвани тәжрибесіндегі бақаның аяғының орнына,сезгіш элемент ретінде электрометрді қолданып ток бар жағын тексереміз.

Тәжрибе нәтижелері бойынша кестені толтырыңыз

Соңғы тәжрибеде прибор ток көрсетпейді. Электродтарды ток көзіні жалғап бірнеше минут тұрамыз. Токты ағытып, орнына электрометрді жалғаймыз. (электрометр ток жүргенін көрсетеді) Бұл құралды аккумулятор дейді. Енді қорытынды жасаңдар:

Аккумулятор ...

- Басқа ток көздері ше..

Бүгінгі сабақтың жаңалығы не?

Біртіндеп келіп тәжрибе жасап, нәтижесін оқушыларға хабарлайды.

№	1 ЭЛЕКТРОД	1-электродтың заряд таңбасы	2 ЭЛЕКТРОД	2-электродтың заряд таңбасы	Прибордың көрсетуі
1	мырыш	-	графит	+	Бар
2	мырыш		мыс		Бар
3	графит	+	мыс	-	Бар
4	мыс	0	мыс	0	Жоқ

- Аккумулятор – ток көзіне қосылғанда біраз заряд жинақтайды. Оны электрометрге жалғағанда ток жүреді. Бұдан аккумулытордың зарядтты жинақтап алып ток беретін ток көзі екенін көреміз.

- басқа ток көздері электр тогын химимялық реакциялар есебінен өздері өндіреді.

- Электр тогы, ток көздері туралы оқыдық.

(дұрыс орындаған оқушылар 3-10 ұпай жазады)

Бағалау

Енді бүгін алған және бұрынғы сабақтардығы білімізді бағалау үшін мына семантикалық картаны толытрамыз. Сол арқылы бүгінгі сабақтан не білгенімізді анықтаймыз.

Дұрыстығын тексерңідер.

Толтырып болған соң топ басшылары әркімнің жалпы ұпайын айтады. Сол арқылы алған бағаларымызды шығарамыз.

Бағалау: