Сұрау есімдігінің түрленуі.

Қазыбек би атындағы №36 жалпы орта мектеп

Ашық сабақ

Тақырыбы: Сұрау есімдігінің түрленуі

7А сынып

Қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімі:

Б. Н. Садықова

Өткізілетін уақыты: 21.11.2016

Өткізілетін орны: 19- кабинет

Шымкент – 2016

Сабақтың тақырыбы: Сұрау есімдігінің түрленуі

Сабақтың мақсаты:

білімділігі: сұрау есімдігінің түрленуі туралы түсінік беру, білімдерін тереңдету.

тәрбиелігі: оқушылардың сауаттылығын арттыру, Отанын, елін, жерін қорғай білуге тәрбиелеу.

дамытушылық: оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыта отырып, өзіндік ой түйе білуге үйрету. жан – жақты ойлау,есте сақтау қабілетін жетілдіру

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: түсіндіру, сұрақ-жауап, талдау, Венн диаграммасы, бес тармақ – синквин, топтастыру.

Пәнаралық байланысы: әдебиет, математика.

Сабақтың көрнекілігі: кестелер, (сұрау және өздік есімдігінің түрленуі),

слайд, постер, смайликтер, тапсырма қағаздары, стикерлер, интербелсенді тақта, түрлі-түсті гүлдер, семантикалық карта.

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі:

а) сәлемдесу,

ә) түгелдеу,

б) сабаққа даярлау,

в) түрлі түсті гүлдер арқылы топқа біріктіру,

ІІ. Үй тапсырмасы.

1 «Өзіңді-өзің тексер».

• Есімдік дегеніміз не?

• Есімдіктің мағыналық түрлерін ата.

• Жіктеу есімдігі дегеніміз не? Қалай түрленеді?

• Сілтеу есімдігі дегеніміз не? Қалай түрленеді?

2 Постер арқылы үй тапсырмасын қорғау.

3 «Айтыс» топтар айтысы.

І топ «Лексика», ІІ топ «Фонетика», ІІІ топ «Морфология», ІV топ «Синтаксис».

Жаңа сабақты жұмбақ, ребус арқылы бастау.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Есімдіктер – есім сөздердің орнына жүретін сөз табы. Есімдіктер қандай сөздердің орнына қолдануына байланысты зат және заттық белгі деген ұғыммен ұштасып, жалпы зат және заттық белгі мағыналарына ие болады. Сол ұғымдардың жалпы түрдегі атауы есебінде айтылады.Мысалы, жіктеу есімдігі мен, сен; сілтеу есімдігі бұл, сол; сұрау есімдігі кім? не? қай? Сөздерін алайық. Осы есімдіктердің негізгі мағыналарын іштей топтастырып қарайтын болсақ, олардың кейбірі заттық ұғымдағы сөздер де, кейбірі белгісі ұғымындағы сөздер болып күрделі екі жікке бөлінеді. Яғни мен, сен, кім? не? есімдіктері заттық ұғымдағы сөздер де, бұл, сол, қай? есімдіктері заттың белгісі ұғымындағы сөздер қатарына жатады. Міне, осылай іштей заттық ұғымдағы (субстантивті) есімдіктер және заттың белгісі ұғымындағы (атрибутивтік) есімдіктер болып екі салаға бөлінеді.

Зат есімге және зат есім орнына қолданыла алатын (заттанған) сөздерге қойылатын кейбір сұрақтарға көптік, тәуелдік, септік, жіктік жалғаулар қосыла алады. Мысалы: кімім? кімдер? кіммен? кімге?

Сұрау есімдігі сөйлемде барлық сөйлем мүшесі қызметін атқарады.

Олар баяндауышқа жақынырақ тұруға бейім. Өйткені білуді мақсат етіп, сұрау қойған кісі сұрауға жауап беруді қалайды.

Сұрау есімдігі құрмалас сөйлемнің бағыныңқы сыңарында келсе, сұрау мағынасынан айырылып, қатыстық мағынаға ие болады. Мысалы: Кім еңбекті көп істесе, үлесті де мол алады.

Сұрау есімдіктері зат есімнің орнына жүріп, зат есімдерше тәуелденеді, септеледі және жіктеледі.

Сұрау есімдіктерінің тәуелдену үлгісі

Тәуелдіктің жақтары	кім?	не?	қайсы?	нешеу?
І менің біздің ІІ сенің сіздің сендердің сіздердің ІІІ оның олардың	кімім? кіміміз? кімің? кіміңіз? кімдерің? кімдеріңіз? кімі? кімі? кімдері	нем? неміз? нең? неңіз? нелерің? нелеріңіз? несі? несі? нелері?	қайсым? қайсымыз? қайсың? қайсыңыз? қайсыларың? қайсыларыңыз қайсысы? қайсысы? қайсылары?	нешеуім? нешеуіміз? нешеуің? нешеуіңіз? нешеулерің? нешеулеріңіз? нешеуі? нешеуі?

Сұрау есімдіктерінің жіктелу үлгісі

Жіктіктің жақтары.	Кім?	Қайсы?	Нешеу?	Қандай?	Не?
I мен біз II сен Сендер Сіз сіздер III ол олар	Кіммін? Кімбіз? Кімсің? Кімсіңдер? Кімсіз? Кімсіздер? Кім? Кімдер?	Қайсымын? Қайсымыз? Қайсысың? Қайсысыңдар? Қайсысыз? Қайсысыз? Қайсы? Қайсы?	Нешеумін? Нешеуміз? Нешеусің? Нешеусіңдер? Нешеусіз? Нешеусіздер? Нешеу? Нешеу?	Қандаймын? Қандаймыз? Қандайсың? Қандайсыңдар? Қандайсыз? Қандайсыздар? Қандай? Қандай?	- -

Сұрау есімдіктерінің септелу үлгісі

Септік	Кім?	Не?	Кімдер?	Нелер ?	Нешеу ?	Қайсы ?
Атау Ілік Барыс Табыс Жатыс Шығыс Көмектес	Кім? Кімнің? Кімге ? Кімді ? Кімде? Кімнен? Кіммен ?	Не ? Ненің? Неге ? Нені ? Неде ? Неден ? Немен?	Кімдер ? Кімдердің? Кімдерге? Кімдерді ? Кімдерде ? Кімдерден? Кімдермен?	Нелер нелердің? Нелерге ? Нелерді? Нелерде? Нелерден? Нелермен?	Нешеу ? Нешеудің? Нешеуге ? Нешеуді? Нешеуде? Нешеуден? Нешеумен?	Қайсы ? Қайсының? Қайсыған? Қайсыны? Қайсыда? Қайсыдан? Қайсымен?

«Артық білім кітапта»

Оқулықпен жұмыс

Дәптермен жұмыс.

84-жаттығу. Көшіріп жазып, есімдіктердің мағынасына қарай ажырату.

85-жаттығу. Берілген сұрау есімдіктерін қатыстырып сөйлем құрап жазыңдар.

86-жаттығу. Нешінші?, қайсысы? деген сұрау есімдіктерін жіктеп, тәуелдеп жазыңдар.

87-жаттығу. Шешендік сөздерді оқып, сұрау есмімдіктерін табыңдар.

І топ «Ойлан, тап!»

Көп нүктенің орнына тиісті есімдікті қойып жазу

1 Үлкенді сен сыйласың ,

Кіші ....... сыйлайды .

2 Біреу тойып секіреді ,

........ тоңып секіреді.

3 Балапан ұяда ....... көрсе ,

Ұшқанда соны іледі .

4 Не ексең , ........... орасың .

ІІ топ Графикалық диктант

Жіктеу ___________________________________________

Сілтеу ___________________________________________

Сұрау ___________________________________________

ІІІ топ Семантикалық карта

Мысалдар	жіктеу	сілтеу	сұрау	өздік	белгісіздік	болымсыздық	жалпылау
барлық кейбіреу олар мыналар өздері ешқашан біздің қайда әлдеқашан біреуге дәнеңе әне қалай тегіс әрқашан

ІV топ Есімдіктердің жасалу жолдарын сызып белгілеңіз

Бұл, сол, осынау,сонау, мен, маған, оны, қашан, қалай, кім

Жалпылау, белгісіз, болымсыз

Түгел, барлығы, қалай, қашан, өзім, өзіңіз

Жіктеу, сұрау, сілтеу

Өздік, сұрау, жалпылау

Біреу, бірдеме, әлдекім, ештеңе, ешкім, бәрі, жаппай

Түгел, барлығы, қалай, қашан, өзім, өзіңіз

Жіктеу, сұрау, сілтеу

І топ Полиглот ( асты сызылған сөздерді қазақ, орыс ,ағылшын тілдерінде айту керек)

Тарих қана, халық қана туатын

Алыптардың арқа тұтпас кім атын?

Ұлы арманын жырлау үшін қазаққа

Керек болды Абай сынды ұлы ақын!

ІІ топ Полиглот ( асты сызылған сөздерді қазақ, орыс ,ағылшын тілдерінде айту керек)

Дүние ойдан шығады,

Өзімді өзім ұмытып.

Көңілім әнді ұғады,

Жүрегім бойды жылытып.

ІІІ топ Полиглот ( асты сызылған сөздерді қазақ, орыс ,ағылшын тілдерінде айту керек)

Арқаның Бетпақ деген даласы бар,

Бетпақ-шөл, ойлы-қырлы панасы бар

Сол шөлде ел жоқ, күн жоқ өсіп-өнген,

Жәндіктің киік деген баласы бар

ІV топ Полиглот ( асты сызылған сөздерді қазақ, орыс ,ағылшын тілдерінде айту керек)

Көл қорыған сен едің,

Сен де айырылдың көліңнен.

Ел қорыған мен едім,

Мен де айырылдым елімнен.

І топ «Біліміңді тексер»

Берілген сөйлемдерге морфологиялық талдау, бір сөзге математикалық формуламен фонетикалық талдау жасау.

Есжанның сөзі Маратты терең ойға батырды.

ІІ топ«Біліміңді тексер»

Берілген сөйлемдерге морфологиялық талдау, бір сөзге математикалық формуламен фонетикалық талдау жасау.

Әлдекім еркін аттап, ішке кірді.

ІІІ топ «Біліміңді тексер»

Берілген сөйлемдерге морфологиялық талдау, бір сөзге математикалық формуламен фонетикалық талдау жасау.

Мақтадан тамаша талшық алынады.

ІV топ «Біліміңді тексер»

Берілген сөйлемдерге морфологиялық талдау, бір сөзге математикалық формуламен фонетикалық талдау жасау.

Мақта – аса бағалы өсімдік.

І топ Жинақтау
“Сызба кесте, білім “5”-те”

р/с	Мысалдар	жіктеу	сілтеу	сұрау	өздік	белгісіздік	Болым сыздық	Жалпылау
1.	Барлық
2.	Олар
3.	Мыналар
4.	Өздері
5.	Ешқашан
6.	Қайда?
7.	Бәрі
8.	Кейбіреу
9.	Ешқайда
10.	Әлдеқайда
11.	Өзіміздің

ІІ топ Топтастыру стратегиясы

Сілтеу

Сұрау

Жіктеу

ІІІ топ Венн диаграммасы бойынша салыстыру

Сұрау

есімдігі

Ортақ

Сілтеу

есімдігі

ІV топ Бес тармақ – синквин

1 зат есім

2 сын есім

3 етістік

4 бағалаушы сөз (Осы мәселеге қатысты сөйлем)

5 синоним

Оқушылардың білімін бағалау. Топ басшылары формативті бағалауды жүргізеді.

Рефлексия. Кері байланыс (Нені білдім? Нені білемін? Нені білгім келеді?) бойынша стикерге жазып, білім ағашына жабыстырады.

Үйге тапсырма:

1. Сұрау есімдігінің түрленуі.

2. 88-жаттығу.

3. Есімдіктерді қатыстыра отырып, «Өмір үшін күрес» тақырыбында әңгіме жазу.