Кіріспе сөз.Абай Құнанбаев –қазақ әдебиеті мен өнерінің тарихында дараланып тұрған Ұлы тұлға. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абайы біреу-ақ. Абайы бар ел қай халықпен де терезесін теңестіре алады. Ол – қазақтың бір жерінде туып, бар жерінің туын ұстап тұрған кемеңгер.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Абайдың поэмалары»
«Жезқазған Бизнес және көлік колледжінің»
І санатты оқытушысы
Акимжанова Гаухар Сауалхановна
1.Сабақтыңтақырыбы: Абай Құнанбаев «Ескендір» поэмасы
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың түрі: шығармашылық-ізденіс сабағы
Қолданылған технология: СТО технологиясы, оза оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технология
5.Сабақтың жабдығы: интербелсенді тақта, кестелер, слайд,үлестірмелі парақтар, бағалау парағы
6.Сабақ мақсаты:
Білімділік: Көркем туындыны түсініп, мәнерлеп оқуға және идеялық-тақырыптық негізін, ой астарын түсінуге үйрету, поэманың тереңіне бойлату, ақынның образ жасау шеберлігін ұғындыру.
Дамытушылық : Поэманы талдай білуге төселдіру, сын тұрғысынан ойландыру арқылы түйіндік ойларын айта білуге, өзіндік пікір қалыптастыруға дағдыландыру, өз ойын тұжырымдауға, топтастарының ой- пікірлерін тыңдауға, тиянақты, жүйелі сөйлеуге үйрету.
Тәрбиелік: Ақын шығармасындағы оқиғалар негізінде оқушылардың дүниетанымын, адамгершілік қасиеттерінің көзін аша отырып, рухани имандылыққа, ізденіске, іскерлікке, таным белсенділігін арттыруға тәрбиелеу. Білім алушының даралық мүмкіндіктерін шығармашылық тапсырмалар арқылы көрсету, сөйлеу мәдениетін жетілдіру, шешендікке баулу.
САБАҚ БАРЫСЫ:
І.Ұйымдастыру кезеңі:
Жүрегін шырақ етіп жандырған кім?
Жырымен жан сусынын қандырған кім?
Өзіне-өзі орнатып ескерткішті,
Мұра қып кейінгіге қадырған кім?
Ерте оянып, ойланып ,ер жеткен кім?
Талабын тас қияға өрлеткен кім?
Құба жон, құбақан құм, құла қырды,
Өлеңнің бесігінде тербеткен кім?
Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өскен кім?
Үнінен әділдіктің лебі ескен кім?
Арманын аттандырып келешекке,
Бізбенен осы күнге тілдескен кім?
ІІ.Білімді бақылау кезеңі: «Кім» сұрағына жауап алу.
Оқытушы: Иә, балалар бұл Абай атамызға арналған өлең жолдары. Олай болса, осы ойларыңызға қандай дәлел айтар едіңіздер?
Білім алушы: Мен бұл жауабымның дәлелі ретінде сіздерге үй тапсырмасын орындап берейін. «Өлсем орным қара жер сыз болай ма» өлеңін жатқа айту.
Оқытушы: Балалар, олай болса, үйге берілген тапсырмаларға кезек берелік.
Білім алушы:Үйге Абайдың өмірі мен шығармашылығы жайлы оқу, «Ескендір» поэмасымен танысу, «Көңіл құсы құйқылжыр шартарапқа», «Өлсем орным қара жер сыз болай ма» өлеңдерінен үзінді жаттауға берілді.
ІІІ.Жаңа сабақты меңгеру кезеңі:
Кіріспе сөз.Абай Құнанбаев –қазақ әдебиеті мен өнерінің тарихында дараланып тұрған Ұлы тұлға. Қазақ жерінің ақыны, данышпаны көп болғанымен Абайы біреу-ақ. Абайы бар ел қай халықпен де терезесін теңестіре алады. Ол – қазақтың бір жерінде туып, бар жерінің туын ұстап тұрған кемеңгер.
Ақын шығармалары осы күнгі бай, ұлттық әдебиетіміздің алтын діңгегін қадады. Ақын шығармашылығындағы елеулі орын алатын бір сала –поэмалары.
Бүгінгі әлеуметтік-гуманитарлық пәндер кафедрасының апталығы аясында өткізілгелі отырған ашық сабағымыздың тақырыбы – Абай Құнанбаевтың «Ескендір» поэмасы. Мақсаты: шығарманың идеялық-тақырыптық негізін, ой астарын түсіну,ақынның образ жасау шеберлігін ұғыну, өзіндік пікір қалыптастыруға дағдылану.
Екі топқа бөлініп жұмыс жүргіземіз. Топ мүшелерін топбасылары бағалап отырады. Поэма мәтінін үйде оқып келген болатынсыздар.
«Ескендір» поэмасы – Абай поэмасының ішіндегі ең елеулісі, ақынның гуманистік ой-пікірлерін тереңірек танытатын шығармасы. Поэманың басты кейіпкері Ескендір – Шығыс елдеріне Ескендір Зұлқарнайын деген атпен тараса, Еуропаға Александр Македонский деген атпен тараған, белгілі қолбасшы жайлы аңыздар негізіне, жырларға кейіпкер болған патша. Ескендір жайында Шығыс ақындарының көбі жырлаған. Ә.Фирдауси «Шахнамасында», Низами – «Ескедір-нама» дастанында, Жәми – «Ескендірдің даналық кітабында» жазып, Ескендір образын ақылды, батыр деп ардақтап көрсеткен. Ал, Абай «Ескендір» дастанына ұстазы Аристотельді, Ескендірдің әкесі мен тұрған жерін, патшалығын қосып, өзінше жырлайды. Абайдың бұл шығармасы неміс романтикалық әдебиетінің көрнекті ақыны болған Альберт Фон Шамиссодан 1844 жылы аударған В.А. Жуковский түпнұсқасына ұқсас болып келеді.
Бекіту кезеңі:
«Ой шақыру» стратегиясы бойынша төмендегі сұрақтарға жауап берейік.
1)Поэма дегеніміз не?
Поэма (грек. – «туынды») – орта көлемді эпикалық түрге жататын, өмірде болған не болуға тиісті күрделі құбылыстар мен келелі оқиғаларды, алуан-алуан тағдыры мен заман шындығын көлемді, желілі эпикалық не лирикалық сипаттағы өлеңмен суреттейтін жанр.
2)Абайдың қандай поэмалары бар? (Ескендір, Масғұт, Әзім әңгімесі)
Сөздікпен жұмыс. «Сөздер сөйлейді» стратегиясы бойынша шығарма мазмұнында кездесетін төменде берілген сөздердің мағынасын ашып, орыс және ағылшын тілдеріне аударамыз.
Хакім- (ғалым) – ученый —
Данышпан – (оқымысты) – гений —
Иман – (дін, Алланы мойындау) – религия —
Ғибрат – (үлгі) – пример —
Аран – (көзі тоймау) – ненасытный —
Қолына – (әскеріне) – армия —
«Кубизм» стратегиясыбойынша топтық жұмыс жүргіземіз. Екі топқа үш тапсырмадан беріледі.
1-қыры: «Ойланыңыз». Шығарма мазмұнына жоспар құрыңыздар.
Ескендірдің тегі, патшалығы, жорықтары.
Жорықтағы Ескендірдің бұлақпен кездесуі.
Ескендірдің бұйрығы.
Күзетшімен тілдесуі, оның сыйы.
Аристотельдің сүйекті өлшеуі.
Ақынның өсиет сөзі.
2-қыры: «Зерттеңіз». Зерттеу сұрақтары:
«Абай «Ескендір» поэмасын шығыс поэзиясына сүйеніп жазды» — деген пікірді қалай түсіндіресіздер.
«Ескендір» дастаны тек шығыс поэзиясына ғана сүйеніп жазылған ба?
Абай Құнанбаев медреседе оқығанда білім нәрін шығыс поэзиясынан алды. Шығыс классиктері: Фирдауси, Науаи, Низами өз дастандарында, шығармаларында атақты грек қолбасшысы Александр Македонский туралы аңыздарды арқау еткен, мадақтаған. Ендеше, Абай шығыс поэзиясымен терең сусындағандықтан, өз поэмасының өзегін одан алған да болар.
Жоқ. Мен олай ойламаймын.Белгілі ақын 60 жылдары батыстың ақындары мен философтарының еңбектеріне ден қойып, оқыған. Оған дәлел сөз – өз сөзі. Яғни, «Шығысым – батыс боп кетті» — деуі. Ақын өз шығармасында тарихи деректерді батыс философы Дрэпердің «История умственного развития Европы» атты еңбегінен алған шығар. Өйткені, Дрэпер: «Александр Македонский – это искатель приключении, осуществляя намерения отца своего, Филиппа начал свое выступление с крайне ничтожными средствами»,- деп жазады. Дрэпер әйгілі философ Аристотельді мақтаса, Абай Аристотель даналығына, ақыл сөзіне сүйсінеді. Олай болса, Абай поэмасы Ескендір қасиетін ашуда батыс ғалымдарының идеясымен үндес.
3-қыры:«Қолданыңыз». «Ескендір» поэмасының мазмұны бойынша шағын көрініс көрсетіңіздер.
4-қыры: «Суреттеңіз». ПоэмадағыЕскендір бейнесін суреттеңіздер.
5-қыры:«Салыстырыңыз». Абайдың«Ескендір» поэмасы мен қарасөзін салыстыру.
6- қыры «Талдаңыз». «Ескендір» поэмасына талдау жасау.
Авторы: Абай Құнанбаев
Шығарманың аты: «Ескендір» поэмасы
Тақырыбы: Адамгершілік, қанағат тұту, даналық.
Идеясы: Қанағат пен жауыздықты әшкерелеу, әділет пен даналықты дәріптеу.
Жанры: эпикалық (поэма)
Ұйқас:қара өлең (ааба)
Шумақ: 42
Тармақ:4
Буын:11, 12
Бунақ:3
Түйінді ой: Абай бұл шығармасында адам бойындағы жаман қасиеттерді әшкерелейді. Ол өз өлеңінде де өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ бес дұшпаның деп атап көрсеткен болатын.
4) «Автор орындығы» стратегиясы.
І топ. 4- тапсырма.
1.Өсиет (ақыл сөз) – қандай сөздер еді?
Поэмадан өсиет өлеңді тауып, автор орындығына отырып, мәнеріне келтіріп оқыңыз, өз пікіріңізді білдіріңіз.
ІІ топ. 4-тапсырма. «Екі түрлі түсіндірме күнделігі» стратегиясы.
Мәтіннен үзінді
Үзінді жайлы пікір
Ой-тұжырым мазмұнға сәйкес
мақал- мәтел
Долдықпен хан Ескендір ашуланды,
Ашуланып қақпаға жетіп барды.
Ашу дұшпан, ақыл дос, ақылыңа ақыл қос
Қанша алтынды күміспен салсадағы,
Бір кішкентай сүйекті аудармады
Арпа -бидай ас екен,
Алтын –күміс тас екен
Жақсы болсаң жарықты кім көрмейді ,
Өз бағаңды өзіңнен кім сұрайды?
Жақсының жақсылығын айт нұры тасысын! Жақсы ай мен күндей, Баршаға бірдей.
Қарның тойса, қайғырма мақтан үшін,
Толмас көзің толар деп қайғы жеме
Қанағат – қарын тойғызады,
Қанағатсыздық – жалғыз атын сойғызады.
Өзі тойғанымен , көзі тоймас.
V.Қорытындылау: Кері байланыс парағын толтыру.
Сабақтан қандай әсер алыңыз?
Сабақ барысында қандай қиындықтар туындады?
Қай тапсырма орындауда қызықты болды?
Біліміңізді қай тапсырманы орындағанда толық жеткізе алдыңыз?
Абай “Ескендір”поэмасы арқылы әлемдік әдебиетке үлес қосса,біз осы поэмамен танысып,талдау барысында бойымызға қандай асыл қасиеттерді жинадық?
Пендешіліктенарылуға
Имандыболуға
Арлы болуға
Қанағат етуге
Ашкөзділіктен сақтануға
Ойланып ісжасауға
Күлкіге қалмауға
Яғни, бай рухани өнеге,тәлімі мол тәрбие алдық деп есептейміз.
Үй тапсырмасы:
Абай әлемін бүкіл дүниеге таратушы кемеңгер Мұхтар Әуезов : «Мен Абай тереңінен шөміштеп қана іштім» деген екен.Ал біз Ұлы ғұлама тереңіне бас қойғанымызбен тек солтереңнен дәм таттық қой деп ойлаймын.Сол себепті оқудан,білімге құштарлықтан,ізденуден жалықпайық дей отырып, үй тапсырмасын ұсынамын:
1.Поэмадан үзінді жаттау (міндетті).
2.Мазмұнын тезистеп жазу(міндетті).
“Ұлыдан-ұлағат” Абай шығармашылығы бойынша ізденіп,ойтолғау жазу (мүмкіндік деңгей) (Электрондық пошта арқылы жолдау).
Давным-давно, еще до нашей эры Узнали люди имя Искандера. Сын Македонского царя Филиппа - Он гордым и тщеславным был без меры.
Когда Филипп скончался, сын - наследник Без малого был двадцати двухлетним, Но и тогда уже его бесило Существование царей соседних.
Где Македонский царь живет и правит, Никто другой равняться с ним не в праве!- Царь Искандер собрал большое войско И на соседей грозный меч направил.
Губя и беззащитных и безвинных, Шли Македонцы страшною лавиной, Им города и царства покорялись, И кровь лилАсь на всем пути их длинном.
Росло число владений разоренных, Все меньше было царств не покоренных, Но Искандеру большего хотелось - Всю землю видел он порабощенной.
Кровавыми победами своими Он страшным сделал собственное имя. Царем царей злодея величали Дрожащие от страха подхалимы.
Не испытав ни разу пораженья Царь с войском постоянно был в движеньи, И где им на пути встречалось царство, Там начиналось новое сраженье.
Зализывая собственные раны Сдавались в рабство города и страны: По смелости и силе Искандеру Правителей не оказалось равных.
...Однажды посреди большой пустыни Послал им Бог страданья не простые - От жажды обессилело все войско, Но нет воды, кувшины все пустые.
И чувствуя смертельную усталость Среди песков горячих войско встало, Хотели слуг убить, виня во всем их, Но и на это силы не осталось.
Пал конь под Искандером, вздрогнув телом, И всаднику так сильно захотелось Упасть на гриву боевого друга!.. Но вдруг - перед глазами заблестело.
Царь сделал неуверенно два шага И видит - перед ним живая влага. Лишь прикоснулся он к воде губами, К нему вернулись сила и отвага.
Струился этот ручеек волшебный, Маня водой, прохладной и целебной. На вкус вода была приятней меда, И запах у нее казался хлебным.
- Что за вода! - не мог царь надивиться, - Напейтесь все и освежите лица, Нас ждет добыча в том краю пустыни, В котором смог такой ручей родиться.
Со мною, полземли завоевавшим, Удвоиться должны победы ваши. Мне равных нет! Идите вслед за мною, И все богатство мира станет нашим!..
Нет ничего надежней твердой веры, И верные приказам Искандера Вверх по ручью под музыку сырнаев Пошли непобедимые аскеры.
Шли Македонцы долго, без привалов, И вывел их ручей к высоким скалам. Стояли там ворота золотые, Но их открыть никак не удавалось.
По-всякому толкали их и били, Но никаких успехов не добились. Посовещались - как же распахнуть их?- И не найдя решенья, отступились.
У Искандера неудача эта Окрасила раздумья мрачным цветом, Он спрашивал себя - Что делать дальше? - И нужного не находил ответа.
Сознание позорного бессилья Самолюбивого царя взбесило, Он подбежал к воротам ненавистным И стал стучать в них - сколько было силы.
Из-за ворот раздался голос строгий: -Кончай стучать! Тебе здесь нет дороги! Ты жил и правил на земле безбожно, А здесь дорога праведников к Богу!..
- Открой, слепец! - царь задохнулся в крике,- Я самый всемогущий и великий! Я - Искандер! Царь всех царей известных, А не какой-то праведник безликий!...
- Чем хвастаться своей кровавой властью, Ты укрощал бы лучше злые страсти. Не велено пускать тебя в ворота - Ты не приносишь человеку счастья!..
- На всех мне предназначенных дорогах Я приносил страданий людям много, Так подари мне что-нибудь такое, Чтоб я в дальнейшей жизни помнил Бога!..
Из-за ворот перед царем на камни Упал какой-то узелок из ткани, - Возьми подарок, он тебе поможет Разгадкой тайны увеличить знанья...
Царь к воинам довольный возвратился, Взглянул, что в узелке, и - возмутился: Там кость была! Простая кость лежала!! И даже цвет ее не золотился!...
Кто гостя в дом к себе войти не просит, И кто в подарок кости преподносит, Тот не достоен называться Богом! - И царь с презреньем кость на землю бросил...
Тогда у всемогущего владыки В товарищах ученый был великий, Поднял он кость, отброшенную в гневе, И обратился к грозному владыке:
- Кость эта, Искандер,- подарок Божий. Когда ты на весы ее положишь, Все золото казны твоей богатой Перетянуть такою кость не сможет...
Был Аристотель Искандеру верен, Но царь не смог его словам поверить. Нашли весы, и сам владыка взялся Вес кости весом золота измерить.
Он на весы кидал, как будто в бездну, И золото, и даже меч железный, Но кость перетянуть не удавалось - Все ухищренья были бесполезны.
Не пряча злости и недоуменья Царь крикнул Аристотелю в волненьи: -Придумай что-нибудь, чтоб прекратилось Такое непонятное явленье.
Ученый подошел к весам и просто На кость стал сыпать землю - горсть за горстью, И золотом наполненная чаша Перетянула сразу чашу с костью.
У Искандера голова шла кругом, Он на весы смотрел почти с испугом, Но, отведя ученого в сторонку, Узнал, в чем суть от мудреца и друга:
-Простая эта кость коварней яда - Любых сокровищ мало нашим взглядам, И только тем, кого зароют в землю, Ни серебра, ни золота не надо.
У ненасытных глаз большая сила, Слепая жадность многих погубила, Но самых бедных и богатых самых Уравнивает скорбная могила.
Не гневайся, что эти Божьи дали Согласия душе твоей не дали: Ты ждал подарка, и узнал такое, О чем другие вряд ли догадались...
Поникла голова у Искандера. -Бог наказал меня, я был не в меру Властолюбив и жаден! - сделав вывод Царь повернул на родину аскеров...
История кончается на этом, Но выслушайте несколько советов: Довольствуйтесь одним необходимым, Чтоб жадность вас не погубила где-то
Старайтесь быть простыми в жизни сложной, Не радуйтесь своим успехам ложным: Забывшие о совести и чести В глазах других людей всегда ничтожны.
Не хвастайтесь, судьбу свою итожа, Бахвальство вашей славы - не умножит, Но вслед вам кто-нибудь однажды скажет: -От дураков таких избавь нас Боже!..
Самих себя одни безумцы славят, А умный - даже не стремится к славе: Достойного всегда увидят люди, И Бог его в печали - не оставит...
