Сыныбы: 4- орыс
П?ні: ?аза? тілі
П?н м??алімі: Кожахметова Альмира Темирболатовна
АБАЙ ??НАНБАЙ?ЛЫНЫ? ?МІРІ ШЫ?АРМАШЫ?Ы
Саба?ты? ма?саты:
- Білімділік: Абай ?лендерін ?йрету, жат?а айту, ?ле?ді талдау ма?ынасын жетілдіру, теориялы? ??ымдарды ме?герту.
- Дамытушылы?: о?ушыларды? шы?армашылы?пен ж?мыс жасауына ы?пал ету, ойлау шеберлігін, с?йлеу м?дениетін жетілдіру, есте са?тау ?абілеттерін дамыту.
- Т?рбиелік: о?ушылар?а эстетикалы? т?рбие беру, оларды? поэзия, саз, бейнелеу ?нері секілді к?ркем?нер д?ниесіне деген с?йіспеншілігін арттыру. Абайды? ?лылы?ы мен поэзиясян тере? ??ындырып, ?демілікті т?сінуге, таби?ат?а ?ам?орлы? жасау?а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: жа?а саба?.
Саба?ты? ?дісі: т?сіндіру, ??гімелеу, с?ра?-жауап, шы?армашылы? ж?мыс, баяндау.
Саба?ты? к?рнекілігі: венн диаграммасы, таби?ат к?ріністері, суреттер, кеспе-схемалар.
П?наралы? байланыс: ?дебиет, бейнелеу, сурет.
Саба?ты? барысы.
І. ?йымдастыру кезе?і. С?лемдесу, т?гелдеу.
О?ушыларды? назарын саба??а аудару.
Кезекші рапорты.
- Б?гін кім кезекші? – Б?гін нешесі? – Аптаны? ?ай к?ні? – Саба?та кім жо??
ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.
- Абайды? ?мірі мен шы?армашылы?ын мазм?ндап беру.
- С?здерді жат?а айту.
- Саба?ты? та?ырыбы ж?не ма?сатымен таныстыру.
ІІІ. Жа?а саба?. . Абай туралы не білеміз?
О?ушыларды? ойларыны? жиынты?ын осылайша топтастыру ?дісі ар?ылы аны?та?аннан кейін Абайды? ?мірі жайлы толы?ыра? т?сіндіріп ?темін.
- ?аза?ты? бас а?ыны – ?лы Абай 1845 жылы б?рын?ы Семей облысы, Абай ауданы, Шы??ыстау б?ктерінде д?ниеге келген. Абайды? ата-тегі, т?рбиеленіп шы??ан ортасы Тобы?тыны? шынжыр бала?, ш?бар т?с, ау?атты отбасы бол?ан. ?кесі ??нанбай а?а с?лтан, болыс болса, аталары ?скенбай, Ыр?ызбай ата?ты, ?йгілі билер атан?ан.
??нанбайдан ??дайберді, Т??ірберді (Т?кежан), абай, Ыс?а?, оспан, ?алиолла, Сма??л атты балалары тарады. ?жесі Зере мне анасы ?лжан – жас Абайды? ?дебиетке ??марлы?ын оят?ан жандар.
Ауыл молдасынан сауат аш?ан Абай 10 жасында Семейге о?у?а келеді. Басында ?абул – Жаппар, кейін Ахмет Ризаны? медресесінде білім ад?ан Абай ?здік о?иды. Ол осында дін саба?ымен бірге араб, парсы тілдердін ?йреніп, м?мкіндігінше мол білім алу?а ?мтылып, Шы?ысты? ?лы а?ындары Низами, Са?ди, Фердоуси, Хафиз, Физули шы?армаларымен танысады.
Орысты? а?ын-жазушылары ішінен – Пушкин, Лермонтов, Толстой, Салтыков-Щедрин, Некрасов, сыншыл-ойыл а?артушылардан Белинский, Герцен, Чернышевский, Добролюбов, еуропа а?ындарынан Гете, Байрон, философтардан Спенсер, Спиноза, Льюис, Дарвин, Дрепелерді, Шы?ыстан Ш?мси, Сайхали, Са?ди секілді ?лыларды? е?бектеріне ден ?ояды.
Абай енді ?зі ?ана білім – ?ылым?а бет б?руымен шектелмейді, екінші баласы ?бдірахманды, кейіндері ?шінші баласы Ма?ауияны, ?ызы Г?лбаданды Семейдегі орыс мектебіне береді.
1886-1889 жылдар Абайды? е? бір мол жаз?ан жемісті кезі болды. Пушкинні? «Евгений Онегин» шы?армасын осы кезде аудара бастайды.
Абай шы?армаларын М.?уезов:
- Абайды? жас ша?ында?ы ?ле?дері;
- Абайды? лирикасы;
- Абайды? поэмалары;
- Абайды? аудармалары;
- Абайды? ?ара с?здері деп жіктейді. Дегенмен, біз ?ле?дері, поэмалары, ?ара с?здері деп б?лдік.
?лендері: Абайды? ал?аш?ы ?лендерінде шы?ысты? сарын аны? бай?алады. «Иузи-Р?ушан», «Физули, Ш?мши» 1858 жылы жазыл?ан деген дерек болса, ал «?ліпби» 1864 жылы жазыл?ан. Егер алды??ы ?ле?дерінде Шы?ыс а?ындарына табыну, ?згеше ??штарлы? к?рінсе, ке»інгі жазыл?ан жылы белгісіз «Сап, сап, к??ілім» ?зін-?зі тежеу, то?тату секілді.
1888-1890 жылдарда?ы Абай айналып со?ып жазып отыр?ан таби?атты? т?рт мезгіліне арнал?ан «?ыс», «Жаз», «Жаз?ыт?рым», «К?з» ?ле?дерін жазады. Б??ан дейін таби?ат мезгілдеріне арнал?ан осынша ?сем суретті ?ле? жо?ты? ?асы еді. Абай т?рт мезгілді? ?р?айсысына то?тап, ?аза? ?шін ?айсысы ?олайлы, ?айсысы ?иын дегенді саралайды. «Жаз?ыт?рым» жадыра?ан ел жайында, «К?рі ??да ?ыс» келгенде, «Жабыр?а??ы тартар» к??ілсіз к?з кезін де баса, аша суреттейді. Осы кездерде м???а толы, тере? тол?аулы «Сегіз ая?» д?ниеге келеді.
... Тама?ы то?ты?,
Ж?мысы жо?ты?,
Аздырар адам баласын, - деп а?ыл-ке?еспен келіп ?з жайын айт?анда:
...Болмас?а болып ?ара тер,
?орлы?пен ?ткен ?у ?мір, - дей келіп:
...Моласындай ба?сыны?
Жал?ыз ?алдым – тап шыным! – деп ?зіні? шын халін, м??ды ж?нін айтады.
Мына с?зж?мба?ты шешіп к?релік:
- А?ны? аты. (?ас?ыр)
- «Кел, балалар, о?ылы?» ?ле?і кім жазды? (Ыбырай)
- Тияна?ты ойды білдіреді (С?йлем)
Осы с?зтізбекті д?рыс шешсек, торк?зді? ішіндегі тігінен жазыл?ан с?з б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы болып шы?ады. ?ыста не болады?
IV. Ма?ынаны ажырату. О?ушыларды? ?ыс туралы пікірлерін тында?аннан кейін Абайды? «?ыс» ?ле?ін м?нерлеп о?у.
- М?нерлеп о?у
- С?здік ж?мысы
?ле?дегі ?аза?ты? к?не т?рмысына, шаруашылы? к?сіптеріне ?атысты с?здерге т?сінік беру.
V. Жа?а саба?ты бекіту. Жатты?улармен ж?мыс.
Алты ?анат ?й ?андай ?й? Киіз ?йді? ?анша ?анат болуы неге ?атысты? (?йді? керегесіні? санына байланысты киіз ?й 4,6,8,10 ?анатты болып келеді). Шидем к?пі (?ойды? ж?нінеп тігіп, сыртын матамен ?апта?ан киім). ??да деп кімді айтамыз? «??да – мы? жылды?, К?йеу – ж?з жылды?», «??даны ??дайындай сыйла» деген с?здерді? ма?ынасына ой ж?ргіту. Пысы?та
VI. ?дебиет теориясы бойынша т?сінік. «Кейіптеу» деген не? А?ын ?ысты «а? киімді, денелі, а? са?алды» кісі бейнесінде суреттеген. Жансызды жанды т?рінде бейнелеп, кейіптеу ?дісін пайдалан?ан. Абай жылды? т?рт мезгіліне де ?ле? жаз?ан а?ын. Со?ан орай, та?тада таби?атты бейнелейтін суреттер ілулі т?р. Бірінде – ?ыс, бірінде – к?ктем к?рінісі. Осы ?р мезгілді? ?зіне т?н, орта? ?асиетін атауымыз керек.
VII. ?орытындылау.
а) Б?гінгі саба?тан нені білдік?
б) ?ыс мезгілінен ал?ан ?серіміз ?андай?
Тынымсыз жау?ан ?ар, б?р?-сар? етіп со??ан дауыл адамдарды? мазасынан ал?ан. ?уес к?ріп ж?гірген балаларды? бет-аузын ?сік шал?ан. ?аншама ?абаттап киінсе де, боран?а ?арай алмай, теріс айнал?ан малшыларды? ж?рісі. Шы??ан мал, ?ыспен бірге ?абаттасып, мал?а ауыз сал?ан аш ?ас?ыр.
Мінеки, ?ысты? к??ілсіз к?рінісі осындай.
VIII. ?йге тапсырма: Абайды? «?ыс» ?ле?ін жаттау.
