«Қазақ тілі мен әдебиеті сабағына оқушылардың монологтық сөйлеуін дамыту»

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі А.К.Камзинаның жұмысы

өзін-өзі тәрбиелеу тақырыбы бойынша:

«Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушылардың монологтық

сөйлеуін дамыту»

Оқушылардың сөйлеу қабілетін дамыту - балаларды мектептегі тілдік оқытудың негізі. Сөйлеуді зерттеуге бағытталған зерттеулердің өзектілігі тіл мен сөйлеудің әлеуметтік рөлімен анықталады. Мектептерде қазақ тілі мен әдебиетін оқытудың мақсаты - қарым-қатынас құралы ретінде бастауыш қазақ сөйлеу дағдыларын қалыптастыру, мектеп оқушыларын қазақ тілінде қарапайым қарапайым қарым-қатынасқа дайындау.

Сөйлеу дегеніміз - адамның әлеуметтік-тарихи тәжірибені беру және сіңіру, байланыс орнату және олардың әрекеттерін жоспарлау мақсатында тілді қолдану процесі.

Тіл - адамзат қоғамының даму процесінде тарихи қалыптасқан адамдар арасындағы қатынас құралы, ол сөздік белгілер жүйесі. Тіл құрамына мағыналары бар және сөйлемнің жасалу ережелері бар сөздер енеді. Тіл мен сөйлеу бір-бірімен тығыз байланысты және біртұтастықты білдіреді, бұл кез-келген халықтың тілі ауызша қарым-қатынас жасау барысында құрылып, дамығандығында

Тіл сөйлеуде қолданылған кезде ғана болады, сөйлеуде қолданыстан шыққаннан кейін ол өлі болып қалады. Менің қазақ тілі мұғалімі ретіндегі міндетім - оқушылардың ауызша сөйлеуін дамыту ..Ауызша сөйлеу - бұл басқа адамдармен тікелей қарым-қатынаста қолданылатын және монологты және диалогтық бола алатын кәдімгі сөйлеу. Ауызша сөйлеуді дамыту үшін оқушылардың сөздік қорын белсенді түрде байыту қажет. Социологтардың зерттеулері бойынша адам басқа тілде оның сөздік қорында кем дегенде 1000 сөз болған жағдайда ғана сөйлесе алады, яғни менің мұғалім ретіндегі бірінші міндетім - оқушыларға мүмкіндігінше көп сөздерді есте сақтауға көмектесу.

Мұғалім ретінде мен оқушының сөздерді есте сақтауы үшін есте сақтау қабілетін дамытуға көмектесуім керек - бұл тіл үйренудің алғашқы кезеңі және бұл кезең қызықты әрі әсерлі өтуі керек.

Диалогтық сөйлеу білім беру қарым-қатынас процесінде жетекші орын алады; ол оқытудың негізгі мақсаттарының бірі және оның маңызды құралдарының бірі ретінде әрекет етеді. Соңғысы ретінде ол жаңа материалды ұсыну және бекіту, оны қолдануға үйретуді ұйымдастыру, оқылған және естіген нәрсені түсінуін тексеру үшін қолданылады. Мұның бәрі әңгіме түрінде жасалады. Сонымен бірге сұхбат жүргізе білу диалогтық сөйлеуді үйретудің мақсатты дағдыларының бірі болып табылады. Сонымен, оқушылар тілдік сөйлеу шеңберінде сұрақтар, леп, өтініштер, бұйрықтарды қолдана отырып, әңгіме жүргізе алуы керек, студенттер әртүрлі материал элементтерін қолдану сияқты тәсілдерді қолдана алады.

Рөлдік ойын көп орын алады. Заманауи технологияны игерудегі үлкен әсер үшін, дискілердегі диалогтарды тыңдау, дайын диалогтарды жаттау, схемалар бойынша мәтіннің мазмұны бойынша шағын диалогтар құрастыру. Диалогтар бойынша жұмыс өзін-өзі дайындауда жалғасады. Диалогтар жүргізілді.

Диалогпен жұмыс жасау барысында сіңірілген лексикалық материал студенттердің белсенді сөйлеу қорына берік еніп, олардың сөйлеуін табиғи етеді және тілді жақсы меңгеруге ықпал етеді. Диалогтармен жұмыс студенттердің монологтық сөйлеуін дамытуға көмектеседі.

9-сыныпқа қарай оқушылар сөйлеудің негізгі коммуникативті түрлерін: сипаттау, қысқа хабарлама, қайта айтуды меңгеруі керек. Сонымен бірге олар монологтық сөйлеуді дамыту үшін тіректерді қолдана алады (жоспар, тірек сөздер, суреттер және т.б.), олар мақал-мәтелдер қолданады. Мектепте жігіттер 5-сыныптан бастап оқи бастайды. Мақал-мәтелдермен жұмыс жасаудың басында мен оқушының назарын қазақ мақал-мәтелдері бірдей ұғымдарға негізделгеніне аударамын

Мектепте қазақ тілін оқытудың басты мақсаты - күнделікті өмірде және күнделікті өмірде қажет сөйлесу дағдыларын қалыптастыру, өз ойын қазақ тілінде жеткізе білу қабілетін дамыту. Мен бұл талаптарды іс жүзінде жүзеге асыруға тырысамын, яғни. қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында және сыныптан тыс жұмыстарды.

Қазақ тілі сабағында және сыныптан тыс жұмыста балалардың өзіндік ерекшеліктерін ескере отырып, мен оқушылардың ауызша сөйлеуін дамытуға және сөздерді жинақтауға үлкен көңіл бөлемін. Оқушылар мұғалімнің көмегімен оқу, тұрмыстық, өз елінің тақырыбында және т.б. диалогтарға қатысуы керек. Монологтық сөйлеу өтілген материалға сүйене отырып, суретті өз ойын білдіру қабілетін дамытады. Тыңдау адамның сөйлесуін түсінуге көмектеседі. Оқу кезінде ауызша және жазбаша сөйлеуді, сөздік қорын және грамматикалық құрылымын айту мен дамыту бойынша арнайы жұмыс үлкен маңызға ие. Мен мәтіндерді жеңілден қиынға қарай принцип бойынша таңдаймын. Әр сыныпта бағдарламаны түсінбейтін өте нашар оқитын оқушылар болады. Мен оларға жеке тапсырмалар беремін (карточкалар, перфокарталар, сюжеттік суреттер және т.б.) Кез-келген тілді үйрену сөздікті белсендіруден басталады - бұл сөздік жұмысының маңызды бағыттарының бірі.

Төменгі сыныптарда көрнекі құралдар көп қолданылады, баланың назарын аудара алатын түрлі әдістемелік әдістер қолданылады. (ойындар, ойын сәттері, физикалық минуттар, тілдің бұралуы, сюжеттік сәттер). Мысалы: Қуыршақ - Қуыршақ не істеп жатыр? - Қуыршақ отырады. Біз сын есімдерді сөзбен меңгере бастаймыз,негізгі түстерді, пішінді, көлемді білдіретін. Болашақта биіктігін, қалыңдығын, ұзындығын, енін, дәмін, салмағын білдіретін сөздер, т.б сыныптан сыныпқа тапсырмалар мен сөйлеу материалының біртіндеп күрделенуі байқалады. Содан кейін мен зат есімнен жұрнақ арқылы жасалатын сын есімдермен жұмыс жасаймын. Қазақ тіліндегі сөздікті байыту есімдіктер, сан есімдер, үстеулер және басқа сөйлеу бөліктері есебінен жүзеге асырылады.

Біз сөздің нақты мағынасынан оның грамматикалық мағынасын сөз тіркестері мен сөйлемдер бойына сіңіруге біртіндеп ауыса отырып, сөз мағынасы бойынша жұмыс жасау үшін маңызды орын береміз. Лексика лексикасы - бұл балалар өздерінің жеке лексикасына енгізетін сөздер. Жаңа сөз жазбас бұрын, оны буынға бөлеміз, оны айтуға үйренеміз. Бұл сөзді есте сақтауды жеңілдетеді. Жаттығулардың барлық түрлері, практикалық тапсырмалар визуалды-моторлы қабылдауға негізделген. Қызығушылықты сақтау үшін мен сөздік диктанттың әртүрлі түрлерін жүргіземін Мысалы: (жетіспейтін әріптерді, суреттер арқылы, тақырыптық сөздік диктант, үнсіз диктант). Балалар лексикалық сөздермен қарапайым сөйлемдер немесе сөз тіркестерін жасайды. Бұл қазақ тілі сабағында жеке әріптерді, сөздерді ассимиляциялау, тұтас сөйлемдерді табуға арналған «Дәлелдеу тесті» әдісі арқылы формаларды қолдануға көп көмектеседі; перфокарталар, суреттер мен техникалық оқу құралдары (компьютер және т.б.)

Оқушылардың көпшілігінде сөз бен сөз тіркестерінің арасындағы мағыналық байланыстарды игеру қиынға соғады, бұл фразаның өзін де, мәтіннің мағынасын да бұрмаланған түсінікте көрінеді. Мұның бәрі басқа ұлттың балаларына тән.Сөйлеудің грамматикалық құрылымында, келісімді және жазбаша сөйлеуде, сөйлемдердің құрылысында көптеген бұзушылықтар байқалады.

Мұғалім ретіндегі сыныптағы оқушылармен жүйелі, мақсатты жұмыс қана балаларға қажетті көлемдегі ұғымдар мен сөздерді қазақ тілін үйренуге көмектеседі. Мен келесі жылы өзін-өзі тәрбиелеу тақырыбы бойынша жұмысымды жалғастырамын.