БІЛГІРЛЕР САЙЫСЫ

БІЛГІРЛЕР САЙЫСЫ

10 сыныптарға арналған

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: оқушыларды қазақ тілінде ауызекі тілде еркін сөйлеуге үйрету; қазақша байланыстырып сөйлеу дағдыларын қалыптастыру; сұрақтарға тез, дұрыс жауап беруді меңгерту, сөзжұмбақтарды шешу арқылы оқушылардың білімдерін шыңдап, ой-өрісін кеңейту;

2. Дамытушылық: оқушылардың логикалық ойлау қабілеттерін, ауызша, жазбаша сөздік қорларын дамыту; монологты сөйлеу шеберліктерін жетілдіру;

3. Тәрбиелік: оқушылардың мемлекеттік тілге деген құштарлығын арттыру; отаншылдыққа, мемлекеттік тілге деген құрметке, көптілді маман болуға тәрбиелену, тілдің үштарлығын насихаттау.

Пәнаралық байланыс: Қазақстан тарихы, қазақ әдебиеті, орыс тілі, ағылшын тілі, география.

Сабақтың әдісі: жеке, сұрақ-жауап, сөз құрау, жұмбақ шешу, тақырыптық әңгіме құру – көркем сөз (монолог), мақал толықтыру, сауатты жазу, тест сұрақтарына жауап беру.

Сабақтың түрі: сайыс сабақ.

Сабақтың көрнекілігі: тапсырмалар жазылған қиықшықтар, таблица, сабақтың эпиграфы жазылған плакат, сөзжұмбақтар, тестік тапсырмалар.

Сабақтың эпиграфы:

Көп тіл білсең көкжиегің кең болар,

Құрметтейді кісі екен деп төрге озар.

Қай елде жүрсең де бұл, дұрысы –

Мемлекеттік тілді үйренген жөн болар.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

а) кезекшімен сұхбат;

ә) оқушыларды түгендеу;

б) сабақтың мақсатымен таныстыру.

ІІ. Жаңа сабақ.

1. Кіріспе.

• Біздің Отанымыз – Қазақстан Республикасы. Қазақстан Республикасының өз Елтаңбасы, Әнұраны, Туы, төл теңгесі бар. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ата Заңы – Конституциясында белгіленген өз мемлекеттік тілі бар. Ол, әрине, қазақ тілі. Қазақстан Республикасының әр азаматының парызы – мемлекеттік тілді білу, оны құрметтеу.

Бүгінгі біздің сабағымыздың мақсаты – осы мемлекеттік тіл – қазақ тілінің білгірін анықтау. Сабағымыз сайыс түрінде өтеді. «Сайыс» сөзіне синоним тапсақ, «жарыс», «турнир» деген мағына береді. Сайысқа сыныптың барлық оқушылары қатысады. Тапсырма саны -9.

Сайыс мынадай кезеңдерден тұрады:

1. «Бәйге». Сұраққа жауап бер – 5 ұпай;

2. «Шешуін тап». Алфавиттік жұмбақ шешу – 10 ұпай;

3. Полиглот -10×3 – 30 ұпай;

4. Сөз құру – 10 ұпай;

5. Тақырыптық әңгіме құру – 10 ұпай;

6. Тестілеу – «Қай септік?»- 5 ұпай;

7. Сөзжұмбақ шешу. «Қай қала?» - 10 ұпай;

8. Мақалды аяқта - 5×3-15 ұпай;

9. «Жорға» - әр дұрыс жауапқа 5 ұпайдан.

3.Сайыстың жүруі:

1-кезең: «Бәйге». Сайыскерлердің қолында 1-ден 10-ға дейінгі сандар. Бұл сандар тізім бойынша беріледі. Қай сайыскер сан жазылған кәртішкесін бұрын көтерсе, сол жауап береді. Жауабы дұрыс болмаса, 2-ші, 3-ші сайыскерлер жауап бере алады. Ең аз ұпай жинаған сайыскер ойыннан шығады. Дұрыс жауап үшін 5 ұпай беріледі.

1. Қазақтың ұлы ақыны кім? (Абай Құнанбаев)

2. Абайдың шын аты кім? (ИБРАҺИМ)

3. Қазақ тілінде неше септік бар? (7)

4. «Закон сингармонизма» сөзінің қазақша мағынасы қандай (Үндестік заңы).

5. Сөйлем неден тұрады? (сөз тіркесі мен сөздерден)

6. «Подлежащее» деген не? (бастауыш)

7. Күз айларын ата. (қыркүйек, қазан, қараша)

8. Күзде не піседі? (көкөніс, жеміс-жидек)

9. Барыс септігінің сұрақтарын ата. (Кімге? Неге? Қайда?)

10. Ілік септігінің сұрақтарын ата (кімнің? Ненің?)

11. Көмектес септігінің сұрақтарын ата (Кіммен? Немен?)

1. Қазақ ауыз әдебиетінің түрлері қандай? (ертегілер, жұмбақтар, жаңылтпаштар, мақал-мәтелдер, тұрмыс – салт жырлары, аңыз-әңгімелер)

2. Қазақтың ұлы ғалымы, Отырар қаласында туған өте білімді, өнерлі адам кім? (Әл-Фараби)

3. Күнпарақ дегеніміз не? (күнтізбе)

4. Бір жылда неше күн бар? (365)

5. Бір айда неше апта бар? (4 апта)

6. Бір тәулікте қанша сағат бар? (24 сағат)

7. Бір сағатта неше минут бар? (60)

8. Бір ғасырда қанша жыл бар? (100)

9. Бір аптада қанша күн бар? (7)

2- кезең: «Шешуін тап».

Қалған 9 ойыншыға қазақ тіліне тән дыбыстарды еске түсіру мақсатында 9 алфавиттік жұмбақ ұсынылады. Дұрыс жауапқа 10 ұпай беріледі.

1. Тұзда бар,

2. Суда жоқ.

3. Мұзда бар,

4. Буда жоқ. /ұ/

5. Гауһарда бар,

6. Гүлнарда жоқ.

7. Жауһарда бар.

8. Сәуледе жоқ. /һ/

1. Үйде бер,

2. Шиде жоқ.

3. Күйде бар,

7. Биде жоқ /ү/

8. Қазда бар,

9. Үйректе жоқ.

10. Құрда бар,

11. Шілде жоқ /қ/

12. Денде бар

13. Елде жоқ.

14. Сәнде бар,

15. Сенде жоқ /ә/

16. Бірде бар,

17. Үште жоқ.

18. Екіде бар.

19. Бесте жоқ. /і/

20. Қарғада бар,

21. Сауысқанда жоқ.

22. Тоғайда бар,

23. Аққуда жоқ./ғ/

24. Шөлде бар,

25. Далада жоқ.

26. Көлде бар,

27. Теңізде жоқ /ө/

28. Қайсы әріп қасарып,

29. Көнбейтін болуға бас әріп? /ң/

1. 3-кезең: «Полиглот». Қалған сайыскерге 8 жұмбақ ұсынылады.

2. Әр тілге 10 ұпайдан, жиына – 30 ұпай беріледі.

3. Ең бай адам – көп тілід еркін меңгерген адам. Ал, көп тілде еркін сөйлейтін адамды – ғылым тіліммен «полиглот» дейміз. Елбасының талабы бойынша, бізідің мемлекетімізге көп тілді білетін мамандар керек. Сендердің араларында полиглоттар бар деп ойлаймыз. Оны тексеру үшін сендерге жұмбақ жасырамын, сендер жауабын табасыңдар. Оны қазақ, орыс, ағылышын тілдеріне аударасыңдар.

1. Темірді тілді,

1. Күміс үнді. (қоңырау –звонок - ring)

1. Мамықтай ұлпа, қанттай ақ.

1. Қыста жер бетін басады.

2. Жазда сайға қашады.

3. Немесе - қыста келген,

4. Көктемде еріген (қар –снег - snow)

1. Қаласы бар үйі жоқ.

1. Өзені бар, суы жоқ.

2. Орманы бар, бүрі жоқ,

3. Бақшасы бар, гүлі жоқ. (карта –карта - map)

1. Қабат-қабат қаттама,

1. Ақылың болса аттама!

2. немесе

3. Көп әңгімем, өлеңім,

4. Күнде ақыл беремін.

5. Жақсы көрсе мені кім,

6. Соған тиер көмегім. (кітап – книга - book)

1. Түк білмей барасың,

1. Тәлімін аласың.

2. Есейіп кетсең де,

3. Қарыз болып қаласың. (мектеп – школа - school)

1. Суға батпайды,

1. Отқа жанбайды.(мұз – лед – ice )

1. Табаныма байладым,

1. Қос таяқпен айдадым.(шаңғы – лыжи -sri )

2. 8. Оқушыға күнде еріп жүретін не? (күнделік – дневник -biary)

4. 4- кезең. Жеті сайыскер «Қарлығаш» сөзінен сөз құрулары қажет, ең аз сөз құрған сайыскер ойыннан шығады. Ойын 10 ұпаймен есептеледі.

5. 5- кезең. Қалған 6 ойыншы өздері таңдап алған тақырыптар бойынша 5-6 сөйлемнен тақырыптық әңгіме құрайды.

6. Ұсынылған тақырыптар:

7. 1. Менің отбасым;

8. 2. Менің досым;

9. 3. Менің мектебім;

10. 4. Менің күн тәртібім

11. 5. Менің ауылым;

12. 6. Күзде.

1. 6-кезең. «Қай септік?» - ойыншылар берілген тестердегі сөз тіркестерінен септікті тіркесті табады. Қалған 5 сайыскер өздері таңдап алған парақтары бойынша сұрақтарға жауап береді. Дұрыс жауапқа берілетін ұпай саны – 5. Ұпайы аз ойыншы шығарылады.

1. Барыс септікті сөз тіркесін тап:

1. а) қаладан келді;

2. ә) қаланың адамы;

3. б) қалаға барды;

4. в) қалада тұрады.

1. Жатыс септікті сөз тіркесін тап:

1. а) мектепке келді;

2. ә) мектептен қайтты;

3. б) мектепті бітірді;

4. в) мектепте оқиды.

1. Табыс септікті сөз тіркесін тап:

1. а) ауылдың малы;

2. ә) ауылға бардым;

3. б) ауылдан келдім;

4. в) ауылды жақсы көремін.

1. Шығыс септікті сөз тіркесін тап:

1. а) оқушымен келді;

2. ә) оқушыдан сұрады;

3. б) оқушыны көрді;

4. в) оқушыға қарады.

1. Көмектес септікті сөз тіркесін тап:

1. а) қаламды алдым;

2. ә) қаламның сиясы;

3. б)қаламмен жазды;

4. в) көп қалам.

5. 7-кезең. Сайыскерлер сөзжұмбақ шешеді. Сөзжұмбақта Қазақстан қалалары жасырылған. Сөзжұмбақ шешу барысында оқушылардың сөздік қорларының деңгейі сараланды. Тапсырма бойынша сөздердің антонимдерін немесе аудармасын табу қажет.

6. 1. Сөздердің антонимдерін табыңыз.

7. 1. жаңа; 2. бүгін; 3. жақсы; 4. тар; 5. кедей.

8. е	с		к		і
   к	е		ш		е
   ж		а		м		а	н
   к	е		ң
   б		а		й

1. Сөздердің антонимдерін табыңыз.

1. аз

2. биік

3. к		Ө		п
   а		л		а		С			а
   ү		л		К		е		н
   к		Е		ш
   а	с		т		ы		М			е	н
   ә		д		Е		м		і
   ұ		з		ы		Н

   кішкентай

4. ерте

5. үстімен

6. көріксіз

7. қысқа.

1. Сөздерді орысшадан қазақшаға аударыңыз.

1. новый

2. расписание

3. ж			А			ң			а
   к	е			С			т			е
   а			Т			а
   н			А			н
   с		ы			Н			ы			п
   қ			А			н			т

   дедушка

4. хлеб

5. класс

6. сахар.

1. Сөздерді орысшадан қазақшаға аударыңыз.

1. время

2. у		А			қ			ы		т
   ж			ы			Л
   т			а			М			ы		з
   ж		А			з
   а	п			Т			а
   қ		Ы			с

   год.

3. август

4. лето

5. неделя

6. зима.

2. 8-кезең. «Мақалды аяқта» кезеңінде қалған 3 сайыскерге мақалдарды аяқтауға тапсырма беріледі. Әр мақал үшін 5 ұпай есептеледі.

3. №1.

1. Өмір – үлкен .... /мектеп/

2. Мектеп –кеме, білім - ... /теңіз/

3. Күлме досыңа, келер .... /басыңа/

1. №2.

1. .... бір күні, қыстың ...айын асырайды. /Күздің, бір/

2. Ұстаздан шәкірт .... / озар/

3. Отансыз - ...., ормансыз – бұлбұл / адам/

1. №3.

2. 1. .... жолдастан таяғым артық. /Жаман/

3. 2. Күш – білімде, білім - .....

4. 3. Кітап - ...., тілсіз мұғалім. / ғалым/.

5. 9 –кезең. «Жорға». Қалған екі сайыскер минут ішінде берілген сұрақтарға жауап беру арқылы өзара жарысады. Әр сұрақ 5 ұпаймен бағаланады. Көп ұпай жинаған оқушы сайыс жеңімпазы болып саналады. Жеңімпаз «Қазақ тілінің білгірі» атты мақтау қағазымен және сыйлықпен марапатталады.

6. 1-ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:

7. 1. Республика күні - (25 қазан)

8. 2. «Оқушы» сөзінің синонимі – (шәкірт)

9. 3. Республика астанасы – (Астана қаласы)

10. 4. Еттен дайындалатын ұлттық тағам –(бесбармақ,қазы-қарта, қуырдақ)

11. 5.«Суффикс» сөзінің аудармасы – (жұрнақ)

12. 6.Аптаның бірінші күні – (дүйсенбі)

13. 7.Кабинет истории – (тарих кабинеті)

14. 8.Біздің аудан атауы – (Сарқан ауданы)

15. 9.Бала оқытатын адам – (мұғалім)

16. 10. Мемлекеттік әнұранның авторлары – (сөзі: Жұмекен Нәжімеденов пен Нұрсұлтан Назарбаевтікі, әні – Шәмші Қалдаяқовтікі)

17. 2-ші сайыскерге қойылатын сұрақтар:

18. 1. Тәуелсіздік күні – (16 желтоқсан)

19. 2. «Мұғалім» сөзінің синонимі – (ұстаз, оқытушы)

20. 3. Шығыс Қазақстан облысының орталығы – (Өскемен қаласы)

21. 4. Бие сүтінен дайындалатын ұлттық сусын – (қымыз)

22. 5. «Корень» сөзінің аудармасы – (түбір)

23. 6. Аптаның соңғы күні – (жексенбі)

24. 7. «Кабинет русского языка и литературы» - (орыс тілі мен әдебиеті кабинеті)

25. 8. Адамды кім емдейді? – (дәрігер)

26. 9. Қалаға немен баруға болады? (пойызбен, автобуспен, жеңіл машинамен)

27. 10.Мемлекеттік елтаңбаның авторлары – (Шота Уәлиханов, Жандарбек Мәлібеков).

30. Алматы облысы

31. Сарқан ауданы

32. «Қарғалы орта мектебі мектепке дейінгі шағын орталығымен»

33. коммуналдық мемлекеттік мекемесі

34. Вахитова Гульнар Турсуновна

35. қазақ тілі және әдебиет пәнінің мұғалімі

36. орыс сыныптарында