Просмотр содержимого документа
«Презентация для 11 класов»
KATTAQO’RG’ON SHAHAR
14- UMUMTA’LIM MAKTABI
ONA TILI VA ADABIYOT
FANI O’QITUVCHISI
MUSURMONOVA MA’MURA NING ISROILOVNANING
6-SINFDA
“O’TIMLI VA O’TIMSIZ FE’LLAR”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
BIR SOATLIK OCHIQ DARS
TAQDIMOTI
«Farzandlarimizni mustaqil fikrlaydigan, zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni chuqur egallagan, mustahkam hayotiy pozitsiyaga ega , chinakam vatanparvar insonlar sifatida tarbiyalash bizning dolzarb vazifamiz»
DARSNING SHIORI
ILMDAN BIR SHU`LA DILGA
TUSHGAN ON,
SHUNDA BILURSANKI,
ILM BEPOYON .
Firdavsiy
Dars mavzusi
O’TIMLI VA O’TIMSIZ FE’LLAR
DARS MAQSADLARI
1. Ta’limiy : O’quvchilarning fe’l so’z turkumilari yuzasidan egallagan bilimlarini mustahkamlash va ularda o’timli va o’timsiz fe’llarni farqlash ko’nikmalarini takomillashtirish.
2. Tarbiyaviy : Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat hamda daxldorlik tuyg’ulari bilan tarbiyalash, vaqt hamda bilim olishning ahamiyati to’g’risida tushuncha berish.
3. Rivojlantiruvchi: O’quvchilarda mustaqil ishlash va jamoani himoya qilish ko’nikmalarini shakllantirish, og’zaki va yozma nutqni o’stirish, malakalarini rivojlantirish.
DARS REJASI
Tashkiliy qism
Motivatsiya bosqichi.
Kichik guruhlarga bo’lish va tanishish
“Ma’naviyat” guruhi
“Ma’rifat” guruhi
“Madaniyat” guruhi
“Barkamol” guruhi
O’tilgan mavzularni “Mozaika” va “Aqliy hujun” usullari bilan mustahkamlash
Yangi mavzuni tushuntirish
Yangi mavzuni mustahkamlovchi yozma mashqlar bajarish. “Zukkolik”, “Zinama-zina”, grammatik o’
Uyga vazifa berish
Baholash va g’olib guruhni aniqlash
Xulosa
Tashkiliy qism
Salomlashish
Davomatni aniqlash
Navbatchini tayinlash
Kichik guruhlarga bo’lish
Ma’naviy daqiqa
Madaniyat
Ma’rifat
“Ma’rifat ” guruhi sardori:
Bilim, ilmning koni,
Ezgulikning makoni.
Ta’rifingga bu sifat—
Oftobimsan, ma’rifat !
Madaniyat” guruhi sardori:
Ibo, hayo senda jam,
Odobdandir so’zlash ham.
Insoniylik ziynati
Bu -- uning madaniyat i .
“Mozaika” metodi
Fe`l zamonlari
Fe`lning mayl shakllari
Fe`lning vazifa shakllari
Harakat va holat fe`llari
Fe`lning ma`noviy guruhlari
Fe`l so`z turkumlari
Fe`lning tuzulishiga ko`ra turlari
O`timli va o`timsiz fe`llar
Ko`makchi
fe`llar
Fe`l nisbatlari
Yangi mavzu bayoni
Bilib oling: Nima qilmoq?, nima bo’lmoq? So’roqlariga javob bo’lib, shaxs va narsalarning harakat va holatini ifofalagan so’z turkumi fe’l deyiladi.Masalan: Kitobni o’qidi. Maktabga keldi.
Esda saqlang: Fe’llardan anglashilgan harakat va holat ma’lum shaxs yoki narsa tomonidan bajariladi. Ana shu shaxs yoki narsa harakatning bajaruvchisi sanaladi.
Fe’lning ma’no xususiyatlari:Fe’llar nimani atab kelishiga ko’ra harakat va holat fe’llariga bo’linadi.
Shaxs va narsalarning jismoniy faoliyati natijasida ro’y bergan harakatni bildiruvchi fe’llarharakat fe’llarihisoblanadi.Yugurmoq, eshitmoq, so’zlamoq, qurmoq.
Shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga o’tish jarayonini ifodalovchi fe’llar esaholat fe’llari sanaladi.Quvonmoq, achchiqlanmoq,uxlamoq ,isimoq ,sovimoq.
O’timli va o’timsiz fe’llar.
O’timli fe’l-tushum kelishigidagi so’zlar bilan bog’lana oladigan fe’llar. Bunda harakat nimani? So’rog’iga javob bo’ladigan otga to’liq o’tadi.Masalan, o’qimoq (kitobni o’qimoq), yozmoq (xatni yozmoq).
O’timsiz fe’l-tushum kelishigidagi so’zlar bilan bog’lana olmaydigan fe’llar. Ular biror predmetga o’tmaydigan harakatni bildiradi. Masalan, uxlamoq , qaramoq, yurmoq.
O’timli fe’llargamajhulyokio’zliknisbati qo’shimchasi qo’shilsa, o’timli fe’l o’timsiz fe’lga aylanadi:qurmoq-o’timli,qurilmoq- o’timsiz:Uyni qurdi-Uy qurildi. Qo’l bilan teriladi, ko’z bilan teriladi, og’iz bilah o’qiladi.Ushbu gapda o’timsiz fe’l vosita orqali hosil qilingan, ya’ni fe’l asosi o’timli fe’l bo’lsa ham , unga majhul nisbat qo’shish orqali o’timsiz fe’l hosil qilingan.
O’timsiz fe’llarga orttirma nisbat qo’shimchasi qo’shilsa, o’timsiz fe’l o’timli fe’lga aylanadi. Masalan: uxlamoq-o’timsiz, uxlatmoq-o’timli: Bola uxladi-Bolani uxlatdi
O`TIMLI VA O`TIMSIZ FE`LLAR
O`TIMLI FE`LLARNING O`TIMSIZGA AYLANISHI
O`timli fe`l + -(i), (i)n=o`timsiz f`el
Masalan: xatni yozdi - xat yozildi
yozdi (nimani?)+il=yozildi
O`timsiz fe`l + orttirma nisbat= o`timli fe`l
yig`la + t = yig`lat (kimni?)
Masalan: ukasini yig`latdi
O`timli fe`llar
Tushum kelishigidagi so`zlar bilan bog`lana oladigan fe`llar o`timli fe`llar deyiladi
O`timsiz fe`llar
Masalan: o`qimoq, (kitobnio`qimoq)
Tushum kelishigidagi so`zlar bilan bog`lanolmaydigan fe`llar. Ular biror predmetga o`tmaydigan harakatni bildiradi.
Yozmoq, (xatniyozmoq)
Masalan: o`xlamoq (yotib o`xlamoq)
Qaramoq (derazaga qaramoq)
O`TIMLI VA O`TIMSIZ FE`LLAR
O`TIMLI FE`LLARNING O`TIMSIZGA AYLANISHI
O`timli fe`l + -(i), (i)n=o`timsiz fe`l
yozdi (nimani?)+il=yozildi
Masalan: xatni yozdi - xat yozildi
O`timsiz fe`l + orttirma nisbat= o`timli fe`l
yig`la + t = yig`lat (kimni?)
Masalan: ukasini yig`latdi
Darslikda berilgan mashqlarni yozma bajarish
Xattaxtada ishlash
YANGI MAVZUNI MUSTAHKAMLASH
103-mashq. Matnni o’qing, o’timli va o’timsiz fe’llarni aniqlang va ajrating.
Sinfdoshlarim biram yaxshi, biram sodda, biram dilkash. Qizlar ham bolalar ham –hammasi meni yaxshi ko’rishadi. Faqat bitta bola bor. Suyun. Laqabi “Burgut”. Hamma uni “Suyun burgut” deydi.O’ziyam juda g’alati. Bitta ko’k qashqa oti bor… Maktabgayam o’sha duldulini o’ynatib, hurjiniga do’mbirasini solib keladi. Tanaffus bo’ldi deguncha do’mbirasini chalib, hammani og’ziga qaratadi, goh kuldiradi, (lof emas, momojon) yig’latadi. (O. Yoqubov)
TEKSHIRAMIZ
Sinfdoshlarim biram yaxshi, biram sodda, biram dilkash. Qizlar ham bolalar ham –hammasi meni yaxshi ko’rishadi. (O’timli fe’)Faqat bitta bola bor. Suyun. Laqabi “Burgut”. Hamma uni “Suyun burgut” deydi.O’ziyam juda g’alati. Bitta ko’k qashqa oti bor… Maktabgayam o’sha duldulini o’ynatib, hurjiniga do’mbirasini solib keladi.(O’timsiz fe’)Tanaffus bo’ldi deguncha do’mbirasini chalib, hammani og’ziga qaratadi, goh kuldiradi, (lof emas, momojon) yig’latadi. (O. Yoqubov) .(O’timli fe’).Ushbu gapdagi fe’l o’timli bo’lib, vosita orqali hosil qilingan, ya’ni fe’l asosi o’timsiz fe’l bo’lsa ham, unga orttirma nisbat qo’shish orqali o’timli fe’l hosil qilingan.
104-mashq.Quyidagi fe’llarni o’timli va o’timsiz fe’llarga ajratib, jadvalga joylashtiring, ular ishtirokida garlar tuzing.
105 mashq. Topishmoqning javobini toping.Shu so`z ishtirokida kichik matn tuzing undagi fe`llarni izohlang
Qo`l bilan ekiladi, ko`z bilan teriladi, og`iz bilan o`qiladi .
105-MASHQ. TEKSHIRAMIZ
Qo`l bilan ek il adi, ko`z bilan ter il adi, og`iz bilan o`q il adi .
(YOZUV)
“ZINAMA-ZINA” usuli
“ Madaniyat” va “Ma`rifat” guruhi sardorlari o`zaro bellashadilar.
O`tilgan mavzu yuzasidan test topshirig`i beriladi
Darsdan chiqish xaritasi:
Dars davomida qaysi ma’lumotlarni qiyin bo’ldi o’zlashtirishingiz : ________________________________
Dars davomida qaysi ma’lumotlar siz uchun yangilik bo’ldi: __________________
Dars davomida qaysi ma’lumotlar mavhumligicha qoldi : _______________________________________ _
106 -mashq.“Vatanni mardlar qo’riqlaydi ” matn tuzing, Matnda ishlatilgan O’timli va o’timsiz fe’llarni izohlahg.
UYGA VAZIFA:
Vaqt—bebaho boylik
XULOSA
Darhaqiqat, vaqt—oliy hakam. Vaqt—bizlarga berilgan omonat, biz unga also hiyonat qilmasligimiz darkor. Chunki o’tayotgan har daqiqa hayotimizga yangi mazmun bag’ishlaydi, nomimizni manguga muhrlaydigan amallarni bajarishga berilgan imkoniyatlardan to’g’ri foydalaning. Shuning bilan darsimiz o’z nihoyasiga yetdi. Hayr, salomat bo’linglar.
SIFATLI DARS—O’QUVCHILAR TOMONIDAN SAMARALI O’ZLASHTIRILGAN DARS