Та?ырыбы: Орта? етіс.
«К?пір»
тапсырмалары
1 – кезе?
?йымдастыру кезе?
1. Орындаушысы ?зге біреу болатын ?ай етіс?
?имылды ?зге біреуге орындат?ызатын етіс ?згелік етіс деп аталады.
2. Бір т?бірге бірнеше етіс ж?рна?ы жал?анатын етіс.
Бір т?бірге бірнеше ж?рна?ы бірінен кейін бірі жал?ана беретін ?згелік етіс.
3. Ыры?сыз етіс дегеніміз не?
Іс-?рекетті? ат?арушысы, ?имыл иесі арнайы айталмай, ?здігінен істелетіндігі к?рініп, - ыл, - іл, - л т?бірді? ішінде л дыбысы болса,
- ын, - ін, - н ж?рна?тары ар?ылы жасалатын етіс т?рі ыры?сыз етіс
деп аталады.
- Орындаушысы к?п етіс ?алай аталады?
?имыл орындаушы біреумен бірлесіп, орта?тасып істейтін етіс орта? етіс деп аталады.
Теориясы:
«Білу»:
Кім? Не?
?ашан? ?айда?
Не істеді?
2 – кезе?
1. Орта? етіс ?алай жасалады?
Т?бір етістікке – ыс, - іс, - с ж?рна?тары жал?ану ар?ылы жасалады.
2. Орта? етіс кімдермен орта?тасады?
«Т?сіну»:
Неліктен?
Себебі? Не ?шін? Неге?
3. Неге орта? етіс деп аталады?
Себебі: Орындаушысы к?п. ?имылды орындаушы біреумен бірлесіп, орта?тасып істейді.
«Талдау»: салыстыр, ерекшелігінеде?т.б.с. с. ж?не бастысын б?ліп шы?ар.
- Орта? етісті? бас?а етістерден ерекшелігі неде?
?имыл, іс-?рекетті? орындаушысы біреу емес, бірнешеу болып – іс,
- ыс, - с ж?рна?тары ар?ылы жасалады.
Жина?тау»: ?орытынды шы?ар, аны?тама бер, мазм?нды ж?йелі,кесте,сызба,
с?зж?мба?,ребус,т.б т?ріндегі тапсырмалар
- Орта? етіс дегеніміз не ?
?имыл, іс-?рекетті? орындаушысы біреу емес, бірнешеу болып жасалатын етісті? т?рін орта? етіс дейміз.
- Орта? етісті? ж?рна?тарын ата. Мысалы:
– іс, - ыс, - с
Омар мен Оспан хат жаз – ыс - ты.
Практикасы:
«?олдану»:
(?арапайым тапсырмалар)
Жа?а саба?ты бекіту ж?мыстары
7. Берілген етістіктерге ж?рна? жал?ап, орта? етіс жаса.
Іл, к?тер, шегеле, сал, с?йле.
Ілісті, к?терісті, шегелесті, салысты, с?йлесті.
- Айтысты, тазаласты осы орта? етістерді ?атыстырып с?йлем ??ра.
Сара мен Біржан сахна т?рінде айтысты.
Айг?л апасына ?йді тазаласты.
«Ба?а беру» (окушынын такырыпка бага бере алуын тексеру уш1н ):
Сен ?алай ойлайсы?. не істер еді? ?.т.б сурактарды катыстырып тапсырма беру керек.
- Сен ?алай ойлайсын етіс ж?рна?тары біріні? ?стіне жал?ана бере ме?
Етіс ж?рна?тары кейде біріні? ?стіне бірі ?абаттасып та жал?ана береді. Мысалы: С?йле – с – іл – ді, ж?р- гіз – дір – іл – ді.
Ба?алау кезе?і.
ІІІ кезе? (кері байланыс кезе?і)
1 де?гей
Теориясы:
«Білу»:
Кім? Не? ?ашан? ?айда? Не істеді?
- Орта? етісте ?анша ж?рна? бар?
Орта? етісте 3 ж?рна? бар. Олар – ыс, - іс, - с.
Практикасы
«Колдану»:
(ІІ кезе?дегі ?олдану ?лгісі бойынша
2. О?улы?та?ы 247-жатты?уды орында
Ал – ыс - ты, б?ге – с - ті, тасы – с - ты, тіг – іс - ті, ба? – ыс - ты,
тазала – с - ты, жу – ыс - ты, айт – ыс - ты, ?ой – ыс - ты, ж?н де – с - ті, апар – ыс - ты, то?ы – с - ты, тер – іс - ті, жаз – ыс - ты, жина – с - ты, сал – ыс - ты, бітір – іс - ті, т?р – ?ыз – ыс - ты, с?йл е – с - ті.
- Орта? етісті? ?алай жасалып т?р?анын к?рсет.
То?ысты, салысты, бітірісті, с?йлесті.
То?ы- с - ты, сал – ыс - ты, бітір – іс - ті, с?йле – с- ті.
Теориясы:
«Т?сіну»:
Неліктен? Себебі?Не ?шін? Неге?
ІІ де?гей
4. Неге орта? етісті? орындаушысы к?п?
Себебі: ?имылды орындаушы біреумен бірлесіп орта?тасып істейді.
«Талдау»:
Салыстыр, ерекшелігі неде?т.б с.с ж?не бастысын б?ліп шы?ар
5. Орта? етіс пен ыры?сыз етісті? ерекшелігі.
Ыры?сыз етіс Орта? етіс
Орындаушысы белгісіз. Орындаушысы к?п
- ыл, - іл, - л – ыс, - іс, - с.
- ын, - ін, - н
Практикасы:
«?олдану»
6. О?улы?та?ы 248-жатты?уды орында.
Дуыл – да – с - ып, сырла – с - ып, жымы?да – с - ып, к?л – іс - іп, ш??кілде – с - іп.
- О?улы?та?ы 249-жатты?уды орында.
Орта? етістер
Ыры?сыз етістер
С?йлескен
Созыл?ан
Серпісіп
Берілген
Сілтесіп
Естіліп
?а?ты?ысып
К?рінді
Тіресіп
Теориясы:
«Жина?тау»:
?орытынды
шы?ар, аны?тама бер, мазм?нды ж?йеле, кесте,сызба, с?зж?мба?, ребус, т.б. т?рінде
ІІІ де?гей
- Етістерді жасалу т?ріне ?арай ажырат.
Мысалдар
?здік
етіс
?згелік
етіс
Ыры?сыз етіс
Орта?
етіс
Айтылды
+
Киіндім
+
Таранды
+
Жаздыр?ызды
+
Жасат
+
Жазысты
+
О?ысты
+
К?рсет
+
Алынды
+
С?йлесті
+
Практикасы:
«Ба?а беру»:
Сен ?алай ойлайсы??.
Не істер еді??.
- Сен ?алай ойлайсы?, етістерді? бір-бірімен айырмашы?ы бар ма?
Етістерді? бір-бірімен айырмашы?ы бар. Ж?рна?тары ?р т?рлі.
?здік етісті? орындаушысы ?зі, ал ?згелік етісті? орындаушысы ?зге біреу. Ыры?сыз етісті? орындаушысы белгісіз. Орта? етісте орындаушысы к?п.
