Т?ртінші ба?ыт:Бейнелеуді? халы?ты?ы. Бейнелеуді? халы?ты?ы – к?п ма?ыналы ??ым, я?ни, ол біріншіден, жеке шы?армашылы?ты? ?жымды? шы?армашылы??а ?атынасы: шы?армашылы? алмасу мен к?сіби бейнелеуді? халы?ты? шы?армашылы?та?ы образ, сарындарды м?ра ету де?гейі; екіншіден, к?ркем шы?армада?ы халы? бейнесі мен оны? д?ниеге к?з?арасыны? ?нердегі к?рінісіні? тере?дігі мен с?йкестігіні? (адекватность) ?лшемі; ?шіншіден, ?нерді? ?алы? б??ара?а эстетикалы? ж?не ?леуметтік т?р?ыдан т?сініктілігіні? ?лшемі. Тарихи даму?а орай ?нерді? суреттеу ??ралдары да, автор к?здеген идеялы? м?рат та ?згеріске ?шырайды. Сол себепті «бейнелеуді? халы?ты?ы» деген ??ымны? аясы да ?згеріп отырады. Бейнелеуді? халы?ты?ыны? е? басты ?лшемі – халы? ?шін е? ма?ызды да ?ажетті ??былыстар мен ?згерістерді бейнелеу болып табылады. Бейнелеуді? ?лы туындылары ?ай кезде де ?з алдына халы?ты тол?андыр?ан м?селелерді к?теріп, ?о?амды? ?мір за?дылы?тары ашылатын аса ма?ызды ??былыстарды бейнелеп отыр?ан. Екінші ?лшем – атал?ан д?уірді? е? озы? идеалдарына негізделген ?мірлік а?и?атты шынайы суреттеу. Алайда осы атал?ан екі ?лшем бейнелеуді? халы?ты?ы ??ымын толы?ымен к?рсетпейді. Себебі шы?армада халы? ?шін ма?ызды да ?ажетті жа?дайлар суреттеліп, сол д?уірді? е? озы? идеалдарымен ?ндесіп жатуы м?мкін. Біра? соны? б?рі ешкімді ?ызы?тырмайтын ?арабайыр ?лгіде баяндалуы да ы?тимал. Демек, ?нер туындысыны? халы? игілігіне айналуында суретші шеберлігі орасан ма?ыз алма?. Бейнелеу шы?армашылы?ында суретші ?лылы?ы ?мірді? ма?ызды ??былыстарын ке?інен ?амти білуімен, о?ан тере?дей бойлауымен ж?не бейнелеу ?уатымен ?лшенеді. Осы белгілер ар?ылы алды??ы екеуімен ты?ыз байланысты ?шінші ?лшем шы?ады. Я?ни, халы?ты?ты? ?шінші ?лшемі суретші шеберлігі болып табылады.
Бесінші ба?ыт: К?ркем шы?арма.Мазм?н мен пішін – бірінен-бірі ажыратып ?арау?а келмейтін ??ымдар. Я?ни, мазм?н «шы?армада не бейнеленді?», пішін «?алай бейнеленді?» деген с?ра?тар?а жауап іздейді. ?мірді сан ?ырымен, ?рі мейілінше на?ты бейнелеуге ?мтылатын ?нердегі мазм?н мен пішін ?атынасы айры?ша ма?ызды. ?нер туындыларыны? идеялы?-та?ырыпты? м?ні б?рінен б?рын кейіпкерлерді? ара?атынасы ар?ылы танылады. Б?л ?атынастар о?и?алар, я?ни сюжет ар?ылы к?рінеді. О?и?аны? даму сипатына ?арай кейіпкерлер дараланады. М?селен, ?азіргі кезе?ні? ?зінде «та?ырып» деген термин екі т?рлі ма?ынада ?олданылады. 1) Шы?армада бейнеленген ?мірлік бейнелік материал ??ымында; 2) Шы?армада к?терілген негізгі ?о?амды? проблема ??ымында. К?ркем картинаны? та?ырыбы авторлы? бейнелеуді? ?зегіне алынып, шы?армада к?рініс тап?ан а?и?ат болмыста?ы заттар мен ??былыстарды?, о?и?аларды? жиынты?ы болып табылады. ?рбір к?ркем туындыда, ?детте, бір ?ана та?ырып к?терілмей, бірнеше та?ырыпты? ж?йесі к?рінеді. Егер та?ырып – суретші суреттеп отыр?ан ?мір ??былысы болса, идея- суретті? сол ?зі суреттеп отыр?ан ?мір ??былысы туралы айт?ысы келген ойы, сол ?мір ??былысына суретшіні? берген ба?асы.
Алтыншы ба?ыт: К?ркем бейне ж?не оны? жасалу жолдары. Ке? ау?ымда алып ?араса?, к?ркем образ - ?мірлік шынды?ты игеру мен ?айтадан ?орытып, жа?адан жасап шы?аруды? ?нерге ?ана т?н ерекше т?сілін сипаттайтын эстетикалы? категория. Сонымен бірге к?ркем шы?армада жасал?ан алуан ??былыстарды да, к?бінесе кейіпкер мен ?а?арман бейне т?л?асын «образ» дейміз. Бейнелеу шы?армасында?ы негізгі айшы? – адам образы. Кейіпкер мінезінсіз шы?арманы? арман-м?ратын танып, т?сіну м?мкін емес. Бейнелеуді? объектісі - ?мір, ал п?ні – адам. Бейнелеу ?нерінде адам бейнесін жасауды? амалы алуан т?рлі. К?ркем бейне жасау?а ?ажетті ?мірлік материалды жина?тап, шы?армалы? т?л?аны даралау?а дейінгі к?рделі жолдан ?ткенде к?ркемдік бейне туады. Жина?тау дегеніміз – бейнелік тип жасау ?рекеті. К?ркем композиция жасау суреткер д?ниетанымыны? ке?дігіне, рухани ж?не материалды? м?дениетті жетік білуіне, бір-біріне жа?ындамайтын, тегі бас?а, тірлігі о?шау ??былыстарды орайластырып, жымдастыру?а, бір-бірінен алша? ??ымдарды шебер ?июластыру?а алып келеді.
Жетінші ба?ыт: К?ркем шы?арманы? композициясы мен сюжеті.Сюжет (французша sujet - зат) - ?зара байланыс?ан к?ріністерды? ?йлесімділігі, бірт?тас желісі. Сюжетті? негізі - ?мірлік к?рініс, кейіпкерлер арасында?ы бірлік пен ?арама ?арсылы?. Тартыс (латынша – conflictus – ?а?ты?ыс, ай?ас) - ?мірдегі ?айшылы?тарды? бейнелеу ?неріндегі к?рінісі. ?нердегі ?мірлік тартыс – к?ркем картинаны? идеялы? мазм?нында?ы ?зілмес желі, к?ген. Олай болса, бейнелеу ?нері шы?армаларында?ы таби?и тартыс оны? сюжеті мен композициясын ?рбітер ?згеше ??рал, ?оз?аушы к?ш. Сюжетті? ж?йелі т?тасты?ы да, сондай-а? жекелеген с?ттері: бастамасы (экспозиция), шиеленісуі, шары?тау шегіне жетуі, шешімі, ая?талуы да ?мірлік тартыс, ?айшылы?ты? даму-?рістеу за?дылы?тарына с?йкес келіп отырады. Кейде сюжетті? беташары ретінде а?дату (алды??ы к?рініс), со?ында ?осымша т?рінде ?стемелеу (со??ы к?рініс) беріледі. Оларды? барлы? шы?армада болуы шарт емес. Композиция – (латынша – composito-??растыру) – к?ркем шы?арманы? ??рылысы, оны? ?лкенді-кішілі б?лім-б?лшектеріні? бір-бірімен ?исынды т?рде ?июластырылып, (?р т?рлі сызы?, бояу т.б.) т?сілмен байланыстырыл?ан т?тасты?, бірлігі. Композиция картина мазм?нымен тікелей байланысты.Мазм?н картина?а ма?ына силаса, композиция т?стер мен форма ар?ылы к?ркемдікті дарытады.
Сегізінші ба?ыт: К?ркем бейнелеу. Суретті? негізгі элементтеріні? бірі – бейне, бояу немесе сызы?тар ол суретшілікті? к?ркемдік ??ралы. Суретші бейнелеу м?мкіндіктерін мейілінше жа?сы білуге міндетті. К?ркем бейнелеу м?мкіндіктері туралы с?з бол?анда, ?детте оны ??райтын екі компонентті ескермеске болмайды. Оларды? бірі – авторлы? баяндауда?ы м?мкіндік композиция ??рылымы, екіншісі кейіпкер к?рінісі. Бейнені? негізгі к?ші композицияда к?бірек к?рінеді. Картина салма?ты, ?рі ?серлі болмаса, шы?арма болмайды. Суретші – сезімтал, к?реген, ??растыру зергері болуы тиіс. Суретшіні? «?иыннан ?иыстыр?ан» композициясынан сол бейнелеу ?неріні?, ??діретті к?ші бай?алып т?рады. К?ркем бейнелеу стиліне т?н бояу ?орлары композиция?а да орта?. Солай бола т?рса да, бейнелеу тілінде жиі ?олданылатын басты ж?не ?осал?ы к?ріністер болады. К?біне на?тылы ?мір к?ріністерінен т?ратын бейнелеу тілі с?лу к?ріністі к?рсетуді к?здейді. Композиция, ?сіресе, мазм?н мен т?сті? бірлігін сипаттайды. Картина бейнені? – халы?ты? к?рінісінен т?рады.
То?ызыншы ба?ыт: Т?стерді? бірлігі мен ма?ынасы. Б?кіл ?лем бейнелеу ?неріндегі шы?арма мазм?нын ашуда?ы ерекшелігіне байланысты т?стер ма?ынасы ?р т?рлі ж?йеде жазылады. Т?стер жылы ж?не суы? т?стерге б?лінеді. Жылы т?стерге ?ызыл, сары, ?о?ыр т?стер жат?ызылса, суы? т?стер аспан к?к, жасыл, к?лгін т?стерден ??ралады. Т?стер ахроматикалы? ж?не хроматикалы? т?стер болып та жіктеледі. Ахроматикалы? т?стерге т?ссіз т?стер ?осылса, хроматикалы? т?стерге ?рт?рлі т?стерді? барлы?ы жатады.Т?стер символды? м?нге ие. Кейбір шы?армаларда?ы т?стер жасты? ша?ты, ел тынышты?ын, бейбітшілікті, революцияны ме?зеп к?рсетеді.Б?лар кейіпкерді? ішкі сезімдерін ашу?а ?ызмет етеді.
Оныншы ба?ыт:: К?ркемдік ?деріс. К?ркемдік ?рдіс- б?л белгілі бір д?уірде, сонымен ?атар, ?лттар мен елдерді?, айма?тарды?, ?лемні? к?ллі тарихи кезе?дерінде ?мір с?ріп келе жат?ан бейнелеу ?неріні? тарихи-за?ды ?оз?алысы. К?ркемдік ?рдіс – адамзатты? эстетикалы?, рухани ??ндылы?тарыны? толы?уыны? тарихы. ?лемдік де?гейдегі ?рдіс ?о?амды?-тарихи ?рдісті? бір б?лшегі бол?анды?тан, о?ан тікелей т?уелді екені аны?. ?азіргі ?нертану?а ж?гінсек, к?ркемдік ?рдіс – м?дени-тарихи ?мірді? бір тарма?ы. Демек, к?ркемдік ?рдісті жалпы м?дениеттен тыс ?арау?а болмайды. Бейнелеуді? дамуында к?ркемдік д?ст?рлер ма?ызды роль ат?арады. К?ркемдік идея, т?р, та?ырыпты жал?астыру д?ст?рі суретшіні? к?з?арастарынан туындап, ?аншалы?ты ма?ызды бол?анымен, бейнелеу ?неріні? дамуында тек ?осал?ы м?н иеленеді. ?мірге ?арым-?атынасты? ?р кезде кезедесетін тарихи идеялы?-эмоционалды? т?рлері (трагедиялы? пен комедиялы?, сатиралы? пен патетикалы?), жалпыадамзатты?, адамгершілік ж?не философиялы? проблемалар (ізгілік, а?и?ат, с?лулы?), ?нерді? «м??гілік та?ырыптары», сондай-а? ?асырлар бойына екшеліп, жина?тал?ан к?ркемдік т?рлер (бірінші кезекте жанрлы? т?рлер) к?ркемді? ?рдісті? тіршілік етуіне ?ажетті д?ст?рді ??райды.
Он бірінші ба?ыт:: Бейнелеуді? т?рлері мен жанрлары К?ркем шы?арманы? тарихи ?алыптасып, даму ?стінде болатын типі жанр деп аталды. ?р жанр ?зіндік пішіндер ар?ылы ерекшеленеді. Француз тілінен аудар?анда «т?р», «тек» деген ма?ына береді. Барлы? бейнелеу шы?армалары графика, кескіндеме, м?сін, ?ол?нер, дизайн (?ндіріспен байланысты ?нер) болып б?лінеді. Жазы?ты? бетінде бейнелеу шы?армалары графика, кескіндеме, м?сін болып ?ш т?рге б?лінеді. Б?лар жазы?ты? бетінде бейнелеу (графика, кескіндеме) немесе к?лемді бейнелеу (м?сін) болып жіктеледі. Б?лар портрет, пейзаж, т?рмысты?, тарихи, ?скери, со?ыс, жануарлар жанрларына б?лінеді. Графика мен кескіндеме шы?армалары жазы?ты? бетінде бейнелеу болса м?сін к?лемді бейнелеу болып табылады. Бейнелеу ?неріні? бір саласы с?ндік ?ол?нер болып табылады. ?ол?нер б?йымдары туындыларыны? кейбірі жазы?ты? бетінде бейнелеу (гобелен) болса, кейбірі к?лемді (торсы?, костюм т.б.) болып табылады. Дизайн дегеніміз ?ндіріспен байланысты ?нер.
Он екінші ба?ыт: К?ркемдік ?діс, к?ркемдік ба?ыт, к?ркемдік а?ымдар. К?ркемдік ?діс (грек тілінде methodos – зерттеу жолы) – суреткерді? ?зі танып-білген а?и?ат д?ниеге шы?армашылы? ?арым-?атынасыны? жалпы ?станымы, я?ни а?и?ат д?ниені ?айта жасауы. К?ркемдік ?діс - ?нертану ?ылымында?ы ма?ызды ??ымдарды? бірі. Ол к?птеген суретші шы?армашылы?ында ?айталана отырып, ?нердегі ?мірді бейнелеуді? орта? ерекшеліктерін ай?ындап, сол ар?ылы бір немесе бірнеше елде бейнелеу а?ымын (ба?ыт) туындатады. Мысалы, реализм, романтизм, символизм, кубизм, абстракционизм т.с.с. ?мірді к?ркем бейнелеу сипаты, е? алдымен, суретшіні? ?мірді бейнелеуі ?шін та?да?ан ?дісіні? негізінде пайда болады. ?нертану ?ырынан ал?анда, стиль – кескіндемелік жазу машы?ы, суретшіні?, жеке шы?арманы?, бейнелеудегі ба?ытты?, ?лтты? бейнелеуді? ?зіндік сипатын танытатын образдар ж?йесіні?, к?ркемдеу ??ралдарыны? т?ра?ты жиынты?ы. ?р суретшіні? стиль ерекшелігін оны? шы?армасында?ы к?ркем компоненттерін тану ар?ылы ай?ындаймыз. ?р суретшіні? ?зіне ?ана т?н суреттеу стилі, композиция мен бейне саптау м?нері бар. Ол сол суретшіні? барлы? шы?армаларында к?рініс беріп отырады.
Он ?шінші ба?ыт: ?нер шы?армаларыны? к?ркемдік ерекшеліктерін ба?алау.Графика, кескіндеме, м?сін, с?ндік ?олданбалы ?нер, дизайн, этнодизайн шы?армалары мен б?йымдарын ба?алауды? к?ркемдік ?лшемдері.Шы?арманы? та?ырыбы, композициясы, колориті, орындау техникасы мен технологиясы, даралы?ы, ?айталанбасты?ы. Суретшіні?, шеберді? немесе дизайнерді? ?мірі мен шы?армашылы?ы, к?рнекті шы?армасы, ж?мыс стилі, шы?армашылы?ыны? ?лтты? ?нердегі орны, шы?армашылы? жа?ашылды?ы, шы?арма?а деген с?раныс т.б. ?лшемдермен сипатталады.Курс ая?тал?ан со? студент: к?ркем шы?арманы талдауды? ?ылыми принциптерін игеріп, бейнелеу мен ?ол?нерді зерттеуге ?ажетті біліммен ?аруланады; ?нертану ?ылымын ??райтын ??ымдармен, категориялармен танысады; ?з бойында к?ркемдікті танитын тал?ам ?алыптасады; к?ркем б?йым мен туындыны? ішкі, сырт?ы аспектілерін саралап, т?рлі ?ырынан талдауды ?йренеді; ?азіргі ?нертануды? ?зекті м?селелерімен таныс болады; теориялы? білімді практикада ?олдана білуді ?йренеді; зерттеу ж?мысына деген икемдік пен да?дысы ?алыптасады.
