Қымыз емдік сусын

Московский орта мектебі.М.М . Тақырыбы:Қымыздың шипалық қасиеттері

Дайындаған:Ахметова Ұлмекен Әуезханқызы.

Жұмыс жоспары:

1.Кіріспе

2.Менің мақсатым

3.Зерттеу міндеттері

4.Зерттеу кезеңдері

5.Қорытынды.

Кіріспе.

• Мен қымыздың шығу тарихымен танысып,ол туралы өзіме және өзгеге қазақтың ұлттық сусыны жайлы мәліметтер көрсету және оны оқушыларға пайдалы жағынан мәліметтер мен мағлұматтар білдіру.

Менің мақсатым

Менің мақсатым қымыздың қалай дайындалатының ,жасалу жолын,білгім келді және қымызға деген қызығушылығым пайда болғандықтан мен өзіме осы қымыз жайында білімімді толықтырмақ мақсатпен зерттеу жүргіздім.

Зерттеу міндеттерім

• Кітаптар мен интернет

арқылы қымыздың жасалуы

жайын білу;

2. Кітапханалар мен интернет арқылы

қымыздың түрлерін анықтау .

1. Кітаптар мен интернет арқылы Қостанай

өңірінде өсетін дәрілік өсімдіктер

жайын білу;

2. Кітапханалар мен мұражайдан

дәрілік өсімдіктерді анықтадым

Жобаның

өзектілігі:

Осы жоба арқылы

Өз елімнің қымзды қалай жасайтының және қалай дәріптейтінің көрсету.

Қымыздың түрлері.

Т үнемел қымыз

Бал қымыз

Уыз қымыз

Сары қымыз

Қорабалы қымыз

Зерттеу нәтижелері

• Қымыз жайлы өзіме қажет мәліметтерді жинақтадым;
• Олардың қандай түрлері болатының білдім;
• Енді осы білгендерім арқылы зерттеу жұмыстарымды әрі қарай жалғастырамын.

Қымызсыз қазақ асханасын елестету мүмкiн емес. Бұл ғажайып сусын қырғыз, қазақтардың барлық салтанатты думандарымызда бiрiншi кезекте берiледi. Ол туралы өлеңдерде, мақал-мәтелдерде айтылады, әйел адамның қабiлетiн ең алдымен оның қымыз әзiрлеуiне қарап бағалаған. Ыдыс түбiнде iшiлмей қалған қымызды төгiп тастау күнә болған. Қазақтар жүздеген жылдар көлемiнде қымызды айырықша ыдыста - торсық және сабада дайындаған.

• Қымыздың сапасы ең алдымен ұйытқыдан басталады. Қазiргi кезде қымыздың микрофлоры құрғақ түрде жақсы сақталады. Қымыздық ұйытқы ретiнде көктемде, қымыздық мезгiлдiң басында ұйытқы қолданылады.

• Ертеден ата-бабаларымызбен бірге келе жатқан, құрт, айран, шұбат, қымыз тағы басқа ұлттық тағамдарымыздың орны ерекше. Солардың ішінде ұлттық тағамдардың ең құрметтісі, дастарқан дәмінің бірі – қымыз жайлы, олардың адам ден саулығына келтірер емдік қасиеттері туралы ой-пікірлер мерзімді басылымдарда аз айтылып, кем жазылып жүрген жоқ.

• Ұйытқыны күзде дайындау үшiн қымызды бiрнеше тәулiкке қалдырады және ол екiге - жоғарғы мөлдiр және төменгi iрiмшiктiк қабатқа бөледi. Бұл тұнбаны селдiр матада сығып алады да, күнге кептiредi және келесi маусымға (мамыр) дейiн жабық ыдыста, салқын жерде сақтайды.

• Құнан қымыз – үш тәулік бойы ашытылады. Ол саумал ішпейтін адамдарға беріледі. Кейде ол ас пен тойларға апару, ұзақ отырыста ішіп отыру үшін дайындалады. Төрт тәулік бойы ашытылған қымыз дөнен қымыз, бес тәулік бойы ашытылған қымыз бесті қымыз, онан күштісі асау қымыз деген күшті қымыздар да көбінесе сондай мәжіліс, тойларға арналып ашытылған.

• Сүттей ұйыған өзіндік жарасымдығы бар қазақ ауылында болғанымызда ауыл маңында жайылып жүрген құлынды биелерді көріп, ауыл ақсақалынан ауылда қанша адам бие байлайды деп сұрағанда, қарт адам күрсіне отыра «шырақтарым, қазіргінің келіндері жалқау. Бие саууды мехнат көреді. Оны дайындауды үйретер адамдарға құлақ аспайды. Ұлттық сусынымыз осы енжарлығымыздан, жалқаулығымыздан өзгеге жем бола ма деп қорқам» деген еді. Иә, басына байлауыш тағып, бес уақыт белін бүгіп, қасиетті бие сүтін саууды, оны дайындауды елге үйретер қазақтың келіндері қайдасыңдар дегіміз келеді?!

• Ертеден ата-бабаларымызбен бірге келе жатқан, құрт, айран, шұбат, қымыз тағы басқа ұлттық тағамдарымыздың орны ерекше.

• Сірге жияр қымызы — күздігүні бие ағытарда бірнеше күн жиналған қымыз; салт бойынша сірге жияр қымызға ел шақырып, бөліп ішкен.

• Уыз қымыз — бие сүтінің уыз дәмі тарамаған кезде ашытылған қою қымыз. Май қымызы деп те аталады.

Сары қымы — жаздың ортасында, шоп әбден піскен, буыны қатқан кездегі қымыз. Кош-қоннан қымыз коп шайқалып, коп пісіледі де, ірімшігі жақсы жазылып, ашуы білінбей, қымыздың күші оз бойына сіңген сарғылт болады. Сары қымыз өте жұғымды, шипалық қасиеті мол.

Бие сүті ең алдымен қазақтарды кеңінен жайлаған аурудың бірі болып отырған құрт ауруына бірден-бір ем.

• Қазіргі кезде қымыз бен шұбаттың көптеген ауруларды, атап айтқанда өкпе ауруларын емдеуде, қан айналу жүйесіндегі қан тамырларының жұмсақтығы мен беріктігін қамтамасыз ететіні, қандағы қызыл қан түйіршіктерімен (эритроцит) гемоглобин синтезіне әсер ететіні, ағзада жүретін зат алмасу процестерін жақсартып, жалпы иммунитетті күшейтетіні анықталған .

«Ауруға ем, сауға қуат дәрі қымыз»,— деді Жамбыл атамыз.

Қымыздың атам заманнан бергі өзіне тән ыдысының бірі — қазақтың қара сабасы тек қана жылқы терісінен тігіледі .

• Бал қымыз - бал, қант секілді тәтті қосып жуасытқан қымыз;
• Құнан қымыз - үш тәулік ашытқан қымыз;
• Уыз қымыз - жаңа құлындаған биенің уызынан ашытылған қою қымыз;
• Дөнен қымыз - төрт тәулік ашытқан қымыз;
• Бесті қымыз - бес тәулік ашытқан қымыз;
• Алау қымыз - бесті қымыздан да күшті қымыз;
• Жуас қымыз - баяу ашыған немесе саумал қосқан қымыз.
• Қымыз - нағыз бие сүтінен ғана жасалады.

"Арғымақ ат шапса да аяғын талдырар" (Майлықожа) "Арғымақтан туған қазан ат" (М.Өтемісұлы) Мысалы: Ақтамберді жырау:

• "Арудан асқан жан бар ма,
• Жылқыдан асқан мал бар ма,
• Биенің сүті - сары бал,
• Қымыздан асқан дәм бар ма?!
• Желіде құлын жусаса,
• Кермеде тұлпар бусанса,
• Сәні келер ұйқының.
• Жылқы қолдан тайған соң
• Қызығы кетер күлкінің.
• Қыздың көркі - кұлпыда
• Жігіттің көркі - жылқыда!" - деп жырлайды.

• Ал, Досбол шешен "Жылқының сүті - шекер, еті - бал, иісі - жұпар, терісі - киім, мінсең - тұлпар" деп жылқының халық өміріндегі алатын орнын өте жоғары бағалаған. Ойымызды қорыта айтқанда, мына бір шумақ өлең көңілімізден шығып, кездеген мақсатымызға жетелейді:
• Бір сыр бар ежелден-ақ далам білген,
• Қазаққа ат мінбесе алаң кірген.
• Алтыннан мен ескерткіш қояр едім
• Даланың тұлпарына бабам мінген.
• (М.Өтежанов)

• Қымызды алғашқы кезде тәулігіне 6-рет 100 мл-ден (қатты наукас адамдарға 50 мл), кейін 250 мл дейін береді. Организм қымыз ішуге үйренгеннен кейін оның мөлшерін 2-3 литрге дейін жеткізуге болады. Қымызды тамақ алдында 1-1,5 сағат бұрын ішу керек. Биенің жаңа сауылған сүтін де емдік ретінде пайдаланады. Бұл ем көбінесе ауру салдарынан әлсіреген, арықтаған, қан азайған, туберкулез ауруына шалдыққан адамдарға қолданылады.

• Кез келген сүттегі ең бағалы зат – ақуыз. Бие сүтінде ол 1,8 – 2 % болады. Қымызда шамамен 1,3 – 2,0% май бар, бұл сиыр сүтіндегіден 2 есе кем. Бұл дегеніңіз, адам ағзасына аса зиянын тигізетін холес-терин мөлшері аз, тіпті жоқ деуге болады. Бірақ, сусынды мөлшерімен ішу керек. Тым көп ішкен жағдайда пайдалы ферменттер мен дәрумендер бір-бірімен теріс байланыс орнатып, адамның әлсіреуі мен естен адасуына алып келеді. Аса зиян деп қарастырылмағанымен, өз мөлшерімен ішкен дұрыс.

• Қымыздың құрамындағы «С» дәрумені сиыр сүтімен салыстырғанда он есе көп. Жақында ғалымдар тағы бір жаңалық ашты. Төрт түліктің ішінде биенің сүті ғана альбуминдік (сүттің ерекше түрі) қасиетке ие екен. Демек, бие сүті ананың сүтімен пара-пар деген сөз. Бие сүтінде кездесетін ақуыздар, майлар, көмірсутегілері басқа сүтке қарағанда ерекше болып келеді. Бұл – бие сүтіндегі ғылыми дәлелденген қасиеттердің бір парасы ғана. Ал оның зерттелмеген, ашылмаған тұстары қаншама

Қымыздың бапталып күтілуі де үлкен жұмыс. Ол негізінен жылқы терісінен, емен, арша сияқты ағаштан жасалған ыдыста сақталады. Теріден жасалған үлкенің саба, кшісін мес, торсық деп атайды. Қымыз ыдыстары да бөлек ұсталып оларды қымыз аяқ, қымыз ожау деп қастерлеп айтқан.

Бала кезімізде ата-аналарымыз-«Нанды тастамаңдар, обал болады, ұнтағын шашпай жеп қойыңдар, бай боласыңдар»- деп отыратын немесе «арпа-бидай ас екен, алтын- күміс тас екен»-деп, ата-бабаларымыздың, ұлттық тағамдарымызды қасиеттеп, осындай ұлағатты сөздер айтып өткен.

Алдияр аруағыңа, ет пен қымыз,

Сені ішкен мұратына жеткен қымыз.

Мейлі доңыз болсын, қоңыз болсын,

Иеңнің түкірігін ем еткен қымыз»

Кәсіпсіз көзін сатқан сорлы кедей,

Қоя ма піспек андып тентіремей?

Атағынды көтерер алғыс айтып,

Байгұсқа 6ip жұтқызсаң «кет»... «шык.»

Демей 

Ей, қымыз, ыза қылдң қолға түспей,

Онда мен жүремін ғой күйіп-піспей.

Жүректегі қапамды аткқызар ем,

• Өлсем де жұртқа бepiп, өзім ішпей.