Проблема: ?азіргі о?ушылар арасында ас?азан, ішек жолдары, бауыр, ?т ?апшы?ы ауруларымен зардап шегушілер саны жыл сайын арта т?суде.
?арама-?айшылы?: Біз к?біне тез ?зірленетін азы?-т?ліктермен: бутербродтар, жартылай дайын ?німдер, чипсы, ?ткір д?мдеуіштермен тама?танамыз, біра?, б?л та?амдар ??рамы жа?ынан толы??анды емес. Со?ынан т?рлі аурулар?а апарып со?тырады.
Зерттеу нысаны - АІЖ, бауыр мен ?т ?апшы?ы аурулары.
Зерттеу п?ні – ?лтты? с?т та?амдары.
Ма?саты: ?ыш?ыл-с?т та?амдарыны? пайдасы мен тиімділігін д?лелдеу.
Тапсырмалар:
№42 негізгі мектебіні? о?ушыларына 2 жыл ішіндегі денсаулы? жа?дайларына талдау сараптамасын ж?ргізу.
8-9сынып мектеп о?ушыларыны? арасында сауалнама ж?ргізу.
т?р?ындарынан сауал алу.
Аны?тала?ан а?паратты зерттеу.
Гипотеза: АІЖ, бауыр мен ?т ?апшы?ы ауруларыны? азаюына ?лтты?
?ыш?ыл-с?т ?німдерін пайдалану септігін тигізеді. Ас?орту м?шелері ауыратын нау?астарды емдеу барысында д?рыс тама?тануына ерекше к??іл б?лінеді. С?т ?німдері, ?р т?рлі ?леуметтік жа?дайда?ы халы??а ?олжетерлік азы?-т?лік болып табылады.
Практикалы? ма?ызы:
Таза жыл?ы мен т?йе с?ті ж?не ?ыш?ыл – с?т ?німдері, соны? ішінде ?ымыз, ш?бат – ??рамында барлы? д?румендер, к?п м?лшерде микроэлементтер, ферменттер ж?не антибиотикалы? ?асиеттері жетерлік. ?ышы?-с?т ?німдері а?заны ?уаттандыратын ж?не сергітетін жо?ары де?гейдегі азы?-т?лік болып табылады.
?дістер:
1. Проблеманы аны?тау.
Тама?тану гигиенасыны? талаптарыны? б?зылуы АІЖ, бауыр мен ?т ?апшы?ы ауруларына ?келіп со?тырады. Жылдан жыл?а осы аурулардан зардап шегушілер саны арта т?суде.
2. ?арама-?айшылы?тарды аны?тау.
Біз к?біне тез ?зірленетін азы?-т?ліктермен: бутербродтар, жартылай дайын ?німдер, чипсы, ?ткір д?мдеуіштермен тама?танамыз. Ал б?л та?амдар ??рамы жа?ынан толы??анды емес. Н?тижесінде ?р т?рлі аурулар?а апарып со?тырады.
3. АІЖ, бауыр мен ?т ?апшы?ы ауруларыны? статистикалы? негіздерін аны?тау.
4. Проблеманы? шешілу жолдарын ?арастыру.
Ас ?орыту м?шелері ауыратын нау?астарды емдеу кезіндегі азы?-т?ліктерді? арасында с?т ?німдерін пайдалану ерекше орын алады.
Б?л ?німдер емдік ?асиетімен ерекшеленіп, ежелден бері ?олданыс?а ие.
5. Альтернативті емдеу ?дістерін зерттеу.
Б?л жобаны жасауда?ы ?ажеттілік, ?азіргі заманда?ы а?заны толы?тыруда?ы химиялы?-синтетикалы? д?рі-д?рмектермен ?атар, халы?ты? медицина?а зор ?ызы?ушылы? пен нау?асты? сауы?уына ?ауіпсіз екендігі осы уа?ыт ішінде д?лелденген.
Жобаны? зерттеу б?лімі.
Аны?тал?ан н?тижелерге аналитикалы? шолу.
?азіргі медицина ішкі м?шелер ауруларын емдеуде ?р т?рлі д?рі-д?рімектермен ке? к?лемде ?амтыл?ан. Біра?, ?рбір терапияда диет-емдеу ма?ызды элемент болып ?алады, я?ни жыл?ы ж?не т?йе с?ті, ?ымыз, ш?бат а?заны физиологиялы? таби?и пайдалы азы?-т?ліктермен толы?тырып, осы емні? ?серін к?шейтеді.
?ымыз бен ш?бат емдеу-диетикалы? ?асиетіне байланысты а?уыз, майлар, к?мірсутек, д?румендер сонымен ?атар ?ымыз ашыт?ысы антибиотикалы? ?асиетке бай. ?ымыз бен ш?батты? белгілі емдік ?асиеттері жа?ынан еш?андай емдік д?рі-д?рімектермен, минералды сулармен салыстыру?а болмайтынды?ы ежелден белгілі. Оны? ?сері а?за?а еш?андай зиян келтірмейтіндігі толы?ымен ай?ындал?ан.
Со??ы жылдары ?р т?рлі зерттеуші ?алымдарды? аны?та?аны, ?ымыз бен ш?батты? ас?азан секрецияларын стимулдап, ?й?ы бездеріні? ?ызметін жа?сарта отырып, тама?ты? ?орытылуын, ішек жолдарында сі?іріліп, ?тті? шы?аруына, сергіту, жалпы ?уаттандырумен ?атар зат алмасуын ?алып?а келтіреді.
Герадотты? жазбалары бойынша ?ымызды? дайындалуы мен ?олданылуы бізді? ?асырымыз?а дейінгі ал?аш?ы к?шпелі тайпалар?а, скифтер, са?тар?а белгілі бол?ан. Бізді? ?асырымызды? ал?аш?ы д?уірінде ?азіргі ?аза?стан жерін мекендеген халы?тар (??ндар, ?йсіндер, о?ыздар, ?има?тар, т?ркілер, ?ыпша?тар) негізінен мал шаруашылы?ымен айналыс?ан к?біне жыл?ы шарушылы?ымен. Жыл?ы, т?йе с?тіні? емдік ?асиеттеріні? а?уызды?, альбминдік б?лігіне ж?не д?румендерге, микроэлементтер мен бас?а да биологиялы? белсенді заттар?а химиялы? ??рамы жа?ынан ?те ??сас екендігін Шы?ыста ертеден білген. Мысалы: Ибн Сина Х ?асырда д?рігерлік ?алымда «дауыс ?арлы??анда, кеуде жарасында, ?кпе ?ыбын?анда ж?не ірі?ді ?а?ыры? таста?анда» д?ріге араластырып жыл?ы с?тін немесе беріде ботала?ан т?йені? таза ш?батын ішуді ?сынады. Сонымен Абуали Ибн Сина заманында демалу м?шелеріні? к?рделі ауруларын с?т пен ?ыш?ыл –с?т ?німдерімен емдеген. Кейінірек тайпалар ?ымыз бен ш?батты дайындау ережелерін ?ата? са?тап, осы ?німдерге с?йіспеншілікпен, сыймен ?ара?ан.
К?шпенділер к?ктем ж?не жаз мезгілдерінде ?ымыз бен жыл?ыны? саумал с?тін ?те к?п м?лшерде пайдалан?ан (ерлер 10-15 л дейін к?ніне) осы сусындарды ?йелдер, ?арттар, нау?астар аурулар?а ?арсы ?олдан?ан. ?ымыз ж?не жыл?ыны? саумал с?ті к?к?ністерді ж?не нанды да алмастыр?ан. ?ымыз ?лсіздерді шыны?тыру, нау?астарды? сауы?уына к?мектесуін халы?ты? медицинада ?олданбай ?алуы м?мкін емес еді. Сонды?тан да ол е? белгілі танымал ?лтты? сусын. К?шпелі халы?ты? ?ымызды поливитанминді к?йінде ж?не биологиялы? белсенді заттар ар?ылы денсаулы?ты сауы?тыру ма?сатында пайдалан?ан. ?ымызды? аса ма?ызды ерекше терапевтік зат ретінде орыс ?скерінде ?ызмет жаса?ан Шотланд д?рігері Джон Грив д?лелдер келтірген. Джон Грив 1784 ?зі м?ше бол?ан Эдинбургта?ы патшалы? ортасында «К?шпенділерді? ?ымыз деп айтатын шарапты? дайындау т?сілін баяндай отырып, оны медицинада ?олданды».
?алымдар мен д?рігерлер ?за? ?ыстауда шарша?ан к?шпенділерді? тез арада к?ш-?уат жинап, сау ?алыптарына келгендігіне назар аударды. Ба?ылау к?рсеткендей, к?шпенділерді? бірнеше аптада тез сау ?алпына келіп, айы?ып кетуі ?ыс?ы сапасыз та?ам?а к?п м?лшерде ашы?ан жыл?ы с?тін пайдалануынан. 1865 жылы д?рігер Нефтель ?ымыз ішетін адамдарды? а?ылшын ауруымен, диатез аурулармен ауырмайтындарын бай?а?ан. Ол к?н сайын ж?здеген ?аза?тарды к?ріп к?бісін емдеді, біра? ол бірде бір ?ышыма ауруын таппады. 1841жыл ?аза?стан жазы?тарын зерттеу экспедициясына ?атыс?ан штаб емшісі Ямгин: ?ыр?ыз-?аза?тарды? арасында ?ымызды емдік сусын ретінде ?олдан?анын бай?а?ан. ?ымыз – тыныс алу ауруларында, ?ан азды?ында, АІЖ ауруларында т.с.с. адамны? к?ш-?уатын кетіретін жа?дайларда ?олдан?ан. 1847 жылы бірінші болып д?рігер Хеберлейн ??рт ауруымен ауыр?анда ?ымызды? терапевтік ?серін бай?ап, ?зі пайдаланып сыннан ?ткізген. Ол ?ымызды 13 жыл ішіп н?тижесінде денсаулы?ын ?лде?айда жа?сарт?ан.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Жобаның мақсаты: Асқазан-ішек жолдарының ауруларына сүт тағамдарының пайдасы мен тиімді қолданылуын анықтау.
Гипотеза: Денсаулығымызды сақтау үшін табиғаттың өзі бізге ежелгі тағам түрлері арқылы мүмкіндік береді. Біз осы мүмкіндікті дұрыс пайдалануымыз керек.
Әдістер:
1. Проблеманы анықтау.
Тамақтану гигиенасын бұзылуы асқазан-ішек жолдарының (АІЖ), бауыр мен өт қапшығының ауруларына апарып соқтырады. Осындай аурулармен ауыратындар саны жылдан жылға көбеюде.
2. Қарама-қайшылықтарды анықтау.
Біз көбіне тез әзірленетін азық-түліктермен: бутербродтар, жартылай дайын өнімдер, чипсы, өткір дәмдеуіштермен тамақтанамыз. Ал бұл тағамдар құрамы жағынан толыққанды емес. Нәтижесінде әр түрлі ауруларға әкеп соқтырады.
3. АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларының статистикалық негіздерін анықтау.
4. Проблеманың шешілу жолдарын қарастыру.
Ас қорыту мүшелері ауыратын науқастарды емдеу кезіндегі азық-түліктердің арасында сүт өнімдерін пайдалану ерекше орын алады.
Бұл өнімдер емдік қасиетімен ерекшеленіп, ежелден бері қолданысқа ие.
5. Альтернативті емдеу әдістерін зерттеу.
Бұл жобаны жасаудағы қажеттілік, қазіргі замандағы ағзаны толықтырудағы химиялық-синтетикалық дәрі-дәрмектермен қатар, халықтық медицинаға зор қызушылық пен науқастың сауығуына қауіпсіз екендігі осы уақыт ішінде дәлелденген.
Жаңама зерттеулер.
АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларының өсу себептерін анықтауда Қызыларай ауылындағы тұрғындар мен мектеп оқушыларынң тамақтану мәзіріне сүт тағамдарын көптеп қолдану керектігін жобаның авторы статистикалық сауал арқылы зерттеулер жүргізді. Осы сусындардың емдік қасиеттерін анықтады.
Жұмыс нәтижесі:
Жұмыс нәтижесінде жобаның авторы ұлттық сүт тағамдарын негізінен қазақ отбасыларында тамақтану мәзіріне кеңінен пайданылады деген пікірге келді.
Осындай отбасыларда АІЖ, бауыр мен өт қапшығы аурулары мен зардап шегушілер сирек кездеседі.
Кіріспе
Проблема: Қазіргі оқушылар арасында асқазан, ішек жолдары, бауыр, өт қапшығы ауруларымен зардап шегушілер саны жыл сайын арта түсуде.
Қарама-қайшылық: Біз көбіне тез әзірленетін азық-түліктермен: бутербродтар, жартылай дайын өнімдер, чипсы, өткір дәмдеуіштермен тамақтанамыз, бірақ, бұл тағамдар құрамы жағынан толыққанды емес. Соңынан түрлі ауруларға апарып соқтырады.
Зерттеу нысаны - АІЖ, бауыр мен өт қапшығы аурулары.
Зерттеу пәні – ұлттық сүт тағамдары.
Мақсаты: Қышқыл-сүт тағамдарының пайдасы мен тиімділігін дәлелдеу.
Тапсырмалар:
№42 негізгі мектебінің оқушыларына 2 жыл ішіндегі денсаулық жағдайларына талдау сараптамасын жүргізу.
8-9сынып мектеп оқушыларының арасында сауалнама жүргізу.
тұрғындарынан сауал алу.
Анықталаған ақпаратты зерттеу.
Гипотеза: АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларының азаюына ұлттық
қышқыл-сүт өнімдерін пайдалану септігін тигізеді. Асқорту мүшелері ауыратын науқастарды емдеу барысында дұрыс тамақтануына ерекше көңіл бөлінеді. Сүт өнімдері, әр түрлі әлеуметтік жағдайдағы халыққа қолжетерлік азық-түлік болып табылады.
Практикалық маңызы:
Таза жылқы мен түйе сүті және қышқыл – сүт өнімдері, соның ішінде қымыз, шұбат – құрамында барлық дәрумендер, көп мөлшерде микроэлементтер, ферменттер және антибиотикалық қасиеттері жетерлік. Қышық-сүт өнімдері ағзаны қуаттандыратын және сергітетін жоғары деңгейдегі азық-түлік болып табылады.
Әдістер:
1. Проблеманы анықтау.
Тамақтану гигиенасының талаптарының бұзылуы АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларына әкеліп соқтырады. Жылдан жылға осы аурулардан зардап шегушілер саны арта түсуде.
2. Қарама-қайшылықтарды анықтау.
Біз көбіне тез әзірленетін азық-түліктермен: бутербродтар, жартылай дайын өнімдер, чипсы, өткір дәмдеуіштермен тамақтанамыз. Ал бұл тағамдар құрамы жағынан толыққанды емес. Нәтижесінде әр түрлі ауруларға апарып соқтырады.
3. АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларының статистикалық негіздерін анықтау.
4. Проблеманың шешілу жолдарын қарастыру.
Ас қорыту мүшелері ауыратын науқастарды емдеу кезіндегі азық-түліктердің арасында сүт өнімдерін пайдалану ерекше орын алады.
Бұл өнімдер емдік қасиетімен ерекшеленіп, ежелден бері қолданысқа ие.
5. Альтернативті емдеу әдістерін зерттеу.
Бұл жобаны жасаудағы қажеттілік, қазіргі замандағы ағзаны толықтырудағы химиялық-синтетикалық дәрі-дәрмектермен қатар, халықтық медицинаға зор қызығушылық пен науқастың сауығуына қауіпсіз екендігі осы уақыт ішінде дәлелденген.
Жобаның зерттеу бөлімі.
Анықталған нәтижелерге аналитикалық шолу.
Қазіргі медицина ішкі мүшелер ауруларын емдеуде әр түрлі дәрі-дәрімектермен кең көлемде қамтылған. Бірақ, әрбір терапияда диет-емдеу маңызды элемент болып қалады, яғни жылқы және түйе сүті, қымыз, шұбат ағзаны физиологиялық табиғи пайдалы азық-түліктермен толықтырып, осы емнің әсерін күшейтеді.
Қымыз бен шұбат емдеу-диетикалық қасиетіне байланысты ақуыз, майлар, көмірсутек, дәрумендер сонымен қатар қымыз ашытқысы антибиотикалық қасиетке бай. Қымыз бен шұбаттың белгілі емдік қасиеттері жағынан ешқандай емдік дәрі-дәрімектермен, минералды сулармен салыстыруға болмайтындығы ежелден белгілі. Оның әсері ағзаға ешқандай зиян келтірмейтіндігі толығымен айқындалған.
Соңғы жылдары әр түрлі зерттеуші ғалымдардың анықтағаны, қымыз бен шұбаттың асқазан секрецияларын стимулдап, ұйқы бездерінің қызметін жақсарта отырып, тамақтың қорытылуын, ішек жолдарында сіңіріліп, өттің шығаруына, сергіту, жалпы қуаттандырумен қатар зат алмасуын қалыпқа келтіреді.
Герадоттың жазбалары бойынша қымыздың дайындалуы мен қолданылуы біздің ғасырымызға дейінгі алғашқы көшпелі тайпаларға, скифтер, сақтарға белгілі болған. Біздің ғасырымыздың алғашқы дәуірінде қазіргі Қазақстан жерін мекендеген халықтар (ғұндар, үйсіндер, оғыздар, қимақтар, түркілер, қыпшақтар) негізінен мал шаруашылығымен айналысқан көбіне жылқы шарушылығымен. Жылқы, түйе сүтінің емдік қасиеттерінің ақуыздың, альбминдік бөлігіне және дәрумендерге, микроэлементтер мен басқа да биологиялық белсенді заттарға химиялық құрамы жағынан өте ұқсас екендігін Шығыста ертеден білген. Мысалы: Ибн Сина Х ғасырда дәрігерлік ғалымда «дауыс қарлыққанда, кеуде жарасында, өкпе қыбынғанда және іріңді қақырық тастағанда» дәріге араластырып жылқы сүтін немесе беріде боталаған түйенің таза шұбатын ішуді ұсынады. Сонымен Абуали Ибн Сина заманында демалу мүшелерінің күрделі ауруларын сүт пен қышқыл –сүт өнімдерімен емдеген. Кейінірек тайпалар қымыз бен шұбатты дайындау ережелерін қатаң сақтап, осы өнімдерге сүйіспеншілікпен, сыймен қараған.
Көшпенділер көктем және жаз мезгілдерінде қымыз бен жылқының саумал сүтін өте көп мөлшерде пайдаланған (ерлер 10-15 л дейін күніне) осы сусындарды әйелдер, қарттар, науқастар ауруларға қарсы қолданған. Қымыз және жылқының саумал сүті көкөністерді және нанды да алмастырған. Қымыз әлсіздерді шынықтыру, науқастардың сауығуына көмектесуін халықтық медицинада қолданбай қалуы мүмкін емес еді. Сондықтан да ол ең белгілі танымал ұлттық сусын. Көшпелі халықтың қымызды поливитанминді күйінде және биологиялық белсенді заттар арқылы денсаулықты сауықтыру мақсатында пайдаланған. Қымыздың аса маңызды ерекше терапевтік зат ретінде орыс әскерінде қызмет жасаған Шотланд дәрігері Джон Грив дәлелдер келтірген. Джон Грив 1784 өзі мүше болған Эдинбургтағы патшалық ортасында «Көшпенділердің қымыз деп айтатын шараптың дайындау тәсілін баяндай отырып, оны медицинада қолданды».
Ғалымдар мен дәрігерлер ұзақ қыстауда шаршаған көшпенділердің тез арада күш-қуат жинап, сау қалыптарына келгендігіне назар аударды. Бақылау көрсеткендей, көшпенділердің бірнеше аптада тез сау қалпына келіп, айығып кетуі қысқы сапасыз тағамға көп мөлшерде ашыған жылқы сүтін пайдалануынан. 1865 жылы дәрігер Нефтель қымыз ішетін адамдардың ағылшын ауруымен, диатез аурулармен ауырмайтындарын байқаған. Ол күн сайын жүздеген қазақтарды көріп көбісін емдеді, бірақ ол бірде бір қышыма ауруын таппады. 1841жыл Қазақстан жазықтарын зерттеу экспедициясына қатысқан штаб емшісі Ямгин: қырғыз-қазақтардың арасында қымызды емдік сусын ретінде қолданғанын байқаған. Қымыз – тыныс алу ауруларында, қан аздығында, АІЖ ауруларында т.с.с. адамның күш-қуатын кетіретін жағдайларда қолданған. 1847 жылы бірінші болып дәрігер Хеберлейн құрт ауруымен ауырғанда қымыздың терапевтік әсерін байқап, өзі пайдаланып сыннан өткізген. Ол қымызды 13 жыл ішіп нәтижесінде денсаулығын әлдеқайда жақсартқан.
АІЖ, асты қорытып және сіңіру ағзаны жаңартып, жақсарту үшін, түрлі инфекцияларға қарсы тұру қабілетін күшейту үшін қымызды жылқының сапалы сүтінен дайындау керек. Қымызбен емдеу шараларын бірауыздан Дж. Каррик, И.А. Сайгин, А.В.Сигрист, Н.В.Постников және тағы басқа ғалымдар төмендегі факторларға назар аударған: жылқы малының тұқымы мен денсаулығы қоректендіру шарттарын және қымызды дайындаудағы технологияларды қатаң сақтау.
Қымыздың сапалы, нәрлі, дәмді, жақсы ашуы үшін жылқы сүтінде көп мөлшерде қант, май болу керектігін көшпенді халықтар бірнеше жүз жылдар бойы сауын биелерін іріктеу жасап, оның дала тұқымдас болу керек екендігіне назар аударған.
Табиғи қымыз жоғары емдік сапасы мен ертеден белгілі болған. Сондықтан малды әртүрлі шөпке бай жайлауда өсіріп, баққан пайдалы. Осындай жайлауда жылқы малы таза ауада, күн шуағында құнарлы жем-шөппен қоректеніп өсіріледі.
Қымызды пайдаланғанда ішек жолдарындағы іріңді микробтардың қозу процесстерін әлсіздендіреді. Қымыздың іріңді микробтарға, ішек таяқшаларына қарсы антибиотикалық қасиеті бар екендігі анықталған. Қымыз сусынымен емделгеннен кейін асқазан сөлінің мол бөлінетінін және асқорту жұмысы жақсаратындығын, оның құрамында көмірқышқыл және спирттің болуына байланысты. Көптеген авторлар, жылқы сүті мен қымыздың емдік қасиеттерін кеңінен қабылдау, оларды жан-жақты тексеріп, саралап, физикалық-химиялық құрамын анықтап, жылқы сүтінен (саумалдан) қымыз дайындағанда қандай өзгерістер болатынын анықтаған.
Қымыз – халқымыздың бірнеше ғасырлар бойы үздіксіз пайдаланып келе жатқан ұлттық тағамы. Ол тек тағам емес, сонымен қатар халықтық қасиетін, дәулетін, салтанатын, байлығын, мырзалығын, дастарқан берекесін кіргізетін ырыс белгісі. Басқа тағамдарға қарағанда қымызды дайындаудың әдіс - тәсілдері, салт-дәстүрлері, ырымдары мен кәде - жоралары көп. Қымыз – жылқы сүтінен дайындалатын газдалған, біркелкі сұйық, сары суы бар, қышқыл спирттік иісі бар, ақшыл түсті, сапырғанда көбік пайда болатын сусын.
Дайындау әдісіне, қасиетіне, сапасына және сақталу уақытына байланысты халқымыз қымызды бірнеше түрге бөледі. Және олардың әр түрін жылқы жасы атауымен атайды.
Уыз қымыз – биені алған байлап, жаңадан ашытылған қою қымыз.
Бал қымыз – жылқының сүр қазысын қосып әбден бабына келтіріліп пісірілген қымыз. Бұл басқа қымызға қарағанда сары әрі қою, дәмді, жұғымды тұщы болады.
Тай қымыз – бір күн сақталған қымыз.
Құнан қымыз – екі-үш күн сақталған қымыз, толық ашыған қымыз.
Дөнен қымыз – үш-төрт күн сақталған өте күшті қымыз.
Бесті қымыз – төрт-бес түн сақталып ашуы әбден жеткен қымыз. Қымыз түрлері мен ерекшеліктерін халық жылқы атына байланыстыра атайды.
Шұбат - түйе сүтінен дайындалатын қышқыл-сүт тағамы. Шұбат қышқыл сүт бактериясы бар жақсы ашитын сусын. Сапалы шұбат тек қана сапалы ашытқыдан шығады. Шұбаттың ешқандай бөтен дәмі және иісі болмау керек.
Түйе сүтін ашытқанда спецификалық микрофлораның себебіне күрделі химиялық процесстерінен жаңа компоненттер пайда болады: көмірқышықылы, сүт қышқылы, спирт, антибиотикалық заттар және қышқылдылық жоғарлап, В1 В2 дәрумендер саны екі есе көбейеді. Шұбаттың 1 литрі адам ағзасын бір тәулікте С, В1, В2 дәрумендерімен қамтамасыз ете алады. Шұбатта С дәруменінің орташа мөлшері 1 литрде 67,7 мг.
Жылқы мен түйенің таза сүті яғни қымыз бен шұбат құнды сусын болып есептеледі, сондықтан да оны асқорту мүшелері ауратын науқастарға көп ұсынады. Әсіресе химиялық және миханикалық ем қолданған кезде, ағзаны ақуызбен, жартылай құнарсыз май қышқылымен, микроэлементтермен, ферменттермен толық қанағаттандырады.
Қойылған сұрақтарды шешу әдістері.
1. №42 негізгі мектебінің балалары арасында 2 жыл бойы сараптау өткізілді.
Төмендегідей мәліметтер анықталды: 2014 жылы АІЖ, бауыр мен өт қапшығының ауруымен 21, 2014 жылы – 28 адам ауырған. Осы мәліметті сараптай отырып ұлтық сүт қышқыл тағамдарын пайдаланған отбасыларында, әсіресе қазақ отбасыларында ауру деңгейі біршама төмен. 2014-2015 жылдар аралығында аурулар саны 1 адамға азайған.
2. 8-9сынып оқушылары арасында жасырын түрде сауалнама жүргізілді. Оқушылардың 90 % сүт-қышқыл тағамдар қолданбайды, 78 % сүт-қышқыл тағамдарының пайдасын білмейді, 86 % сүт-қышқыл тағамдарының ағзаға пайдасы туралы мәлімет бере алмады, 69 % сүт-қышқыл тағамдарының ағзаға әсерін білмейді. Саулнама мәліметтерінен оқушылардың 72 % айран, 63 % сүт, 31 % қаймақ, 44 % йогурт, шұбат пен қымыз 5 % пайдаланатыны анықталды.
3. Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, Қызыларай ауылының тұрғындары арасында сауалнама жүргізілді.
Ауыл тұрғындарының барлығы 100 % күнделікті тамақтарына сүт қышқылы өнімдерін пайдаланатыны анықталды. Осыдан ауыл тұрғындарының 90 % асқорыту мүшелері ауруымен ауырмайтын болып шықты.
Жұмыстың қорытындысы және талқылауы.
Осы анықталған нәтижелер бойынша сүт-қышқыл өнімдері оның ішінде қымыз бен шұбаттың диетотерапиялық пайдасы оң нәтижеде. Сүт өнімдерін пайдаланған отбасыларда АІЖ дертіне шалдығатындар саны сирек кездеседі.
Түйе, жылқы сүті, қымыз бен шұбат өте құнарлы, пайдалы өнімдер, сондықтан осы өнімдерді асқорыту мүшелері ауруларында қолдану пайдалы, әрі тиімді.
Ағзаны ақуызбен, майлармен қамтыған қышқылдармен, дәрумендер, микроэлементтер, ферменттермен толық қамтамасыз етеді.
Осындай сүт өнімдерінің емдік шараларынан кейін науқастардың хал-жағдайы жақсарып, шаршағандық пен әлсіздік жоғалып, ұйқы мен тәбеті көтеріліп, АІЖ, бауырдың функционалдық және морфологиялық көрсеткіші едәуір жақсарады.
Қазақ халқының 100 жасаған ұлы ақыны Жамбыл: Үйірілген қышқыл, тәтті, сары қымыз, ауруға-ем, сауға-қуат, дәрі-қымыз, - деп жырлаған.
Суреттеме
1-ші диаграмма.
АІЖ, бауыр мен өт қапшығы ауруларымен ауырғандардың деңгейі.
1. №42 негізгі мектебінің балалары арасында 2 жыл бойы сараптау өткізілді.
Төмендегідей мәліметтер анықталды: 2014 екі мың он төртінші жылы АІЖ, бауыр мен өт қапшығының ауруымен 21, 2015 екі мың он бесінші жылы – 28 адам ауырған. Осы мәліметті сараптай отырып ұлтық сүт қышқыл тағамдарын пайдаланған отбасыларында, әсіресе қазақ отбасыларында ауру деңгейі біршама төмен. 2014-2015 жылдар аралығында аурулар саны 1 адамға азайған.
2-ші диаграмма.
8-9-сынып мектеп оқушыларының арасында сүт-қышқыл тағамдарының жасырын түрде өткізілген сауалнама нәтижесі.
. 8-9сынып оқушылары арасында жасырын түрде сауалнама жүргізілді. Оқушылардың 90 % тоқсан пайыз сүт-қышқыл тағамдар қолданбайды, 78 % жетпіс сегіз пайыз сүт-қышқыл тағамдарының пайдасын білмейді, 86 % сексен алты пайыз сүт-қышқыл тағамдарының ағзаға пайдасы туралы мәлімет бере алмады, 69 % алпыс тоғыз пайыз сүт-қышқыл тағамдарының ағзаға әсерін білмейді.
3-ші диаграмма.
8-9 сынып мектеп оқушыларының арасында жасырын түрде өткізілген сауалнама нәтижесі.
Саулнама мәліметтерінен оқушылардың 72 % жетпіс екі пайыз айран, 63 % сүт, алпыс үш пайыз 31 % отыз бір пайыз қаймақ, 44 % қырық төрт пайыз йогурт, шұбат пен қымыз 5 % бес пайыз пайдаланатыны анықталды
3. Қарағанды облысы, Ақтоғай ауданы, Қызыларай ауылының тұрғындары арасында сауалнама жүргізілді.
Ауыл тұрғындарының барлығы 100 % жүз пайыз күнделікті тамақтарына сүт қышқылы өнімдерін пайдаланатыны анықталды. Осыдан ауыл тұрғындарының 90 % тоқсан пайыз асқорыту мүшелері ауруымен ауырмайтын болып шықты.
.
Сауалнама
Сіз ұлттық қышқыл-сүт тағамдарын жиі қолданасыз ба?
Сіз қандай қышқыл-сүт тағамдарын қалайсыз?
Қышқыл-сүт өнімін қолдану сіздің денсаулығыңызға әсер ете ме?
Қышқыл-сүт өнімін қолдану сіздің ағзаңызға қандай пайда әкеледі?
Қышқыл-сүт өнімдері ағзаны сауықтыру үшін Сіз қандай кеңес бере аласыз?
Қорытынды
Осы пайдаланған әдебиеттерді оқу арқылы, зерттеген мағлұматтар нәтижесінде төмендегідей қорытындыға келемін:
Жылқы мен түйе сүтінің яғни қымыз бен шұбаттың емдік қасиеттері және осы өнімдерді асқорыту мүшелері асқынған ауруларын емдеуде дұрыс, тиімді қолдану.
Қымыз бен шұбаттың емдік әсерінің жоғары деңгейде болуы, ондағы эссенциялды компоненттер, ештеңемен алмастыруға келмейтін аминқышқылдары, құнарсыз май қышқылдары, ферменттер, дәрумендер, антибиотикалық заттар, микроэлементтер, органикалық қышқылдардың жетістігінен.
Қымыз бен шұбат яғни жылқы мен түйе сүті физиологиялы, бұл ешқандай зияны жоқ табиғи азық-түлік өнімдері, көптеген емдік қасиеттерге ие, сондықтан оны қолдану шаралары өте кең. Оны кез-келген ауруларда тиісті мөлшерде диет құрамына енгізіп отырады. Бірақ бұл өнімдердің емдік мөлшерін дұрыс анықтауды талап етіп, ағзаға пайдасы мен зиянын ескерте отыру қажет. Қымыз және шұбатпен емдеу: асқазан жараларын, гастрит және төмен секреторлық фунцияны холецисттерді, гипокинезді өт шығару жолдары, энтериттерді, колиттерді, дизбактериалды, аш және тоқ ішек ауруларында жиі қолданылады.
Тәжірибелік зерттеулер көрсеткендей қымыз бен шұбаттың емдік әсері асқазан, ішек жолдарын жақсартуы, науқастың асқорту мүшелерінің ауруына осы өнімдерді қолдану, бәрінен бұрын спецификалық мөлшерімен, сапалы заттардың бөлінуімен, асқорту без сөлі, асқазанның ферменттік белсенділігін, ұйқы безінің өт бөліну кезінде, сүт өнімдерінің химиялық құрамы мен физикалық қасиеттеріне байланысты болады.
Жүргізген зерттеулердің қорытындысы бойынша, асқорту мүшелерінің асқынған ауруларына қарсы ұлттық сүт өнімдерін пайдалану ең тиімді әдіс. Емдік шараларға қымыз бен шұбатты қолдану зиянды, кері әсерін тигізбейтін, жоғары деңгейлі ең тиімдісі.
Қолданылған әдебиеттер:
«Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика» журналы 04/2007 жыл
56-60 бет
Гергова А. Т. «Я познаю мир» ООО «Издательство АСТ» 2001 год
386-387стр.
Кенжеахметұлы Сейіт «Қазақтың дархан дастарханы» Алматы кітап 2005ж. 240 бет
Қазақ мәдениетінің энциклопедиясы
Қалиев С. «Қазақ халқының салт-дәстүрлері» Алматы 1991ж
Мұқанов С. «Халық мұрасы» Алматы 1974ж
«Қазақ тілі мен әдебиеті қазақ мектебінде» журналы 12/2005 жыл
екендігіне назар аударған. 
