Б?гінгі саба?ты? ма?саты ??ра? ??рау ?дісін ме?геру. Халы?ты? ?лт екенін айыратын ?ш негізгі арнасы бар:тіл ?нері, ?ол?нері ж?не саз ?нері. Хал?ымызды? ?ол?нері деп халы? т?рмысында жиі ?олданылытын ?ру, тігу, то?у, м?сіндеу, ??растыру, бейнелеу сия?ты шы?армашылы? жиынты?ын айтамыз. Соларды? ішіндегі е? ертен келе жат?ан ?нер, апаларымыз тігетін ??ра? ??рауды? да ?зіндік тарихы бар. Екі т?рлі матаны бір-бірімен ?иылыстыра тігетін болса?, ?арапайым ?ана ??ра? шы?атын болады. ??ра??а ?р т?рлі матаны? ?иындыларын пайдалану?а болады, ?сіресе ма?та матасынан жасал?ан ??ра? т?зімді болады, ?рі жуыл?аннан кейін ?ыртыстанбайды. Бар?ыт, шибар?ыт, драп ??ра? ??рау?а ?те ?олайлы ж?не тиімді. ??ра? ?рт?рлі геометриялы? фигуралардан т?рады. Б?гінде к?рпе, жасты?, ж?мса? ойыншы?тар, ша?ын к?рпешелер, ?рт?рлі естелік б?йымдар жасауда ??ра? ке?інен ?олданылады. ??ра?ты? бірнеше т?рі бар: сегіз жапыра?, ?ыз?алда?, тырна? ?атар, ботаг?з, шаршы т.б. Осы ??ра?тар сан алуан ?иы?тардан т?рады. ??ра?ты ??рау кезінде ?ойылатын талап- ол мата б?лшектеріні? симметриялы болуы ж?не матаны? негізгі ж?не ар?ау жіптерін ескеуіміз керек. ??ра??а пайдаланылатын мата ж??а, ?ала?ды?ына ?арай іріктеліп алынады. Матаны ?лгі бойынша ?ию ?шін тегіске кететін ?осымшаны 0,5-1 см арты? алып, матаны? шы?ымдылы?ын ескерту керек ж?не т?р ?йлесімділігін ?мытпа?ан ж?н.
Абай атамыз айт?ан бес д?шпанны? бірі- ысырап болса, ?нерді? б?л саласы да сол ысырапшылды??ааа жол бермейді.
К?рнекті педагог Ы.Алтынсаринны? “Бір уыс ма?та ”, “?ке мен бала” ??гімесін еске т?сірейік. Осыдан а?ыл, ой, сезім, іскер шебер ?ол болса, ешн?рсе еш?ашан ысырап болмайды деп ?орытынды шы?ару?а болады.
??ра? ??рау эстетикалы? тал?амды ?ажет етеді. Ж?мыс барысында т?с ?йлесімділігі, ?иындыларды? симметрялылы?ы, д?л ?иыстыру шеберлікті ?ажет етеді, т?зімділікке баулып, е?бек етуге т?рбиелейді.
Матаны? ?лгі бойынша ?ию ?шін алдын ала дайындал?ан матаны? ?стіне ?лгіні ?ойып, бормен немесе сабынмен шетінсызып, ?осымшаны ескере отырып белгілейміз де, б?дан кейін ?лгіні алып тастап, бормен белгіленген жерді ?иып аламыз. ??ра? ?иындыларын ?уелі к?ктеу тігістері ар?ылы бірітіреміз, одан со? т?ра?ты тігіс машина?а саламы. ??ра?ты? с?нді болуы сызбасы мен ?лгісіне тікелей байланысты. Машина тігістері ?олен тігу ар?ылы орындау?а болады. ?ол тігістері: тепшу, к?ктеу, ?айып тігу т.б. соныыы? ішіндегі ?айып тігуімен тігеміз. ??ра?тан жасал?ан б?йымны? шетін т?рлі мата ?иындыларнан т?маршалау?а, шаша?тау?а немесе ?зге т?сті матттамен жиектеп, с?ндеуге болады. К?рпені? астына лайы?таппп астааар ?иып алып, беттттестіру кезінде екі жааа?ыны? да о? беті ішіне ?арайды. Арасына к?рпешені? немесе б?йымны? барлы? жа?тауларына ?лшеніп алын?ан т?марша ?осыла к?ктеледі. Мы?ты болу ?шін машина тігістерін пайдаланамыз. ??ра? б?йымны? о? бетін аудару ?шін 8-10 см к?лемінде астарды? д?л ортасынан ашы? тігілмеген жер ?алдырамыз. Арасына т?марша салынып, астарлан?ан ??ра?ты? ішіне ма?та саламыз да к?рпешені к?ктетеміз. Бізге к?ктеу не ушін керек?
К?ктеу ж?мысы ма?таны? т?йдектеліп, к?рпешені? бір шетіне жина?талып ?алмауы ?шін ?ажает. К?ктеп бол?ан со? к?рпешені сулы д?кемен ?тіктейтін болма?, тігісті? кейбір кемшілігі білінбей кетті. Осындай т?сілдермен ??ра? корпеше, к?рпе, жасты?ша ??рау?а болды.
Машинаны ж?мыс?а дайындау ?шін е? ?уелі ш?лмекке жіп т?геміз. Тетіктерін орташа тігіске келтіреміз. Тігіз дегеніміз- бір ж?йелікпен ?айталанатын, инені? шаншымы аралы?ыны? ?атарын айтамыз. Тігіс екі жіптен пайда болды: жо?ар?ысы-инедегі жіп, т?менгісі- ш?лмектегі жіп. Е? ?уелі тігілетін матаны беттестіріп к?ктеп аламыз, к?ктеу дегеніміз матаны сирек тігіспен тігу.
Бүгінгі сабақтың мақсаты құрақ құрау әдісін меңгеру. Халықтың ұлт екенін айыратын үш негізгі арнасы бар:тіл өнері, қолөнері және саз өнері. Халқымыздың қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылытын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық жиынтығын айтамыз. Солардың ішіндегі ең ертен келе жатқан өнер, апаларымыз тігетін құрақ құраудың да өзіндік тарихы бар. Екі түрлі матаны бір-бірімен қиылыстыра тігетін болсақ, қарапайым ғана құрақ шығатын болады. Құраққа әр түрлі матаның қиындыларын пайдалануға болады, әсіресе мақта матасынан жасалған құрақ төзімді болады, әрі жуылғаннан кейін қыртыстанбайды. Барқыт, шибарқыт, драп құрақ құрауға өте қолайлы және тиімді. Құрақ әртүрлі геометриялық фигуралардан тұрады. Бүгінде көрпе, жастық, жұмсақ ойыншықтар, шағын көрпешелер, әртүрлі естелік бұйымдар жасауда құрақ кеңінен қолданылады. Құрақтың бірнеше түрі бар: сегіз жапырақ, қызғалдақ, тырнақ қатар, ботагөз, шаршы т.б. Осы құрақтар сан алуан қиықтардан тұрады. Құрақты құрау кезінде қойылатын талап- ол мата бөлшектерінің симметриялы болуы және матаның негізгі және арқау жіптерін ескеуіміз керек. Құраққа пайдаланылатын мата жұқа, қалаңдығына қарай іріктеліп алынады. Матаны үлгі бойынша қию үшін тегіске кететін қосымшаны 0,5-1 см артық алып, матаның шығымдылығын ескерту керек және түр үйлесімділігін ұмытпаған жөн.
Абай атамыз айтқан бес дұшпанның бірі- ысырап болса, өнердің бұл саласы да сол ысырапшылдыққааа жол бермейді.
Көрнекті педагог Ы.Алтынсаринның “Бір уыс мақта ”, “Әке мен бала” әңгімесін еске түсірейік. Осыдан ақыл, ой, сезім, іскер шебер қол болса, ешнәрсе ешқашан ысырап болмайды деп қорытынды шығаруға болады.
Құрақ құрау эстетикалық талғамды қажет етеді. Жұмыс барысында түс үйлесімділігі, қиындылардың симметрялылығы, дәл қиыстыру шеберлікті қажет етеді, төзімділікке баулып, еңбек етуге тәрбиелейді.
Матаның үлгі бойынша қию үшін алдын ала дайындалған матаның үстіне үлгіні қойып, бормен немесе сабынмен шетінсызып, қосымшаны ескере отырып белгілейміз де, бұдан кейін үлгіні алып тастап, бормен белгіленген жерді қиып аламыз. Құрақ қиындыларын әуелі көктеу тігістері арқылы бірітіреміз, одан соң тұрақты тігіс машинаға саламы. Құрақтың сәнді болуы сызбасы мен үлгісіне тікелей байланысты. Машина тігістері қолен тігу арқылы орындауға болады. Қол тігістері: тепшу, көктеу, қайып тігу т.б. соныыың ішіндегі қайып тігуімен тігеміз. Құрақтан жасалған бұйымның шетін түрлі мата қиындыларнан тұмаршалауға, шашақтауға немесе өзге түсті матттамен жиектеп, сәндеуге болады. Көрпенің астына лайықтаппп астааар қиып алып, беттттестіру кезінде екі жааағының да оң беті ішіне қарайды. Арасына көрпешенің немесе бұйымның барлық жақтауларына өлшеніп алынған тұмарша қосыла көктеледі. Мықты болу үшін машина тігістерін пайдаланамыз. Құрақ бұйымның оң бетін аудару үшін 8-10 см көлемінде астардың дәл ортасынан ашық тігілмеген жер қалдырамыз. Арасына тұмарша салынып, астарланған құрақтың ішіне мақта саламыз да көрпешені көктетеміз. Бізге көктеу не ушін керек?
Көктеу жұмысы мақтаның түйдектеліп, көрпешенің бір шетіне жинақталып қалмауы үшін қажает. Көктеп болған соң көрпешені сулы дәкемен үтіктейтін болмақ, тігістің кейбір кемшілігі білінбей кетті. Осындай тәсілдермен құрақ корпеше, көрпе, жастықша құрауға болды.
Машинаны жұмысқа дайындау үшін ең әуелі шөлмекке жіп төгеміз. Тетіктерін орташа тігіске келтіреміз. Тігіз дегеніміз- бір жүйелікпен қайталанатын, иненің шаншымы аралығының қатарын айтамыз. Тігіс екі жіптен пайда болды: жоғарғысы-инедегі жіп, төменгісі- шөлмектегі жіп. Ең әуелі тігілетін матаны беттестіріп көктеп аламыз, көктеу дегеніміз матаны сирек тігіспен тігу.
-Міне, балалар, бүгінгі сабақтан құрақ құрауды үйрендік. Ең бастысы бұйымды жасаудың технологиялық картасын меңгеруіміз керек.
Қауіпсіздік ережесі:
Жұмыс барысында құрал-жабдықтарды өз орнында ұста.
Инені ине шанышқа түйре.
Қайшыны ашық ұстама
Жұмыс орныңды таза ұста
Сарамандық жұмысты ұйымдастыру.
Сабақты қорытындылау.
Біз бүгінгі сабақтан не үйрендік ?
Құрақ неден тұрады?
Құрақтың сәнді болуы неге байланысты?
Құрақ құрауға арналған құрал жабдықтарды атаңлар.
Оқушылар еңбегін бағалау: оқушылардың жұмысын тексеріп, ережелердің сақталуын, жұмыстың ұқыптылығына қарай бағалау.
