Ремонт электрооборудования автомобилей

MASHINALARNING ELEKTR JIHOZLARINI TA`MIRLASH

Xakimov Mirislom Erkinjonovich

Buxoro shahar kasb-hunar

maktabi o`qituvchisi

ANNOTATSIYA Ushbu maqolamizda O‘zbekiston Respublikamiz miqiyosida avtomobillarning elekr jihozlarini ta`mirlash bo‘yicha erishilgan yutuqlari va tahlillar to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan.

Kalit so‘zlar: yuqori, o‘lchov, anjom, vosita, qurilma, saqlash, texnika, majmua, texnik xizmat ko‘rsatish, nimcha, servis, uskuna, garaj jihozlari.

Dunyo bo‘ylab avtomobillar eng ko‘p yo‘lovchilar va yuk hajmi sonini olib yuradi turli ishlab chiqarishni amalga oshiradi ularga mahsus jihozlarni o‘rnatish bilan funksiyalar, turmush tarzimizga, madaniyatimizga, dam olishimizga xizmat qiladi, bir so‘z bilan aytganda, ajralmas bo‘lagiga aylandi zamonaviy sivilizatsiyaning bir qismi desak adashmaymiz.

Zamonaviy qishloq xo‘jaligi mashina va jihozlarini ishga

tushirish, yoritish, bir qator o‘lchov asboblami elektr tok bilan ta’minlash, dvigatellarni yurgizib yuborish uchun xizmat qiladi. Elektr jihozlarining puxta ishlashi katta ahamiyatga ega bo‘lganidan uning doim soz bo‘lishiga alohida diqqat qilish lozim.

Mashinalaming elektr uskunalari quyidagilardan: akkumulatorlar batareyasi; magneto; yondirish svechalari; generatorlar; startyorlar va hokazolardan iborat. Mashinalaming elektr jihozlarini ta’mirlash ish joyida quyidagi asbob-uskunalar bo‘lishi kerak: elektr uskunasi remont qilish verstagi; buraladigan tiski; mashinalar elektr uskunasi sinash uchun UKIS-M -1 universal stendi; quritish shkafi; uzellar va agregatlar qo‘yiladigan stellaj; 6ST-132 tipida akkumulatorlar batareyasi; o‘zgarmas magnitlami magnitlash uchun NA-5-V1M apparati; magneto rotorlarining va generatorlarining magnitlanganlik darajasini tekshiradigan MD4 magnitomeri; generator yakorlarining chulg'amlarini va startyorlami tekshiradigan LA-4-VIM indiksion apparati; yondirish svechalarini tekshirish uchun asbob va moslamalar to'plami bilan jihozlangan apparat; 3; 15; 30 V shkalali o‘zgarmas tok voltmetri; 20 — 30 A shkalali o‘zgarmas tok ampermetri; universal shtativli soat tipidagi indikator; shtangensirkul; mikrometr; taxlanadigan metr.Svechalami buraydigan dinamometrik kalit va elektr uskunalarni qismlarga ajratish va yig'ishda qo'llaniladigan bir qator moslamalar bo‘lishi kerak.

Mashinalaming elektr jihozlaridan ko'pincha akkumulatorlar batareyasi ishdan chiqadi. Qishloq xo'jaligi mashinalarid 6ST-42, 3ST-60, 3ST-135 va boshqa markali akkumulatorlar qo‘llaniladi. Akkumulatorlar batareyasini ta’mirlashda quyidagi ishlar bajariladi: qutb shtirlari payvandlanadi; peremichkalar payvandlab ulanadi; separatorlar almashtiriladi; bakning qopqoqlariga mastika quyiladi; plastinalar almashtiriladi; bakning kamchiliklari bartaraf qilinadi va hokazo. Ta’mirlashga keltirilgan akkumulator batareyalari iflosdan va suyuqlikdan qil

cho'tka bilan tozalanishi, latta bilan artilishi kerak, shundan keyin ular ko'zdan kechiriladi va tekshiriladi. Tashqi ko‘rikdan

o‘tkazishda bak (korpus), probkalar, elementlar birikmasi, klemmalar va hokazolaming holati tekshiriladi. Batareyalami tekshirish elektrolitning sathini va zichligini, har qaysi element

ning kuchlanishini yuklama bilan va yuklamasiz aniqlashdan iborat. Elektrolitning yo‘qligi plastinalaming sulfatlanganligini,

shuningdek bakning yorilganligini bildiradi. Elektrolitning zichligi (solishtirma og‘irligi)ga qarab elementlaming qanchalik

zaryadsizlanganligi aniqlanadi. Mastikasi shikastlangan, chiqarish klemmalari, peremichkalari, shtirlari bo‘sh mahkamlangan, plastinalari esa yaroqli bo'lgan batareya qismlarga ajratilmasdan tuzatiladi. Baklari yorilgan, qopqoqlari singan, plastinalari shikastlangan, qisqa tutashgan batareyalar ta’mirlash uchun qismlarga ajratiladi. Batareyani qismlarga ajratish oldidan zaryadsizlash kerak. Zaryadsizlash shuning uchun ham zarurki, zaryadlangan (manfiy) plastinalar havoda jadal oksidlanib, ularning sig'imi va ishlash muddati kamayadi. Zaryadsizlash uchun batareya zaryadsizlash qurilmasining elektr zanjiriga ulanadi, shunda zaryadsizlash tokining miqdori quyidagicha saqlanadi:

10 soat zaryadsizlaganda — tok 7 A, nominal sig‘imi 70 amper

soat; startyor bilan zaryadsizlashda tok 210 A, nominal sig‘imesa 19,2 ampersoat bo‘ladi. Agar bir batareyada zaryadlangan va zaryadsizlangan elementlar mavjud bo'lsa, batareya zanjirga ulanmaydi, aks holda elementlarning qutblari o‘zgarishi mumkin. 10 soatli zaryadsizlashda elementlardagi kuchlanish olti voltli akkumulatorlar uchun ко‘pi bilan 1,7 V gacha, startyor bilan zaryadsizlashda esa 4,5 V gacha tushiriladi. 12 V li akkumulatorlar 9 V gacha zaryadsizlanadi. Zaryadlanganda sig‘imi nominal sigimning 70 %dan kam bo'lgan batareyalar ta’mirlanadi. Batareya zaryadsizlangandan keyin elektrolit bo‘shatib olinadi. Bakdagi elektrolit kislotaga chidamli idishga sopol yoki plastmassali idishga bo‘shatilishi lozim. Idishning yuqori qismida to ‘siq panjara bolishi kerak. Batareya teshigini pastga qaratib panjaraning ustiga qo‘yiladi. Elektrolit bo'shatilgandan keyin plastinalarning sulfatlanmasligi uchun batareyani distillangan suv bilan bir necha marta yuvish kerak, suv har yarim soatda bo‘shatiladi. Suv lakmusli qog‘ozni qizil ranga bo‘yamaydigan bo‘lguncha batareya yuviladi. Akkumulatordan bo‘shatilgan elektrolitni kanalizatsiyaga to‘kish man etiladi, buning uchun maxsus o‘ra qaziladi. So‘ngra akkumulator qismlarga ajratiladi. Birinchi ish — chiqarish klemmalari va elementlar birikmasi ajratiladi. Buning uchun klemmalar va elementlar birikmasi diametri 18 mm parma bilan parmalab chiqariladi. Parmalashda parmaning markazi parmalanadigan chiqarish klemmasining markaziga to‘g‘ri kelishi lozim, klemma element qopqog‘ining sirtidan 5 mm gacha chuqurlikda parmalanadi. Elementlar birikmasi shtirlar va baretoklar ajralgunga qadar bor qalinligicha parmalanadi.

Hozirgi kunda mashina jihozlari quyidagi yo‘nalishlarida takomillashib va rivojlanib bormoqda:

— mashina va jihozlaming qulay mehnat sharoiti va texnik

estetika talablari asosida loyihalash;

— mashina va jihozlarning sifatini, ishonchliligi va xizmat

muddatini oshirish;

— mashina va jihozlardan oqilona foydalanish;

— mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish va qo‘llash.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Mahmudov F. Avtomobillaming elektr va elektron jihozlari. - «Istiqlol», 2000-yil.

2. Батешев С.Я. Научная организация учебно-вос­ питательного процесса. М.: «Высшая школа», 1985.

3. Галкин Е.В., Ясаков Н.А. И нструкционно-техноло- гические карты по тракторам и автомобилям. М инск. «Высшая школа», 1981.

4. Гелман Б.М., Опарин И.М. Автомобильные элек­тронные системы. - М.: 1987.

5. Глезер Г.Н., Опарин И. М. Автомобильные элек­тронны е системы зажигания. - М.: «М ашиностроение». 1978.

6. Илин Н.М. и др. Электроборудование автомобилей. —М .: «Транспорт» 1979.

7. Melibayev М., Rustamov R.M. Mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatish. 0 ‘quv qo'llanm a. «Sharq» 2005-y