Научная статья:СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ В РЕМОНТЕ И ОБСЛУЖИВАНИИ АВТОМОБИЛЬНОЙ ЭЛЕКТРОТЕХНИКИ И ЭЛЕКТРОНИКИ

СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ В РЕМОНТЕ И ОБСЛУЖИВАНИИ АВТОМОБИЛЬНОЙ ЭЛЕКТРОТЕХНИКИ И ЭЛЕКТРОНИКИ

AVTOMOBIL ELEKTR VA ELEKTRONIKA TUZULISHI VA SERVIS XIZMAT KO'RSATISHNING BUGUNGI KUN MUAMMOLARI.

Istamov Bahodir

Истамов Баходир

Buxoro Avtomobil va yo'llar texnikumi o’qituvchisi

O’zbekistonda avtoservisning rivojlanish tarixida quyidagilarni bosqichlarni ta‘kidlash lozim:

Birinchi bosqich (1965—1970), avtoturargohning ko’payishi hisobiga mamlakat aholisi davlat ahamiyatini rasman tan olishning boshlanishi avtoservisni yaratish va Respublikamiz shaharlarida birinchi tarmoqning paydo bo’lishi texnik xizmat ko’rsatish shoxobchalarining avtoservis korxonalar, garajlar va boshqalar tashkil topildi.

Ikkinchi bosqich (1971-1981), avtoservisning rivojlanishi keyingi davr bilan birga bo’ldi mamlakat aholisining avtoturargohining keskin o’sishiga muvofiq avtomobil xizmatlari hajmi birinchisiga nisbatan oshdi bosqich esa 13 baravarga

(rublda), ish joylari soni 14 baravarga oshishiga sabab bo’ldi. Avtomobil xizmati uchun mamlakatlar yaxshi jihozlangan avtoservis korxonalariga qo’shildi "AvtoVAZtexobslujivaniya", "KamAZtexobslujivaniya", ta‘minlovchiservis xizmatlari korporativ biz uchun tubdan yangi avtomobil xizmatlari yo’lga qo’yildi. Ishlab chiqarish-texnik bazasi jiddiy mustahkamlandi avtomobil xizmati yuqori darajalardan o’rin oldi desak yanglishmaymiz.

Uchinchi bosqich (1981-1991), sanoatning rivojlanishi keyingi o’sish bilan

belgilanadi avtoservis korxonalari tarmoqlari va tuzilmalari hamda ularning moddiy- texnik bazasini mustahkamlash. Avtoservis korxonalari tarmog’i va tarkibining o’sishi bilan bog’liqdir hamkorlikda xizmat ko’rsatish shoxobchalarini tashkil etish va ishlab chiqarishga kiritish va avtoulovlarni ta‘mirlash ustaxonalari, shuningdek, "Moskvichtexobslujivanie" markali xizmat ko’rsatish shoxobchalari, "ZAZtexobslujivanie", "GAZtexobslujivanie" va boshqalar. Faqat rahbariyat tomonidan "O’zavtotexobslujivaniya" xizmat ko’rsatish shoxobchalari, mahsus avtomarkazlar soni va 1991 yilda avtomobil ta‘mirlash ustaxonalari jami 282 ta korxonani tashkil etdi ish stansiyalari 1152 markali avtoservis "AvtoVAZ", "Moskvich",AvtoGAZ va AvtoZAZ Respublika bo’ylab 50 ta korxonaga ega edi ish o’rinlarining umumiy soni 408 tani tashkil qilar edi. Biroq ushbu davr oxiriga kelib (1989-1991) yillarda o’sha paytdagi butun mamlakatni qamrab olgan ijtimoiy- iqtisodiy inqiroz tufayli ishlab chiqarish hajmining qisqarish tendensiyasi kuzatildi.

To‘rtinchi bosqich (1991-1996). Ma‘lumki, bu davr bilan tavsiflanadi muhim tarixiy voqea - siyosiy egallash O’zbekiston mustaqilligi, suvereniteti. Suveren mamlakat o’z iqtisodiyotini qurishi kerak edi, shu jumladan avtomobil xizmatini o’rni katta bo’lgan. Dastlabki iqtisodiy aloqalar o’rnatilgan avtomobillar, ehtiyot qismlar, shinalar, akkumulyatorlar etkazib beruvchilar, ta‘mirlash materiallari va tashqarida bo’lgan boshqa ko’plab narsalar mamlakatni yangidan va tubdan yangilash kerak edi. Mamlakat ichida, avtoulovlarga texnik xizmat ko’rsatish markazining o’zida tuzilishiga muvofiq tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish zarur edi. Aynan shu davrda murakkab tashkiliy ishlar mavjud edi avtoservisni qayta qurish bo’yicha ishlar korxonalarni xususiylashtirish, yangi bozor iqtisodiy munosabatlarini o’rnatish, izlash va ta‘minot va savdo bo’yicha yangi iqtisodiy sheriklar o’rnatish va boshqalar ko’zda tutilgan edi.

Bu esa vaqtni etakchi mutaxassislar va tashkilotchilarning mehnatini talab qildi ishlab chiqarish ham rivojlanishga qarab ketayotgan vaqtlar bo’lgan. Ehtiyot qismlar etkazib berish vaqtincha keskin kamaydi sotiladigan materiallar va transport vositalari, natijada, savdoda ham, xizmat ko’rsatishda ham ko’rsatilgan xizmatlar hajmi avtomobillarni qo’llab quvvatlashga qaratilgan bo’lgan.

Beshinchi bosqich (1996 yildan hozirgi kungacha). Natijada sohada jiddiy iqtisodiy islohotlar - xususiylashtirish, o’zgarishlar mulkchilik shakllari (masalan, ―O’zavtotexxizmat‖ tizimlarida 70% korxonalar, asosan, kichik xizmat ko’rsatish shoxobchalari va avtoservislar bo’lib, sotilgan tadbirkorlar tomonidan kim oshdi savdosi orqali, qolganlari esa aylantiriladi aksiyadorlik jamiyatlari), shuningdek bozor iqtisodiyotini ishga tushirish munosabatlar, mamlakat avtoservisi yana to’liq quvvatda ishlay boshladi. Ayniqsa kerakmamlakat avtoservisi rivojlanishi, unda raqobatning paydo bo’lishi haqida eslatma mijozlar, uning ishlab chiqarish-texnik bazasini jiddiy mustahkamlash, avtomobilning mamlakatda paydo bo’lishi jiddiy rol o’ynadi ―O’zDEUavto‖ O’zbekiston-Koreya korporatsiyasi shaklidagi sanoat 4 rusumdagi zamonaviy engil avtomobillar va qulay avtomobillar ishlab chiqaruvchi ―SamKochAvto‖ O’zbekiston-Turkiya kompaniyasi o’rta sinf avtobuslari."O’zavtotexxizmat" aksiyadorlik jamiyati (sobiq ―O’zavtotexobslujivanie‖) va ―O’zbekLada‖ uyushmasi (sobiq).

Usullar bo’yicha ta‘mirlangan avtomobillar, butlovchi qismlar va agregatlar e‘lon qilingan ishlarning bajarilishiga xalaqit berish (bog’langan payvandlash dizayn tomonidan taqdim etilgan ajratiladigan ulanish o’rniga qismlar, yo’l harakati xavfsizligiga ta‘sir qiluvchi o’zgarishlar), ustiga xizmat ko’rsatish stansiyalari, shuningdek, o’zgarishlar bo’lgan avtomobillar qabul qilinmaydi dvigatel konstruksiyalari yoki ustida ishlash uchun asboblar va jihozlar boshqa turdagi yoqilg’i (gaz, dizel yoqilg’isi) ruxsat etilmagan ishlab chiqarish korxonalari rivojlandilar.

Bunday holda, unga o’zgartirishlar kiritishga ruxsat beriladi motorlarning dizayni yoki darajaga ta‘sir qiluvchi qurilmalarni o’rnatish siqishni va ishlatiladigan benzin markasini o’zgartirishga imkon beradi.

Avtotransport vositalariga, butlovchi qismlarga va texnik talablar, texnik xizmat ko‘rsatish yoki ta’mirlash natijasida ishlab chiqarilgan birliklar quyidagicha

Avtotransport vositalari, butlovchi qismlar va agregatlarga qo’yiladigan texnik talablarda bajarilgan ishlar doirasida texnik xizmat ko’rsatish yoki ta‘mirlashdan ozod qilingan uchun amaldagi me‘yoriy-texnik hujjatlarga muvofiq sotib olish buyurtmasi asosida quyidagicha belgilanadi.

Mashinada:

ustaxonadan chiqarilgan mashina toza bo’lishi kerak;

ulanishlar hajmiga qarab tekshiriladi va mahkamlanadi ish, ishonchli

mahkamlangan (tishli ulanishlarning siqish momentlari ishlab chiqaruvchilarning tavsiyalari va ulanishlar bilan belgilanadi, tirgak va mahkamlash halqalari bilan mahkamlash uchun mahkamlanadi dizayn talablariga muvofiq);

dvigatel, vites qutisi, uzatish qutisidagi yog’ darajasi quti, qo’zg’aysan o’qi, g’ildirak reduktorlari, rulni kerak ishlab chiqaruvchilarning talablariga javob berish;

to’ldirish qutisi muhrlari, qistirmalari va ulanishlarining oqishi, moylash materiallari, moylar, sovutish, tormoz vadamping suyuqliklariga ruxsat berilmaydi.

Bular hamroh nosozliklar va nosozliklar, belgilar diagnostika sifatida xizmat qilishi mumkin. Diagnostik parametr bevosita xarakterlaydi mashinaning elementi (tizimi, birligi) ishlash sabablari.

Mamlakat avtoservisi oldida turgan asosiy muammolar.

1. Korxonalar soni, tarkibi va ishlab chiqarish quvvati avtoulovlarga xizmat

ko’rsatish avtoturargoh soniga mos kelmaydi. Natijada, qishloq tumanlari, magistralyo’llar beixtiyor avtoservislar tarmog’i bilan qoplangan.

2. Mavjud avtoservis korxonalari asosan mo’ljallangan engil avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish uchun. Ular texnik xizmat ko’rsatmaydi yuk mashinalari va avtobuslar.

3. Qismlarni ishlab chiqarish va agregatlarni tiklashning past darajasi.

4. Avtohalokatga uchragan avtomobilni tiklash bo’yicha ixtisoslik yo’q.

5. Xizmat ko’rsatish stansiyasining ishlab chiqarish-texnik bazasining past

jihozlanishi.

6. Zamonaviy diagnostika va texnologik uskunalarni talab qiladibarcha turdagi

transport vositalari uchun standartlar va qoidalar ishlab chiqilmagan xizmatlar sifatini ta‘minlash.

7. Tarmoqni moddiy-texnik ta‘minlash tizimi yaratilmagan.

8. Fan bilan aloqa va ularning natijalarini amaliyotga joriy etish amaliyoti

yo’lga qo’yilmagan.

9. Yuqori malakali kadrlar tayyorlashni yo’lga qo’yish zarur mutaxassislar va

ularning malakasini oshirish.