Қазақтың ұлттық дәстүрлері.Ашық сабақ жоспары

Н.Т.Сафуллина «Қазақтың ұлттық дәстүрлерін насихаттау» туралы ашық сабақ

Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы жанындағы лицейдің 8 «А» сыныбында қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша Н.Т.Сафуллина«Қазақтың ұлттық дәстүрлерін насихаттау» туралы ашық сабақ өткізді.Бесікке салу, тұсау кесу сияқты бала тәрбиесіне қатысты дәстүрлер көрсетілді. Бөлме ұлттық нақышта безендіріліп, әсем әуен ойнап тұр. Сабақ басталғанда «Сиқырлы дөңгелектер» ойыны арқылы сандықшадағы бейнеленген суреттерді ала отырып, балалар амандасу дәстүрін көрсетті.

Сәлеметсіздер ме, балалар, қонақтар!

Әрқайсыларыңның алдарыңда сиқырлы дөңгелектер жатыр, оларды алып, артын аударып қарасаңдар сиқыр табасыңдар, онда бір – біріңмен қалай сәлемдесу керектігінің сиқырын көресіңдер. Егер күлкі бейнеленсе, онда сыпайы амандасайық, бір – бірімізге күлімдей қарайық, алақан суреттенсе қолымызды қысып амандасайық, жүрек бейнеленген болса – құшақтасайық, күн бейнеленген болса – жақсы сөз,тілек айтып сәлемдесейік.

1. Қазақ халқының бала тәрбиесіне байланысты қандай салт- дәстүрлерін білесіңдер? Шілдехана, балаға ат қою, бесікке салу, қырқынан шығару, тұсау кесу, сүндет той,тіл ашар

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы - «Қазақтың ұлттық дәстүрлері - Бесікке салу және тұсау кесу

«Бесік – қасиетті мүлік, сәбидің алтын ұясы »

Ұяда нені көрсең, ұшқанда соны ілерсің

Бесікке салу презентациясын көрсетеді 

Шілдехана өткеннен кейін баланың әке-шешесі бесік тойын жасайды. Халқымызда бесік – қасиетті мүлік, сәбидің алтын ұясы болып есептеледі. Бесікке салу жолы жасы үлкен немесе елдің құрметті, өнегелі әжелеріне, әйелдеріне жүктеледі Ең алдымен отпен аластап шығады. Тыштырмай ырымын жасайды. Ұл болса, пышақ, қыз болса – айна,тарақ қояды. Баланы көзден сақтасын деп бесікке тұмар, үкі тағады.

Содан кейін көрпешелер мен жастықшаларды баптап салады. Баланы жатқызып, бөлейді. Қолбау, және аяқбаумен тартып байлап қояды. Осындай қуаныш үстінде «Бесік жыры» айтылады. Бесіктің сәби денсаулығына, тазалығына пайдасы өте зор. Бесіктегі сәбидің бойы, қол-аяғы түзу болады. Сондай-ақ бесік баланы суық пен ыстықтан қорғайды.Бесік ағаштан жасалады. Бесікті баланың нағашы жұрты арнайы жасатады.

Мұғалім 50 жыл бойы 45 шақты сәбиді және өзі де тербеліп жатқан,атасы жасаған киелі бесігін әкеліп «Бесікке салу» рәсімін көрсетті.

Жаңа сөздер:

• Сөз тіркестерді, қазақшаға аудар:

• маленький ребенок, колыбельная песня, святая вещь, освящают огнем, делают из дерева, защищает от холода,от жары, прямая осанка, ровные ноги, укладывают ребенка.

Бесік – құтты мүлік, (маленького ребенка) алтын ұясы.

Қазақтар жаңа туған баланы (в колыбель укладывают).

(Праздничный стол) жайылады да, бесікке салған адамға (подарок) береді

Сұңқар тобының Бесікке салу қойылымын тамашалайық

Валентин Сүйінші,Сүйінші! Дүниеге нәресте келді!

Артем: Міне сүйіншің ала ғой! ақша береді

Бәрі дөңгеленіп отырады.Тілек айтады.

Иоанна :Тойларыңыз құтты болсын!
Катя:Нәрестенің өмірі ұзақ, бақытты болсын!

Руслан: Дүниеге келген нәресте бір үйдің ғана емес, бүкіл ауыл қуанышы болсын..

Кристина: балаларың өмірлі, бақытты болсын,

Диляр: қазақ елінің айтулы бір азаматы болып өссін.

Бесікке салу үшін құрметті әжемізді шақырамыз.

Амина: Сәбидің бауы берік болсын!«Алас, алас пәледен алас, Тіл-көзден, алас, алас.» адыраспанмен аластайды.

2.Тыштырмай жасады

Шашуға әкелінген қант кәмпитті уыстап алып, бесіктің түбек қоятын тесігінен төмен өткізіп, «тыштыма тыштыма» ырымын жасайды. «Тышты тышты» Шашуын отырған қонақтарына береді. Шашу үлестіріп болған соң,бесік жабдықтарын түсіндіре отырып салады. Бесікке керекті жабдықтар – көрпеше, жөргек, жастық, қолбау, аяқбау, түбек, шүмек.  Тіл – көз тимеске тұмар, үкі тағады. Шошымасын деп ер баланың жастығының астына пышақ салады, ал қыз бала көрікті болсын жастығының астына айна – тарақ салады.

Сәбиді бөлеу. Қуыршақты бөлейді.

Катя: Бала бөлеген бесікке жеті нәрсе жабады. Әр жабылған нәрсенің өзіндік мәні бар.

Халықшыл болсын деп – тон, жасы ұзақ болсын деп – шапан, сыйлап өссін деп ата – әжесінің, әке – шешесінің бір – бір киімін жабады. Ат жалын тартып мінсін деп – қамшы, ұйқысы көп болсын деп – қапшық іледі. Киім санын жетіге толтырады.

Әжеге сыйлық орамал береміз

Музыка: Киіз үйдегі Бесік жыры

«Әлди әлди ақ бөпем, Ақ бесікке жат бөпем. Жылама бөпем, жылама, Тәтті ұйқыға бата ғой. Әлди, әлди, әлди әй»

Мұғалім: Ал енді Тұлпар тобының Тұсау кесер рәсімін тамашалайық

Асылай: Тұсау кесер – сәби қаз тұрғаннан кейін тез жүріп кетсін деген тілекпен жасалатын ғұрып, ырым. Тұсау кесердің жібін дайындаудың бірнеше түрлері, жолдары, сенімдері де бар. Ол үшін арнайы ала жіп дайындалады. Бұл ала жіп аттамасын деген ұғымнан шыққан. Көбейіп, көгере берсін деп көк шөптен есіп жасайды. Бай болсын деп малдың тоқ ішегінен де өреді. Адал болсын деп ала жіптен де жасайды.Сол жіппен баланың аяғын тұсап, оны жүріс-тұрысы ширақ адамға кестіреді. Сүріншек, жайбасар адамдарға баланың тұсауын кестірмейді. Тұсауы кесілген баланы қолынан ұстап жүгіртеді, шашу шашылады. Баланың ата-анасы тұсау кесушіге кәдесін береді. Тұсау кесу тойының негізгі жабдықтары ала жіп, ішек, көк шөп, ақ жол, пышақ.

Тұсау кесуге қатысты жаңа сөздер:

Райымжан: Қазір тұсауды қайшымен кесіп жүр. Бұл дұрыс емес, өйткені баланың өмірі қайшыланып қалады, сол себепті қайшымен кескенді қазақ қош көрмеген, тек өткір пышақпен шорт кесетін болған.

Асылай: Тұсау кесуге сәбиміз бен Никитаны шақырамыз. Бүгінгі тойымызға Қыдыр ата келіпті, атамыздан бата сұрайық!

Дильяр-Қыдыр ата бата береді. Баламыздың тойы құтты болсын! қазақ елінің айтулы бір азаматы болып өссін.............

Тұсау кесу музыкасы

Дарья, Регина жіпті байлайды.

Никита кеседі. Қадамың құтты болсын!

Никитаға сыйлық береді. Инсар :Қолың құтты болсын.Баламыздың жолы ашық болсын!

Ұлдың алдына нан, қобыз,кітап, ақша,т.б заттар қойылады.

Дарья мен Регина ұлды алып жүреді. Николь шашу шашады.

Асылкеннің орындауында: Қазақтың дәстүрлері

Қазақ халқының бала тәрбиесіне байланысты қандай салт- дәстүрлерін білесіңдер? Шілдехана, балаға ат қою, бесікке салу, қырқынан шығару, тұсау кесу, сүндет той, тіл ашар

Қорытынды:

1. Бүгін қандай салт-дәстүрлерді тамашаладыңдар? Бесікке салу, Тұсау кесу

2. Қандай ырымдары бар? Бесікке салудың – аластау, тыштырмай жасау, бесікке жеті түрлі зат жабу, пышақ, айна тарақ қою

Тұсау кесудің – тұсауды сыйлы адамға кестіру, ақ жайма төсеу, қайшымен емес, пышақпен кесу, ала жіп,ішек, көк шөппен кескен

1. Бесікке салу қандай жабдықтары болады? көрпеше, жөргек, жастық, қолбау, аяқбау, түбек, шүмек.   тұмар, үкі тағу. Пышақ, айна – тарақ салу.

2. Тұсау кесуге қандай нәрселер керек? Ақ жол, пышақ, ала жіп, ішек, көк шөп

Сабақ қортындыланып, оқушылар бағаланды. Сабақ өте қызықты өтті. Сабаққа лицей мұғалімдері қатысты. Барлығы мерекелік көңіл күйде болды.

ҚазБСҚА жанындағы лицейге ҚР азаматтары, шетел азаматтары, Қазақстан Республикасының тұрақты тұрғындары, азаматтығы жоқ тұлғалар қабылданады.ҚазБСҚА жанындағы лицей 1–11 сыныптарға оқушыларды қабылдауды жүзеге асырады.