Абай өлеңдерінің танымдық мәні

Алботаев Айдын Игенбаевич Мұғалім портфолиясы А

№1 топ 3-деңгей

Алматы облысы 08.05.2013 жыл

Тізбектелген сабақтар топтамасына бір модулдің қолданылғаны жайлы рефлексивтік есеп

Біздің заманымыз - іскер, белсенді, өздігінен жол таба білуге бейім адамдар заманы. Белсенділік іскерлік – адамды көздеген мақсатына жеткізеді. Бұл орайда адамның өз қабілет деңгейін жан - жақты көрсете алуының негізі - мұғалімнің білімділігімен қатар, ортамен іскерлік қарым - қатынас жасау сырын, өзін ұстауы мен сөйлеу этикасын меңгеруіне байланысты. Сөз адамның көзқарасын, мәдениеттің деңгейін көрсете алады. «Сөзіне қарай кісіні ал, кісіге қарап сөз алма» деп айтылған. Абай Құнанбайұлының даналығыда осыны меңзейді.
Мен "Кембридж университеті" мен "Назарбаев зияткерлік мектебінің" бірлесе отырып жасаған бағдарламасы негізінде мұғалімдердің біліктілігін арттыру мақсатында жүргізген жаңаша әдіс-тәсілдер бойынша үйренгенімді өз тәжірибе кезінде жүзеге асырдым. Оқытудың жаңаша әдіс-тәсілдерін қолданудағы мақсатым оқушының бойына саналы ой мен сапалы білімді тереңірек меңгерту. Оқушылар бұл жаңа әдіс-тәсілден өзін-өзі реттеп, өздігінен білім алуына бағыт-бағдар алады, жан-жақты дамыған жеке тұлға болып қалыптасады.

Білімнің биігіне жеткізетін жеті модулдің мен зерттеу жұмысымда «Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді » қолдана отырып «Топтық жұмыстарда диалогтің жоғарғы ролі» деген тақырыпта зерттедім. Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтің маңызды рөл атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар, олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетті. (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 39 бет.)

Сабақ барысында диалогті пайдаланудың мақсаты - оқушылар бір-бірімен қатынасқа түсіп әңгімелеседі, өз пікірлерін айтып дәлелдейді, нәтижеге жету үшін жұптық, топтық, ұжымдық жұмыстар жасайды. Сол арқылы олардың сөз қоры артады, өз ойын жүйелі түрде жеткізеді, сын тұрғысынан ойлау қабілеті артады. Сол себебті мен сабақ жоспарымды жұптық, топтық,ұжымдық жұмыстарды оқу үрдісінде үнемі пайдаландым.

Александр (2004) оқытудағы әңгімілесу-қарым-қатынас жасаудың бірсарынды үдерісі емес,керісінше, идеялар екіжақты бағытта жүреді және осының негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжиды деп

тұжырымдайды. (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 40-бет)

Диалог әдісін қолдануда оқушының сабаққа деген ынтасы мен жігері артады, өзіне деген сенімі нығая түседі. Осы ғылыми практикалық зерттеу барысында алған 8«ә» сыныбында сабақтар өткіздім. Мектеп директоры Г.Мусина мектеп бойынша ең төменгі білім сапасын көрсетіп жүрген осы сыныпты зерттеуге берді. Мектеп әкімшілігі мен мектеп ұжымы жаңа әдіс-тәсілдердің берер нәтижесі қандай болар екен деген мақсатта сабағыма қатыса бастады. Сыныпта 25 оқушы бар. Бір оқушының білімі ескерілмей оқиды (Жақаш Дана).Сабаққа барлық оқушылар толық қатысады. Мен осы сыныптың білім сапасын көтеру мақсатында сабаққа қызықпайтын, ойлау қабілеті төмен, сөздік қоры аз оқушыларды зерттеуге алдым. Олар Алимбаев Руслан мен Балханова Сақыпжамал. Бұл оқушылар бірінші сабақта ең артқы партада өзімен-өзі сабаққа араласпай отырды. Бұл оқшылардың неге сабаққа араласпай, ешқандай қызығушылық танытпайтынын білгім келіп, зерттеуге осы оқушыны алайын деген ойға тоқталдым. Бұл оқушылардың үлгерімі мен қоса әлеуметтік жағдайы да төмен оқушылардың бірі екен. Бұлармен қоса жақсы оқитын оқушы Нағызбаев Бағланды мен орта оқитын Құттыбиева Жұлдызды да зерттеуге алдым. Бірінші сабақтарда оқушыларды топқа бөліп, топ ережесін құрудан бастадым. Оқушылар топта бір-бірінің пікірін тыңдап, ақылдаса отырып шешу керектігі жөнінде және топта ынтымақтастықпен бірлесе отырып жұмыс жасайтыны туралы топ ережесін құрды. Сондай-ақ әр сабақты бастамас бұрын өлең шумақтарын айтқыза отырып сыныптың психологиялық ахуалын көтеруден бастадым.

Сұрақ қою маңызды дағдылардың бірі болып табылады,себебі сұрақ дұрыс қойылған жағдайда сабақ берудің тиімді құралына айналады және де оқушылардың оқуына қолдау көрсетіп, жақсарта және кеңейте алады. Оқушылардың тақырыпты түсінуіне қол жеткізуі үшін мұғалімдер қолданатын сұрақтардың екі түрі: төмен дәрежелі және жоғары дәрежелі сұрақтар кең қолданылады деген пікір бар. Кей кездері төмен дәрежелі сұрақтарды (жабық) немесе (дұрыс емес) сұрақтар деп те атайды. Олар жаттап алуға бағытталған және де оған берілген жауап (дұрыс) немесе (дұрыс емес) деп бағаланады.Ал жоғары дәрежелі сұрақтар қойылғанда, оқушылар ақпаратты белгілі бір жолдармен қолдануға, қайта құруға, кеңейтуге, бағалауға және талдауға тиіс болады. Тиімді педагогика аясында бұл сұрақтардың екі түрі де қолданылады, тек қойылатын сұрақтың түрі оның мақсатына қарай өзгеріп тұрады. Оның үстіне, сұрақты оқушылардың білім алу қабілеттеріне сәйкес болатындай етіп құру қажет. Оқушылардың білім алуын қолдау үшін сұрақ қоюдың түрткі болу, сынақтан өткізу және қайта бағыттау сияқты әртүрлі техникаларын пайдалануға болады.

Менің алғашқы сабағымда «Өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғау» тақырыбында сабақ өткізгенде төрт топқа бөлінген оқушылар

өткізгіштердегі кернеу мен кедергіге жеңілден ауырға қарай бағыттап топта бір-біріне сұрақтар қоя отырып, сабақтың тақырыбын өздері аша білді. Бұл сабақтың тақырыбы ашылғаннан кейін, оқушылар оқулықтың көмегімен өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғауды топта бір –бірімен кеңесе отырып, өз ойларын жүйелеп, постер әдісін қолданып қағаз бетіне түсірді. Қағаз бетіне түсірген сызбаларын әр топтан екі оушы шығып диалогқа түсе отырып, қорғады. Сызба жұмыстарын талдау барысында оқушылардың білім алуы, тыңдауы және сөйлеуі арасындағы байланыс анықталды. Оқушылар енді осы алған білім теориясын практикада пайдалану мақсатында, әр топтан екі оқушы шығып кеңесе отырып өткізгіштерді жалғады және күнделікті өмірде қалай қолдану керек екенін де толық түсіндіріп кетті. Оқытуды бағалау барысында да оқушылар бірін-бірі бағалауда жұппен және топпен бағалады. Топтық жұмыстың бір артықшылығы кейбір түсінбей отырған оқушылар өзара топта диалог құруда бір-бірімен ой бөлісе отырып бірі білмегенді екіншісі толықтырып отырады. Өйткені оқушылар бір-бірімен еркін сөйлеседі. Бұл сабақтағы 1-тапсырма бойынша 1-топ мүшелері Жандос пен Назгүлдің өткізгіштердегі кернеу жайындағы диалогі ерекше ескерілсе, 3-тапсырмада Асқар мен Әбілханның өткізгіштерді тізбектей және параллель жалғауы өте жоғары бағаланды.

Руслан мен Бағлан тізбектерді жалғауда

Оқушылардың бар назарын алдын ала белгілі жауапты табуға аударған мұғалімдер, әдетте, олардың ақпаратты игеру үдерісін бақылаудан шығарып алады. Оқушыларға жауап беруге уақыт беру керек және де мүмкін болса, бұдан кейінгі сұрақтар мен жауаптарды олардың сөздеріне орайластырып құрған дұрыс. Сұрақ қойылғаннан кейінгі кідіріспен қатар, зерттеуде мұғалім оқушының жауабын алғаннан кейін де кідіріс жасау қажет екенін атап көрсетілген. Харгривс пен Гэлтон (2002) жалпы алғанда, мұғалім

сұрақ қойғаннан кейін оны қайталап немесе сол сұрақты өзге оқушыға басқаша қоймас бұрын шамамен екі секундтай кідіретіндігін анықтаған.

Келесі күнгі сабағым бірінші күнгі сабағымнан жоғары дәрежеде өтті. Оқушылар сабақ басталмастан бұрын алдыңғы сабақтан алған әсерлерін жасыра алмай бір-бірімен жұпта диалогқа түсе бастады. Олардың ойын бүгінгі сабақтың тақырыбы қандай болар екен деген ой мазалады.Әрине тақырыпты ашу мақсатында оқушыларға «Электр тогына қосылған теледидар не істейді?» деген сұрақ қоюдан басталды. Олар бір-бірімен кеңесе отырып, кино көрсетеді, жаңалық айтады, яғни халыққа ақпарат беру үшін жұмыс істейтінін айты. Сонымен сабақтың тақырыбы « Токтың жұмысы мен қуаты. Джоуль-Ленц заңы». Бірінші тапсырма Электр энергиясы сақталама? деген сұрақтан басталды.Бұл сұрақ зертеуге алынған Алимбаев Руслан мен Балханова Сақыпжамалға қойылды. Олар диалогқа түсе отырып өз ойларын айта бастады. Сақыпжамал тек сақталады деп жауап берсе, ал Руслан тогы бар тізбектегі электр энергиясының басқа түрлеріне айналуының өлшеуіші ток жұмысының,яғни өрістегі зарядтарды орын ауыстырғандағы электр күші атқаратын жұмыстың шамасы боп табылады деп жауап берді. Бұл сұрақтың жауабында Русланның өз ойын еркін жеткізе бастағанын көруге болады.

Выготскийдің оқытудағы сөздің, сөйлеудің негізгі рөлі туралы пікірі эмпириялық зерттеуде қолдау тапқан. Барнс(1971) сыныпта тіл қаншалықты қолданылса, оқушылардың оқуына соншалықты әсер ететінін айтады. Барнс оқытудың мұғалімді селқос тыңдағанда ғана емес, вербалды құралдарды қолдану нәтижесінде, яғни сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын көрсетті. (Мұғалімдерге арналған нұсқаулық 39-бет)

Оқушыларға берілген келесі тапсырмада топ мүшелері топпен кеңесе отырып шешімін тапты. Токтың қуатын өлшеуге арналған құрал қалай деп аталады?, не үшін қажет? Бұл сұраққа 2-топ мүшесінен Бағлан электр санауышын пайдалана отырып, бір тәулікте жұмсалған электр энергиясының мөлшері мен құнын есептеуге болатындығын көрсетіп түсіндірді. Өткізгіш бойымен ток өткенде, өткізгіш қызатынын атап көрсетті. 3-топтан Сайдуллаев Асқар бұл сұрақтың жауабын тәжірибе жүзінде: Кедергілерде әр түрлі мыс,болат және никель – үш өткізгішті тізбектеп жалғап, ток күші біртіндеп арттырды.

Асқар көшбасшы

Сол кезде өткізгіште ток күші бірдей болды. Бөлінетін жылу мөлшері әр түрлі, токты арттырғанда никель мен темір қыза бастады,мыс сым жылы болды. Яғни оқушылар практика жүзінде де қолдана білуді үйренді. Әр топтың қорғау әдісі әр түрлі болды. Олар қағаз бетіне сурет арқылы түсіріп, кейбір топтар сызбамен өз ойларын дәлелдеп айтып шықты. Бұл жерде оқушылардың сөйлеу дағдылары мен бірге шығармашылық қабілеттері де дами түскендігі көрінді.

Александр (2004) оқытудағы әңгімелесу – қарым-қатынас жасаудың бірсарынды үдерісі емес, керісінше, екі жақты бағытта жүреді және осының негізінде оқушының білім алу үдерісі алға жылжиды деп тұжырымдайды. (сілтеме.Мұғалімдерге арналған нұсқаулық)

10-кесте бойынша кейбір электр аспаптарының қуатымен танысуда оқушылар сұқбаттаса отырып ойларын өрбіте түсті. Бұл тапсырманы зеттеуге алынған Жұлдыз толық түсінбеді ме, әлде өз ойын толық жеткізе алмадыма берілген сұраққа толық жауап бере алмады. Бағалау кезінде кері байланыс жасау арқылы Жұлдызға тақырыпты толық түсінуіне ықпал жасалынды. Осы екі сабақтың нәтижеснен кейін оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы артып, барлығы сабаққа белсенді қатыса бастады.

Тоғы бар түзу өткізгіштің магнит өрісі тақырыбында оқушылар топтық, жұптық жұмыстарда диалог құру арқылы білімге деген құштарлығы арта түсті. Әсіресе бейне фильм арқылы тақырыпты суреттеу әр топ өзіне берілген тапсырманы жоғары деңгейде орындап шықты. Көрсетілген бейне филм арқылы диалог құруда оқушылар бір-бірімен әңгімелесті. Филмнің мазмұны бойынша жұпта сұрақ-жауап әзірлеу арқылы сөздік қоры дамып, сөйлеу дағдылары қалыптасқанын көсетті. Сыныптың басшысы Мөлдір мен Асқар диалогқа түсіп филмнің мазмұнын толық қанды аша білді.

«Кім көп біледі?» тапсырмасында да топқа берілген 10 сұраққа әр топтан екі оқушы шығып қорғады. Зерттеуге алған Сақыпжамал мен жақсы оқитын Мөлдір диалогқа түсті

-Сақыпжамал: Магнит өрісін қалай байқауға болады? Деген сұраққа

- Мөлдір: Өзара әрекеттесуін жүзеге асыратын материяның түрін айтады деп жауап берді.

Сақыпжамал мен Мөлдір диалогта таныстырылымды қорғауы

Диалогтік оқыту сабақта оқушыға үйрету емес, оқушының үйренуіне көмектесу жүзеге асырылады. Бұл жүйе оқытуды жаңаша ұйымдастырудың

негізгі міндеттерін жүзеге асырады. Диалогтік оқытуға үйрету оқушының танымды талдау жасай отырып, оны орынды пайдалана білу арқылы жүзеге асатын құбылыс. Бұл оқушылардың есте сақтау, ойлау, даму қабілеттерін арттырады. Диалог құру арқылы оқушылардың ойлау белсенділігі артады. Орынды қойылған сұрақтар арқылы балалардың білгендерін еске түсіріп, қорытып, дамыта отырып, өз бетінше ой қорытулары арқылы оқушылар жаңа білімді игергенін өздері де байқамай қалады. Диалог кезінде сұрақ қою маңызды рөл атқарады. Яғни сұрақ дұрыс қойылғанда сабақ тиімді болып, оқушылардың оқуға деген ынтасы арта түседі. Оқушылар диалог құру арқылы сөйлеу мәнері қалыптасады, қызығушылықтары оянады, сыни тұрғыдан ойлауға ықпалын тигізіп, зерттеушілік қабілеті ашылады. Оқушылар сұраққа дұрыс жауап берумен қатар сұрақты дұрыс қоюда жүйелілік қалыптасады. Сұрақ қоюда оқушылардың білімді қаншалықты меңгерілгені ғана емес, олардың ойларының жетілуіне, дамуына мүмкіндік беріледі.

Диалогқа түсуде оқушылардың ойлана отырып, сол ойын жеткізуде байланыстырып сөйлеуі, тілдік қоры дамыды.

Оқытудың жаңа әдістері бойынша оқуда оқушының білімді өзі меңгеріп, қиындықтарды жеңе білуі қажет. Ал мұғалім тек қана бағыт-бағдар беруші. Дж. Дьюи жүйесі - оқу бала қызығуына өмірлік қажеттеріне негізделуі тиіс. Оқушының ойлау қабілеті оқу, білім қиыншылықтары мен кедергілерін жеңуге орай қалыптасады. Оқу проблемді болуы шарт, баланың өзіндік белсенділігі мен жеке танымдық әрекетінің арқасында жүргізілуі қажет. Зерттеу жұмысымды қорытындылауым бойынша оқу үрдісінде жаңаша әдіс-тәсілдерді қолдануда оқушылар күн өткен сайын жоғарғы нәтижеге қол жеткізгендігі байқалды. Топтық жұмыстарда диалог негізінде оқытудың оқушы үшін де, мұғалім үшін де тиімділігіне көзім жетті. Яғни оқушы терең ойлай алады. Өз ойын жүйелі түрде жеткізіп, байланыстырып сөйлеуі қалыптасады, сөздік қоры молаяды. Сондай-ақ өз ойын еркін, дәлелді түрде жеткізе білу дағдылары қалыптасты. Оқушылар жұпта, топта жұмыс жасау арқылы бір-біріне деген достық қарым-қатынастары нығайып, бірлікпен, ынтымақтастықпен жұмыс жасауға үйренді. Мен өзімнің алға қойған мақсатыма жеттім деп ойлаймын. Оны тәжірибе кезіндегі оқушылардың жеткен жетістіктерінен көруге болады. Болашақта оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдерді пайдалана отырып талантты және дарынды, көшбасшы болатын дербес,белсенді, өзіндік пікірі бар өз ортасының ойшылы болатын жеке тұлға қалыптастыру менің негізгі мақсатымның маңызына айналды.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Мұғалімге арналған нұсқаулық

2 Сілтеме.

1. Баимбетов Ф.Б., Рамазанов Т.С. Электр және магнетизм: Оқу құралы.– Алматы: Қазақ университеті баспасы, 1997.

2. Фриш С.Э., Тимофеева А.В. Жалпы физика курсы. 1,23 -т: Электрлік және магниттік құбылыстар.– Алматы: Мектеп, 1970.

3. Савельев И.В. Жалпы физика курсы. 1,2,3-т: Электр және магнетизм.–Алматы: Мектеп, 1977.

3