Mavzu: Nafas olish a'zolari tizimini baholash.
Reja:
1. Nafas olish a'zolari tizimini baholash uchun bemorga sharoit yaratish va kerakli jihozlarni tayorlash.
2. Nafas olish funksiyasi buzilishlarida kuzatiladigan asosiy simptomlarni kuzatish va so'rab-surishtirish.
Mavzu bayoni:
Nafas harakatlarini kuzatib borish.
Nafas harakatlarining tezligi, ritm chuqurligining, nafas turining o'zgarishini aniqlashga, nafas qisishining sababini bilib olishga imkon beradi.
Nafas olishini tekshirishda qo'yidagi iihatlarga e'tibor beriladi:
Nafas tezligi - bemorni nafas olishini tekshirishda birinchi bo'lib nafas tezligini tekshirish kerak. Tezlik - 1 daqiqada nafas olish xarakatlarining soni. Bemorning nafas olishini unga sezdirmay sanash lozim. Shu maqsadda guyo bemorning pulsini aniqlamoqchi bo'lib, qo'li ushlanadi, ikkinchi qo'l esa bemorning ko'krak qafasiga qo'yiladi va 1 daqiqada harakatlar soni sanaladi yoki 30 soniya ichida sanab natija 2ga ko'paytiriladi. Nafas bir sharoitda va muayyan darajada chuqur bo'lishi kerak. Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda 1 daqiqada 40-45 marta, 1-2 yoshli bolalar 30-40 marta nafas olishi kuzatiladi. Nafas maromi (ritmi) - muntazam yoki nomuntazam nafas olish.
Nafas olish chuqurligi - nafas olish yuzaki yoki chuqur bo'lishi. Nafas olish oson va qiyinchilik bilan amalga oshirilishi kuzatiladi.
Qo'shimcha mushaklar - nafas olishda bo'yin yoki qorin mushaklarining ishtirok etishi. Nafas olishni tekshirish davomida noaniq tovushlarni eshitish - o'pkaning ikki tomonida ham bir xil tovush yoki noaniq (shovqinlarni) tovushlarni eshitilishi.
2. Nafas olish a'zolari tizimini baholash.
Nafas olish sistemasi kasaliiklarida bemorlar sub'ektiv, ob'ektiv, laborator-funkstional tekshirishlar yordamida baholanadi.
Fezikal tekshiruvning asosiy ko'nikmalari;
1. Intervyu.
2.Ko'rik.
3. Palpastiya.
4. Perkussiya.
5. Auskultastiya.
Sub'ektiv tekshirishda bemor shikoyatlari, kasallikning rivojlanish tarixi, hayot anamnezi, zararli odatlar so'rab-surishtiriladi.
Intervyu.
- yakkama-yakka suhbat qoidalariga to'liq rioya qilish;
- bemor shikoyatlarini diqqat Bilan tinglash;
- asosiy muammolarga diqqatni qaratish;
- kundalik hayotga kasallik va kasallik alomatlarining ta'siri.
Ko'zdan kechirish.
- umumiy ko'rinishi, tana tuzilishi,holati, yurishi;
- yuz ifodasi, tashqi ko'rinishi, gaplashish odati, nigohi;
- atrof-muhit (olib kelgan shaxs, yordamchi moslamalar: xassa, eshituv apparati va hokazo).
Paypaslash.
- sezgi: barmoq uchlari juda sezgir (masalan: tuzilishi, 6'lchami, harakatchanligi, egiluvchanligini sezish)
- vibrastiya: kaft va kaft sohalari sezgir;
- harorat: kaftning tashqi yuzasi Bilan paypaslash.
- paypaslaganda og'fiq aniqlanishi -oxirida amalga oshiriladi.
Perkussiya.
- barmoqlar yoki bolg'acha yordamida tananing qismlariga urib ко'rib, quym qavatlarda joylashgan a'zolar va to'qimalar holati aniqlanadi: to'qima zichligi, havo borligi;
- o'ng va chap tomonlarini solishtirib diqqat Bilan eshitish;
- perkussiya kaftni haraktlantirib amalga oshiriladi.
Auskultastiya.
- organizmda hosil bo'layotgan tovushlarni eshitish va o'zgarishlarni aniqlash;
- tovushlar: yuqori va quyi-(chastotasi), intensivligi, davomiyligi;
- qo'ng'iroq shaklida: past tovushlar (tomir shovqinlari, yurak tonlari;
- membrana shaklida: nisbatan yuqori tovushlar (nafas shovqinlari, peristaltika tovushlari);
- tinch joyda bevosita teri yuzasiga qo'yib diqqat Bilan eshitish.
Nafas olish a'zolari tizimini ko'zdan kechirish.
- erkin nafas, kuchlanuvchi nafas;
- nafas tezligi, ritmi, chuqurligi, yordamchi mushaklarning ishtiroki;
- ko'krak nafas simmetrikligi;
- terming holati (operastiyadan keyingi chandiqlar, qizarish);
- ko'krak qafasining chap-o'ng va old-orqa diametrlarining nisbati;
- stianoz, distal falangalar yo'g'onlashuvi (tirnoqlar, lab)
Paypaslash
teri harorati
teri osti to'qimalarining holati
teri osti emfizemasi,shish,zichlanish,paypaslaganda og'riq aniqlanishi va h.k.
ko'krag qafasi ekskursiyasi va simmetrikligi
ko'krag qafasining chap va o'ng qismlariga kaftni qo'yib bir xilda harakatlantirish
tovush vibratsiyasini tekshirish
bemorga l,2,3,so'zlarni aytishni so'rab vibratsiyani eshitish.
Auskultatsiya
-nafas funksiyalari va balg'am ko'chishi,opstruksiyasi natijasidagi nafas olish buzilishlari -auskultasiya o'tkazish joyi va tartibi:o'pkalrning anatomik joylashuvi,o'pka cho'qqisidan asosiga qarab pastga va yuqoriga o'ng va chap tomonlaming farqi kamida bitta to'liq nafas sikli eshitiladi.
Nafas shovqinlarining tasnifi:
O'pka auskultastiyasida eshitiladigan tovushlar
1. Nafas shovqini - normada - bronxial shovqin, bronxial-vezikulyar va vezikulyar shovqin eshitiladi. Patologiyada - nafas shovqinlarining susayishi yok eshitilmasligi, nafas chiqarishning uzayishi, vezikulyar nafas eshitilishi lozm bo'lgan joy da bronxial shovqin eshtilishi.
2. Qo'shimcha shovqinlar - xirillash va boshqa shovqinlar.
Xirillashlar: davomiy va uziluvchan bo'ladi.
Davomiy xirillashlar - bulkillovchi (quyi) va hushtaksimon (yuqori).
Uziluvchan xirillashlar - krepitastiya va nam bo'ladi.
Nafas olish a'zolari tizimida kuzatiladigan kasalliklarga:
O'tkir traxeit, o'tkir'va surunkali bronxit, bronxial astma, zotiljam, o'choqli va surunkali, grippoz pnevmoniya, o'pka abstessi va gangrenasi, bronxoektatik kasallik, pnevmokaniozlar, pnevmosklerozlar, o'pka emfizemasi, plevritlar, pnevmatoraks, o'pka raki.
Patologik nafas olish turlari:
Og'ir hollarda: l.Cheyn-Stoks. 2.Biot 3.Kusmaul turidagi patologik nafas olish turlari kuzatiladi.
Cheyn-Stoks patologik nafas olishda - nafas harakatlari tobora oshib borib, keyinchalik nafas to'xtashiga qadar pasayib ketadi.
Biot patologik nafas olishda - 1 daqiqa davom etishi mumkin bo'lgan katta to'xtalishlar bilan ta'riflanadi.
Kussmaul tipidagi nafasda - nafas bir tekis, siyrak nafas ketma-ketligi shovqinli va kuchli nafas chiqarish bilan ifodalanadi.
Nafas olish tizimida uchraydigan patologik simptomlar.
Nafas a'zolarining 'ko'pgina kasalliklarida nafas qisish, yo'tal, qon tupurish, ko'krak qafasida og'riq va tana haroratining ko'tarilishi bilan namoyon bo'ladi. Xansirash - nafas olishning qiyinlashuvi bo'lib, havo etishmasligining yoqimsiz sezgisi bilan kuzatiladi. Shu sababli bemor yuza va tezlashgan nafas oladi. Hansirash fiziologik hamda patologik bo'ladi.Ko'pincha bemorlarda nafas olish va nafas chiqarishning qiyinlashuvi kuzatiladi.Inspirator hansirash qiyinlashgan shovqinli nafas ko'pincha nafas yo'llarida mexanik to'siqlar hosil bo'lishi natijasida vujudga keladi. Ekspirator xansirash nafas chiqarishning qiyinlashuvi bilan ifodalanadi. U kichik bronxlarning qisilishi natijasida paydo bo'ladi. Aralash hansirash nafas olishning va chiqarishning qiyinlashuvi bilan ajratiladi.
Nafas qisishi - bu havo. etishmovchiligi bo'lib, u nafas olishining tezligi, ritmi va chuqurligining buzilishi bilan birgalikda kechadi. Nafasning tezlashuvi o'pka, yurak-o'pka patologiyaisda, isitma va ruxiy xayajonda bo'ladi. To'satdan hosil bo'lgan nafas qisishi -astma deyiladi. Har qanday xurujda zudlik bilan shoshilanch yordam ko'rsatiladi. Yo'tal - bronxlar va yuqori nafas yo'llarining yot jismlar va nafas yo'llarining turli kasalliklarida shilimshiq, balg'amning chiqarilishiga qaratilgan himoya refleksi hisoblanadi. Yo'tal refleksi balg'am ko'chishiga yordam beradi. Yo'tal yopiq tovush yorig'idan to'satdan va keskin chiqadigan nafasdan iboratdir.
Davomiyligi bo'yicha yo'tal turlari;
l.Xurujsimon. 2.Davriy. 3.To'xtovsiz.
Tembr bo'yicha yo'tal turlari:
1. Qisqa va etiyotli (plevritda)
2. Xirillagan (xiqildoq shikastlanganda, isteriyada)
3. Bo'g'ilgan va tovushsiz (tovush paychalari yallig'langanda)
Airalmalar maviudligi bo'yicha yo'tal turlari;
1.Quruq.
2.Nam (balg'am ajralganda).
3.Yirangli (yiringli balg'am ajralishi)
Qon tuflash (qon tupurish) - yo'tal vaqtida qon yoki qon bilan balg'amning ajralishiga aytiladi va bu nafas a'zolari kasalliklarining xavli belgisi bo'lib hisoblanadi. Yo'tal turtkisi ta'sirida nafas yo'llari orqali uzluksiz oqimda ajralayotgan qon miqdoriga o'pkadan qon oqish deyiladi. Qon tupurish va o'pkadan qon oqish xavfli o'smada, gangrenada, o'pka infarktida, sil, bronxoektatik kasalligidaj o'pka shikastlanishlarida va mitral yurak etishmovchiligida kuzatiladi. O'pkadan qon oqishni, me'da-icha yo'llari qon oqishidan farqlash lozim. O'pkadan och qizil, ko'piksimon, ishqorli muhitda ivimaydigan qon ajraladi.
Talabalar bajarishi lozim bo'lgan muolojalar:
1.Nafas olish a'zolari tizimini baholash uchun fezikal tekshiruvlarni o'tkazish:
1) sub'ektiv tekshirish: bemor shikoyatlari, anamnez morbi va anamnez vite yig'ish.
2) ob'yektiv tekshirish: ko'zdan kechirish, palpastiya, perkussiya, auskultastiya. 2.Nafas harakatlarini sanash.
3.Nafas turini va chuqurligini aniqlash.
Talabalar 2 guruhga bo'linib shu muolajalarni birin-ketin bajarishadi. O'qituvchi muolajalarni talabalar qay tarzda bajarganliklarini nazorat qilib boradi. Talabalar jarrohlik va jonlantirish bo'limiga olib boriladi ya u erda og'ir yotgan bemorlarning parvarish qilishda hamshiraga yordamlashadilar. Mustaqil ishning oxirida bajargan muolajalarni kundalikka yozishadi va ko'rgan asbob-anjomlarni chizishadi.
Talabalar yangi mavzuni qay darajada o'zlashtirganliklarini aniqlash maqsadida ularga test savollari va muammoli masalalar berib yangi mavzu mustahkamlanadi.
