?аза? тілі 6сынып "?стеу"

Үстеу

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: Оқушылардың үстеу тақырыбы бойынша алған білімдерін толықтыра отырып, бұл саланы тереңірек әрі тиімді жолмен үйрету, сауаттылықтарын арттыру, сөйлеу мәдениетін қалыптастырудың бастапқы қағидаларын, дұрыс сөйлеу нормаларын үндесім әдістемесі арқылы корсету, дұрыс айтылымын буында, буын айтылымын сөзде, сөз айтылымын тіркесте, тіркес айтылымын мәтінде тану арқылы орфоэпиялық нормаларды қалыптастыруға бағыт беру.
• Дамытушылық: Дұрыс оқу мен дұрыс сөйлеу дағдыларын жетілдіріп, сөйлеу мәдениетін қалыптастыру,сөздік қорын молайту, сауаттылықтарын, алғырлықтарын, зейінділіктерін, ойлау қабілеттерін дамыту.
• Тәрбиелік: Оқушыларды ғылым- білімді үйренуге, әдебиетті сүюге, тілді құрметтеуге, мәдениеттілікке, ұқыптылыққа, тәрбиелей отырып, сөйлеу шеберліктерін төселдіру.

Сабақтың түрі:

Ашық – интерактивтік сабақ

Сабақтың әдісі:

Көрсету, баяндау, әңгімелеу, түсіндіру, жаңа тақырып бойынша тапсырмалар орындату, талдату, салыстыру, тыңдау.

Пәнаралық

байланыс:

Тіл, әдебиет, , педагогика, қазақ тілін оқыту әдістемесі, орыс тілі.

Сабақ

көрнекілігі:

Компьютерлер, компьютерлік жабдықтар, слайдтар, лекция, қазақ тілі оулығы (6-класс), тірексызбалар.

Сабақтың барысы:

Ұйымдастыру кезеңі

Үй тапсырмасын сұрау

Жаңа сабақ

Жаңа сабақты қорыту

Үй тапсырмасы

• Оқушылармен сәлемдесу.

• Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
• Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үстеу іс-қимылдың,амал әрекеттің жай-күйін,мезгілін,мекенін,мөлшерін білдіретін сөз табы.Ол қалай? қанша?қайда?қайдан? деген сұрақтарға жауап береді.Сөйлемде пысықтауыштың қызметін атқарады.

Үстеулер құрамына қарай

Негізгі түбір үстеу

Туынды түбір үстеу

Күрделі үстеулер

Үстеудің мағыналық түрлері

Мезгіл үстеулер

Мекен үстеулер

Мөлшер үстеулер

Сын-қимыл үстеулер

Мақсат үстеулер

Себеп-салдар үстеулер

Күшейткіш үстеулер

Бір буынды сөздердің айтылымы

Бір буынды сөздердің айтылу, жазылу нормалары сәйкес болғандықтан, олардың орфоэпиясы қиындық тудырмайды.

Мыс: ар , тас, кел, ұн, құрт, мен, дән т.б Ескерту: Бір буынды сөздерде жазылып жүрген “и” , “у” әріптерін қос дыбыстың таңбасы болғандықтан ол сөздердегі дыбыс пен әріп саны сәйкес келмейді, сондықтан ондай сөздердің айтылымын транскрипция арқылы меңгереміз.

Мыс: ми [ мый ] , жи [ жый ] , би [ бій ] , ту [ тұу ] ду [ дұу ] , гу [ гүу ] , шу [ шұу ] т.б

Тапсырма №1 “И ”, “у” әріптері жазылған бір буынды сөздердің айтылымын транскрипция арқылы көрсетіңіз.

Би, жи, ми, ки, ду, су, гу, қу, ту, бу, қи, жу, ну.

Көп буынды сөздердің айтылымы:

1. Дыбыстардың тіркесіп айтылуы.

А. Сөз алдынан тіркесіп айтылуы. Мысалы: рас – [ ырас ] , лүпіл - [ үлпіл ] .

Ә. Сөз ішінде тіркесіп айтылуы. Мысалы: бағлан - [ бағылан ] , негр - [ негір ] .

Б. Сөз соңында тіркесіп айтылуы. Мысалы: ринг - [ рингі ] , колледж - [ колледжі ] .

2. Қос дыбысты таңбалайтын әріптердің оқылуы (я, ю, и, у, щ).

Мысалы: ұя - [ ұйа ] , аю - [ айұу ] , ащы - [ ашшы ].

3. Дыбыстардың түсірілуі.

Мысалы: ата-ана [ атана ] , Сарыарқа - [ сарарқы ] , қараөткел - [ қарөткел ] .

4. Дауысты дыбыстардың орфоэписы.

Мысалы: жай - [ жәй ] , шай - [ шәй ] , кітап - [ кітәп ] .

5. Дауыссыз дыбыстардың орфоэпиясы.

Мысалы: он бес - [ ом бес ] , он қатар - [ оңқатар ] , бес гүл - [ бес күл ] , лажсыз - [ лашсыз ] .

6. Кірме дыбыстар орфоэпиясы (э, ч, ц, в, ф, ё).

Мысалы: вагон - [ багон ] , чемодан - [ шамадан ] , щетка - [ шөткі ] , дастархан - [ дастарқан ] .

Тапсырма №2 Дыбыстардың түсірілуін транскрипциямен көрсетіңіз.

Қара орман, келе ме екен, тірі еді, ерте-ерте, сарыағаш, не үшін жауады, келеді, миы ашу, құла ат, береді.

Тапсырма №3 Ілгерінді және кейінді ықпалды сөздерді бөлек-бөлек транскрипциямен көрсетіңіз.

Ызы-кек, үш жүз, шоқ гүл, өр көңіл, тіс жармау, тоқ ішек, сәрсенбі, өңгіш, қырық екі, қыз қуу, қызыл қайын, қонақ үй, теңізші, құс базар.

Ілгерінді ықпал

Кейінді ықпал

Тапсырма №4 Мәтіннен я, ю, и, у, щ әріптері жазылған сөздердің айтылымын транскрипциямен көрсетіңіз.

Ақ сөз ащы болады. (мәтел)

Отанды сүю ғажайып нәрсе. П.Чаадаев.

Қуанышы бар дүниенің өкініші де бар . Ә.Кекілбаев.

Бас-басына би болған өңкей қиқым.

Мінекей бұзған жоқ па елдің сиқын . Абай

Сөздердің сөйлемде тіркесіп айтылуы немесе бунақ

Мысалы:

Білімдіден шыққан сөз,

Талаптыға болсын кез.

Нұрын, сырын көруге,

Көкірегінде болсын көз . Абай

Шумақтың айтылымы:

Білімдіден / шыққансөз,

Талаптыға / болсұңкез.

Нұрұн / сырыңгөрүге,

Көкүрөгүнде / болсұңгөз.

Тапсырма №5 Би мен бектің сәні жоқ,

Елін қорғай алмаса.

Тура жолға салмаса,

Ыстығына күймесе,

Суығына тоңбаса. Дулат Бабатайұлы

Ой екпіні.

Сөйлем ішіндегі ерекше көңіл аударылуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап айту – ой екпіні деп аталады. Ой екпіні тұрақты болмайды.

Мысалы:

Атасы бүгін ауылға келді.

Атасы ауылға бүгін келді.

Ауылға бүгін атасы келді.

Тапсырма №6 Мына сөздерге ой екпінін түсіріп, сөйлем құраңыз.

Тап-таза, ешқашан, барлық, нағыз.

Дыбыс екпіні

Бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі дыбыс екпіні деп аталды.

Мысалы: тамаша – а – ай, бә-ә-рекелді, жара –а- йсын, т-тарт-қолынды, ж-жап есікті т.б.

Тапсырма №7 Мәтіннен дыбыс екпінімен айтылған сөздерді тауып, айтылымына назар аударыңыздар.

Неткен ғажап жан! ... Күннен жаралған сияқты... Сәулесін шашып... күлімдеп тұрады. Көрік қандай... Көз тояды... Қарақат көзін айтсаншы... Айдын көлдей мөлдіреген... Тұп-тұнық-ау, тұп-тұнық. Д.Рамазанов

Орфоэпиялық сөздіктен

50 сөз жазып келу.