9-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: Қазақстандағы 1926-1941 жылдардағы индустрияландыру.
Сабақтың мақсаты: қазақстандағы индустрияландыру туралы тұтас түсінік қалыптастыру.
Сабақтың міндеттері:
Дамытушылық-себеп-салдарлық байланыстарды түсіну,ұжымдық және жеке-дара жұмыс істеу түрлерін,тарихи фактілерді үлгілеу дағдыларын қалыптастыруға жағдай жасау.
Білім берушілік-Қазақстандағы индустрияландырудың тарихи қажеттілігі,қиыншылықтары мен ерекшеліктері туралы білімді игеру үшін жағдай жасау.
Тәрбиелік-жеке және ұжыммен бірге жұмыс істеу шеберлігіне тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Көрнекілік: карта, сызба
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
· Оқу құралын тексеріп түгелдеу
· Оқушылар зейінін сабаққа аудару
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау:
- Жаңа экономикалық саясаттың мазмұны мен мәнін қалай түсінесіңдер?
- Жаңа экономикалық саясаттың алғашұқыкезеңінде Қазақстан еңбекшілері қандай табыстарға қол жеткізді?
Қайталауды,яғни түсініктірекболу үшін оны алдыңғы параграфтар бойынша тезистер түрінде көрсетеміз:
- Халық шаруашылығын қалпына келтіру аяқталмады.Жалпы өнеркәсіп өндірісі соғыстан бұрынғы деңгейдің 61℅-на жетті
- Өнеркәсіп өндірісінің деңгейі төмен болды.
-Республиканың жер қойнауы жеткіліксіз зерттелінді,байланыс құралдары мен көлік қатынасы нашар дамыды,жұмысшы табының саны аз боды, инженерлік –техникалық зиялылар жоқтың қасы еді.
Экономикада ауыл шаруашылығының үлесі басым (жалпы өнімнің 84,4-ы ℅,халықтың 90℅ -ы ауылдық жерлерде тұрды)болды.
- ЖЭСелеулі табыстарға жеткізді:
- Қиратылған шахтарлар мен кәсіпшіліктер қалпына келтірілді.
- Кооперативтік өндірісті дамытты.
- Сауданы жандандырды.
- Өнеркәсіпке шаруашылық есепті,өзін-өзі өтеуді,өзін-өзі қаржыландыруды енгізді.
Қазақстанды индустрияландырудың міндеттері:
А)техникалық-экономикалық мешеуліктіжою.
Ә)ауыр өнеркәсіптің жетекші салаларын, ен алдымен, мәшине жасауды дамыту.
Б)жергілікті ресурстарды пайдалануға негізделген ауыр өнеркәсіптің барлық салаларын дамыту.
В) темір жолдар салу және байланыс желілерін орнату.
Г) жұмысшы табын және өнеркәсіптік-техникалық зиялыларды,оның ішінде байырғы халық өкілдерінен де қалыптастыру.
-Ф.И.Голощекиннің индустрияландыру бағыты.
Жаңа сабақтың жоспары:
1. Индустрияландырудың басталуы.
2. Қазақстан индустриясының жетекші объектілері.
3. Қазақстандағы индустрияландырудың ерекшелектері.
Мұғалім: Индустрияландыру-ірі, техникасы дамыған өнеркәсіпті,ең алдымен өндіріс құрал-жабдықтарын өндіретін салаларды құру.
-1927 жылы Кеңес елінде индустрияландыруға бағытты қабылданды.Осы бағыт бойынша Қазақстанда да өндіріс орындары салына бастады.Ал 1920 жылдары басталған жаңа экономикалық саясат кезінде соғыстан қираған өндіріс орындары қалпына келтіріле бастаған еді.
Индустрияландыру жылдары Шымкент қорғасын зауыты, Балқаш мыс қорыту, Ащысай полиметалл комбинаттары т.б. өндіріс орындары іске қосылды.
Қарағанды көмір өндіруден КСРО бойынша Қазақстанды 3-ші орынға шығарды.
Сонымен қатар Ембіде мұнай өндірілді. Қазақстан мұнай өндіруден Ресей мен Әзірбайжаннан кейін үшінші орынға шықты. Сондықтан да Ембіні екінші Баку деп атады.
Индустрияландыру жылдары салынған ең алғашқы құрылыс нысаны Түркістан-Сібір (Түрксіб) темір жол құрылысы болды.Оның құрылысы 1927 жылы басталып, жоспарлаған мерзімінен бұрын, 1930 жылы салынып бітіп,іске қосылды. Ұзындығы 1500 шақырымға жуық бұл жол Орта Азия мен Сібірді байланыстырды. Бір ескерте кететін мәселе, Түркістан-Сібір темір жолы революцияға дейін жоспарлаған және салына бастаған құрылыс болатын.
Алайда Кеңес үкіметі Қазақстанда өнеркәсіп орындарын ашып, оны индустриясы дамыған мемлекетке айналдыруды мақсат етпеді.Қазақстан орталықты шикізатпен қамтамасыз етуші база ретінде қабылданды. Оған бір ғана дәлел-Қазақстанда КСРО өмір сүрген соңғы күнге дейін бірде-бір зауыт, фабрика толық дайын өнім шығармады.
Қазақстаннан шетке әкетілген шикізат, жартылай дайын өнімдер Ресейдің басқа орталықтарына апарылды.Сонда соңғы дайын өнім шығарылатын.
Индустрияландыру жылдарында үкіметтің ұстанған осындай саясатына қазақтың белгілі мемлекет және қоғам қайраткері Смағұл Садуақасов қарсы шықты. Ол «Қазақстан бұрын отар еді, әлі де отар болып қалды»,-деп әшкереледі.
Смағұл Сәдуақасов Қазақстанда дайын өнім шығаратын өндіріс ашуды ұсынды. Өндірісте жұмыс істейтін мамандары шеттен әкелмей, жергілікті тұрғындардан дайындау мәселесін көтерді.Елді индустрияландыру жылдары өндіріске жұмыскерді жергілікті қазақтардан дайындамай, Ресейдің басқа аймақтарынан әкелді. Қазақтар өндірісте жұмыс істеп көрмеген және істей де алмайды деген теріс пікірлер айтылды.
Оқушылардың өзіндік жұмысы:
Қазақстан Республикасындағы өнеркәсіп мәселелері (1-нұсқа)
А.
Ауыл шаруашылығының экономикадағы басымдылығы
Өндірістік дамудың төмен деңгейі
Республиканың жер қойнаулары зерттелмеді
Көлік және байланыс салаларының баяу дамуы
Экономикалық артта қалушылыққа байланысты халық пен өнеркәсіп арасындағы әлсіз байланыс
Ә.
Техникалық-экономикалық артта қалуды жеңу
Ауыр өнеркәсіптің, әсіресе машина жасау өнеркәсібінің дамуы
Жергілікті ресурстарға негізделген өнеркәсіп салаларының дамуы
Темір жол мен техникалық байланыс жүйесінің салынуы
Өнеркәсіп салалары үшін жергілікті ұлт өкілдерінен кадрлар дайындау
?
?
?
?
?
Өнеркәсіптік өндіріс өнімдерінің адам басына шаққандағы мөлшері жөнінен көп артта қалуы
Машина жасау, металлургия және т.б. өндіріс орындары болмады.
Шикізат дайындаушы өнеркәсіпке негізделіп, Қазақстанның жер қойнаулары зерттелді
Түрксіб және басқа да жаңа темір жол құрылыстары салынды
ФЗУ, үйірмелер, өнеркәсіптік оқу секілді курс жүйелері қалыптасты.
Сабақты бекіту:
- Елді индустрияландырудың мәні неде?
- Қазақстандағы индустрияландырудың ерекшеліктері неде?
- Қазақстандағы индустрияландыру ісіне қатысты келіспеушіліктерге өз пікірлеріңді білдіріңдер.
- Индустряландыру қазақтың ұлттық мәдениеті мен тіліне қалай әсер етті деп ойлайсыңдар?
Бағалау:
Үйге тапсырма: §9.
