Уа?ыт ?те келе адамдар тас ?те ауыр бол?анды?тан, а?аштан ж?не а?ны? терісінен ?рмалы аспаптар жасай баста?ан. М?ндай аспаптарды? дауысы ?атты ?рі алыс?а жеткен. А?шылар осы аспаптар ар?ылы а?ды ?ркітіп, оларды бір жерге ?уып, ?келіп ?стайтын бол?ан.
Кейіннен ?рмалы аспаптар адамдарды? бір-біріне алыстан хабар беретін аспабына айнал?ан. ?рмалы аспаптар ?за? уа?ыт бойы музыкалы? аспап емес, хабар беруші аспап ретінде таныл?ан.
?аза? хал?ында: дабыл, дауылпаз, ?о?ырау, асатая?, т?я?тас сия?ты ?рмалы аспаптар бар. ?рмалы аспаптар ыр?а? ар?ылы орындалады. Дабыл аспабын ?уелі ?олмен, кейіе келе аспапты? дыбысын к?шейту ?шін тая?пен ?рып ойна?ан.
?о?ырауды ?обыз?а ж?не асатая??а та?ып ?ой?ан. Асатая? аспабын ба?сылар ауыр?ан адамды емдеуге пайдалан?ан. ?азіргі кезде асатая?, ?о?ырау, ж?не т?я?тасты музыкалы? аспап ретінде ?лтты? оркестрлер мен ансамбльдерден к?руге болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Мақсаты: 1. Оқушыларға қазақ халқының ұлттық аспаптары туралы
мағлұмат беру.
2. Ұлттық аспаптардың өзіндік ерекшелігі бар екенін түсіндіру.
3. Ұлттық аспаптарды күтіп ұстауға ,құрметтеуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: ұлттық аспаптардың суреттері
Жүрісі:
1.Ұрмалы аспатар
Қазақ халқы ежелден аңшылықпен айналысқан. Аң аулауға шығарда алдын-ала дайындалатын болған.Сол үшін тасты тасқа ұрып, аңшылық әдістерін шыңдаған. Сөйтіп ең алғашқы ұрмалы аспап пайда болған.
Уақыт өте келе адамдар тас өте ауыр болғандықтан, ағаштан және аңның терісінен ұрмалы аспаптар жасай бастаған. Мұндай аспаптардың дауысы қатты әрі алысқа жеткен. Аңшылар осы аспаптар арқылы аңды үркітіп, оларды бір жерге қуып, әкеліп ұстайтын болған.
Кейіннен ұрмалы аспаптар адамдардың бір-біріне алыстан хабар беретін аспабына айналған. Ұрмалы аспаптар ұзақ уақыт бойы музыкалық аспап емес, хабар беруші аспап ретінде танылған.
Қазақ халқында: дабыл, дауылпаз, қоңырау, асатаяқ, тұяқтас сияқты ұрмалыаспаптар бар.Ұрмалы аспаптар ырғақ арқылы орындалады. Дабыл аспабын әуелі қолмен, кейіе келе аспаптың дыбысын күшейту үшін таяқпен ұрып ойнаған.
Қоңырауды қобызға және асатаяққа тағып қойған. Асатаяқ аспабын бақсылар ауырған адамды емдеуге пайдаланған. Қазіргі кезде асатаяқ, қоңырау, және тұяқтасты музыкалық аспап ретінде ұлттық оркестрлер мен ансамбльдерден көруге болады.
2.Үрмелі аспаптар
Табиғатқа үнсіздікпен құлақ түрсең, түрлі дыбысты, тіпті әуен –сазды ести аласың.Ертеде бір адам көл жағалап келе жатып, бір дыбысты естиді. Ол дыбысты іздесе, көл жағалауынан сынған қамысты көреді. Қамыс желдің тербеуімен әуендетіп тұр екен. Бұл дыбысқа қайран қалып, сол қамысты кесіп алады. Қамысты үрлеп көрсе, одан әдемі дыбыс шығады. Табиғаттың сыйы болған қарапайым қамыс сұлу әуенге толы музыкалық аспапқа айналды. Қазақ халқы осы аспапты сыбызғы деп атайды. Уақыт өте келе аспапқа бірнеше тесік жасап, құбылтып, түрлі әуенге салап ойнайды. Бірақ қамыс өте нәзік әрі сынғыш келеді. Сондықтан ол сынып қалмау үшін сыртынан қойдың ішегімен қаптап қоятын болған. Сыбызғы тектес аспаптар көптеген халықтар да бар. Мысалы: қырғыздар, башқұрттар оны қурай деп атаған.
Үріп ойнайтын аспаптарды- үрмелі аспаптар деп атайды. Оларға: сыбызғы,бұғышақ, үскірік, сазсырнай, тастауық жатады. Олар жан-жануарлардың мүйізінен жасалады. Бастапқыда құстың бейнесіндегі үскірік, тастауық, жәнесазсырнай аспаптары балалардың ойыншығы ретінде қолданылған болса, кейін олар музыкалық аспаптарға айналады. Осылай үрмелі аспаптар пайда болды.
3. Ішекті аспаптар
Әлемдегі ең алғашқы ішекті аспап-аңшылық садақ. Ертеде аңшылар садақпен атқанда, оның дыбысы қатты әрі ұзақ сақталса, ол алысқа жететін болған. Ал дыбысы жәй әрі дірілі қысқа ғана естілсе ол ұзаққа жетпеген. Садақтың осындай әдемі әуенге ұқсас дыбысын тек қана аңшылар ғана ести алған. Кейін келе аңшы садағын музыкалық аспап ретінде қолданады. Аңшылар садақты жерге немесе ағашқа тіреп тартса, оның дыбысы күшейе түседі. Оның ішегін көбейтіп, түрлі дыбыстар шығара бастайды. Ол бірте-бірте әдемі әуен беріп, сұлу сазды музыкалық аспапқа айналды. Қазақ халқында мұндай музыкалық аспапты жетіген деп атайды.
Жетіген аспабы жеті ішектен тұрады. Сондықтан қазақтар оны жетіген деп атаған. Алғашқыда оның ішегін тегіс тақтайға тағады. Оның дыбысы өте жәй әрі аса естіле қоймайды. Кейін келе ағашты ойып, ішін қуыс етіп жасап, бетін ішектерін тағады. Сонда жетігеннің дыбысы күшейіп, нәзік әрі сұлу әуенмен сөйлеп қоя береді.
Ішек тағылып орындалатын аспаптарды – ішекті аспаптар деп атайды.
Әлемде жетігенге ұқсас аспаптар көптеп кездеседі. Орыс халқында ондай аспапты - гусли деп атайды. Гусли деген сөз « ішектің гуілі » деген ұғымды білдіреді.
Ал украин халқы мұндай аспапты цимбало деп атаған. Украиндар ішекті таяқшамен ұрып ойнаған.
Қобыз бен скрипка аспабы – бір-біріне ұқсас аспаптар. Олар ағаштан жасалған және ысқышпен ойналады.
« Нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ –домбыра » деп қазақ халқының аса құрметтейтін аспаптарының бірі – ол домбыра. Домбыраны кез-келген қазақ баласы ойнай білген. Домбыра –әр үйдің төрінде ілулі тұрған.
