?ылыми жоба реферат

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІ

МАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСТЫҚ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«ДАРЫН» ОБЛЫСТЫҚ ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ОРТАЛЫҒЫ

МҰНАЙЛЫ АУДАНЫ №5 ОРТА МЕКТЕП

Авторы: Укенова Гүлшат

10 «Б» сынып оқушысы

Жоба тақырыбы: Тұрмыстық сарқынды сулардың құрамы және оны тазарту жолдары

Бағыты: Таза табиғи орта - «Қазақстан – 2030» стратегиясын

іске асырудың негізі

Секциясы: Экология

Жетекшісі: Сауытбаева Сулушаш Қалдыбаевна

Химия пәнінің мұғалімі

Ғылыми жетекшісі:

Ақтау -2015

Аннотация

Зерттеу мақсаты: Тұрмыстық сарқынды сулардың құрамын анықтай отырып оны тазарту жолдарын үйрену және өсімдіктерге әсерін тигізу.

Жобаның өзектілігі: Тұрмыстық сарқынды суларды тұндыру әдістері арқылы тазартып , аула өсімдіктерін суару қажеттілігіне айналдыру.

Зерттеу әдістері: Ғылыми зерттеулерге сүйене отырып , тұрмыстық сарқынды сулардың құрамын және тазарту жолдарын зерттеу, оны аула өсімдіктерін суаруға жарамдылығын дәлелдеу.

Зерттеу болжамы: Тұрмыстық сарқынды суларды пайдалана отырып, ауланы көгалдандыру жұмыстарын жүзеге асыру.

Зерттеу кезеңдері:

1. Ғылыми жобаның құрылымын жасау

2. Жалпы әдебиеттерге шолу жасау.

3. Тұрмыстық сарқынды суларды тазарту әдістерімен танысу

4. Сарқынды сулармен қоректендіру үшін арқылы тазарту әдістерін үйрену

5. Ғылыми жоба бойынша эколог мамандармен пікірлесу.

Қорытынды: Бұл жобада жинақталған деректердің өте қажет екенін, тұрмыстық сарқынды суларды тазарту арқылы, суды тиімді пайдалануға қол жеткізу қажет. Сол арқылы көгалдандыру жұмыстарын жолға қоюға болады деген пікір ұсынылады. Сусыз тіршілік жоқ екенін, судың маңызын біле отырып , суды тұрмыста тиімді пайдалану әркімге қажет нәрсе.

Аннотация

Цель исследования : Определяя состав бытовых отходных вод выявить пути очищения отходных вод, и исследовать их действия к растениям.

Актуальность проекта:

Методами отстаивания очищать бытовые отходные воды для орошения садовых растений.

Методы исследования: Отираясь на научные исследования, проверить состав и пути очищения отходных вод, доказать пригодность их для орошения садовых растений.

Предположение исследования: Используя бытовые отходные воды, применять их в работе по озеленению садовых культур.

Этапы исследования:

1.Составить структуру научного проекта.

2.Обзор общей литературы.

3.Ознакомиться с методами очищения бытовых отходных вод.

4.Научиться выращивать растения путем орошения отходными водами.

5.Провести беседу с экологами по научной работе.

Итог: Данные научные исследования очень важны, нужно рационально использовать воду при помощи очищения отходных вод. Предлагается наладить работу по озеленению. Зная, что без воды нет жизни, каждый должен правильно использовать воду в быту.

Annotation

The aim of the investigation: Defining structure of household waste water to reveal the ways of darifiration of waste water and to investigate their action to plants.

The relevance of the project: By methods of upholding, to clear household waste water for an irrigation of garden plants.

The methods of the investigation: Relying on a scientific research, to cheek the structure and ways of darification of waste water, to prove their suitalibity for the irrigation of garden plants.

The assumption of the investigation:Using housthold waste water, to apply it in gardening work.

The stages of the investigation:.

1. To make the structure of the research project.

2 .Review of the general literature.

3. To example with the methods of darification of grow up plants by an irrigation of waste water.

4. To learn to grow up plants by an irrigation of waste water.

5. To lead discussion with ecologist on a scientific subject.

The result conclusion:

This scientific research work is very important, it is nessary to use water.

It is suggested to adjust work on gardening. Knowing that there is no life without water, every one has to use water correctly in his life.

Маңғыстау облысы, Мұнайлы ауданы, № 5 орта мектебінің

10- сынып оқушысы Укенова Гүлшаттың « Тұрмыстық сарқынды сулардың құрамы және тазарту жолдары» тақырыбындағы ғылыми жұмысына

Пікір

Укенова Гүлшат «Дарын» ғылыми - практикалық конференцияға ұсынып отырған «Тұрмыстық сарқынды сулардың құрамы және тазарту жолдары» атты ізденіс жұмысында қазіргі кездегі зерттеу бағыттарына сүйене отырып, адам іс-әрекетінің нәтижесінде пайда болған тұрмыстық сарқынды сулар, оның зардаптары, су ресурстарының экологиясын қамтыған.

Қоғам адамзатқа қажетті ауыз сумен қамтамасыз етуде, ал оны пайдаланғаннан кейін жарамсыз болып қалғандағы зиянын, сондықтан оны тазартып қайтадан пайдаға асыруды проблемалық мәселе қылып көтерген, ойын әртүрлі деректермен дәлелдеуге тырысқан.

Біріншіден, ауыз суды тиімді пайдаланып, тұрмыстық сарқынды суларды тазартудың қолайлы жолдарын іздестіру, су тазарту станцияларын салу.

Екіншіден, сарқынды суларды тазарту арқылы ауланы көгалдандыру жұмысына пайдалану туралы өз ұсыныстарын айтқан.

Табиғат санитарлық –гигиеналық, экологиялық жағынан тазарып, елімізге экономикалық пайда әкелетіндігін оқушы осылай тұжырымдаған. Оқушы жұмысын қадағалау барысында ғылымға деген ерекше қызығушылығын байқадым. Алдағы ізденіс жұмыстарына сәттілік тілеймін.

Маңғыстау облысының санитарлық

– эпидемиологиялық қадағалау

Департаментінің коммуналдық

нысандарды қадағалау және

қоршаған ортаны қорғау

бөлімінің бастығы: Бисен А.А.

Мұнайлы ауданы, №5 орта мектебінің 10- сынып оқушысы Укенова Гүлшаттың « Тұрмыстық сарқынды сулардың

құрамы және тазарту жолдары» тақырыбындағы

ғылыми жұмысына

ПІКІР

Укенова Гүлшатқа 8- сыныптан бастап химия пәнінен сабақ беріп келемін. Өте зерек, ізденімпаз, терең ойлы да тиянақты оқушы.

Ғылыми зерттеу жұмысымен 9- сыныптан бастап айналысады.

Осыған дейін мектепшілік олимпиадаларға қатыстып, жүлделі орындарға ие болып жүр.Сондықтан мектеп жасындағы жас ғалымның болашағынан үлкен үміт күтуге болады.

« Тұрмыстық сарқынды сулардың құрамы және тазарту жолдары»» атты тақырыпты таңдады. Укенова Гүлшат өз жұмысында көп ізденген, ғылыми әдебиеттерге шолу жасаған, толық деректер жинай білген. Мамандармен сұхбаттасып, қазіргі уақыттағы сарқынды суларды тазарту жолдары туралы мәліметтер жинаған. Облыс аумағында орналасқан экомаңғыстау мекемесіне барып, тұрмыстық сарқынды суларды пайдаға асыру жөнінде эколог мамандармен әңгімелескен. Күнделікті тұрмыста ауыз су, кір жууға, ыдыс-аяқ жууға пайдаланған сулар сарқынды су түрінде, арнайы құдыққа жиналады. Бұл қоршаған ортаға зиян.Химиялық қоспалардың жиынтығы саналатын тұрмыстық сарқынды суларды тазарту арқылы ауланы көгалдандыруға жұмсасақ, суды тиімді пайдалануға болатынын зерттеген. Оқушы ғылыми жобасы арқылы өзін адамдардың денсаулығы алаңдайтынын, табиғаттың әрбір байлығын тиімді, қалдықсыз пайдалану маңызды екенін деректер мен дәлелдей білген.

Келешекте құрғақшылық өлкесі саналатын Маңғыстауда суды тиімді пайдаланып, өлкеміздің гүлденуіне азда болса өз үлесін қосатынына сенімдімін.

Жетекші: Сауытбаева Сұлушаш Қалдыбайқызы

Химия пәні мұғалімі

МАЗМҰНЫ

І. Кіріспе.....................................................................................................1-2б.б

ІІ. Негізгі бөлім:

2.1. Тұрмыстық сарқынды сулардың құрам бөлігі.................................3-4б.б

2.2 Сарқынды суды тазартудың әдістері..................................................5- 7б.б

2.3. Сарқынды суды зарарсыздандыру......................................................8-9б.б

2.4. Сарқынды судың экологиялқ әсері.....................................................10-12б.б

ІІІ. Қорытынды...............................................................................................13б.б

ІV. Пайдаланған әдебиеттер................................................................... .....14б.б

V. Қосымша......................................................................................................15б.б

І. Кіріспе

Су адамзаттың өмір сүруін және экожүйелердің тұтастығын қамтамасыз етудің басты табиғи компоненті болып табылады. Сонымен бірге, су ресурстары қоғам дамуының қажетті факторларының бірі. Қазіргі қолда бар су ресурстары мен оларға деген қажеттілік арасындағы теңгерімнің бұзылуы орнықты әлеуметтік-экономикалық даму жолындағы кедергі болып табылады.

Елдің анағұрлым өткір су проблемалары суға деген тапшылықтың өсуі, жер үсті және жер асты суларының ластануы, орасан зор, нормативтен тыс су шығындары, халықты таза ауыз сумен қамтамасыз етудегі бар проблемалар, мемлекет аралық су бөлу проблемалары, климаттың өзгеруі салдарынан су ресурстарының сарқылу қауіпі болып табылады.

Су ресурстарының жылдық әртүрлі сулылығын Қазақстан экономикасының қажеттілігімен салыстыру жекелеген өңірлер бойынша да, тұтастай республика бойынша да судың өткір тапшылығының бар екендігін көрсетеді. Қазақстандағы су ресурстарының тапшылығы табиғи байлықтарды игеруді, өндірістік күштердің дамуын және тұтастай экономикалық өсуді тежейтін айтарлықтай фактор болып табылады. Бұл ретте, соңғы жылдары экономика салалары мен халықтың суды тұтынуы қысқарғаны байқалғандығына қарамастан, су ресурстарын пайдалану тиімсіз күйде қалуда. Сарқынды сулар - бұл адамның шаруашылық қызметi нәтижесiнде пайда болатын табиғи немесе жасанды су объектiлерiне және жер бедерiне ағызып жiберiлетiн ластанған аумақтағы сулар.

Сарқынды (ақаба) сулар – қоқыс қалдықтармен ластанған, елді мекендер мен өндіріс орындарының аумағынан канализация жүйесі арқылы сыртқа ағызып жіберілетін сулар.Олар пайда болуына, құрамына және қоспалардың сапасына байланысты негізінен үшке бөлінеді: тұрмыстық, немесе шаруашылық-фекалдық (әжетханалардан, асүйлерден, моншалардан және тағы басқа келетін) сулар;өндіріс қалдықтарымен (зауыттардан, қасапханалардан және тағы басқа келетін) ластанған өнеркәсіптік сулар;атмосфералық, немесе нөсерлік сулар (жаңбыр және еріген қар суы).

Соңғы кездерде республикада суды ластандырудан қорғауды күшейтуге байланысты біршама маңызды шаралар қабылданды. Еліміздің көптеген ірі қалаларында ірі-ірі су тазалайтын құрылыстар салына бастады. Өнеркәсіп салаларында суларды екінші қайтара пайдалану жұмыстарына көңіл бөліне бастады және өнеркәсіп мұқтаждарын қанағаттандыру үшін таза суларды жұмсау азайды. Алайда бұл мәселелер жөнінде кемшілікте баршылық. Сондықтан да тұщы ауыз суларды таза ұстау, оларды ластамау, орынды пайдалану, үнемдеп жұмсау жұмыстары бүкіл халықтық көкейтесті мәселеге, актуалды проблемаға айналып отыр.

-1-

Дүние жүзінде жылына 7мың кубметр жарамсыз сулардың 420 кубметрден аса мөлшері ағын суларға төгіледі. Халықтың денсаулығы үшін судың химиялық құрамы елеулі түрде қауіп тудыруда.

Осыған байланысты 1993 жылдың 22 ақпанында БҰҰ Бас Ассамблеясы 22-наурызды Дүниежүзілік су күні деп жариялады. Бұл мерекенің мақсаты-су ресурстарын тиімді пайдалану және сақтау керектігіне және ауыз судың жетіспеушілігіне байланысты мәселелерге назар аударту болып табылады. Әр бір адам болашақ ұрпағына тұщы су қорын ұлғайта отырып, оны сақтау мен тиімді пайдаланудың барлық мүмкіндіктерін жасауға міндетті.

Тұрмыстық кәріз жүйесіндегі органикалық заттар, белоктар, көмірсутектер, майлар, физиологиялық қайта өңделген өнімдерден тұрады. Мұнымен қатар тұрмыстық кәріз жүйесі көлемді қалдықтар, шүберектер, қағаздар, өсімдік тектес қалдықтар, синтетикалық белсенді жуғыш заттардан (СБЖЗ) тұрады. Бұл кәріз жүйесінің санатындағы биорганикалық заттар калий иондары, натрий, кальций, магний, хлор, карбонаттар, сульфаттардан тұрады.

Сарқынды суларды тазартудың бірнеше әдістері бар.

Химиялық тазарту ластанған заттардың пайдаланған реагенттермен реакцияға түсетін әдіс. Нәтижесінде сарқынды сулардан жеңілдеу жаңа заттар құралады. Мұндай химиялық бейтараптандыру тазарту әдісі кең таралған.

Бейтараптандыру химиялық әдіс, қышқыл заттар мен сілтілік заттардың арасындағы химиялық реакция. Ол үшін қышқыл және сілтілік қалдық суларды араластырады, немесе реагенттерді қышқыл, сілтілік, кальций содасы, аммиак ерітінділері түрінде қолданады.

Биохимиялық тазарту әдісі органикалық қоспалардың микроорганизмдердің көмегімен тотығуы кезінде, өздерінің тіршілік әрекеттерінің процессінде, олардың минералдарға ыдырауынан тұрады.

Қыздырып тазарту әдісі жоғары деңгейлі қалдық суларда, сонымен бірге органикалық улағыш заттар бар болғанда пайдаланылады.

Бактериологиялық әдіс ластанған қалдық суларды зарарсыздандырады. Олар бактерия жойғыш шамдардың көмегімен, хлорлаумен, оттегінің көмегімен және т.б тәсілдермен жүзеге асырылады. Соның ішінде хлорлау тәсілі кең таралған.

-2-

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Тұрмыстық сарқынды сулардың құрам бөлігі

Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр. Бұл мәселе Қазақстанға да тән. Судың ластануы ең соңында су экожүйесін бүлдірумен аяқталады.

Су айдындарыны ластануын былайша топтайды:

биологиялық ластану: өсімдік, жануар, микроорганизмдер және аш бейімді заттар.

химиялық ластану: уытты және су ортасының табиғи құрамын бүлдіретіндер.

физикалық ластану: жылу-қызу, электр-магнитті өріс, радиоактивті заттар.

Судың сапасы, ластану деңгейі үнемі бақылауға алынып отырады.

Судың құрамындағы химиялық қоспалар, тұздық құрамы, еріген бөлшектер, температура әр түрлі болуы мүмкін. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы ауыз судың 100-ден астам сапалық көрсеткішін ұсынған. Ал Қазақстанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті көрсеткішпен анықталады. Су бассейнінің ластануының негізгі себептері — тазартылмаған ағын суларды өзен-көлдерге жіберу. Бұған жол беретіндері: тұрғын-үй коммуналды шаруашылықтар; өнеркәсіп орындары; ауыл шаруашылығын химияландыру: халық шаруашылығының басқа да салалары.

Ағын суларға құйылатын лас суларда бірнеше топқа бөлінеді. Олар қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.

Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58%, минералдық заттар 42 тей болады. Өнеркәсіпте пайдаланылатын сулар мен синтетикалық жуатын заттармен сулардың ластануы өте қауіпті. Бұлар –химиялық ластану көздері. Соның ішінде сулы экожүйелердің пестицид, гербицид және басқа да химиялық улы препараттармен ластануы Қазақстанда кең етек алған.

Ағын сулар деп күнделікті тұрмыстық немесе өндірістік қажеттіліктерге пайдаланылатын және осылардан ластанатын суларды айтамыз, олар өздерінің бастапқы химиялық және физикалық қасиеттерін өзгертеді. Бұл суларға сонымен қатар, атмосфералық жауын-шашындар, көшелердегі кәріз жүйесінен бастап автотранспорттық көліктерді жуатын сулар да жатады.

Ағын сулар әр түрлі жағдайлардағы, ерітінділер, ерімейтінділер, коллоидтар, сияқты ластағыштардан тұратын күрделі жүйені өзіне біріктіреді. Барлық уақытта ағын суларда органикалық сияқты биорганикалық ластағыш компоненттері бар. Тұрмыстық кәріз жүйесіндегі органикалық заттар, белоктар, көмірсутектер, майлар, физиологиялық қайта өңделген өнімдерден тұрады. Мұнымен қатар тұрмыстық кәріз жүйесі көлемді қалдықтар, шүберектер, қағаздар, өсімдік тектес қалдықтар, синтетикалық белсенді жуғыш заттардан тұрады.

Бұл кәріз жүйесінің санатындағы бейорганикалық заттар калий иондары, натрий, кальций, магний, хлор, карбонаттар сульфаттардан тұрады.

Су дайындау сызбалары алдын-ала тазалау және НОН ион алмасу ,Na-катионитті сүзгіштер, коагуляция, әктеу, сүзу.

Сақынды сулар реагенттер қоймасынан, механикалық сүзгілерді жуудан, судан ағартқыштарды тазалаудан, ионитті сүзгілерді регенерациялаудан пайда болады. Мұндай сулардың құрамында магнийдің , кальцийдің, алюминийдің , темірдің минералды тұздары , қышқылдар мен сілтілер бар. Алдын-ала тазалаудан (механикалық сүзу мен ағартқыштар) суға әр түрлі қалдықтар-кальций карбонат, темір мен алюминий гидроксиді, кремний қышқылы, органикалық заттар, балшық бөлшектері жіберіледі. Бұл суға жіберілген су қоймаларының тұздылығын арттырады және рН көрсеткішін өзгертеді.

Тұрмыстық сарқынды сулардың ластанудың түрлері, олардың ластануына қарай фекалды, ластанған физиологиялық қоқыстармен; және шаруашылық шомылғы, монша сулары, кір жуғаннан кейінгі сулар, т.б.

- 4 -

2.2 Сарқынды суларды тазарту әдістері

Тұрмыстық сарқынды сулар-бұл қоршаған ортадағы қолданыстан кейінгі қайта келетін су.Сарқынды сулардың тазартылуына механикалық тазарту,биологиялық тазарту, тазарған дизенфекциялау кіреді. Механикалық тазарту сарқынды суларды көлемді қалдықтардан ,құм және енген заттардан тазарту болып табылады.Механикалық тазартудан кейін ,биологиялық тазарту жүргізіледі.Биологиялық тазарту процесі механикалық тазартудан қалған заттарды,коллоидтарды,ерітінділерді кермек сұйықтықтың жоюынан тұрады.

Химиялық тазарту ластанған заттардың пайдаланған реагенттермен реакцияға түсетін әдіс.Нәтижесінде ағынды сулардан жеңілдеу жаңа заттар құралады.Мұндай химиялық бейтараптандыру тазарту әдісі. Бейтараптандыру химиялық әдіс, қышқыл заттар мен сілтілік заттардың арасындағы химиялық реакция. Ол үшін қышқыл және сілтілік қалдық суларды араластырады, немесе реагенттерді қышқыл, сілтілік, кальций содасы, аммиак ерітінділері түрінде қолданады.

Биохимиялық тазарту әдісі органикалық қоспалардың микроорганизмдердің көмегімен тотығуы кезінде, өздерінің тіршілік әрекеттерінің процессінде, олардың минералдарға ыдырауынан тұрады.

Қыздырып тазарту әдісі жоғары деңгейлі қалдық суларда, сонымен бірге органикалық улағыш заттар бар болғанда пайдаланылады.

Бактериологиялық әдіс ластанған қалдық суларды зарарсыздандырады. Олар бактерия жойғыш шамдардың көмегімен, хлорлаумен, оттегінің көмегімен және т.б тәсілдермен жүзеге асырылады. Соның ішінде хлорлау тәсілі кең таралған.

Тұнбалар ағын суларды алдын ала тазарту үшін пайдаланылады, егер жергілікті шарттар бойынша оларды биологиялық тазарту талап етілсе, немесе жеке дара құралдар ретінде, егер санитарлық талаптар бойынша орындалса, онда ағын суларды механикалық коспалардан бөліп алса жеткілікті. Тұнбалар құбырлар арқылы төменгі қабаттарына жиналады.

Тазартудың биохимиялық әдісі сарқынды суларда коллоидтық немесе ерітінділер күйінде орналасқан, органикалық заттармен тотыққан микороргнаизмдерді пайдалануға негізделген. Биохимиялық әдіс механикалық тазартудан қалған органикалық ластағыштардан толығымен тазарту болып табылады.

Биосүзгіштердің сүзу жүктемелері арқылы өту, ластанған суда адсорбция тізбегінен және бірінші ретті тұнбадан алынбаған коллоидтық органикалық заттар қалады. Олар тығыз микрооргнизмдерден тұратын биожапсырма тудырады.

-5-

Биожапсырмадағы микроорганизмдер органикалық заттарды тотықтырады және өздерінің өмір сүруі үшін энергия алады. Еритін органикалық заттардың бір

бөлігі өзінің массасын ұлғайтуда пластикалық материал ретінде қолданылады. Сондай-ақ ағын сулардан органикалық заттар жойылып, биосүзгіш денедегі белсенді биологиялық жапсырманың массасын ұлғайтады.

Механикалық және биологиялық тазарту құралдарында ағын суды тазарту процесінде шөгіндінің көп мөлшердегі массасы жинақталады.

Ашыту үшін қалыпты жағдай сілтілік орта болып табылады. Қалдықтардың және шламдардың органикалық заттарын минералдау ашыту процесінде газдың бөлінуімен және суда ыдырауымен байланысты. Органикалық заттардың ыдырау деңгейі орташа, көмірсутектер барынша ыдырауға ұшырайды.

Алты валентті хромға қатысты айтатын болсақ, бұл да қоршаған ортаны ластаушы токсиндердің бірі болып табылады. Аэрозолды формада ол терінің жоғарғы қабатының, жоғарғы тыныс жолдарының зақымдануына, өкпенің қатерлі ісік ауруына әкеліп соқтыруы мүмкін. Судағы Cr (VI) токсиндік әсері улы болып саналады (судағы мөлшері-0,05 мг/л). Алты валентті хромның қайнар көздері кейбір тұрмыстық химикаттар ( бояғыштар, сия, азық-түлік консерванттары, болуы мүмкін ).

Cr (VI)-ді анықтау әдістерін және талдау нәтижелері:

Біз ең алдымен эталонды ерітіндіні дайындаймыз, ол үшін 1сынауық, сәйкесінше 10,0 мл, концентрациясы 1 мг/л стандартты (VI) хром ерітіндісі және 10 мл 0,18 М күкірт қышқылы керек. Сынауықды тығынмен бекітіп, сілку арқылы оны араластырамыз. Содан соң әр сынауыққа 0,5 мл дифенилкарбазид ерітіндісін тамшуырдың көмегімен қосамыз. Сосын шайқап, түсі шығу үшін 5 минут қойып қоямыз.

1-тәжрибе. Калий дихроматының қышқылды ерітіндісіне натрий сульфатының ерітіндісін қосамыз. Сарғыштау түстің жасыл түске өзгеруін бақылаймыз, Cr (III) байланыстары үшін сипаттаймыз:

K₂Cr₂O₇ + 3Na₂SO₃+ 4H₂SO₄ = Cr₂(SO₄)₃ + 3Na₂SO₄ + K₂SO₄ + 4H₂O

2-тәжірибе. Калий дихроматы ерітіндісіне (80мл дистилденген суда 2 г K₂Cr₂O₇ и 20 мл концентрациялы H2SO4 ерітіндісін дайындаймыз) этиль спиртін тамшылап қосамыз және түсінің өзгеруін бақылаймыз:

3CH₃CH₂OH + K₂Cr₂O₇ + 4H₂SO₄ = 3CH₃COH + Cr₂(SO₄)₃ + 7H₂O + K₂SO₄

Түсі сарғыштан жасылға өзгереді.

3-тәжірибе. Cr (III) байланыстарының екінші сатысында сілтілік ерітіндіні тамшылап қоса отырып, ерімейтін гидроксид түрінде тұнба түзеді:

Cr₂(SO₄)₃ + 6NaOH = 2Cr(OH)₃ + 3Na₂SO₄

-6 -

Адамдардың суға деген әр түрлі мақсаттағы қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып мәселені шешу оның қажетті сапасымен де қамтамасыз ету болып табылады. Өндірістің, транспорттың, аймақтардағы халықтың өсуіне байланысты ғаламшарымыздағы гидросфераның ластануына елеулі түрде үлес қосуда. Өндірісте пайдаланылатын сулардың көпшілік бөлігі толығымен тазартудан өтпейді..

Әрбір қалада және әрбір көлемді кәсіпорындарда тазарту құрылғылары бар, онда барлық сарқынды сулардың тазартылуы жүргізіледі. Тазарту құрылғыларында күніне мың куб метр су тазартылады. Алдымен су механикалық тазартудан өтеді. Торлардың көмегімен судағы ерімейтін қатты ластағыштар , соның ішінде тұрмыстық қалдықтар алынады. Әрқайсысының диаметрі 28-30см болатын үш бірінші ретті тұнбалардың радиалды типінде судағы ерімейтін ұсақ бөлшектер бөлініп алынады. Биологиялық тазарту үшін арнайы құралдар аэротенктер қолданылады. Оларға микроорганизмдер-бактериялар, қарапайымдылар- амебалар, инфузориялар, балдырлар және қылтамырлардан тұратын арнайы биологиялық шламдар пайдаланылады. Шлам су арқылы араластырылып, оттегімен тотығады. Судағы микроорганизмдерді, қарапайымдыларды микроскоп арқылы көруге болады, олар жағымсыз қоспаларды тотықтырады, оларды азайтады, механикалық тазартудан қалған суды айыруға болмайды. Биологиялық тазарту 7 сағаттай жүреді. Ары қарай су химиялық жолмен тазартылатын байланыс қорларына түседі..

-7-

2.3 Сарқынды суды зарарсыздандыру

Зарарсыздандыру сатысын енгізген кезде микробтық ластундың тиімді белсендірілмеуіне қол жеткізілуі мүмкін. Сапаға дейін сарқынды суды тазарту немесе қайта тазарту қарастырылады.

Зарарсыздандырылмаған сарқынды суларды ағызған кезде су жиналатын шұңқырда ішек індеттерінің қоздырғыштарының қарқынды айналмасы тұрғындардың суды пайдаланған кезінде түрлі аурулардың туындауына әкеп соғады, ауруларды жұқтыру әсіресе жаз кездерінде ұлғаяды. Өзіндік тазарту қабілеттері төмен болғандықтан су жиналатын жерлердегі су айдындарының микробтық ластану тәуекелі өседі. Мұның салдары болып салқын судағы микроағзалардың анағұрлым ұзақ өміршеңдігі мен вируленттік қасиеттерінің сақталуы табылады. Сонымен қатар, төмен температура кезінде су өткізгіш станцияларында тазарту және зарарсыздандыру шарттарының бір уақытта нашарлануы тұрғындардың шаруашылық-ауыз су пайдалануының қауіпсіздігінің нашарлануына әкеп соғуы мүмкін.

Сарқынды суларды зарарсыздандыру тәсілін таңдаған кезде бактерицидтік және вирулицидтік әсердің гигиеналық сенімділігін, зарарсыздандырылған сарқынды суларды одан әрі пайдалану кезіндегі медициналық-биологиялық салдарды, эксплуатациялық және экономикалық пайдалылықты ескеру қажет. Сарқынды суларды хлормен зарарсыздандыру анағұрлым қарапайым технологиялық шешім болып табылады.

Сарқынды суларды зарарсыздандыруды гигиеналық бағалау. Сарқынды суларды зарарсыздандырудың негізгі мақсаты – шаруашылық-ауыз су, мәдени-тұрмыстық және балық шаруашылығы үшін пайдаланылатын су нысандарына ағызған кезде, ашық және жабық жүйелерде өнеркәсіптік сумен жабдықтау кезінде қолданғанда, сондай-ақ суарылатын алқаптарға ағызған кезде пайдаланылған судың індеттік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.

-8-

2.4 Сарқынды судың экологиялық әсері

Тұрмыстық кәріз жүйесінде бұдан да басқа биологиялық ластағыш бактериялар, ашытқы және зең саңырауқұлақтары, вирустар, кішкентай балдырлар бар, олар жануарлар мен өсімдіктер әлеміне эпидемиологиялық қауіп тудырады

Тұрмыстық және өндірістік суларды ластағыш заттардан тазарту- заманауи қоршаған ортаны қорғаудың маңызды бағыттарының бірі.

Қоршаған ортаны қорғауды ойлай отырып, кез келген тазарту құрылғылары мен аз шығынды технология биосфераның тұрақтылығын қамтамасыз етпейтіндігін ұғынуымыз керек.

ДДСҰ мәліметтері бойынша, әлемдегі барлық инфекциялық аурулардың 80-ге жуығы судың сапасымен суды қамтамасыз етудегі санитарлық-гигиеналық талаптардың бұзылуымен байланысты болып отыр. Дүние жүзіндегі 2млрд адам ластанған суларды пайдалануына байланысты созылмалы ауруларға шалдыққан. БҰҰ сарапшыларының пікірінше, қоршаған ортаға сарқынды сулармен химиялық заттар енеді. Дүние жүзінде жылына 7мың кубметр жарамсыз сулардың 420 куб метрден аса мөлшері сарқынды сулар. Халықтың денсаулығы үшін судың химиялық құрамы елеулі түрде қауіп тудыруда..

Адам-табиғаттың баласы, оның барлық өмірі табиғат заңдарына және ережелеріне байланысты өтеді, бірақ бұдан қоршаған ортаға шаруашылық иелерінің негативті әсерлерінің ұлғаюын жатқызуға болмайды.

Барлық үлкен масштабтағы өтіп жатқан өзгерістер нәтижесінде, судың ластануына әкеліп соғуда.

Сарқынды сулардың құрамында жазықтықты-белсенді заттар (ЖБЗ), соның ішінде синтетикалық жуғыш заттар (СЖЗ) болады. СЖЗ суға енуі оның жаман дәмін және иісін шығарады. Ластанған суда көбіктер пайда болады,

ауру тудыратын микрорганизмдермен вирустар көбейе бастайды.

Су ортасын қорғау үшін ағын суларды тазарту және зарарсыздандыру қолданылады. Сарқынды суларды тазартуда, арнайы тазарту құралдарымен жабдықталған механикалық, химиялық, биологиялық әдістері қолданылады. Ағын суларды тазартудың екі сатысы бар.

- Бірінші сатыда сондай-ақ физикалық әдістер қолданылады.

-Екінші сатыда негізінен химиялық және физика-химиялық тазарту әдістері қолданылады.

Ластанудың бірнеше түрлері бар: химиялық, физикалық, механикалық, биологиялық. Қазір ластанған сулардың 70-ын жер асты сулары, соның ішінде өндіріс, құрылыс, коммунальдық және ауыл шаруашылығы, реакция құрайды.

Ластанудың түрлері

Химиялық	Физикалық	Биологиялық	Механикалық
1. Мұнай және мұнай өнімдері. 2. Ауыр металдар. 3. Тыңайтқыштар және ядролық химикаттар. 4. ПАВ и СМС	1. Радиоактивті ластану. 2. Жылулық ластану.	1. Патогендік микроорганизмдер. 2. Бактериялар және вирустар.	1. Тұрмыстық қалдықтар 2. Өндірістік қалдықтар.

Химиялық ластағыштардың көпшілігін мұнай өнімдері құрайды. Дүние жүзілік мұхит бетінің 20-30-ы мұнай қабықшасымен жабылған. Жыл сайын мұхитқа 10 млн.т астам мұнай төгіледі. Бұрғылаулар мен шикі заттардың ағуы мұхит бетін ластауда.

Химиялық тазарту кейін сұйық ағын күн, ауа, микрорганизмдердің көмегімен тазартылатын биологиялық тазартуға жіберіледі. Бұл үшін сүзгілеудің нақты өрісі және суландыру, тотыққан тоғандар, арнайы құрылғылар-аэротенктер қолданылады, мұнда ағын сулар жаппай микрорганизмдерге ие белсенді шламдардан биосүзгілер немесе арнай ауа жіберілген деструкторлардың көмегімен тазартылады. Биосүзгілер оның ішкі аймағы кеуекті қатты материалдармен: қиыршық тастар, керамзиттермен толықтай толтырыған кірпіш немесе бетоннан тұратын құрылғылар болуы мүмкін. Бұл кеуекті материалдарда микрорганизмдер жапсырмасы бар, мұнда процесс кезінде органикалық заттар ыдырап бөлінеді олар суды тазалайды..

Тұрмыстық сарқынды сулар құрамында патогендік мироорганизмдер болуы мүмкін, сондықтан оларды сұйық хлор немесе хлор ағартқыштарымен зарарсыздандырады.

Суға деген адамдардың қарым-қатынасы ысырапшылдығы, ұқыпсыздығы адам шошытарлық.

Жалпы су ресурстарын қорғаудың негізгі іс-шаралары:

Суды тиімді пайдалану және үнемдеу;

Сарқынды суларды тазарту;

Сарқынды суларды зарарсыздандыру және қайта пайдалануға арналған жаңа технологияларды жасау;

Суландыруда жаңа су үнемдеуші әдістерді пайдалану;

Су әлемдегі ең ғажайып заттардың бірі. Су- бұл жер ғаламшарындағы барлық тіршілік иелеріне табиғаттың берген ең қымбат сыйы. Адамдар мың жылдан бері суды ішіп тамсанады, ләззат алады. Глобустан көргеніміздей, біздің ғаламшарымыздың ¾- бөлігін ғана құрлық құраса, қалған бөлігін су құрайды. Ғарышкерлер ғарыштан Жерді ең алғашқы рет көргенде, шердің құрлықтық емес сулы шар сияқты екендігін айтқан. Бірақ су ресурстарының таусылуы бүгінде өте өзекті мәселе болып отыр. Суды сақтауымыз керек.

-10-

ІІІ. Қорытынды

Суды тазарту және қорғау жылдан-жылға өзекті болып бара жатыр. Суды тұтынудың ұлғаюы ағын судың көбеюіне әкеліп соғады. Өндірістік орындардың, коммуналдық және ауыл шаруашылығының қажеттілігіне қолданылатын су тек қана өзі ластанып қана қоймай, қоймаларға құйылып, оларды да ластайды, қоймалардың өзіндік тазалық қабілетін төмендетеді. Су қоймаларын ластанудан қорғау және ғаламшарымыздағы су ресурстарын сақтау мәселесі әлемдегі кез келген елдің ең маңызды мәселесі болып табылады.

Су ресурстарын қорғаудың жалпы стратегиясы ағын суларды тазартуға дейінгі және биологиялық тазарту құрылғылары мен барлық халық шаруашылығы объектілеріндегі жергілікті тазарту құрылғыларының құрылысын, кәсіпорындарды ағынсыз және шығынсыз технологияға көшіру мен ядохимикаттардың қолдануды азайтуды қарастырады.

Қоршаған ортаны қорғауды ойлай отырып, кез келген тазарту құрылғылары мен аз шығынды технология биосфераның тұрақтылығын қамтамасыз етпейтіндігін ұғынуымыз керек. Егер табиғи заттардың елеулі түрде қысқаруы болса, онда адам табиғат жүйесін түрлендірместен, биосфераның өзгермейтін заңына әсері туындайды.

-11-

Ұсыныс:

1. Суды тазалау әдістерін жетілдіру, су тазалайтын станциялар құру

1. Суды қайтадан іске жарату жүйесі бар технологияларға көшу

1. Су шаруашылығының ғылыми- ақпараттық орталығын құру

-12-

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Розен Б.О. Химия кереметі. Алматы 1985 ж

2. Журнал «Экоәлем» Астана 2012ж

3. Джусупова Д.Б Технологический очистки природных и производственных сточных вод.

4. Жомартов Е.Б. Булегенов Г.Р. Кіші елді мекендердің сарқынды суын тазарту.

5. Мырзахметов М.М Тойбаев К.Д Ластанған суды әкету және тазалау.