Қызыл кітап -халықаралық табиғат қорғау одағының халықаралық дәрежедегі құжат.
Жануарларды халықаралық дәрежеде қорғау мәселесі 20 ғасырдың бас кезінде қолға алынды. 1902 ж. Париж қаласында алғаш рет құстарды қорғаудың халықаралық конвенциясына қол қойылды. 1948 ж. ЮНЕСКО -ның жанынан Халықаралық табиғат қорғау одағы ұйымдастырылды.
Қызыл кітапты алғаш рет ұсынған ағылшын ғалымыПитер Скотт.
Қазақстанда шыққан алғашқы «Қызыл кітаптың» 1-бөлімі омыртқалы жануарларға арналды және оған 87 түрі, балықтардың – 4, қосмекенділердің –1, жорғалаушылардың – 8, құстардың – 43 және сүтқоректілердің – 31 түрі тіркелді. Ал Қазақстанның өсімдіктерге арналған «Қызыл кітабы» 1981 жылы жарық көріп, ондағы түрлер 2 санатқа бөлініп берілді: оның біріншісі жойылып кету қаупі төнген түрлер болса, ал екіншісі сирек кездесетін түрлер.
Қазақстанның өсімдіктерге арналған «Қызыл кітабына» (1981) еліміздің аумағында өсетін 307 түрі тіркелді. Онда жабық тұқымдылардың (гүлді өсімдіктердің) – 288 түрі, ашық тұқымдылардың – 2 түрі, қырық жапырақтардың – 3 түрі, саңырауқұлақтардың – 10 түрі және қыналардың – 1 түрі тіркелді. Олардың 20 түріне жойылып кету қаупі төнген, ал 287 түрі сирек кездесетін түрлерге жатады.
Қазақстанның Қызыл кітабында сирек және жойылып бара жатқан түрлердің тізіміне енгізілген жабайы омыртқалылардың 87 түрінің және алтай таулары . өсімдіктердің 303 түрі кіргізілген.
Қазақстанның Қызыл кітабына енген өсімдіктер
Қызыл кітапқа
енгізілген өсімдіктердің 140 түрі таралуда
Шығыс Қазақстан облысында қызыл кітапқа енген жануарлар мен өсімдіктер
Сүтқоректілердің - 11 түрі
Құстардың - 40 түрі
Бауырымен жорғалаушылардың - 5 түрі
Қос мекенділерден - 1,
балықтардан - 2 түрі кездеседі
Қызыл кітапқа енген өсімдіктердің - 56 түрі кездеседі.
Қызыл кітапқа енген “Таушымылдық”гүлі
Таушымылдық – сарғалдақтар тұқымдасына жататын көп жылдық шөптесін өсімдіктер
Қазақстанның шығысындағы таулы, орманды аудандарда кездеседі.
Бұлардың биіктігі 40 – 80 см. Тамыры бұтақты әрі жуан, қоңыр түсті.
Қорықтың жалпы ауданы 71367 га , оның 26917 га құрғақ жер, 44450 га көл алып жатыр.
Марқакөл мемлекеттік қорығы ШҚОда, Оңтүстік Алтайдың шығысында Марқакөл қазаншұңқырында орналасқан.
Әкімшілік орналасуы
Ол солтүстігінде Күршім, оңтүстігінде Азу тау жоталарының арасында орналасқан Алтайға тәнтектоникалық ойпатты алып жатыр.
Ең биік нүктесі 3304,5 метр (Ақсу-Бастауы)
Қорықта қызыл кітапқа енген шипалы өсімдіктер кездеседі.
Самырсын немесе Сібір Қарағайы.
Оның жаңғағынан 65% май алынады.
Жаңғақ нанның, майдың, еттің орнын алмасытарады.
Дәрілік өсімдіктер
Ащы мия немесе мия
Көп жылдық шөп тектес өсімдік. Бүкіл шөбі мен тұқымы дәрі.
Басты ем болатын аурулары: жедел және созылмалы дизентерияға; асқазан ауырып, аздап запыран құсқанда; шиқан, сыздауық және басқа жарақаттың іріңдеуіне, жараларға; қышыма, бөріткен, ескілікті теміреткіге;
Топтық жұмыс
1-топ: “Адыраспан”
Аружан, Мақсат, Анел, Жасұлан
Ұлықбек,Мәди,Мансұр
2-топ: “Қызғылт семізоты”
3-топ: “Алтай рауғашы”
4-топ: “Су жаңғағы”
Темірлан, Жанайым, Шерзад
Марджина, Оңдасын, Әлинұр, Мөлдір
Адыраспан
Сабы мен гүлінде уы болады.
Ерекше күшті сасық иісті, дәрілік өсімдік.
Биіктігі 30-80 см аралығында, бірақ көбінде 30 см төңірегінде өседі.
Тау беткейлерінде, жол бойында, жазық далаларда көктейді. Жаз-күз мезгілдерінде жемістейді.
Сабағы бұтақты, салалы тамыры 10 м тереңдікке дейін кетеді.
Гүлі ақ, сары түсті және ол 1 – 3-тен топталып сабақ басында орналасады.
Мамыр – шілдеде гүлдейді. Жемісі – көп тұқымды қауашақ. Тұқымы ұсақ бозғылт не қара түсті болады.
Сирек кездесетін өсімдік.
Қызғылт семізоты
Биіктігі-50 см,көп жылдық өсімдік.
Мамыр-маусымда гүлдеп, тұқымы маусым-шілдеде піседі.
Қазақстан жерінде Алтай,Тарбағатай,Жоңғар тауларында кездеседі.
Өте құнды дәрілік өсімдік.
Қызба,қалтырау,бас ауырғанда,шаршағанды басады,жұмыс істеу қабілетін арттырады.
Азайып бара жатқан өсімдік.
Алтай рауғашы
Рауғаш туысына жататын көп жылдық шөптесін өсімдік .
Алтай , Тарбағатай , Сауыртауларының қиыршық тасты жағаларында, бұталар арасында, шалғынды жерлерде өседі.
Биіктігі 1 м-дей, тамыры жуан, сабағы тік
құрамында магний , калий , кальций , темір, фосфор, натрий, B тобының дәрумендері, C дәрумені және каротин бар.
гастритті емдейді, тәбетті жақсартады. Әсіресе ішекті тазартып, оның жиырылуын жақсартады.
Сирек кездесетін өсімдік.
Су жаңғағы
Суда өсетін бір жылдық өсімдік.
Жапырағы ромб пішіндес, қабығы қалың, жылтыр, сағағы жуан. Жапырағының бір бөлігі суға батып тұрады. Гүлдейтін кезде өсімдік тұтасымен су бетіне шығады. Ұсақ ақ түсті гүлдері жапырақ қолтығына орналасады.
Жемісінің құрамында крахмал, май және минералдық заттар бар.
