Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту

Оқушының шығармашылық қабілетін дамыту

Бастауыш мектеп – оқушы тұлғасы мен санасы дамуы қуатты жүретін, ерекше құнды қайталанбас кезең. Сондықтан бастауыш білім – үздіксіз білім берудің алғашқы басқышы, қиын да жауапты жұмыс. Бастауыш мектеп балаға белгілі білім беріп қана қоймай, оны жалпы дамыту, яғни сөйлеу, оқу, қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру, ойын дұрыс айтуға, салыстыра білуге, дәлелдеуге, сөйлеу мәдениетіне үйретеді. Дамыта оқытудың басты мақсаты – баланы оқыта отырып, оны шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту.

Шығармашылық қабілет деген не? Қабілеттердің шығармашылық деңгейге көтерілуі неге байланысты деген сұрақтар әрбір ұстазды мазалайды. Шығармашылық әрекет өте күрделі процесс және ол адамға ғана тән. Шығармашылық адам іс-әрекетінің түрі. Мұндай әрекеттің ерекшелігі, даму деңгейі тек әлеуметтік факторларға ғана емес, табиғи, биологиялық факторларға да байланысты.

Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығына, өзін-өзі тануына ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек.

Баланы жастайынан шығармашылық өнеріне қалай баулу керек? Оның жолдары, әдіс-тәсілдері, мазмұны қандай? Психологтардың зерттеуі бойынша, әрбір жастар шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік ерекше қабілет, бейімділік бар екен. Сонымен оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда қажетті жағдайлардың мазмұнына тоқталайық.

• Мұғалім ең алдымен, сыныпта шығармашылық көңіл-күй тудыру, баланың назарын бір нәрсеге бағыттау керек, яғни, оқушылардың назарын шығармашылық арнаға бұру үшін үнемі шығармашылық тапсырма, міндеттер, жаттығу, ойын түрлерін ұсынған жөн.

• Шығармашылық жаттығу, ойын тапсырмаларының мазмұны, жеткіншектердің жас ерекшеліктеріне, қызығушылығына үйлесуі керек. Мұғалімнің ең үлкен міндеті бала белгілі бір көркемдік шешім тауып, өз туындысын ұтымды аяқтап шыққанға дейін оны назардан тыс қалдырмау, шығармашылық бағыт-бағдар беріп отыруы.

Шығармашылықты тежейтін үш нәрсе бар:

1. «Сәтсіздікке ұшыраймын, қолымнан еш нәрсе келемейді» деген тыс қорқыныш сезім.

2. Өзіне-өзі тым риза болмау сезімі.

3. Жалқаулық.

Мұндай жағдайда баланы құтқарудың жолдарын табу:

• Оқушылардың шығармашылықпен айналысуына мектепте, сабақ үстінде, үйде қолайлы жағдай жасау.

• Шығармашылық бағытта баланы жүйелі, саналы түрде қалыптастырып отыру.

Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін, шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады. Олар мынандай:

1. Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау

2. Арнаулы бір тақырыпта пікірталас тудыру

3. Логикалық ойларын дамытатын ойындармен берілген тапсырмаларды шешу

4. Берілген тапсырмаларды түрлендіру бағытындағы жұмыс (кері есептер құрастыру, мәтін мазмұнын өңдеу, шығарма, шағын мәтін әңгіме құрау)

5. Әңгіменің ұқсатығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу

6. Қиялдау арқылы сурет салғызу

7. Ұнатқан кейіпкеріне мінездеме беру

8. Ой шапшаңдығын, сөз байлығын дамытуда өлең шумақтарын құрастыру

9. Мәтін, әңгіме, ертегіні өз бетінше аяқтау

Ал, сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың түрлері:

1. Мұражайларға апару

2. Әртүрлі кездесулер өткізу

3. Әртүрлі тақырыпта пікірталас, сайыс өткізіп, алған әсерлерін шығарма етіп жаздыру

4. Балаларға арналған журналдарды сабақ кезінде үнемі пайдалану

Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы қабілетті ашу – оқушының шығармашық бағытта дамуына жеке мән беру болып табылады. Шығармашылық жұмыстар оқушыларды ойлануға жетелеп, қызығушылығын оятып, шығармашылық қабілетін арттыруға, белсенділікке ынталандырады.

Бастауыш сынып мұғалімі – баланың екінші анасы. Шәкіртіңді анасындай аймалап, бірақ орынды талап қойып, жүрек жылуын бәріне бірдей шаша берудің қорытындысы – бағбанның жақсы ағаштан жинаған сапалы жемісі іспеттес.

Қорыта келгенде, бастауыш сыныптың қай пәнінде болсын, олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойын, ынтасын дамыта түседі.