О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту жолдары

Ш?О ?ржар ауданы ?ржар ауылы

«Абай атында?ы орта мектеп-лицейі ж?не балаба?ша»

Есполова Жансая Сериковна –а?ылшын тілі м??алімі

А?ылшын тілі саба?ында о?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту жолдары

?азіргі та?да елімізді? болаша? ?рпа?тарын т?рбиелеу ба?ытында?ы білім беру м?селесі- мемлекетімізді? басты ?станымдарыны? бірі. Осы ?станым?а жетуді? бірден- бір жолы: ?лемдік білім ке?істігінен орын алу, ?ркенитетті, ?уатты елдер ?атарына ?осылу болып табылады. О?ытуды? инновациялы? технологияларын пайдалана отырып білім сапасын арттыру, сондай- а? рухани жан д?ниесі бай, жан- жа?ты дамы?ан ?рпа? т?рбиелеу- осы ?станымдардан туып т?р?ан ?зекті м?селелерді? бірі.

Б?гінгі та?да білім саласыны? алдында дайын білімді, да?дыларды ме?геретін, шы?армашылы? ба?ытта ж?мыс істейтін, ты? жа?алы?тар ашатын, біртума ойлау ?абілетімен ерекшеленетін жеке т?л?а ?алыптастыру міндеті т?р.

?аза?стан Республикасы” Білім туралы ” За?ында”Білім беру ж?йесіні? баты міндеті- жеке адамны? шы?армашылы?, рухани ж?не дене м?мкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты ?мір салтыны? берік негіздерін ?алыптастыру, жеке басыны? дамуы ?шін жа?дай жасау, интеллектін байыту”деп атап к?рсетеді.Сонды?тан жалпы білім беретін мектеп ?абыр?асында?ы ?рбір п?н о?ушыны дара т?л?а ретінде жетілдіруге, оны? шы?армашылы? ?абілеттерін дамыту?а ал?ы шарт жасауы керек деген ?а?ида берік орны?ты.

Мектептегі о?ыту ?рдісіні? негізгі ма?саты- баланы? білім беру кезіндегі ойлау ?абілетін ?алыптастыру, сол ар?ылы таным ?рекетін белсендіріп, шы?армашылы? ?абілеттерін т?рбиелеп дамыту.

Шы?армашылы? ?абілетті дамыту м?селесі ?ай кезде де ойшылдармен ?алымдарды? назарында?ы нысан болып келеді. Психологтар шы?армашылы? ?абілетті дамытуды- т?л?аны дамытуды? е? басты тетіктерді? бірі ретінде ?арастырды, ?йткені шы?армашылы? іс- ?рекетті? н?тижесі оны? ?айталанбайтынды?ымен, бірегейлігімен ерекшеленеді. [3]

Шы?армашылы? ?абілет ?р о?ушыны? таби?атында болуы м?мкін. Мені? міндетім – о?ушы бойында жасырынып жат?ан м?мкіндіктерін ашып к?рсету.Сонды?танда осы та?ырыпты та?дап алдым.

Ма?саты: О?ушы шы?армашылы?ын дамытуда о?ушыны жеке т?л?а ретінде ?алыптастырып, ізденімпазды??а т?рбиелеу.

Міндеті:О?ушы ?абілеті мен ?рекетін дамыту, шы?армашылы?пен ж?мыс істеуге ?йрету, шы?армашылы? ж?мыстар ж?ргізе отырып, ізденімпазды?пен іскерлігін жетілдіру. шы?армашылы??а арнал?ан тапсырмалар ар?ылы балаларды? ?ызы?ушылы?ын, тап?ырлы?, ?стамдылы? ?рекеттерін, ойын ?штай келе, ?иялын дамытып, баланы ?з бетімен ж?мыс істеуге икемдеу.

Ж?мысты ж?ргізу ?дістері:

О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілеттерін ?алыптастыруды? дидактикалы? ?дістері:

§ Стрела ?дісі:

?рт?рлі тапсырмалар беру, диолог, ша?ын ??гіме ??растыру о?ушыны? танымды? білімін толы?тыру.

§ Бумеранг ?дісі:

Рольдік ойындар ??растыру, іскерлік ойындар ?йымдастыру, о?ушыны? зейін- зердесін танымды? м?нге аудару.

§ Лоскутная:

Жо?ар?ы сынып о?ушылармен ?р т?рлі та?ырыпта жарнамалы? роликтер ?йымдастыру.

§ Бейне диктант:

О?ушы орфографиялы?, грамматикалы? ?атесіз жазу?а ?з бетімен жеке ж?мыс істеуге талпындыру.

§ Ынталандыру ж?не ?серлендіру ?дісі:

С?з ?олданыста?ы жауапкершілікті сезіну. Аудиовизуалды? танымды ме?геріп, оны т?тына білуге жатты?у, с?здіктерді пайдалана білу.

§ О?ытуда?ы практикалы? ?дістер:

М?тінді р?лдерге б?ліп о?у, диолог. м?тін бойынша пікірлесу. ?зіндік таным т?сінігін айтып беруге жатты?у. С?здіктерді пайдалана білу.

§ Сыныптан тыс -ж?мыстарды ?ткізу ?дістері:

?йірмелер, кездесулер, конкурстар, конференция, олимпиадаларды ?йымдастыру.

§ О?ытуда?ы индуктивтік ж?не дедуктивтік ?дістері:

Дараны жалпы?а, жалпыны дара?а келтіріп талдауды о?ушыны? ?ызы?ушылы?ына ?йлесімді болуына м?н бере отырып ж?ргізу.

§ Проблеманы о?ушы?а шешкізу, оларды ?здігінен ізденуге ба?дарлау:

О?ушыны ?здігінен ізденіп, ?здігінен ойлантып пайымдау жасату, зерттеушілік т?р?ыда?ы ой т?жырымдамасын жасай білуге бейімдеу.

§ О?ытуда?ы белсенділік ж?не интенсивтік ?дістер:

Техникалы? пайдалану, т?рлі ойындар мен шы?армашылы??а бейімдеу, интенсивтендіруде суггестиялы? жолды ж?зеге асыру. [25]

1. Егеменді елімізді? е? басты ма?саты ?ркениетті елдер ?атарына к?терілу болса, ол ?ркениетке жетуде жан-жа?ты дамы?ан, рухани бай т?л?аны? алатын орны ерекше. ?азіргі білім беруді? басты ма?саты да сол жан-жа?ты дамы?ан, рухани бай жеке т?л?а ?алыптастыру болып отыр. Жеке т?л?аны дамытып ?алыптастыру ?шін оларды? ?згермелі ?рекеттерін айналада?ы на?ты ??былыстар мен таныс объектілерді зерттеумен байланыстыруды? ма?ызы зор.

Баланы ізденушілікке баулу о?ан зерттеу да?дысы мен білігін игерту б?гінгі білім беру саласыны? ма?ызды міндеті болып саналады.

Зерттеу–?ылыми ?діс-т?сілдерді ?олдана отырып, белгілі бір объект ж?нінде жа?а білім ?алыптастырумен ая?талатын ж?йелі ж?не арнайы ма?сат?а к?зделген объектімен танысу. Танымды? ?рекет о?ушы ?шін еске т?сіру мен ?згерту ба?ытында болуы м?мкін. О?ушыларды? ?згерту таным ?рекеті «зерттеу» деп аталатын т?сіл ар?ылы ж?зеге асырылады. Интеллектуалды? ж?не шы?армашылы? ?абілеті жо?ары дамы?ан балаларды? ?з бетімен білім алу м?мкіндігі болуы тиіс. Я?ни м?ндай о?ытуды бала ?зі бас?арады, ?зі аны?тайды, ?зі ж?зеге асырады. О?ушыны? ?зіндік зерттеу ?рекеті оны? ?зіндік талабын ?ана?аттандыру?а ы?пал етеді. О?ушылар ?орша?ан ортамен таныса отырып, ?зіндік зерттеу ?рекетіні? к?мегімен жа?а білімді дайын к?йінде емес, ?зі ашады. Баланы? ж?ріс-т?рысында?ы ?рекеттер процесінде оны? т?л?алы? ?асиеттері ?алыптасады. Т?л?аны? ?асиеті, ж?ріс-т?рысы ?о?амды? ?атынастармен, жалпы адамзатты? ??ндылы?тарымен бірге ?арастырылады. Сонымен ?атар ?рбір адам ортасына деген к?з?арасы мен ?рекетіне ?арай бір-бірінен ?згешеленеді.Адамны? айналасын танып білуде жануардан айырмашылы?ы орта?а бейімделуінде емес,о?ан шы?армашылы?пен ?арауында. Шы?армашылы?-зерттеу т?ртібіні? ма?ызды сиппаттамасы. Шы?армашылы? зерттеушілік ізденіс адам ?шін екі т?рлі к?з?араспен ма?ызды: бір жа?ынан, жа?а ?мірге ?ол жеткізуінде,екінші жа?ынан ізденіс процесіні? м?нділігінде.Адам шы?армашылы? н?тижесінде ?ана ?ана?аттанып ?оймай, шы?армашылы? пен зерттеу ізденушілігіні? ?зінен де л?зз?т алу?а ?абілетті.[23]

Зерттеу мен да?дысы ?ылыммен ?ана айналысатын адамдар?а ?ана емес, сондай?а? ?р адамны? т?рлі салада?ы ?ызметіне ?ажет. Шы?армашылы? ізденушілік кез келген к?сіппен тікелей байланысты. Зерттеу ісі ?азіргі кезде аясы тар мамандандырыл?ан ?ызмет емес, сондай-а? б?гінгі заман адамыны? ?мір с?ру т?сіліне енген, к?сіби шеберлігін танытуда ?зіндік к?з?арасына с?йкес ?ызмет болып табылады. Б?л пікірді Абайды? жетінші ?ара с?зіндегі:«Жас бала анадан ту?анда екі т?рлі мінезбен туады: біріншісі-ішсем, жесем, ?йы?тасам» деп туады. Екіншісі — к?рсем, білсем деп, ержеті?кірегенде ит ?рсе де, мал шуласа да, ол неге ?йтеді,б?л неге б?йтеді деп, к?зі к?рген, ??ла?ы естігенні? б?рін, тынышты? к?рмейді,- деген ой- т?жырымды растайды.

Баланы ізденушілікке баулу, о?ан зерттеу да?дысы мен білігін игерту б?гінгі білім беру саласыны? ма?ызды міндеті болып саналады. Егер ?р о?ушыны? жеке т?л?а ретінде ?алыптасуын ?амтамасыз ету ?ажет болса, онда баланы? ?абілетін т?рлі ?рекетте к?рсету ?шін зерттеуге дайындау ?ажет. «Зерттеу» т?сінігі энциклопедиясында «жа?а білімді ??деу процесі ж?не таным ?ызметіні? бір т?рі болып есептеледі» деп т?сіндіріледі. Балаларды о?ытуда зерттеу ?дісін ?олдану ?ажеттілігі оларды? таби?и ?ызы?ушылы?ыны? басымдылы?ымен т?сіндіріледі.О?ушыны? ?зіндік зерттеу ?рекеті оны? ?зіндік талабын ?ана?аттандыру?а ы?пал етеді.О?ушылар ?орша?ан ортамен таныса отырып, ?зіндік зерттеу ?рекетіні? к?мегімен жа?а білімді дайын к?йінде емес ?зі ашады.

Шы?амаршылы??зерттеу т?ртібіні? ма?ызды сипаттамасы.Шы?армашылы? зерттеушілік ізденіс адам ?шін екі т?рлі к?з?араспен ма?ызды: бір жа?ынан, жа?а ?німге ?ол жеткізуінде,екінші жа?ынан,ізденіс процесіні? м?нділігінде. Адам шы?армашылы? н?тижесінде ?ана ?ана?аттанып ?оймай, шы?армашылы? пен зерттеу ізденушілігіні? ?зінен де л?зз?т алу?а ?абілетті.[9] Елімізде шы?армашылы?ты? дамуы туралы арнайы зерттеп ж?мыстарын жаз?ан психолог – ?алымдар Т.Т?жібаев, Ж.Аймауытов, ?.Рахымбаева, С.Бердібаева, Б.Т?р?ынбаева е?бектерін атап ?туге болады.

Психологиялы? с?здікте «Шы?армашылы? іс- ?рекет н?тижесінде жа?а материалды? ж?не тарихи ??былыс болып саналатын шы?армашылы?ты? психологиялы? аспектісі де бар: жекелік ж?не ?рдістік. Б?л жеке т?л?а н?тижесінде ?зіні? жа?алы?ымен, б?лектілігімен ерекшеленетін ?нім шы?ару?а ?ажетті ?абілеттерді?, білімні?, икемділікті? ж?не да?дыларды? болуын талап етеді» деп берілген.

Л.Выготский «Шы?армашылы? деп жа?алы? ойлап табатын іс- ?рекетті ата?ан.» Ал шы?армашылы? м?селесін тере? зерттеген Я.Понамеров оны даму ??ымымен ?атар ?ояды.

Шы?армашылы? с?зіні? т?п т?ркініне орыс ?алым М.Поташник былай аны?тама береді:

-жа?а ?нім жасау немесе б?рын?ы ?німді жа?алап жетілдіру;

-іс- ?рекеттегі ?айталанбайтын, ?згеде жо?, н?тижелі ?нім.

1.2. Психологтар со??ы жылдары адам бойында?ы дарындылы?ты? екі т?рін б?ліп к?рсетті. Оны? бірі «туа біткен» данышпан деп, ал екіншісіні? ?кілін «келе-келе ?алыптас?ан» данышпан деп атау негізге алын?ан екен. «Туа ?алыптас?ан» данышпандар ?з туындыларына керемет ?абілеттілік та-

ныт?ан. Ал «келе – келе ?алыптас?ан» данышпандарды? е? ?лкен ?асиеті- ?ажымайтын жігер, білуге деген ??штарлы?, ?з-?зіне ?оятын ?ата? талапты? болуы екен.

Мектеп ?абыр?асында кеме?герлер жа?сы да,жаман да о?иды. Ал адам бойында?ы дарындылы?ты на?ыз данышпанды??а айналдыруды? бір ?ана шарты – таби?и талантпен шектеліп ?алмай, табандылы?пен е?бектену. Демек, таби?и таланттарды ашу, жас талапкерді? жар?ырап к?рінуі ?шін ?стаз?а ж?ктелер міндет не? Ол міндет – о?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту ?шін жан аямай е?бек ету. [16]

Психологтарды? зерттеуі ?рбір жаста шы?армашылы??а баулу?а ?зек болардай ?зіндік ?абілет, бейімділік болады дегенді айтады. Сонды?тан баланы с?би кезінен бастап мектеп бітіргенге дейін ?збей, ж?йелі т?рде шы?армашылы??а баулып, а?ыл – ойын, икемділігін дамыту ?ажет. Орта буынды шы?армашылы? м?мкіндігі зор, шы?армашылы?пен т?ра?ты, белсенді айналысу?а икемді жас деуге болады. О?ушыларды шы?армашылы??а баулу ?шін та?ы бір ?ажеттілік – баланы психологиялы? дайынды?тан ?ткізу. Психологиялы? дайынды?, я?ни педагогті? психологиялы? ?сері шы?армашылы? кезе?де баланы? шабытын оятып, ??лшындырып, еліктіріп отырады. Шы?армашылы? шеберлік ?шін о?ушы?а ?стазды? берер психологиялы? ?сері мынадай болма?: «сені? ?олы?нан б?рі келеді», «сен ?абілеттісі?», «жаз», «?йрен» деп баланы? еркін билеп, сенім білдіру; о?ушыны? кішкентай жетістігі болса да, жо?ары ба?алап, мада?тап, к?термелеу; шы?армашылы? с?тте о?ушы?а ??птаушылы? к?з?арас білдіру, сезім к?йін ба?ылау, ?ам?орлы? таныту; о?ушыны? ?ой?ан с?ра?тарына пейілмен д?рыс жауап беру, оларды? психологиялы? еркіндігін ?амтамасыз ету сия?ты ?рекеттерді педагог білу керек. Шы?армашылы?ты тежейтін бірнеше кедергі бар: біреулер «жаза алмаймын, ?олымнан келмейді» деп ?здерін ?рейге, ?ор?ыныш?а билетсе, екінші бала ?з жаз?анына ?зі ?ана?аттанбайды; ал ?шінші біреу –жас?анша? немесе ?я?ды?ты? кесірінен ?з талантын таныту?а енжар болады; т?ртіншісі жал?аулы??а же?діреді. Міне осындай кедергілерді? алдын алып, баланы? талабын ?штау ?стаз?а байланысты.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілетін дамыту жолдары»

ШҚО Үржар ауданы Үржар ауылы

«Абай атындағы орта мектеп-лицейі және балабақша»

Есполова Жансая Сериковна –ағылшын тілі мұғалімі

Ағылшын тілі сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары

Қазіргі таңда еліміздің болашақ ұрпақтарын тәрбиелеу бағытындағы білім беру мәселесі- мемлекетіміздің басты ұстанымдарының бірі. Осы ұстанымға жетудің бірден- бір жолы: әлемдік білім кеңістігінен орын алу, өркенитетті, қуатты елдер қатарына қосылу болып табылады. Оқытудың инновациялық технологияларын пайдалана отырып білім сапасын арттыру, сондай- ақ рухани жан дүниесі бай, жан- жақты дамыған ұрпақ тәрбиелеу- осы ұстанымдардан туып тұрған өзекті мәселелердің бірі.

Бүгінгі таңда білім саласының алдында дайын білімді, дағдыларды меңгеретін, шығармашылық бағытта жұмыс істейтін, тың жаңалықтар ашатын, біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.

Қазақстан Республикасы” Білім туралы ” Заңында”Білім беру жүйесінің баты міндеті- жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау, интеллектін байыту”деп атап көрсетеді.Сондықтан жалпы білім беретін мектеп қабырғасындағы әрбір пән оқушыны дара тұлға ретінде жетілдіруге, оның шығармашылық қабілеттерін дамытуға алғы шарт жасауы керек деген қағида берік орнықты.

Мектептегі оқыту үрдісінің негізгі мақсаты- баланың білім беру кезіндегі ойлау қабілетін қалыптастыру, сол арқылы таным әрекетін белсендіріп, шығармашылық қабілеттерін тәрбиелеп дамыту.

Шығармашылық қабілетті дамыту мәселесі қай кезде де ойшылдармен ғалымдардың назарындағы нысан болып келеді. Психологтар шығармашылық қабілетті дамытуды- тұлғаны дамытудың ең басты тетіктердің бірі ретінде қарастырды, өйткені шығармашылық іс- әрекеттің нәтижесі оның қайталанбайтындығымен, бірегейлігімен ерекшеленеді. [3]

Шығармашылық қабілет әр оқушының табиғатында болуы мүмкін. Менің міндетім – оқушы бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету.Сондықтанда осы тақырыпты таңдап алдым.

Мақсаты: Оқушы шығармашылығын дамытуда оқушыны жеке тұлға ретінде қалыптастырып, ізденімпаздыққа тәрбиелеу.

Міндеті:Оқушы қабілеті мен әрекетін дамыту, шығармашылықпен жұмыс істеуге үйрету, шығармашылық жұмыстар жүргізе отырып, ізденімпаздықпен іскерлігін жетілдіру. шығармашылыққа арналған тапсырмалар арқылы балалардың қызығушылығын, тапқырлық, ұстамдылық әрекеттерін, ойын ұштай келе, қиялын дамытып, баланы өз бетімен жұмыс істеуге икемдеу.

Жұмысты жүргізу әдістері:

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың дидактикалық әдістері:

Стрела әдісі:

Әртүрлі тапсырмалар беру, диолог, шағын әңгіме құрастыру оқушының танымдық білімін толықтыру.

Бумеранг әдісі:

Рольдік ойындар құрастыру, іскерлік ойындар ұйымдастыру, оқушының зейін- зердесін танымдық мәнге аудару.

Лоскутная:

Жоғарғы сынып оқушылармен әр түрлі тақырыпта жарнамалық роликтер ұйымдастыру.

Бейне диктант:

Оқушы орфографиялық, грамматикалық қатесіз жазуға өз бетімен жеке жұмыс істеуге талпындыру.

Ынталандыру және әсерлендіру әдісі:

Сөз қолданыстағы жауапкершілікті сезіну. Аудиовизуалдық танымды меңгеріп, оны тұтына білуге жаттығу, сөздіктерді пайдалана білу.

Оқытудағы практикалық әдістер:

Мәтінді рөлдерге бөліп оқу, диолог. мәтін бойынша пікірлесу. Өзіндік таным түсінігін айтып беруге жаттығу. Сөздіктерді пайдалана білу.

Сыныптан тыс -жұмыстарды өткізу әдістері:

Үйірмелер, кездесулер, конкурстар, конференция, олимпиадаларды ұйымдастыру.

Оқытудағы индуктивтік және дедуктивтік әдістері:

Дараны жалпыға, жалпыны дараға келтіріп талдауды оқушының қызығушылығына үйлесімді болуына мән бере отырып жүргізу.

Проблеманы оқушыға шешкізу, оларды өздігінен ізденуге бағдарлау:

Оқушыны өздігінен ізденіп, өздігінен ойлантып пайымдау жасату, зерттеушілік тұрғыдағы ой тұжырымдамасын жасай білуге бейімдеу.

Оқытудағы белсенділік және интенсивтік әдістер:

Техникалық пайдалану, түрлі ойындар мен шығармашылыққа бейімдеу, интенсивтендіруде суггестиялық жолды жүзеге асыру. [25]

1. Егеменді еліміздің ең басты мақсаты өркениетті елдер қатарына көтерілу болса, ол өркениетке жетуде жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаның алатын орны ерекше. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған, рухани бай жеке тұлға қалыптастыру болып отыр. Жеке тұлғаны дамытып қалыптастыру үшін олардың өзгермелі әрекеттерін айналадағы нақты құбылыстар мен таныс объектілерді зерттеумен байланыстырудың маңызы зор.

Баланы ізденушілікке баулу оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады.

Зерттеу–ғылыми әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, белгілі бір объект жөнінде жаңа білім қалыптастырумен аяқталатын жүйелі және арнайы мақсатқа көзделген объектімен танысу. Танымдық әрекет оқушы үшін еске түсіру мен өзгерту бағытында болуы мүмкін. Оқушылардың өзгерту таным әрекеті «зерттеу» деп аталатын тәсіл арқылы жүзеге асырылады. Интеллектуалдық және шығармашылық қабілеті жоғары дамыған балалардың өз бетімен білім алу мүмкіндігі болуы тиіс. Яғни мұндай оқытуды бала өзі басқарады, өзі анықтайды, өзі жүзеге асырады. Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруға ықпал етеді. Оқушылар қоршаған ортамен таныса отырып, өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйінде емес, өзі ашады. Баланың жүріс-тұрысындағы әрекеттер процесінде оның тұлғалық қасиеттері қалыптасады. Тұлғаның қасиеті, жүріс-тұрысы қоғамдық қатынастармен, жалпы адамзаттың құндылықтарымен бірге қарастырылады. Сонымен қатар әрбір адам ортасына деген көзқарасы мен әрекетіне қарай бір-бірінен өзгешеленеді.Адамның айналасын танып білуде жануардан айырмашылығы ортаға бейімделуінде емес,оған шығармашылықпен қарауында. Шығармашылық-зерттеу тәртібінің маңызды сиппаттамасы. Шығармашылық зерттеушілік ізденіс адам үшін екі түрлі көзқараспен маңызды: бір жағынан, жаңа өмірге қол жеткізуінде,екінші жағынан ізденіс процесінің мәнділігінде.Адам шығармашылық нәтижесінде ғана қанағаттанып қоймай, шығармашылық пен зерттеу ізденушілігінің өзінен де ләззәт алуға қабілетті.[23]

Зерттеу мен дағдысы ғылыммен ғана айналысатын адамдарға ғана емес, сондай‑ақ әр адамның түрлі саладағы қызметіне қажет. Шығармашылық ізденушілік кез келген кәсіппен тікелей байланысты. Зерттеу ісі қазіргі кезде аясы тар мамандандырылған қызмет емес, сондай-ақ бүгінгі заман адамының өмір сүру тәсіліне енген, кәсіби шеберлігін танытуда өзіндік көзқарасына сәйкес қызмет болып табылады. Бұл пікірді Абайдың жетінші қара сөзіндегі:«Жас бала анадан туғанда екі түрлі мінезбен туады: біріншісі-ішсем, жесем, ұйықтасам» деп туады. Екіншісі — көрсем, білсем деп, ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да, ол неге үйтеді ,бұл неге бүйтеді деп, көзі көрген, құлағы естігеннің бәрін, тыныштық көрмейді ,- деген ой- тұжырымды растайды.

Баланы ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады. Егер әр оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуын қамтамасыз ету қажет болса, онда баланың қабілетін түрлі әрекетте көрсету үшін зерттеуге дайындау қажет. «Зерттеу» түсінігі энциклопедиясында «жаңа білімді өңдеу процесі және таным қызметінің бір түрі болып есептеледі» деп түсіндіріледі. Балаларды оқытуда зерттеу әдісін қолдану қажеттілігі олардың табиғи қызығушылығының басымдылығымен түсіндіріледі.Оқушының өзіндік зерттеу әрекеті оның өзіндік талабын қанағаттандыруға ықпал етеді.Оқушылар қоршаған ортамен таныса отырып, өзіндік зерттеу әрекетінің көмегімен жаңа білімді дайын күйінде емес өзі ашады.

Шығамаршылық‑зерттеу тәртібінің маңызды сипаттамасы.Шығармашылық зерттеушілік ізденіс адам үшін екі түрлі көзқараспен маңызды: бір жағынан, жаңа өнімге қол жеткізуінде,екінші жағынан,ізденіс процесінің мәнділігінде. Адам шығармашылық нәтижесінде ғана қанағаттанып қоймай, шығармашылық пен зерттеу ізденушілігінің өзінен де ләззәт алуға қабілетті.[9] Елімізде шығармашылықтың дамуы туралы арнайы зерттеп жұмыстарын жазған психолог – ғалымдар Т.Тәжібаев, Ж.Аймауытов, Қ.Рахымбаева, С.Бердібаева, Б.Тұрғынбаева еңбектерін атап өтуге болады.

Психологиялық сөздікте «Шығармашылық іс- әрекет нәтижесінде жаңа материалдық және тарихи құбылыс болып саналатын шығармашылықтың психологиялық аспектісі де бар: жекелік және үрдістік. Бұл жеке тұлға нәтижесінде өзінің жаңалығымен, бөлектілігімен ерекшеленетін өнім шығаруға қажетті қабілеттердің, білімнің, икемділіктің және дағдылардың болуын талап етеді» деп берілген.

Л.Выготский «Шығармашылық деп жаңалық ойлап табатын іс- әрекетті атаған.» Ал шығармашылық мәселесін терең зерттеген Я.Понамеров оны даму ұғымымен қатар қояды.

Шығармашылық сөзінің түп төркініне орыс ғалым М.Поташник былай анықтама береді:

-жаңа өнім жасау немесе бұрынғы өнімді жаңалап жетілдіру;

-іс- әрекеттегі қайталанбайтын, өзгеде жоқ, нәтижелі өнім.

1.2. Психологтар соңғы жылдары адам бойындағы дарындылықтың екі түрін бөліп көрсетті. Оның бірі «туа біткен» данышпан деп, ал екіншісінің өкілін «келе-келе қалыптасқан» данышпан деп атау негізге алынған екен. «Туа қалыптасқан» данышпандар өз туындыларына керемет қабілеттілік та-

нытқан. Ал «келе – келе қалыптасқан» данышпандардың ең үлкен қасиеті- қажымайтын жігер, білуге деген құштарлық, өз-өзіне қоятын қатаң талаптың болуы екен.

Мектеп қабырғасында кемеңгерлер жақсы да,жаман да оқиды. Ал адам бойындағы дарындылықты нағыз данышпандыққа айналдырудың бір ғана шарты – табиғи талантпен шектеліп қалмай, табандылықпен еңбектену. Демек, табиғи таланттарды ашу, жас талапкердің жарқырап көрінуі үшін ұстазға жүктелер міндет не? Ол міндет – оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту үшін жан аямай еңбек ету. [16]

Психологтардың зерттеуі әрбір жаста шығармашылыққа баулуға өзек болардай өзіндік қабілет, бейімділік болады дегенді айтады. Сондықтан баланы сәби кезінен бастап мектеп бітіргенге дейін үзбей, жүйелі түрде шығармашылыққа баулып, ақыл – ойын, икемділігін дамыту қажет. Орта буынды шығармашылық мүмкіндігі зор, шығармашылықпен тұрақты, белсенді айналысуға икемді жас деуге болады. Оқушыларды шығармашылыққа баулу үшін тағы бір қажеттілік – баланы психологиялық дайындықтан өткізу. Психологиялық дайындық , яғни педагогтің психологиялық әсері шығармашылық кезеңде баланың шабытын оятып, құлшындырып, еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін оқушыға ұстаздың берер психологиялық әсері мынадай болмақ: «сенің қолыңнан бәрі келеді», «сен қабілеттісің», «жаз», «үйрен» деп баланың еркін билеп, сенім білдіру; оқушының кішкентай жетістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеу; шығармашылық сәтте оқушыға құптаушылық көзқарас білдіру, сезім күйін бақылау, қамқорлық таныту; оқушының қойған сұрақтарына пейілмен дұрыс жауап беру, олардың психологиялық еркіндігін қамтамасыз ету сияқты әрекеттерді педагог білу керек. Шығармашылықты тежейтін бірнеше кедергі бар: біреулер «жаза алмаймын, қолымнан келмейді» деп өздерін үрейге , қорқынышқа билетсе, екінші бала өз жазғанына өзі қанағаттанбайды; ал үшінші біреу –жасқаншақ немесе ұяңдықтың кесірінен өз талантын танытуға енжар болады; төртіншісі жалқаулыққа жеңдіреді. Міне осындай кедергілердің алдын алып, баланың талабын ұштау ұстазға байланысты.