Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу,талапқа сай білім беру,бүгінгі күннің уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады.Сондықтан да мұғалім алдында балаға жүйеленіп,дайындалып берген белгілі бір білімді ғана беріп қоймай,оны жалпы дамыту,яғни сөйлеу,оқу,қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру,жағдайларды обьективті түрде бақылап,талдау жасауға үйрету,ойын дұрыс жеткізе білуге,дәлелдеуге,сөйлеу мәдениетіне,шығармашылық бағытта жұмыс істейтін,біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.
Ұлы неміс педагогы А.Дистервергтің әйгілі: «Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық»атты еңбегінде: «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді,ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді,ойлауға үйретеді»-деген.Ал ойлауға үйрететін сабақты дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.Бұл сабақтағы ерекше ахуал,мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас.Мұғалім бұл жағдайда танымдық іс-әрекетті ұйымдастырып,оқушының шығармашылығын арттырады.
Қабілеттілік дегеніміз дамудың нәтижесі болғандықтан,оның туа бітуі немесе генетикалық құбылыс болуы да мүмкін емес.Қабілеттіліктің дамуына негіз болатын туа біткен факторларға дарындылықты жатқызамыз.Дарын әр түрлі нәрсе.Соның негізінде қабілеттілік дамиды,бірақ оның қалыптасып,күш алуы үшін іс-әрекет керек.Оқушы қабілеті дегеніміз,оның педагогикалық ықпал аясындағы білім алу әрекеті.Жеке тұлғаны дамыту,оқыту әдістері оның шығармашылық қабілетінің оң немесе кері дамуына әсер етеді.
Шығармашылық қабілетті дамыту тұлғалық-дамытушылық оқытудың мақсаты.Кез-келген оқыту дамыта алады,бірақ оның мазмұны мен әдістері дұрыс бағытталмағандықтан,нәтижесінде дамитын сапалар тар шеңберде қалады.
Сабақты жақсы оқитын оқушылармен ғана белсенді жұмыс істеп қана қоймай,барлық баланың дамуы үшін,қолайлы жағдай туғызып,қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуі ойластырылса,әр оқушының шығармашылыққа деген қызығушылығы артады.
Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс-әрекеті ақыл-ойға,әрі алған білімді басқа таныс емес іс-әрекетте тасымалдай алуға негіздейді.
«Шығармашылық»ұғым жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасында:
«Шығармашылық-бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,ізденуі.Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюі,өздігінен сапалы,дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет.
Оқушылардың шығармашылығын,іздемпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс,жеке ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық,пәндік апталықтар мен ғылыми –шығармашылық апталықтар,жобалар,пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор.Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы,таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет.Оқушылардың танымдық іздемпаздығы мен белсенділігін,шығармашылық бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану-олардың танымдық қажеттіліктерін қанағаттандыра алады.Сондай-ақ мектептегі сайыстар,көркем өнер және түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап,дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Шығармашылыққа үйрету тұлғаның интеллектуалдық аспектісі ғана емес,оның психологиялық,мінез-құлық ерекшеліктерін де көздейді.Оған жігерлілік,жаңа жағдайларға бейімделуге икемділік,қайраттылық пен табандылық,тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі,ынтымақтастық,қажырлы еңбекке қабілеті,белгісіз жағдайдағы өзіне сенімділік,ақиқатты іздеудегі және қарым-қатынастағы адалдық жатады.Әр сыныптағы әр оқушыға байланысты мұғалім өзінің мақсатқа жету жолдарын іздейді.Ол оның үстіне басты шарты аталған қасиеттерді көрсетуге тырысады.
Оқушылардың жоспарлы жұмыс істеуге және өз жұмысының нәтижесін өзі тексеруге,оларды тапсырманы орындаудың тәртібі мен әдістерін анықтай білуге,сабақта,бір күнгі,апта ішіндегі,ай ішіндегі өз жұмысын жоспарлай білуге,өз жұмысының нәтижесін талдау мен бағалауға үйрету.
Шығармашылық сабақтың базалық негізін анықтауда әр жағдайда сабақтың үйлесімді үлгісі таңдап алынады.Шығармашылық сабақтың мақсаты оқушылардың өзіндік білімділік нәтижесін құру болып табылады.Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына адамгершілік қасиеттеріне әсер етеді.Ұжымдық сабақтарда өзінің сыныптасының кемшілігін көруге өзгелердің ісінен сабақ алуға танымдық әлеуметтік ұстанымның қалыптасуына өз ортасының пікірінің әсері зор.Мұндай сабақтарда оқушылардың ұжымдық ой-пікірлері қалыптасады.
Шығармашылық сипаттағы сабақтар түрлерін жүйелі ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық белсенділігі қалыптасып,ұстазы берген ақпаратты,іс-әрекет тәсілдері мен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағлымдарын игеріп қана қоймай,оқушы барлық іс-әрекетте шығармашылық бағытта ұстанады,қабілет,білігін,ұштай түседі.Шығармашылық сабақтардың оқушылар үшін мынадай маңызды жақтары бар;
Оқушының танымдық іздемпаздығы қалыптасады;
Сұрақтарды,мәселелерді терең талдауға үйренеді;
Шығармашылық ой-өрісі артады;
Кітаппен жұмыс,көркем және ғылыми әдебиеттер,баспа материалдармен жұмыс істеу біліктерін қалыптастырады;
Ұжымдық ой-пікірлері жетіледі,топ мүшелерін пікірлермен ортақ тұжырым жасауға үйренеді;
Оқушы өз ойын еркін айтуға,сөз мәдениетіне үйренеді;
Білімін жүйелі түрде толықтыруға;
Өз әрекетіне сын тұрғысынан қарауға;
Тұжырым жасап қорытындылауға үйренеді;
Оқу міндеттерін тимді шешу мүмкіндігін тудырады;
Жаңа материалдарды түсіндіруге ақпарат беруші қызметінде ғана қалмай,мұғалім баланың танымдық дербестігін қалыптастыруға әрекеттерін негізгі міндеттеріне тоқталсақ;
білімді шығармашылықпен меңгеру дағдыларын қалыптастыруы;
білімді шығармашылықпен қолдануға дағдыландыру және проблемаларын шешу шеберліктерін арттыру,
ғылыми дүниетанымын қалыптастыру т.б.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып,олардың белсенділіктерін,
қызығушылығын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда мынадай әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Олар мыналар:
1.Образға кіру,талдау және қиялдау,жұмбақ құрастыру,ертегі жазу, суырыпсалма ақын.
Шығармашылық тапсырмаларды шешуші шарттар
1.Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту ісін ерте бастан қалыптастыру
2.Баланың жүйелі тұрақты ұйымдастырылған шығармашылық әрекеттер жағдайында болуы
3.Шығармашылық жұмыстар баланың ойлау мүмкіндігін ең жоғары деңгейіне жетуі керек.
4.Баланың шығармашылық жұмыспен айналасына қызығушылығы еркін болуы керек.
Орта мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттері жайлы теорияларды,тұжырымдамаларды талдай,қайта өңдеу,жаңа жағдайларды пайдалану нәтижесінде төмендегідей қорытындыға келуге болады.
1.Шығармашылық- өмірді,қоршаған дүниені,өзіңді тани болғандықтан,ол сабақтан,сыныптан тыс уақыттарға жылжытылмай,әр сабақта,таңдаулы пәндерде өтілетіндей оқу бағдарламаларының, оқулықтардың,әдебиеттердің мазмұнында болуы шарт.
2.Орта жасына келгенде баланың үлгі-қалыпқа үйреніп,тоқырауын болдырмас үшін,шығармашылық қабілеттерді дамыту ісін неғұрлым ерте қолға алып,әр оқушының қол жеткен нәтижелері мен даму дәрежесіне үнемі «қарайлай» отырып, оған талапты өсіре беру қажет.
Әрине,атқарылған істер аз емес.Дегенмен,әлі де болса бізді ойландыратын,толғандыратын істер жетерлік.Атап айтқанда,олар-білім сапасын арттыру,оқушылардың біліміне,ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту,ғылыми-ізденіс қабілеттерін қалыптастыру т.с.с Өйткені ХХI ғасыр-білімділер ғасыры.Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған,зерделі,жан-жақты парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн деп ойлаймын.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту»
Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
Егеменді елдің жас ұрпақтарын тәрбиелеу,талапқа сай білім беру,бүгінгі күннің уақыт күттірмес мәселелерінің бірі болып табылады.Сондықтан да мұғалім алдында балаға жүйеленіп,дайындалып берген белгілі бір білімді ғана беріп қоймай,оны жалпы дамыту,яғни сөйлеу,оқу,қоршаған орта жөнінде дұрыс көзқарас қалыптастыру,жағдайларды обьективті түрде бақылап,талдау жасауға үйрету,ойын дұрыс жеткізе білуге,дәлелдеуге,сөйлеу мәдениетіне,шығармашылық бағытта жұмыс істейтін,біртума ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлға қалыптастыру міндеті тұр.
Ұлы неміс педагогы А.Дистервергтің әйгілі: «Неміс мұғалімдерінің білім беру ісіне басшылық»атты еңбегінде: «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді,ал жақсы мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді,ойлауға үйретеді»-деген.Ал ойлауға үйрететін сабақты дамыта оқыту сабақтары деп білеміз.Бұл сабақтағы ерекше ахуал,мұғалім мен оқушы арасындағы ерекше қарым-қатынас.Мұғалім бұл жағдайда танымдық іс-әрекетті ұйымдастырып,оқушының шығармашылығын арттырады.
Қабілеттілік дегеніміз дамудың нәтижесі болғандықтан,оның туа бітуі немесе генетикалық құбылыс болуы да мүмкін емес.Қабілеттіліктің дамуына негіз болатын туа біткен факторларға дарындылықты жатқызамыз.Дарын әр түрлі нәрсе.Соның негізінде қабілеттілік дамиды,бірақ оның қалыптасып,күш алуы үшін іс-әрекет керек.Оқушы қабілеті дегеніміз,оның педагогикалық ықпал аясындағы білім алу әрекеті.Жеке тұлғаны дамыту,оқыту әдістері оның шығармашылық қабілетінің оң немесе кері дамуына әсер етеді.
Шығармашылық қабілетті дамыту тұлғалық-дамытушылық оқытудың мақсаты.Кез-келген оқыту дамыта алады,бірақ оның мазмұны мен әдістері дұрыс бағытталмағандықтан,нәтижесінде дамитын сапалар тар шеңберде қалады.
Сабақты жақсы оқитын оқушылармен ғана белсенді жұмыс істеп қана қоймай,барлық баланың дамуы үшін,қолайлы жағдай туғызып,қабілеті жеткен жерге дейін еңбек етуі ойластырылса,әр оқушының шығармашылыққа деген қызығушылығы артады.
Шығармашылықпен жұмыс жасайтын адамның негізгі іс-әрекеті ақыл-ойға,әрі алған білімді басқа таныс емес іс-әрекетте тасымалдай алуға негіздейді.
«Шығармашылық»ұғым жөнінде Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасында:
«Шығармашылық-бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы,ізденуі.Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түюі,өздігінен сапалы,дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет.
Оқушылардың шығармашылығын,іздемпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс,жеке ұжымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық,пәндік апталықтар мен ғылыми –шығармашылық апталықтар,жобалар,пәндік үйірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор.Барлық жұмыстарда оқушылардың қалауы,таңдауы мен ұсыныстарын ескеру қажет.Оқушылардың танымдық іздемпаздығы мен белсенділігін,шығармашылық бағыттылығына негізделген жұмыс түрлерін пайдалану-олардың танымдық қажеттіліктерін қанағаттандыра алады.Сондай-ақ мектептегі сайыстар,көркем өнер және түрлі шығармашылық кештер оқушылардың ізденіс қабілетін ұштап,дербес оң нәтижеге жетуге ықпал етеді.
Шығармашылыққа үйрету тұлғаның интеллектуалдық аспектісі ғана емес,оның психологиялық,мінез-құлық ерекшеліктерін де көздейді.Оған жігерлілік,жаңа жағдайларға бейімделуге икемділік,қайраттылық пен табандылық,тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі,ынтымақтастық,қажырлы еңбекке қабілеті,белгісіз жағдайдағы өзіне сенімділік,ақиқатты іздеудегі және қарым-қатынастағы адалдық жатады.Әр сыныптағы әр оқушыға байланысты мұғалім өзінің мақсатқа жету жолдарын іздейді.Ол оның үстіне басты шарты аталған қасиеттерді көрсетуге тырысады.
Оқушылардың жоспарлы жұмыс істеуге және өз жұмысының нәтижесін өзі тексеруге,оларды тапсырманы орындаудың тәртібі мен әдістерін анықтай білуге,сабақта,бір күнгі,апта ішіндегі,ай ішіндегі өз жұмысын жоспарлай білуге ,өз жұмысының нәтижесін талдау мен бағалауға үйрету.
Шығармашылық сабақтың базалық негізін анықтауда әр жағдайда сабақтың үйлесімді үлгісі таңдап алынады.Шығармашылық сабақтың мақсаты оқушылардың өзіндік білімділік нәтижесін құру болып табылады.Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына адамгершілік қасиеттеріне әсер етеді.Ұжымдық сабақтарда өзінің сыныптасының кемшілігін көруге өзгелердің ісінен сабақ алуға танымдық әлеуметтік ұстанымның қалыптасуына өз ортасының пікірінің әсері зор.Мұндай сабақтарда оқушылардың ұжымдық ой-пікірлері қалыптасады.
Шығармашылық сипаттағы сабақтар түрлерін жүйелі ұйымдастыру арқылы оқушылардың танымдық белсенділігі қалыптасып,ұстазы берген ақпаратты,іс-әрекет тәсілдері мен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық және ұжымдық тәжірибе тағлымдарын игеріп қана қоймай,оқушы барлық іс-әрекетте шығармашылық бағытта ұстанады,қабілет,білігін,ұштай түседі.Шығармашылық сабақтардың оқушылар үшін мынадай маңызды жақтары бар;
Оқушының танымдық іздемпаздығы қалыптасады;
Сұрақтарды,мәселелерді терең талдауға үйренеді;
Шығармашылық ой-өрісі артады;
Кітаппен жұмыс,көркем және ғылыми әдебиеттер,баспа материалдармен жұмыс істеу біліктерін қалыптастырады;
Ұжымдық ой-пікірлері жетіледі,топ мүшелерін пікірлермен ортақ тұжырым жасауға үйренеді;
Оқушы өз ойын еркін айтуға,сөз мәдениетіне үйренеді;
Білімін жүйелі түрде толықтыруға;
Өз әрекетіне сын тұрғысынан қарауға;
Тұжырым жасап қорытындылауға үйренеді;
Оқу міндеттерін тимді шешу мүмкіндігін тудырады;
Жаңа материалдарды түсіндіруге ақпарат беруші қызметінде ғана қалмай,мұғалім баланың танымдық дербестігін қалыптастыруға әрекеттерін негізгі міндеттеріне тоқталсақ;
білімді шығармашылықпен меңгеру дағдыларын қалыптастыруы;
білімді шығармашылықпен қолдануға дағдыландыру және проблемаларын шешу шеберліктерін арттыру,
ғылыми дүниетанымын қалыптастыру т.б.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып,олардың белсенділіктерін,
қызығушылығын арттыра түсу үшін шығармашылық қабілеттерін сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда мынадай әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Олар мыналар:
1.Образға кіру,талдау және қиялдау,жұмбақ құрастыру,ертегі жазу, суырыпсалма ақын.
Шығармашылық тапсырмаларды шешуші шарттар
1.Баланың шығармашылық қабілеттерін дамыту ісін ерте бастан қалыптастыру
2.Баланың жүйелі тұрақты ұйымдастырылған шығармашылық әрекеттер жағдайында болуы
3.Шығармашылық жұмыстар баланың ойлау мүмкіндігін ең жоғары деңгейіне жетуі керек.
4.Баланың шығармашылық жұмыспен айналасына қызығушылығы еркін болуы керек.
Орта мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттері жайлы теорияларды,тұжырымдамаларды талдай,қайта өңдеу,жаңа жағдайларды пайдалану нәтижесінде төмендегідей қорытындыға келуге болады.
1.Шығармашылық- өмірді,қоршаған дүниені,өзіңді тани болғандықтан,ол сабақтан,сыныптан тыс уақыттарға жылжытылмай,әр сабақта,таңдаулы пәндерде өтілетіндей оқу бағдарламаларының, оқулықтардың,әдебиеттердің мазмұнында болуы шарт.
2.Орта жасына келгенде баланың үлгі-қалыпқа үйреніп,тоқырауын болдырмас үшін,шығармашылық қабілеттерді дамыту ісін неғұрлым ерте қолға алып,әр оқушының қол жеткен нәтижелері мен даму дәрежесіне үнемі «қарайлай» отырып, оған талапты өсіре беру қажет.
Әрине,атқарылған істер аз емес.Дегенмен,әлі де болса бізді ойландыратын,толғандыратын істер жетерлік.Атап айтқанда,олар-білім сапасын арттыру,оқушылардың біліміне,ойлау қабілетіне сай деңгейлеп оқыту,ғылыми-ізденіс қабілеттерін қалыптастыру т.с.с Өйткені ХХI ғасыр-білімділер ғасыры.Ендеше бізге ой өрісі жоғары дамыған,зерделі,жан-жақты парасатты ұрпақ керек екенін бір сәтте естен шығармағанымыз жөн деп ойлаймын.
