«?аза? тілін о?ытуда, о?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін дамыту»
Ерте?іне лайы?ты ?рпа? т?рбиелемеген елді? келешегі жо? десек, сол ?рпа?ты т?рбиелеудегі ?стазды? е?бегі – ?лы е?бек деп айту?а тура келеді.
Осы?ан байланысты ?р ?стазды? алдында шы?армашылы? ізденіс, ?лкен міндет болуы керек деп ойлаймын.Шы?армашылы? – адамды ?зін-?зі тану?а ?мтылдырып, іздену ?абілетіне жетелейді, со?ан талпыныс береді. Адам, ?мірінде д?рыс жол тауып, д?рыс шешім ?абылдау, д?рыс ойлауды ?йрену керек. Сонды?тан да, адам бойында?ы кішкене болса да ?абілеттерін жетілдіріп, ?рі ?арай дамыту?а тырсса, сол адам ?мірде ?з орнын табарына сенемін. ?стазды? да е?бектену барысында?ы басты ма?саты, ол о?ушыны? мектеп табалдыры?ын атта?ан к?ннен а?, шы?армашылы? ойлар?а, т?жірибелік ?рекеттерге дайын болу?а, ?ызы?ушылы??а т?рбиелеуі. Сонды?тан да, мен ?зімні? шы?армашылы? та?ырыбымды «?аза? тілін о?ытуда, о?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін дамыту» деп алдым. Алдыма ?ой?ан міндетімді ж?зеге асыру ?шін, е?бектену барысында к?птеген ?діс-т?сілдерді ?олдандым. Олар: аралас саба?, п?н аралы? – интегралды? саба?, пікір сайыс саба?ы, иновациялы?, ойын саба?ы: схемалы? пайдалану саба?ы, о?ушыны? білімін тексерудегі тесттермен ж?мыс саба?ы т.б.
Саба?тарды? т?рлерін осындай ?діс-т?сілдермен ?ткізген кезде, о?ушыларды? ойлау ?абілеттері дамып, шы?армашылы??а ?мтылады. Кейінгі кезде «?аза? тілі» п?ні к?ннен – к?нге ерекшеленіп келеді. Б?л п?н ар?ылы біз, о?ушыларды? ?з Отанын с?юге, мемлекеттік тілді ??рметтеуге, сонымен ?атар, ата – бабаларымызды? тарихымен, а?ын жазушыларды? ?мір тарихымен, шы?армасымен таныстыра отырып, оларды? с?йлесу, ойлау ?абілетіні? артуына к?п ы?пал жасаймыз. ?зімні? ойымша, о?ушыларды? ойлау ?абілеттері, ой т?жырымдары, ?мірден саба? алу ар?ылы ?алыптасады деуге болады.
?аза? тілін о?ытуда о?ушыны? шы?армашылы? ?абілетін арттыруда к?біне ?аза? тілімен ?атар ?аза?стан тарихы п?німен байланыстырамын. Себебі, ?аза? ?лтыны? басынан кешірген ?ай?ы ?асірет жолдарын, о?ушылар?а баяндап айтса?, немесе ?ол жеткізген табыстарымыз бен арда?ты ?л-?ыздарымызды ма?тан етіп саба? ?ткізсек, оларды шыншылды??а, патриотты??а сезімге т?рбиелейміз. ?стазды? берген білімінен кейін, оларды? к?з алдарына ?тілген та?ырып біраз к?ріністер берсе, содан барып оларды? ойлау ?абілеттері жетіледі деп ойлаймын.
?азіргі кезе?де еліміз т?уелсіздігін алып, ?мірімізге зор ?мітпен демократиялы? жанару м?мкіндігін ту?ызуда. Алдымен о?ушыларды? ойлау ?абілетін арттыру?а ?йретемін. ?аза? тілі саба?ында баланы? шы?армашылы? ?абілетін дамыту?а е? басты назар?а алатын н?рсе:
о?ушыларды? сауаттарын ашу;
с?збен-с?зді д?рыс байланыстыра білу;
О?ушыларды? алдарына д?рыс ой тастай білу.
Я?ни, бір жа?дайды суреттеу ар?ылы с?йлем жолдары? д?рыс ??растыру. «?аза? тілі» о?улы?ында та?ырып со?ында?ы тапсырмалар?а дамытушылы? сипат к?зделінген. Мысалы: тапсырмалар о?улы?та берілгенде с?йкес ??рылма?ан, керісінше, о?ушыны? ізденушілігін ?алыптастыратындай, ойлау?а, пайымдау?а, д?лелдеуге ?йрететіндей етіп т?зіледі.
Олар мынадай тапсырмалар: берілген с?здер ар?ылы с?йлемдер ??растыру, с?ра?тар?а д?рыс, на?ты жауап жазу немесе с?здіктер ар?ылы м?тінді ашу, я?ни аударма ж?мыстарын жасау. Шы?армашылы? жолын ??растыру бірінші сыныптан сауат ашу барысында басталады. Ол ?шін алдымен о?ушылар?а с?здерді? м?нін т?сіндіру, ?йрету, ойлану?а тапсырма беру. Содан кейін ?ана алдымен жеке дыбыстар, сосын буындар, одан кейін берілген с?здер ар?ылы с?йлем жасау ?йретіледі. ?рине, ж?мыс н?тижелі болу ?шін б?л ?дістерді т?ра?ты т?рде ж?не жиі ?олданып отыру ?ажет.
Осыны? ар?асында о?ушылар шы?армашылы??а т?селіп, ізденуге де талпынады. Ал жо?ар?ы сыныптарда оларды? н?тижелі е?бектерінен шы?армашылы? ?абілеттерінін ?алыптас?аны? к?реміз. Мысал?а, ?алалы? конкурс?а шы?армашылы? ж?мыстарымен шы?у ?шін, е? бірінші о?ушы?а берілген та?ырып бойынша д?рыс ой тастау керек. Ол сол берілген та?ырыпты ашу ?шін ізденеді ж?не соны? н?тижесіне жету ?шін е?бектенеді. О?ушыны? е?бектенуіне д?рыс ба?дардыберуге, ?рине ?стазы к?мек к?рсетуі ?ажет. 5-ші сынып о?ушылары шы?ып, ІІІ-ші орын?а ие болса, ал 10-шы сыныпты? о?ушылары «?аза?стан Т?уелсіздігіне 20-жыл» атты ?здеріні? ?ол ?нерімен ІІ-ші орын?а ие болды. Б?л жерде ?аза? тілі саба?ын о?ытуымда, балаларды? шы?армашылы? ?абілетіні? арт?анды?ыны? ку?сі ретінде– осы балаларды? е?бегін айт?ым келеді. ?стазы аянбай е?бек етсе, о?ушысы да ?стазына ?арап ?лгі, ?неге алады деуге болады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«О?ушыларды? шы?армашылы? ?абілеті? дамыту»
«Қазақ тілін оқытуда, оқушының шығармашылық қабілетін дамыту»
Ертеңіне лайықты ұрпақ тәрбиелемеген елдің келешегі жоқ десек, сол ұрпақты тәрбиелеудегі ұстаздың еңбегі – ұлы еңбек деп айтуға тура келеді.
Осыған байланысты әр ұстаздың алдында шығармашылық ізденіс, үлкен міндет болуы керек деп ойлаймын.Шығармашылық – адамды өзін-өзі тануға ұмтылдырып, іздену қабілетіне жетелейді, соған талпыныс береді. Адам, өмірінде дұрыс жол тауып, дұрыс шешім қабылдау, дұрыс ойлауды үйрену керек. Сондықтан да, адам бойындағы кішкене болса да қабілеттерін жетілдіріп, әрі қарай дамытуға тырсса, сол адам өмірде өз орнын табарына сенемін. Ұстаздың да еңбектену барысындағы басты мақсаты, ол оқушының мектеп табалдырығын аттаған күннен ақ, шығармашылық ойларға, тәжірибелік әрекеттерге дайын болуға, қызығушылыққа тәрбиелеуі. Сондықтан да, мен өзімнің шығармашылық тақырыбымды «Қазақ тілін оқытуда, оқушының шығармашылық қабілетін дамыту» деп алдым. Алдыма қойған міндетімді жүзеге асыру үшін, еңбектену барысында көптеген әдіс-тәсілдерді қолдандым. Олар: аралас сабақ, пән аралық – интегралдық сабақ, пікір сайыс сабағы, иновациялық, ойын сабағы: схемалық пайдалану сабағы, оқушының білімін тексерудегі тесттермен жұмыс сабағы т.б.
Сабақтардың түрлерін осындай әдіс-тәсілдермен өткізген кезде, оқушылардың ойлау қабілеттері дамып, шығармашылыққа ұмтылады. Кейінгі кезде «Қазақ тілі» пәні күннен – күнге ерекшеленіп келеді. Бұл пән арқылы біз, оқушылардың өз Отанын сүюге, мемлекеттік тілді құрметтеуге, сонымен қатар, ата – бабаларымыздың тарихымен, ақын жазушылардың өмір тарихымен, шығармасымен таныстыра отырып, олардың сөйлесу, ойлау қабілетінің артуына көп ықпал жасаймыз. Өзімнің ойымша, оқушылардың ойлау қабілеттері, ой тұжырымдары, өмірден сабақ алу арқылы қалыптасады деуге болады.
Қазақ тілін оқытуда оқушының шығармашылық қабілетін арттыруда көбіне қазақ тілімен қатар Қазақстан тарихы пәнімен байланыстырамын. Себебі, қазақ ұлтының басынан кешірген қайғы қасірет жолдарын, оқушыларға баяндап айтсақ, немесе қол жеткізген табыстарымыз бен ардақты ұл-қыздарымызды мақтан етіп сабақ өткізсек, оларды шыншылдыққа, патриоттыққа сезімге тәрбиелейміз. Ұстаздың берген білімінен кейін, олардың көз алдарына өтілген тақырып біраз көріністер берсе, содан барып олардың ойлау қабілеттері жетіледі деп ойлаймын.
Қазіргі кезеңде еліміз тәуелсіздігін алып, өмірімізге зор үмітпен демократиялық жанару мүмкіндігін туғызуда. Алдымен оқушылардың ойлау қабілетін арттыруға үйретемін. Қазақ тілі сабағында баланың шығармашылық қабілетін дамытуға ең басты назарға алатын нәрсе:
оқушылардың сауаттарын ашу;
сөзбен-сөзді дұрыс байланыстыра білу;
Оқушылардың алдарына дұрыс ой тастай білу.
Яғни, бір жағдайды суреттеу арқылы сөйлем жолдарың дұрыс құрастыру. «Қазақ тілі» оқулығында тақырып соңындағы тапсырмаларға дамытушылық сипат көзделінген. Мысалы: тапсырмалар оқулықта берілгенде сәйкес құрылмаған, керісінше, оқушының ізденушілігін қалыптастыратындай, ойлауға, пайымдауға, дәлелдеуге үйрететіндей етіп түзіледі.
Олар мынадай тапсырмалар: берілген сөздер арқылы сөйлемдер құрастыру, сұрақтарға дұрыс, нақты жауап жазу немесе сөздіктер арқылы мәтінді ашу, яғни аударма жұмыстарын жасау. Шығармашылық жолын құрастыру бірінші сыныптан сауат ашу барысында басталады. Ол үшін алдымен оқушыларға сөздердің мәнін түсіндіру, үйрету, ойлануға тапсырма беру. Содан кейін ғана алдымен жеке дыбыстар, сосын буындар, одан кейін берілген сөздер арқылы сөйлем жасау үйретіледі. Әрине, жұмыс нәтижелі болу үшін бұл әдістерді тұрақты түрде және жиі қолданып отыру қажет.
Осының арқасында оқушылар шығармашылыққа төселіп, ізденуге де талпынады. Ал жоғарғы сыныптарда олардың нәтижелі еңбектерінен шығармашылық қабілеттерінін қалыптасқаның көреміз. Мысалға, қалалық конкурсқа шығармашылық жұмыстарымен шығу үшін, ең бірінші оқушыға берілген тақырып бойынша дұрыс ой тастау керек. Ол сол берілген тақырыпты ашу үшін ізденеді және соның нәтижесіне жету үшін еңбектенеді. Оқушының еңбектенуіне дұрыс бағдардыберуге, әрине ұстазы көмек көрсетуі қажет. 5-ші сынып оқушылары шығып, ІІІ-ші орынға ие болса, ал 10-шы сыныптың оқушылары «Қазақстан Тәуелсіздігіне 20-жыл» атты өздерінің қол өнерімен ІІ-ші орынға ие болды. Бұл жерде қазақ тілі сабағын оқытуымда, балалардың шығармашылық қабілетінің артқандығының куәсі ретінде– осы балалардың еңбегін айтқым келеді. Ұстазы аянбай еңбек етсе, оқушысы да ұстазына қарап үлгі, өнеге алады деуге болады.
