СИ - ?аза?станда симфониялы? оркестр ?ашан ??рылды?
Жауабы: 20 ?асырды? 30 жылдары.
Жа?а саба?ты баяндау.
Саба?ты? та?ырыбын айтпас б?рын, ол ?шін бір а?ызды айтып берейін.
Ертеде бір музыкант ?мір с?ріпті. Ол кішкентай кезінен аспаптарда ойнайтын бол?ан. Далада мал ба?ып ж?ріп, ?зіне т?рлі таби?и заттардан сыбыз?ы жасап алып ойна?анда, жайылып ж?рген мал да ??ла?тарын т?ріп ты?дай ?алады екен. Орманда?ы ??стар да сайрамай ?алады, к?лдегі ба?алар да ба?ылдамай ?алады екен. Музыкант ойна?ан кезде оларды? ?р?айсысыны? ж?регін т?тті сезім тербеп, белгісіз бір к?ш биікке, ашы? к?к аспанда?ы жары? ж?лдыздар?а ?арай жетелегендей к?й кешеді. Осылай музыка ты?дап отыра бергісі келеді. К??ілді музыка ойналса, барлы?ы к??ілденеді, ?ай?ылы музыка оларды м???а батырады. Музыкант бала ержеткеннен кейін ?зіне скрипка аспабын жасап алады да, ел кезіп, ?нерін к?рсетіп ж?реді. ?айырымды адамдар оны ??рметтеп, ?она? ?ылады. Ал мейірімсіз пандар оны жек к?рген, ?йткені си?ыршы музыкантты? ойынын ты?да?ан кезде адамдар пандар?а ?ызмет етпей ?алады. Олар шайтандармен бірлесіп музыкантты? к?зін жоюды ойластырады. Он екі аш ?ас?ыр?а талатуды ?й?арады. Тістері а?си?ан, к?здері жанып т?р?ан аш ?ас?ырлар музыкантты ?оршап алады. Ал музыкант болса а?аш?а с?йеніп т?рып жанынан скрипкасын алып ыс?ышпен ішектерді ?оз?ап жібереді. Скрипка?а тіл біткендей боздап ?оя береді. А?аштар мен б?талар да бір с?тке тып-тыныш болып ?алады. Ал ?ас?ырлар бір орында мелшиіп т?рып ?алады. Олар музыканы естіп, ?здеріні? аш екенін ?мытып кетеді. Музыкант ойынды то?тат?ан кезде жайлап орман?а ?айтып кетеді. Осылайша си?ыршы музыкантты? ?мірін скрипка са?тап ?алады.
Скрипка аспабыны? шы?у тарихы Еуропада оныншы ?асырдан басталады. Ал б?гінгі т?рі 16-17 ?асырларда Италия мен Францияда пайда бол?ан. Скрипканы? к?не т?рлері ?азіргі скрипка?а м?лдем ??самайды. К?птеген аспаптарды? ішінде скрипка оркестрде жетекші орын алады. Бас?а ешбір аспап дыбыс бояуымен, техникалы? шеберлігімен скрипка?а жете алмайды. Оны? дыбысы оркестрге сызылта шы??ан ?сем ?н береді. Сонды?тан ол Еуропада "Музыка патшайымы" ата?ына ие бол?ан.
Скрипка аспабыны? к?не т?рлері, олар ребек ж?не фидель деп атал?ан. Олар жуан мойынды ?ыс?а келген, ?ампи?ан ?арынды, бір-біріне ?те ??сас. Б?л аспаптарды атты? ?ылы керілген до?а т?різді ыс?ышпен ойналады. Аспапты сол жа? тізеге тіреп, ал о? ?олмен ыс?ышты ?стап, ?обыз сия?ты ?стап тартатын бол?ан. Аспапты б?лай ойнау Еуропада б?рын-со?ды болма?ан. Ал ?аза? хал?ы ерте заманнан б?гінге дейін ?ыл?обыз аспабы д?л осылай тартып келген. Кейінірек Еуропада б?л аспаптарды иы??а немесе кеудеге тіреп ойна?ан. Кейін келе аспапты иы?ты? ?стіне шы?арып оны иекпен ?ысып ?стауды ойлап тап?ан.
Еуропада фидель мен ребекті бас?а 15 ?асырды виола аспабы пайда болады. Виоланы да ребек сия?ты тік ?стап, до?а т?різдес ыс?ышпен ала?анын жо?ары ?аратып тартады. 18 ?асыр?а дейін Еуропада виола аспабы ?те танымал аспаптарды? бірі бол?ан. Кейін келе скрипка аспабы б?л аспаптарды ы?ыстырып шы?арып, ?зіні? сазды ?німен халы?ты? ынтыма?ын жаулап алды. Осындай ж?здеген жылды? тарихы бар скрипка аспабы "Музыка патшайымы" ата?ына ие бол?ан.
(Ж?миля Серкебаева мен Айман М?саходжаева жайлы таныстырып кету, А.М?саходжаеваны? шы?армасын к?рсету)
Музыка ты?дайы?!
Николло Паганиниді? "24 каприсін" ты?дайтын боламыз. Ол ?шін е? алдымен Николло туралы м?лімет беріп ?тейін.
Николло Паганиниді? скрипка?а арна?ан шы?армалары ?те к?рделі болатын. ?сіресе, оны? "24 каприсі" к?птеген музыкантты? орындауына ?иын?а со?ады. Поганиниді? скрипкасын "сайтанны? аспабы" деп те атайды. ?йткені Паганини ?зіні? аспабын ?німен бірде адамдырды жылатса, бірде ?уантып, кейде билетіп немесе адамдарды шыр к?белек айналдыра да алады. О?ан дейін скрипка аспабында б?лай ойна?ан адам болма?ан. Италиялы? скрипкашы ?рі композитор аспапта ойнауды? жа?а т?рін ойлап тап?ан ас?ан шебер орындаушы болды. Ол скрипкада ойнауды жа?а техникалы? м?мкіндіктерін к?рсетті. ?аззіргі кезде скрипкашылар ?здеріні? шеберліктерін д?лелдеу ?шін міндетті т?рде Паганиниді? шы?армасын орындау?а тырысады.
Сергіту с?ті
"Мен ?аза?пын" видео?а ?арап, орындау
Дауыс ?ыздыру жатты?уы
?н жаттау
«?аза?ы дастарханым»
?нін жаз?ан: М.Ілиясов
?ле?ін жаз?ан: Ж.Боранбаев
1) Б?гінгі ел ішінде,
Д?ст?рді жал?астыр?ан.
Татутылы? белгісі ме,
Жа?алай малдас ??р?ан.
?айырмасы:
Ей, мені? ас?ар тауым,
?аза?ы дастарханым.
?зі?сі? ба? берекем,
А? ?айнар бастауларым.
2) Ана?а а?пейілді,
Иілсе келін бала.
Ы?ылас, ізет еткен,
Сыйласты? елін табам.
3) Д?м татар талай ?асыр,
?рпа??а абайласын.
Кірлетпей, таза ?стасын,
Халы?ты? шарайнасын
Саба?ты бекіту "Микрофон" ?дісі
Б?гінгі саба?тан ал?ан білімдері жайлы о?ушылар микрофонды ?ол?а алып сынып ішінде емін еркін с?ра?тар ?ояды. Бастаушыны? с?ра?ына д?рыс жауап берген о?ушы?а микрофон беріледі, келесі микрофон иесі ары ?арай жал?астырады. М??алім ?р д?рыс жауап?а скрипканы? ?а?аз ?иындысын таратады.
Жеті нотаны таңдау арқылы сұрақтарға жауап береді. Әр дұрыс жауапқа скрипка аспабының қағаз қиындысын алады.
ДО - Оркестр құрамындағы аспаптар неше топты құрайды? Оларды ата.
Жауабы: 4 топты құрайды. Олар: ішекті-ыспалы, үрлемелі ағаш, үрлемелі жез, ұрмалы аспап)
РЕ - Қазақтың тұңғыш операсын ата.
Жауабы: "Қыз Жібек" операсы.
МИ - "Титаник кемесі суға кетіп бара жатқанда, кемедегі оркестр қай симфонияны ойнаған?
Жауабы: Бетховеннің № 3 симфониясын.
ФА - Симфония дегеніміз не?
Жауабы: Симфониялық оркестрге арналған аспаптық шығарма
СОЛЬ - Тембр дегеніміз не?
Жауабы: Дыбыстың бояуы
ЛЯ - Диапазон дегеніміз не?
Жауабы: Дыбыстың көлемі
СИ - Қазақстанда симфониялық оркестр қашан құрылды?
Жауабы: 20 ғасырдың 30 жылдары.
Жаңа сабақты баяндау.
Сабақтың тақырыбын айтпас бұрын, ол үшін бір аңызды айтып берейін.
Ертеде бір музыкант өмір сүріпті. Ол кішкентай кезінен аспаптарда ойнайтын болған. Далада мал бағып жүріп, өзіне түрлі табиғи заттардан сыбызғы жасап алып ойнағанда, жайылып жүрген мал да құлақтарын түріп тыңдай қалады екен. Ормандағы құстар да сайрамай қалады, көлдегі бақалар да бақылдамай қалады екен. Музыкант ойнаған кезде олардың әрқайсысының жүрегін тәтті сезім тербеп, белгісіз бір күш биікке, ашық көк аспандағы жарық жұлдыздарға қарай жетелегендей күй кешеді. Осылай музыка тыңдап отыра бергісі келеді. Көңілді музыка ойналса, барлығы көңілденеді, қайғылы музыка оларды мұңға батырады. Музыкант бала ержеткеннен кейін өзіне скрипка аспабын жасап алады да, ел кезіп, өнерін көрсетіп жүреді. Қайырымды адамдар оны құрметтеп, қонақ қылады. Ал мейірімсіз пандар оны жек көрген, өйткені сиқыршы музыканттың ойынын тыңдаған кезде адамдар пандарға қызмет етпей қалады. Олар шайтандармен бірлесіп музыканттың көзін жоюды ойластырады. Он екі аш қасқырға талатуды ұйғарады. Тістері ақсиған, көздері жанып тұрған аш қасқырлар музыкантты қоршап алады. Ал музыкант болса ағашқа сүйеніп тұрып жанынан скрипкасын алып ысқышпен ішектерді қозғап жібереді. Скрипкаға тіл біткендей боздап қоя береді. Ағаштар мен бұталар да бір сәтке тып-тыныш болып қалады. Ал қасқырлар бір орында мелшиіп тұрып қалады. Олар музыканы естіп, өздерінің аш екенін ұмытып кетеді. Музыкант ойынды тоқтатқан кезде жайлап орманға қайтып кетеді. Осылайша сиқыршы музыканттың өмірін скрипка сақтап қалады.
- Балалар, қалай ойлайсыңдар бүгін қай аспаппен танысатын боламыз?
Скрипка аспабын алып шығады.
Скрипка аспабының шығу тарихы Еуропада оныншы ғасырдан басталады. Ал бүгінгі түрі 16-17 ғасырларда Италия мен Францияда пайда болған. Скрипканың көне түрлері қазіргі скрипкаға мүлдем ұқсамайды. Көптеген аспаптардың ішінде скрипка оркестрде жетекші орын алады. Басқа ешбір аспап дыбыс бояуымен, техникалық шеберлігімен скрипкаға жете алмайды. Оның дыбысы оркестрге сызылта шыққан әсем үн береді. Сондықтан ол Еуропада "Музыка патшайымы" атағына ие болған.
Скрипка аспабының көне түрлері, олар ребек және фидель деп аталған. Олар жуан мойынды қысқа келген, қампиған қарынды, бір-біріне өте ұқсас. Бұл аспаптарды аттың қылы керілген доға тәрізді ысқышпен ойналады. Аспапты сол жақ тізеге тіреп, ал оң қолмен ысқышты ұстап, қобыз сияқты ұстап тартатын болған. Аспапты бұлай ойнау Еуропада бұрын-соңды болмаған. Ал қазақ халқы ерте заманнан бүгінге дейін қылқобыз аспабы дәл осылай тартып келген. Кейінірек Еуропада бұл аспаптарды иыққа немесе кеудеге тіреп ойнаған. Кейін келе аспапты иықтың үстіне шығарып оны иекпен қысып ұстауды ойлап тапқан.
Еуропада фидель мен ребекті басқа 15 ғасырды виола аспабы пайда болады. Виоланы да ребек сияқты тік ұстап, доға тәріздес ысқышпен алақанын жоғары қаратып тартады. 18 ғасырға дейін Еуропада виола аспабы өте танымал аспаптардың бірі болған. Кейін келе скрипка аспабы бұл аспаптарды ығыстырып шығарып, өзінің сазды үнімен халықтың ынтымағын жаулап алды. Осындай жүздеген жылдық тарихы бар скрипка аспабы "Музыка патшайымы" атағына ие болған.
- Қазіргі таңда қазақстандық қандай скрипкашыларды білесіңдер?
(Жәмиля Серкебаева мен Айман Мұсаходжаева жайлы таныстырып кету, А.Мұсаходжаеваның шығармасын көрсету)
Музыка тыңдайық!
Николло Паганинидің "24 каприсін" тыңдайтын боламыз. Ол үшін ең алдымен Николло туралы мәлімет беріп өтейін.
Николло Паганинидің скрипкаға арнаған шығармалары өте күрделі болатын. Әсіресе, оның "24 каприсі" көптеген музыканттың орындауына қиынға соғады. Поганинидің скрипкасын "сайтанның аспабы" деп те атайды. Өйткені Паганини өзінің аспабын үнімен бірде адамдырды жылатса, бірде қуантып, кейде билетіп немесе адамдарды шыр көбелек айналдыра да алады. Оған дейін скрипка аспабында бұлай ойнаған адам болмаған. Италиялық скрипкашы әрі композитор аспапта ойнаудың жаңа түрін ойлап тапқан асқан шебер орындаушы болды. Ол скрипкада ойнауды жаңа техникалық мүмкіндіктерін көрсетті. Қаззіргі кезде скрипкашылар өздерінің шеберліктерін дәлелдеу үшін міндетті түрде Паганинидің шығармасын орындауға тырысады.
Сергіту сәті
"Мен қазақпын" видеоға қарап, орындау
Дауыс қыздыру жаттығуы
Ән жаттау
«Қазақы дастарханым»
Әнін жазған: М.Ілиясов
Өлеңін жазған: Ж.Боранбаев
1) Бүгінгі ел ішінде,
Дәстүрді жалғастырған.
Татутылық белгісі ме,
Жағалай малдас құрған.
Қайырмасы:
Ей, менің асқар тауым,
Қазақы дастарханым.
Өзіңсің бақ берекем,
Ақ қайнар бастауларым.
2) Анаға ақпейілді,
Иілсе келін бала.
Ықылас, ізет еткен,
Сыйластық елін табам.
3) Дәм татар талай ғасыр,
Ұрпаққа абайласын.
Кірлетпей, таза ұстасын,
Халықтың шарайнасын
Сабақты бекіту "Микрофон" әдісі
Бүгінгі сабақтан алған білімдері жайлы оқушылар микрофонды қолға алып сынып ішінде емін еркін сұрақтар қояды. Бастаушының сұрағына дұрыс жауап берген оқушыға микрофон беріледі, келесі микрофон иесі ары қарай жалғастырады. Мұғалім әр дұрыс жауапқа скрипканың қағаз қиындысын таратады.
Рефлексия "Бес саусақ"
Бас бармақ - БІЛДІМ
Сұқ саусақ - СЕЗІНДІМ
Ортан терек - ОЙЛАНДЫМ
Шылдыр шүмек - ШЕШТІМ
Кішкене бөбек - КЕЛІСЕМІН
Бағалау (шкала бойынша)
0-1 ұпай жинаған
2 ұпай жинаған
3-4 ұпай жинаған
5 ұпай немесе одан жоғары
2 баға
3 баға
4 баға
5 баға
Үй тапсырмасы "Қазақы дастарханы" әнін жаттау, тақырыпты мазмұндау.
"Васильковка негізгі мектебі" КММ
Тақырыбы:
(4-сыныпқа арналған музыка пәнінен ашық сабақ)
Өткізген: музыка пәнінің мұғалімі Абильмажинов Н.Т
