Қазақстан даласының әр өңірде кездесетін жергілікті жер жағдайына, тұрмыс -салтымен дәстүріне ән, жыр, күймектебі мен әр өнерпаздың орындаушылық мәнеріне, аспапшы шеберлердің ісмерлігіне байланысты әр түрліпішім де дамытылып, өзгеріп отырған.
Ән, жыр айтуға арналған домбыраның пернелері 8 – 9, әрікеткенде 14 – 15-ке жетсе, күй домбырасына 20-дан астамперне тағылады. Олардың құлақ бұрауы да қажетінеқарай (кварта, квинта) өзгертіледі. Домбыра, негізінен, екі ішекті және кейде үшішекті болып келеді. Домбыра тартуда қағыстардың түрлері өте көп. Мысалы, «сермеп ойнау», «іліп қағу», «шертіп ойнау», т.б.
Қазіргі кезде домбыраның 20-дан астам түрлері бар. Олардың ішінде
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
№1 Ересек (5-6 жас аралығы) «Гүлдер және Құлпынай»тобының ұйымдастырылған оқу қызметінің конспектісі
Өткізу күні:
Тәрбиеші:Айтбенбетова Д.Т.
Білім беру саласы:Шығармашылық
Іс әрекетінің түрі: үйірме
Тақырыбы: Домбыра және оның түрлері
Міндеттері: Қазақ халқының негізі музыкалық аспабы домбыра туралы түсінк беру.Домбыраның пайда болуы жайлы аңыздар, тақпақ, айтыс түрлерін айту. Домбыраның құрылысымен таныстыру. Оларды құрметтеуге тәрбиелеу.
Білімділік: Қазақ халқының ұлттық аспаптармен таныстыру, соның ішінде домбыра аспабымен таныстыру
Дамытушылық: Домбыра дыбыстарын ажырата білуге үйрету, есте сақтау қабілетін дамыту.
Тәрбиелік: Есту қабілетін дамыту, аспаптарды әнге қосып ойнай білуге тәрбиелеу.
Қажетті құрал -жабдықтар:Домбыра аспабы, слайт, экран , ұлттық аспаптар, видо.
Алдын –ала жұмыс: аспаптарды дайындау,
Әдіс – тәсілдер: сұрақ –жауап, түсіндіру
Сөздік жұмыс:
Полингвальдік компонент: аспап-инструментый-instrumental musik
Ұйымдастырылған оқу қызметінің барысы:
Ұйымдастырушылық кезеңі.
Балалар музыка залына кіреді орындықтарға отырады. Мұғаліммен танысады, амандасады.
Сәлеметсіздер ме, балалар!
Домбыраның құрылысы:
Домбыраның түрлерімен таныстыру.
Экран арқылы домбыраның жасалу жолдарын көрсету, балаларға арналған әр түрлі жеңіл әндер жаттығулар көрсету.
Жаңа сабақ:
Қазақдаласыныңәр өңірін де кездесетін домбыралар жергілікті жер жағдайына, тұрмыс-салты мен дәстүріне, ән, жыр, күймектебі мен әр өнерпаздың орындаушылық мәнеріне, аспапшы шеберлердің ісмерлігіне байланысты әр түрліпішім де дамытылып, өзгеріп отырған.
Ән, жыр айтуға арналған домбыраның пернелері 8 – 9, әрікеткенде 14 – 15-ке жетсе, күй домбырасына 20-дан астамперне тағылады. Олардың құлақ бұрауы да қажетінеқарай (кварта, квинта) өзгертіледі. Домбыра, негізінен, екі ішекті және кейде үшішекті болып келеді. Домбыра тартуда қағыстардың түрлері өте көп. Мысалы, «сермеп ойнау», «іліп қағу», «шертіп ойнау», т.б.
Қазіргі кезде домбыраның 20-дан астам түрлері бар. Олардың ішінде
ән мен күй домбырасы
торсық
тұмар
кеңшанақты (екінұсқасы)
балдырған
балашық
шіңкілдек
аша
үшішекті
қуысмойын
шертер
оркестр домбыралары:
қоңырдауысты (альт)
жіңішкедауысты (прима)
ащыдауысты (секунда)
бас домбыралар (екінұсқасы)
Домбыра құрылысы бірнеше бөліктен тұрады: басы, құлақтары, пернелер, мойын, шанақ, бетқақпақ, ілгекжәнеішектер. Сондай-ақ, оның көптеген қосымша бөлшектері бар (тиек, кемерағаш, тұжымағаш, бастырма, ойық,қалқа, түйме, өрнек, желкелік). Домбыра тиег үштүрлі болады (шайтан тиек, негізгі тиек, табалдырық тиек).
Домбыра дыбы сөткізгіштігі жоғарықарағай, дыбыс жаңғырту қасиеті бар тұт, қатты жынысты үйеңкі, емен секілдік иелі ағаштардан, негізінен, екітүрлі әдіспен – құралып немесе ойылып (шауып) жасалады. Құрама домбыралардың шанағы жұқа тілшелерден құралып жасалса, бітеу домбыра тұтас ағаштан ойылады.
Домбыра аспабы халықтық кәсіби өнердің туып-қалыптасуына, өркендеуіненегізболған. Байжігіт, Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, т,б. Домбыра – тек күй тартуға ғана емес, ән айтқанда сүйемелүшін де қолданылатын аспап. Біржан сал, Ақансері, ЖаяуМұса, Мұхит, белгілі әншілер домбыраның әнге әрберіп, әншіге демеу болатынын дәлелдеді.
Қорытынды: Домбыраның қандай түрлері бар? Домбырада неше перне болады? Домбыраны қай кез қодануға болады.
