1 "Ә" Класс Кері есеп

Төлен Әбдіков

Белгілі қаламгер Төлен Әбдіков 1942 жылдың 4 қыркүйегінде, Қостанай облысы Жангелдин ауданы Еңбек ауылында туған.

-Қазақ мемлекеттік университетін  бітірген (1965).

-“Қазақстан пионері” (қазіргі “ Ұлан ”) газетінде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, “Жалын” альманағында бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары

-1977 —1979 жылы “ Қазақфильм ” киностудиясының бас редакторы, Қазақстан КП ОК-інде нұсқаушы, сектор меңгерушісі, онан кейінгі кездері   “ Қазақ әдебиеті " газетінің бас редакторы, Қазақстан жазушылар одағына 2-хатшысы болды.

-1994 ж. ҚР Президентінің көмекшісі болып тағайындалды.

-1997 жылдан ҚР Президенті аппаратында ішкі саясат бөлімі меңгерушісінің орынбасары.

Ахмет Байтұрсынұлы

Ахмет Байтұрсынұлы  ( 5 қыркүйек   1872 жыл , қазіргі  Қостанай облысы ,  Жангелді ауданы   Сарытүбек  ауылы –  8 желтоқсан 1937 ,  Алматы қаласы ) — қазақтың  ақыны , әдебиет зерттеуші ғалым,  түркітанушы , публицист,  педагог , аудармашы, қоғам қайраткері. [1]  

-1882 — 1884  жж. ауыл мектебінде оқыды.

-1890  ж. Торғайдағы екі кластық, орыс-қазақ училищесін,  1895  ж.  Орынбордағы  мұғалімдер мектебін бітірген.

-1895 — 1909  ж. Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс-қазақ училищелерінде мұғалімдік қызмет атқарады.

-1909  ж. патша үкіметінің саясатына наразылық білдіргені үшін Семей түрмесіне жабылып,  1910  ж. жер аударылды.

-1912  ж. Оқу құралы. Қазақша алифбасы Орынборда жарық көреді.

-1913  ж. Орынборда «Қазақ» газетін ұйымдастырып,  1917  жылдың аяғына дейін оның редакторы болды. Патша үкіметі құлатылғаннан кейін ұлт-азаттық қозғалыс күшейеді.

-1918 - 19  жж.  Алаш Орда  қатарында болады.

-1919  ж.  маусымның 24   Қазақ өлкесін  басқаратын Әскери-революциялық комитеттің мүшелігіне тағайындалады.

-1922 - 25  жж. Қазақстан Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылыми-әдеби комиссияның төрағасы, Халық ағарту комиссары, Бүкілресейлік ОАК-ның, ҚР ОАК-нің мүшесі, Түркістан Компартиясы ОК-нің органы «Ақ жол» газетінде қызметкер.

-1925 - 29  ж. Қазақ халық ағарту институтында ( Ташкент ) және ҚазПИ-де оқытушы болды.

-1929  ж.  маусымында  қамауға алынып өзі  Архангельск облысына  жер аударылған, ал жұбайы мен қызы Томскіге жіберілген.  1934  ж. Қызыл Крест комиссиясында қызмет еткен Е. Пешкованың (Максим Горькийдің зайыбы) қолдаухатымен Ахмет Байтұрсынұлы босатылған. Сол кезде ол жұбайы Бадрисафамен бірге Алматыға қайта оралған.  1937  ж.  тамыз  айында Ахмет Байтұрсынұлы тағы да қамауға алынған, алты айдан соң,  желтоқсанның 8  « халық жауы »  есебінде атылған.

Сырбай Мәуленов  (17.9. 1922  ж. туған  Қостанай облысы ;  Жанкелдин ауданы ; Торғай поселкесі; —  1993 ) —  ақын .

Ұлы Отан соғысына  қатысқан. Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетін бітірген ( 1973 ).  1943  —  1950   Қостанай облысы  радиокомитетінде редактор, "Большевиктік жол" (қазіргі "Коммунизм таңы") газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары,  1951  —  1955  жылы . Қазақ мемлекеттік көркем әдебиет баспасында редакция меңгерушісі,  1957  —  1961  жылы  Қазақстан Жазушылар одағында  әдеби кеңесші;  " Қазақ әдебиеті " газетінде  бас редактордың орынбасары,  1964  —  1971  жылы  " Жұлдыз " журналының ,  1955  —  1957 ,  1971  —  1977  жылы  " Қазақ әдебиеті " газетінің  бас редакторы болды.

Шерхан Мұртазаұлы Мұртаза  (28.9.  1932 жылы  туған,  Жамбыл облысы   Жуалы ауданы   Талапты ауылы ) —  жазушы ,  қоғам қайраткері , ҚР-ның  еңбек  сіңірген мәдениет қызметкері (1984), Қазақстанның халық жазушысы (1992).

М.В. Ломоносов атындағы  Мәскеу мемлекеттік университетін  бітірген (1955). 1955 — 56 жылы Қазақ мемлекет көркем әдебиет баспасында, 1992 — 94 жылы “Қазақстан” мемлекет  телерадио  компаниясының төрағасы қызметтерін атқарды. 12, 13-шақырылған ҚР Жоғ. Кеңесінің, 2-шақырылған ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты болды. Сондай-ақ ол ҚР Президенті жанындағы Ұлттық кеңестің мүшесі. 1995 жылдан - шығармашылық жұмыспен айналысуда. 1996 жылдан - «Егемен Қазақстан» газетінің қызметкері.

Cайын Мұратбеков

(1936-2007)  15 қазанда   Алматы облысының   Қапал ауданындағы   Қоңыр ауылында  туған. 1957-1963 жж. ҚазМУ-де сырттай оқыған,  1971 жылы   Мәскеудегі   Жоғары әдеби курсты  бітірген. 1954-1962 жж. туған ауылында колхозшы, мұғалім, аудандық, облыстық газеттердің әдеби қызметкері, 1962-1972 жж.  «Жұлдыз» журналында ,  «Қазақ әдебиеті» газетінде  бөлім меңгерушісі,  Қазақстан Жазушылар одағында  кеңесші,  Көркем әдебиетті насихаттау бюросының  директоры, 1972-1977 жж. Қазақстан КП Орталық Комитетінде жауапты қызметкер, 1977-1980 жж. «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы, 1980-1984 жж. [[Қазақстан Жазушылар одағы]]ның хатшысы, 1984-1986 жж.  « Жазушы » баспасының  директоры, 1988-1991 жж. ҚЖО-ның екінші хатшысы болған. XI сайланған  Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің  депутаты .

Ыбырай Алтынсарин  (шын аты — Ибраһим, 1841—1889) — қазақтың аса көрнекті ағартушы-педагогы, жазушы, этнограф, фольклоршы, қоғам қайраткері

Ыбырай Алтынсарин қазақтың ағартушылық тарихында және ұлттық мектебінің қалыптасуында терең із қалдырды. Ол 1841 жылы қазіргі Қостанай облысының аумағында дүниеге келген. Әкесінен ерте айырылған ол атасының - белгілі би және старшын Балқожа Жаңбыршиннің қолында тәрбиеленді. Ыбырай бала кезінен бастап білімге және өз бетінше оқып білуге бейім екенін байқатты. Көп оқыды, Ресей қоғамының білімді адамдарымен жиі араласып тұрды. Орынборда оқып жүрген кезінде шығыстанушы ғалым В.В Григорьевпен жақын танысып алды. Ол өзінің бай кітапханасымен Ыбырай Алтынсариннің еркін пайдалануына рұқсат етті. Білімге құштар жас бос уақытының бәрін де сол кітапханада өткізді. Білген үстіне біле түссем деген құмарлық пен өз халқыма неғұрлым көбірек пайда келтірсем деген абзал арманға ұмтылыс жас Ыбырайдың өмірлік кредосына айналды. Өзінің мінез-құлқы жағынан қарапайым әрі еңбексүйгіш еді, көп оқыды, өзге халықтардың қол жеткен табыстарын неғұрлым көбірек біле түссем деп армандады. Алған білімін өз халқының пайдысына асыруға талпынды.

Мұстафин Ғабиден  (29. 11.1902,  Қарағанды облысы   Бұқар жырау ауданы   Жауыр тауы  – 20.1.1985,  Алматы ) –  жазушы , Қазақстанның халық жазушысы ( 1984 ), қоғам қайраткері.

Ауыл молдасынан ескіше сауат ашып, 14 жасында Спасскі зауытының табельшісінен бір жыл орысша оқиды. Сондағы бес жылдық орыс-қазақ мектебін бітірген ( 1916 ). 20-жылдардан бастап ауылдағы кеңес жұмыстарына араласты.  1925  жылдан білімін көтеру мақсатында Қызылордаға келіп, оқуға түсе алмай, өлкелік сотта іс-қағаздарды тіркеуші болып істеді. Түскен шағымдарды негізге ала отырып, ел ішіндегі заңсыздықтар туралы мақалалар жазуға үйренді. Жазушылыққа ұмтылысы да осы кезеңдерден басталды.

Ақселеу Сланұлы Сейдімбек  ( 12 желтоқсан   1942 ,  Атасу  ауылы,  Жаңаарқа ауданы ,  Қарағанды облысы  -  16 қыркүйек   2009 жыл ,  Астана )- жазушы,  әдебиет  зерттеуші, ғалым, филология ғылымының докторы (1998), профессор (2003).

Әкесі Слан Екінші дүниежүзілік соғыста қайтыс болып, әкесінің ағасы Аманбектің тәрбиесін көріп өскен.

-1976-1983 ж. « Социалистік Қазақстан»  газетінің әдебиет және өнер бөлімінің меңгерушісі.

-1983-1987 ж. « Білім және еңбек»  журналының бас редакторы.

-1987-1988 ж. « Әлем»  альманағының бас редакторы.

-1988-1997 ж. ҚазКСР ғылым академиясының  Әдебиет және өнер институтында  ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, жетекші ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі болды.

-1997-1998 ж. Қазақтың Ы. Алтынсарин атындағы Білім проблемалары институтының директоры.

-1999 жылдан  Астанадағы   Еуразия ұлттық университетінде  кафедра меңгерушісі.

Қабдолов Зейнолла  (1927—2006) — жазушы, әдебиет зерттеушісі, ұстаз, филология ғылымының докторы, профессор, Қазақстан Ұлттық Ғылым академиясының академигі, Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақ және Қырғыз Республикаларының еңбек сіңірген ғылым қайраткері.

Мүсірепов, Ғабит Махмұтұлы  (22 наурыз 1902 - 31 желтоқсан 1985) – қазақтың халық жазушысы, драматург, сыншы, мемлекет және қоғам қайраткері.

Қазақ КСР  ҒА академигі (1985),  Социалистік Еңбек Ері  (1974), Қазақстан халық жазушысы ().

Қазақстан жазушылары Одағының төрағасы (1961), КСРО Жазушылар Одағының хатшысы (), КСРО Жоғары Кеңесінің 5-шақырылымындағы () және ҚазақКСР Жоғары Кеңес депутаты.

Сафуан Шаймерденов ( 15 сәуір   1922 жыл ,  Солтүстік Қазақстан облысы   Жамбыл ауданы   Амангелді  —  23 ақпан   2007 жыл ,  Петропавл ) — жазушы, драматург, ҚР халық жазушысы (1995)

-ҚазМУ -ды (қазіргі ҚазҰУ) бітірген (1950).

-1943 — 45 жылы Солтүстік Қазақстан облысы “Ленин туы” газетінде әдеби қызметкер.

-1950 — 52 жылы “ Лениншіл жас ” (қазіргі “Жас алаш”) газетінің Қарағанды облысындағы тілшісі болды.

-“Әдебиет және искусство” журналында бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары (1952 — 55).

-“Қазақ әдебиеті” газеті бас редакторының орынбасары (1955 — 56).

-Қазақстан Жазушылар одағында проза секциясының меңгерушісі (1956 — 58), хатшысы (1961 — 63).

-“Мәдениет және тұрмыс” (қазіргі “Парасат”) журналында бөлім меңгерушісі (1958 — 60).

-Қазақ КСР-і Мәдениет министрлігінде репертуарлық коллегияның бас редакторы (1971 — 76) болып істеді.

Дулат Бабатайұлы  (1802,  Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданы  Сандықтас қонысы — 1874, сонда) — көрнекті  ақын . Өлеңдері ел ішінде көп тараған. Дулат шығармалары негізінен  дидактикалық  негізде жазылған. 1880 жылы Қазанда жарық керген «Өсиетнама» деген жинағына ақынның замана туралы толғаулары енген.

Шәңгерей Сейіткерейұлы Бөкеев  ( 1847 ,  Батыс Қазақстан облысы   Орда  қаласы —  1920 ,  Батыс Қазақстан облысы  Ақбақай елді мекені) — ақын .

-Бес жасында ата-анасы қайтыс болып, жетім қалады. Бірақ ағаларының қамқорлығымен білім алған.  Орынбор кадет корпусында , Астрахан гимназиясында оқыған. Орыс тілін -үйреніп, әдебиет пен мәдениетке ден қояды. [1]

-Сарытау ( Саратов ) мен  Самара  аралығындағы ата қонысы — Көлборсыда өмір кешеді. -Бөкеев аңшылық-саятшылықты, табиғат сұлулығын, ән-күйді, көркем сөз өнерін ұнатады, өлеңдер жазады.

-1917 жылы Көлборсыдан көшіп, қазіргі Тайпақ ауданына келеді. Бөкеев шығармалары  1911  — 12 жылы “Шайыр”, “Көксілдер”, 1926 жылы “Үш жоқтау” жинақтарында жарық көрген.

-1934  жылы жеке жинағы шығады. Одан кейінгі жылдарда шығармалары оқулықтар мен жинақтарда жарияланып отырды.

Әсет Найманбайұлы

Әсет Найманбайұлы  ( 1867 жыл ,  Қарағанды облысы ,  Ақтоғай ауданы , " Қызыл-арай " ауылы -  1922 жыл ,  Қытай ,  Құлжа  ) — қазақтың  суырыпсалма ақыны , әнші-композиторы.

Ол 7-8 жасқа келгенде  медресе   имамы  Зейнолладан бастауыш білім алады. Мұнда  араб тілі  мен  шығыс поэзиясын меңгеруге ден қояды.

14-15 жасында  сазгер  әрі  әнші  ретінде өз шығармашылық жолын бастайды. Әсеттің әке-шешесі  кедей ,  шаруа  адамдар болған. Кейін ер жетіп, есейіп, айтысқа түскен кезінде де кейбір ақындар оның кедейлігін бетіне басады. Алайда нағыз байлық өнер мен білімде деп түсінген Әсет ешкімге қара сөзден дес бермеген. Әсет ескіше оқыған, көзі ашық адам болған. Оның дүниетанымы, ой тереңдігі әсіресе айтыс жанрында кеңірек танылды.

1916 жылы  ұлт-азаттық көтеріліс  кезінде жазалаушы отрядттардан дүрліге қашқан елмен бірге Әсет  Қытайға  өтіп кетеді.  Октябрь революциясы  жөніндегі хабарды ол қуана қарсы алады, жат жерде жүріп Отанын аңсайды. Әсет 1923 жылы Құлжа қаласында қайтыс болды. [2]

1910 жылы Қ. Халиди Әсет Найманбайұлынан бірнеше салт өлеңдерін жазып алып, жариялаған. Кеңес дәуірінде Әсет Найманбайұлының өлеңін алғаш  С.Сейфуллин (1925) бастырған. 1936 жылы Б.Ысқақовтың ақынның өмірі мен шығармашылығы туралы арнайы мақаласы тұңғыш рет жарияланып, Әсет Найманбайұлының шығармаларының тұңғыш жинағы 1968 жылы Б.Адамбаевтың құрастыруымен басылды. Бұл жинаққа ақынның 34 өлеңі (әнін қоса), 4 айтыс-қағысы, 4 дастан-қиссасы жарияланса, 1988 жылы Нұржекеевтің құрастырған «Әсет» атты жинағына 29 ән мәтіні, 71 өлеңі, 10 айтыс-қағысы, 8 қисса-дастаны енгізілген.

Тұрмағамбет Ізтілеуұлы  (9 шілде  1882 , қазіргі  Қызылорда облысы   Қармақшы ауданы  Тұрмағамбет ауылы – 15 мамыр  1939 , сонда) – ақын, аудармашы.

Алғаш Алдашбай ахуннан сауат ашқан. Бұқара қаласында әуелі “ Мир араб ” ( 1896  –  1899 ), кейін “ Көкілташ ” медреселерінде ( 1896  –  1905 ) оқыған. Араб, парсы, шағатай тілдерін жетік меңгерген. “Көкілташ” медресесінде тәжік жазушысы Садриддин Айнимен достасып, қабырға газетін бірге шығарысқан. Өзі медреседе оқи жүріп қарақалпақ елінде бала оқытқан. Осы тұста “Шәкірттерге”, “Ұстаз ұсынысы”, “Шөлмек” өлеңдерін жазған.  1905  –  1925  жылы ауыл мектебінде мұғалім,  1936  –  1937  жылы Қазақстан Халық ағарту комиссариатында ғыл. қызметкер болған.

Назар қойып

тыңдағандарыңызға

рахмет!