Конспект уроки Литературы

Абай Құнанбаев Мағжан Жұмабаев Жүсіпбек Аймауытұлы Ілияс Жансүгіров Сұлтанмахмұт Торайғыров

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Конспект уроки Литературы»

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сыныбы: 7

Сабақтың тақырыбы: Сөз басы

Сабақтың мақсаты:

а) Әдебиеттің түрлері туралы түсінік бере отырып,оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.б

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар, т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,түгелдеу, оқу құралдарын тексеру, сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Демалыста оқыған шығармаларын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

«Әдебиет» сөзі араб тілінен аударғанда «асыл сөз» дегенді білдіреді.Барлық жұрттың әдебиеті сияқты қазақ әдебиеті де екіге бөлінеді.: бірншісі –ауыз әдебиеті,екіншісі—жазба әдебиеті. Ауыз әдебиеті –елдің жазу өнерін білмей жүрген кезінде шыққан сөз өнері.Жазу өнері болмаған соң,елдің тарихы,өмірі,тұрмысы,салты, туған жері,өнері,арманы,әдемі,мәнді әңгімелермен айтылған. Ауыз әдебиетінің сөздерін шығарушылардың аты-жөндері бізге белгісіз.Олар басында ауызша шығарылған және бір ауыздан екінші ауызға көшіп ,ауызша айтылумен сақталған. Ал жазба әдебиетінің авторлары бар.

Көркем әдебиет –оқушыларға беймәлім өмірді танытатын қуатты құрал.Адамға тәрбие беруші әуелі ата-ана,сонан соң ұстаз,мектеп тұрмысындағы төңірек. Өнер,ғылым жоқ жұртта адам тәрбиесін төңірегінен алады.Өнер,ғылым бар жұртта адамдар тәрбиені ата-анадан да,төңірегінен де, мектептен де және әдебиеттен де алады.

Топпен жұмыс: .Ауыз әдебиетінің түрлерін топтастыру.

Тұрмыс-салт жырлары мақалдар жұмбақтар

ертегілер

аңыз әңгімелер мәтелдер

шешендік сөздер айтыстар

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Қазақ әдебиеті нешеге бөлінеді?
Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Ауыз әдебиеті қандай салаларға бөлінеді?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сыныбы: 7

Сабақтың тақырыбы: Лиро-эпостық жырлар туралы. “ Қозы-Көрпеш-Баян сұлу ” жырдың көне дәуір мұрасы (Тақырыбы, мазмұны, идеясы)

Сабақтың мақсаты:

а) лиро-эпостық жырлар туралы түсінігін кеңейту,оқушыларға ойландыратын сауал бере отырып,пікірін тыңдау;

ә) білімдік танымын,шығармашылық қабілетін,тілдік қорын,ізденістерін арттыру;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау т.б

Сабақтың көрнекілігі: кітаптар, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

1. Ауыз әдебиеті дегеніміз не?

2.Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?

3.Тұрмыс-салт жыры дегеніміз не?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

эпостық жырларының ерекше бір бөлімі-ғашақтық жырлары. Ғашықтық жырлардың батырлық эпостан басты-басты үш ерекшелігі бар.

Ең алдымен, батырлардың халық мүддесі жолындағы күресін негізгі тақырып ететін батырлық эпостай емес, ғашықтық дастандардың өзекті тақырыбы-екі жастың бақытқа жету жолындағы тартысы, қасірет –зары,махаббаты.

Екіншіден,батырлық дастандарда шешуші рол атқара бермейтін рулық қарым-қатынастар, тұрмыс-салт,әдет-ғұрып ғашықтық жырлардың фабуласана заңды түрде қабысады.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан лиро-эпостық жырлар туралы түсінікті оқу,ойларын жеткізу.

Топпен жұмыс: .Лиро-эпостық жырлардың түрлерін топтастыру.

«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» Айман-Шолпан

Сұлушаш

Қыз жібек Ләйлі-Мәжнүн

Құсырау-Шырын Қалқаман-Мамыр

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Лиро-эпостық жырының батырлар жырынан қандай айырмашылығы бар?
Ғашықтық жырлардағы қайсысының киносын көргенсіңдер?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Жырдағы кейіпкерлер

Сабақтың мақсаты:

а)оқушыларды «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырының көне дәуір мұрасы екендігімен,оның ерекшелігімен,батырлар жырынан айырмашылығы,жыр варианттары,жырды зерттеушілермен таныстыру;

ә)оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын ояту,мағынаны танып білуге,ажыратуға,ой толғауға дағдылындыру;

б) Елін, жерін,Отанын сүюге баулу;

Сабақтың түрі: лекция сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, талдау-жинақтау, жобамен жұмыс т.б

Сабақтың көрнекілігі: оқулық, модульді-блокты жоспар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген лиро-эпостық жырын сұраймын. Оқушылырға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ертедегі қазақ поэзиясында сюжетті әңгімеге құрылған жырлардың бір бөлігі лиро-эпос деп аталады. Егер батырлар жырының басты тақырыбы, күрделі әңгімесі ел қорғау жайы болса ,лиро-эпостық жырлардың олардан айырмашылығы-онда көбінесе бір-біріне ғашық болған адамдар жайы,олардың қуанышы мен арман –мқңы,қайғы-шері суреттеледі.

Лиро-эпостық жырдың ішіндегі тақырыбы,оқиғасы,құрылысы жағынан ерекше орын алатын және халық арасында көп тарағанның бірі –« Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры.

Жыр тек қана қазақ арасында ғана емес,көршілес болған,тұрмыс-салты, тіршілігі ұқсас елдерде де айтылып жүрген жыр.

Жыр көп вариантты болып келеді.

Зерттеуші ғалым	жылы	Қай жерде,кімнен	формалары
Орыс ғалымы Саблуков	1830	Семейдегі көкпектілік жыраудан	Жазып алған
Ғ.Дербісалин	1834	Омбының губернаторлық Кеңесінде іс жүргізуші болып істеген	Бір үлгісін хатқа түсіреді.
Андрей Фролов	1841	Бұрынғы Аягөз сыртқы окургтік приказының тілмашы	Қазақ ақындарының айтуынан жазып алған.
Ш.Уалиханов	1851	Атақты Жанақ ақыннан	Жазып алады.
А.С.Пушкин		Орынбор жанындағы ауылдарда болып	Естіп жазып алады да поэма етіп жазуды ойлайды.
М.Путинцев	1865	Қазақстанға келіп	Жазып алып орыс тіліне аударады.
Академик Радлов	1870		Бір нұсқасын жазып алады да,өзінің үшінші томына енгізеді.
Профессор Н.Н.Березин	1876	«Түрік хрестоматиясы» кітабында	Бір вариантын жариялайды.
Археолог ғалым Н.Пантусов	1898	Түрік өлкесін зерттеуші	Қозы мен Баян моласын зерттеп,өз кітаптарында бастырған.
Орыс тарихшысы И.А. Кастанье	1910	Оренбург мұражайында	Он шақты нұсқасына дерек беріп,бір нұсқасын орысшаға аударады.
Советтік дәуірде М.Әуезов	1925 1936 1939	Мәскеуде Алматыда «Батырлар жыры»	Бірінші рет басылып шығарылады. Жанақ айтуындағы нұсқасын шығарады «Батырлар жыры» жинағына енген.

Өткен ғасырда да, қазір де «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры жайында ғалымдардың бір тобы пікір айтса,ал бір тобы ескі дүниенің ескерткіш белгісі ретінде зерттеген екен.

Зерттеушілердің аты-жөні	жылы	еңбектері	тұжырымдама
С.Сейфуллин	1932	«Қазақ әдебиеті»	Радлов варианты бойынша тоқталады.
С.Мұқанов	1935	«батырлар жыры» туралы еңбегінде	Халықтық сипаттағы жыр екендігін дәлелдейді.
Қ.Жұмалиев	1944	«Қазақ әдебиеті»	Халық жыры
Ә.Марғұлан М.Ақынжанов	1958	«Қазақ әдебиеті» оқулығы «Қазақ эпосы мен әдебиеті тарихының мәселелері» монографиясында	Жырдың халықтық ортада туындағанын айтады.

Жанақ ақынға тоқталсақ,ол ірі ақын және асқан қобызшы болған.Жанақ өз кезінде жетісу,семей жақтарын көп аралаған,ақындармен айтысқа түскен,үлкен жырлар айтып жүрген.

Жанақ жырлаған «Қозы Көрпеш-Баян сұлу»-халықтық жыр,күрделі шығарма. Бүгінгі өтейін деп отырған жырдың да ерекшелігі-оқиғаның реалистігі. Қозы мен Баян, Қарабай мен Қодар өмірде болған типтік бейне.

Жырдың өзіне тән ерекшелігі-оқиғаның диалогтік түрде берілуі.

Алдын ала жырды оқып келген екі оқушы мазмұнын айтып береді.

1.Жырдың қандай варианттары бар?

2.Кімдер зерттеген?

3. Жырды неге ғашықтық жырға жатқызамыз?

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Күні:

Пәні: қазақ әдебиеті

Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Жырдағы кейіпкерлер

Сабақтың мақсаты:

а) жырдағы көтерілген проблемаларды аша отырып,кейіпкерлерге талдау жасау;

ә) логикалық ойлау қабілеттерін пробемаларды ашу барысында,кейіпкерлер әлеміне талдау барысында,оқушыларды пікір алмасуға,ойларын аша білуге,соны дәлелдей білуге үйрету,

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: іскерлік ойын «Өкіл»

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену, топтық жұмыс т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

1. Тізбек –мазмұн (әр топ тізбекпен мазмұндайды)

2. топтық жұмыс. Сұрақ-жауап

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сұрыптап талдау жұмыс.

Сынып 4 топқа бөлінеді де,тапсырмаларын алады.

А тобы Ә тобы

Өкіл

Б тобы В тобы

А тобы-Жырдағы көтерілген мәселелер.

Ә тобы – Қозы өліміне себепкер болған кім?

Б тобы-Баянның соңғы әрекеті туралы не айтар едің?

В тобы –Жырдағы Қарабайлар мен Қодарлар бейнесі,қазіргі кезеңде кездесе ме?

(Сұрыптап талдау,проблемалық сұрақтар,проблемалық шешуді ұйымдастыру барысында талдау жасау)

Ойынның шарттары. Тапсырмаларды орындау үшін уақыт беріледі. Әр топ өкілімен бірге проблемалық сұрақ- тапсырмаларды шеше отырып талдау жасайды да, өкіл өз тобының шешімін қорғайды. Басқа топтан сұрақтар болған кезде өкіл шеше алмаса «тайм-аут» алып, өз тобымен ақылдасып барып жұмыс істейді,жауап береді. (Өз тобының мүшелерінің жауабын естіп білгендіктен бағалау соларға жүктеледі).

Білімді бекіту: Әр топ өкілі өзінің топ мүшелерінің білімін бағалайды,өкілдерді топ бағалайды,өз пікірлерін айтады.

Үйге тапсырма:

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы:

Сабақтың тақырыбы: Жырдағы ауыз әдебиетіндегі құрлысы

Сабақтың мақсаты:

а) жырдағы көтерілген проблемаларды аша отырып,құрылысына талдау жасау;

б) еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

«Махаббат-дүние көркі»тақырыбында әр топ өзіне ұнаған эпизод бойынша сахналық көрініс көрсетеді. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. «Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жыры саған несімен ұнады?

2. Қай кейіпкер,қандай қылығымен ұнады?

3.Ұнаған кейіпкер кім? Себебін түсіндір.

4.Сен Қозының орнында болсаң не істер едің?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

«Қозы Көрпеш-Баян сұлу» жырын құрылысына қарай талдайды.

1.Басталуы.

2. Дамуы.

3. Шарықтау шегі.

4. Шиеленісі.

5. Шешімі.

Топпен жұмыс: Шығармадағы дәстүрлі салт жырларының үлгісін тауып,мысалдарымен дәлелдеп бер.

Жар-жар естірту

Жоқтау қоштасу

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Шешендік сөздер. Билер сөзі

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларды өтілген тақырып арқылы тілін дамыту, тіл байлығын жетілдіру;

ә) Сезімтал,шешен болуға ұмтылдыру;

б) мақал –мәтелдер үйрету арқылы халқымыздың әдеби бай мұраларын,шешендік өнерін, дәстүрін қадірлеуге тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: Қалыптан тыс-саяхат сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,география

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Бүгінгі біздің өтетін сабағымыз осыған дейін өтілген шешендік сөздерді қаншалықты меңгергенімізді анықтауға бағытталмақ. Яғни саяхат сабағын өткіземіз. Шешендік сөздер қашанда халықтың қажетті мұрасы болып табылған. Сонымен бірге олар-тәрбие құралы. Қазақ халқы қандай ауыр жағдайда өмір сүрмесін,өзінің би-шешендерінің сөзін жадында сақтап,жаттап айта жүруді,одан үлгі-өнеге алуды тоқтатқан емес. Шешендер,билер әрқашан шындықты айтып, аз сөзге аз мағына сыйғызып,халықтың рухани қажетін өтеп отырған. Шешендіктің негізгі мақсаты –адамдарды иландыру, айтқысы келген нәрсені нақ айтып сендіру. Шешендердің сөз тапқыш,сезімтал,суырып салма ақын сияқты әр түрлі қасиеттері болған. Олар жалпы өмір туралы,ел қорғау туралы хабардар етіп отырды. Олар: Әйтеке би,Төле би,Қазыбек би, Саққұлақ шешен т.б Сабақты осыған дейінгі өткен шешендер өмірі,олардың шешендік сөздері,төрелігі туралы алған білімдерімізді қорытындылау мақсатында өткізбекпіз. Саяхат сабағының өту ретін жақсы білеміз. (мұғалім сыныпты үш ауылға бөліп,үш бидің атын қояды) Әр ауылдан тиісті сұрақтарға жақсы жауап беретін, берілген тапсырмаларды жақсы орындаған оқушылар ғана келесі ауылға бара алады. Ол үшін әрбір ауылдың алдындағы кеспе қағазды алып,сол қағаздағы сұрақтарға жауап бересіздер.

Бірінші ауылымыз-Төле бидің ауылы. Мына кеспедегі сұрақтарға жауап беріңіздер.

Төле би кім?
Төле бидің қандай толғау,шешендік сөздері бар?

1-оқушы: Ұл өссе ұрпақ,

Қыз өссе өріс.

2-оқушы: Үй сыртында төбең болса,

Ерттеулі тұрған атың ғой.

Ел ішінде қарияң болса,

Жазулы тұрған хатың ғой.

Мұғалім: -Ия,балалар, біз сонымен Төле би ауылынан жақсы өттік. Енді біздің келесі ауылымыз-Әйтеке би ауылы.

Әйтеке би жайлы не білесіңдер?
Әйтеке бидің қандай толғаулары бар?

1-оқушы: Қысқаша Әйтеке туралы мәлімет береді.

2-оқушы: Бай болса халқыңа пайдаң тисін,

Батыр болсаң жауға найзаң тисін.

Бай болып еш пайдаң тимесе,

Батыр болып жауға найзаң тимесе

Осылайша 3,4,5 сұрақтарға жауап береді. Мұғалім:-Біз,балалар, Әйтеке бидің де ауылында болып қайттық. Ендігі біздің үшінші ауылымыз Қазыбек би ауылы.(Оқушылар кеспе қағаздарды ретімен алып ондағы сұрақтарға жауап береді.)

-Ал, енді үш ауыл әңгіме жарысына түсеміз. Өзіміздің қаншалықты шешен,білгір екенімізді көрсетеміз. Үш ауылға берілетін әңгіменің тақырыптары:

1. «Менің әжем» 2. «Туған жерім» 3. «Ана»

Соңынан әңгімелеріңді оқисыңдар,одан кейін бағалаймыз.

Сабағымыздың келесі бөлімі сөзжұмбақ шешу:-Егер мына сөзжұмбақты дұрыс шешсеңдер қазақтың ұлы ақынының атын оқисыңдар.

Қазақ халқының ең жақсы қасиеттерінің бірі
Ерте гүлдейтін гүл
Ел ордасы
Алғаш мектеп ашқан адам

						А
						Б
						А
						Й

Мақалдар жарысы: «Жасырынған мақал» ойыны

«Жақсы сөз жан семіртер» ...

«Досы көппен сыйлас» ...

«Отпен ойнама» ....

«Ер туған жеріне...» (әр ауылға 3-4 мақалдан беріледі.)

Мінеки,балалар, біз бүгін шешендік сөз өнеріне саяхат жасай отырып,шешендік сөздер туралы ойымызды дамыттық. Үлкенді сыйлауды,кішіге, қамқор болуды, кішіпейілділікке үйрендік. Ерлікке,бірлікке шақырған осындай халықтың көңіліне ұнаған,жадында сақталған сөзі мәңгі өмір сүретіні сөзсіз

Білімді бекіту: Би-шешендердің нақыл сөздерін оқыту, мазмұндау, әділ баға бере білуге даярлау.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Д.Бабатайұлы

«Аягөз қайда барасың?» толғауы

Сабақтың мақсаты:

а) Д.Бабатайұлының өмірінен мәлімет бере отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру және өлеңінің негізгі идеясын ашу;

ә) мәнерлеп оқу, мазмұндау, өлең құрылысын ерекшелігін жете талдай білу дағдысын дамыту;

б) Ақын шығармаларын оқи отырып,Отанын сүюге,еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген шешендік сөздер туралы сұраймын оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Шешендік сөздер дегеніміз не?

2. шешендік сөздер нешеге бөлінеді?

3. Қандай би-шешендерді білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Дулат Бабатайұлының өмірі жөнінде деректер өте аз. Туған,өлген жылы да әр түрлі аталып келеді. Ақын жырларының дені ХІХ ғасырдың 30-40 жылдарындағы тарихи жағдайларға байланысты туған деуге болады.

Дулаттың өзіне ғана тән ерекшелігі-поэзияда бірінші рет қазақ жұртын тұтас алып қарай отырып,оны ел басшысынан бұқара халықты айыра бөліп алып сөз етуі. Екіншіден, патша өкіметінің отаршылдық езгісін қоса сынау дәрежесіне дейін көтере алды.

Өлеңнің мазмұндық желісіне арқау болған мәселе-патшалық Ресейдің қазақ жерін отарлау саясаты екенін түсіндіре отырып «Аягөз қайда барасың?» өлеңін мәнерлеп оқып беремін.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.

Аягөз өзені қайдан бастау алып,қалай қарай ағады?
Аягөз кімнің жері еді?- деген өкінішін қалай түсінесіңдер?
Аягөз жағасына дуан түскеннен кейінгі жағдайды ақын қалай суреттейді?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: М.Өтемісұлы

«Тарланым» өлеңі (Исатай бейнесі)

Сабақтың мақсаты:

а) М.Өтемісұлының өмірінен мәлімет бере отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру және өлеңінің негізгі идеясын ашу;

ә) мәнерлеп оқу, мазмұндау, өлең құрылысын ерекшелігін жете талдай білу дағдысын дамыту;

б) Ақын шығармаларын оқи отырып,Отанын сүюге,еңбексүйгіштікке,ұқыптылыққа тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Аягөз өзені қайдан бастау алып,қалай қарай ағады?

2.Аягөз кімнің жері еді?- деген өкінішін қалай түсінесіңдер?

3.Аягөз жағасына дуан түскеннен кейінгі жағдайды ақын қалай суреттейді?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

М.Өтемісұлы 1804 жылы Орал облысы Нарындағы Бекетай құмында туған. Арабша,орысша хат таныған. Жасында Жәңгірханның ордасында жүрген. Ақын жас кезінен-ақ хан сарайындағы әділетсіздікке қарсы болып,халықтың ауыр мұңы,тұрмысын жан жүрегімен түсіне білген. Махамбет ел ісіне ерте араласқан ,керекті кезінде ел басын қосуға шебер, ұйымдастырғыш,қабілеті мейлінше күшті,жалынды ақын.

«Тарланым» өлеңінде ауыз әдебиетінің үлгісі бар. Әсіресе жоқтау сарыны айқын көрінеді.

Өлеңдері: «Мінкен ер», «Тайманның ұлы-Исатай», «Исатай сөзі», «Исатай деген ағам бар», «Ей,Махамбет жолдасым», «Қызғыш құс» т.б

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.

Сөздікпен жұмыс: Кермиық,кербез-паң,сұлу.

Шандоз-асыл,ардақты

Жебе-садақ оғы

Сусар-аң

Ақынның арманын,өкінішін қай жолдардан байқауға болады?
Исатайдың сырт бейнесі, жан дүниесі,ақылдылығы,ержүрек батырлығы қандай жолдар,сөздер арқылы берілген?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы өмірі, шығармашылығы.

«Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңі.

Сабақтың мақсаты:

а) А.Құнанбайұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ақынның арманын,өкінішін қай жолдардан байқауға болады?

2. Исатайдың сырт бейнесі, жан дүниесі,ақылдылығы,ержүрек батырлығы қандай жолдар,сөздер арқылы берілген?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Абайдың өмірін және шығармаларын тірек сызбалар арқылы түсіндіремін.

өлеңдері поэмалары күйлері

аудармалары әндері қара сөздері

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.

Сөздікпен жұмыс: қансонар-жаңа жауған қардың үстіндегі аңның ізі

Ғанибет-қызық,тамаша

Томаға-бүркіттің екі көзін жауып тұруүшін кигізетін бас киімі

Қырымнан-алыстан

1.Аңға шығудың сыры мен қырын қалай түсіндің?

2. Өлең мазмұнынан бүркітпен аң аулаудың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар?

3. Өлеңдегі аңшы,қағушы,оның достарының көңіл-күйі,сезімі қай жолдар арқылы беріледі?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы аудармашылығының шеберлігі. «Қараңғы түнде тау қалғып».

Сабақтың мақсаты:

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Аңға шығудың сыры мен қырын қалай түсіндің?

2. Өлең мазмұнынан бүркітпен аң аулаудың қандай ерекшеліктерін байқадыңдар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Абай Гетеден Лермонтов аударған әйгілі «Қараңғы түнде тау қалғыпты» қазаққа таныстырады.

Абай әндері: «Қараңғы түнде тау қалғып»

«Көзімнің қарасы»

«Сегіз аяқ»

«Айттым сәлем Қаламқас»

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқып береді.

Дәптермен жұмыс: Өлеңді құрылысына қарай талдайды.

5 3

Қараңғы түнде// тау қалғып,

Ұйқыға кетер// балбырап.

Даланы жым-жырт,//дел-сал ғып,

Түн басады// салбырап.

1 шумақ, 4 тармақ , 8 бунақ, 8 буынды.

«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?
Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?
Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлының қара сөздері. Жирма тоғызыншы қара сөзі.

Сабақтың мақсаты:

а) А.Құнанбайұлының қара сөздерінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?

2.Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?

3.Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Біз өткен сабағымызда қазақтың ұлы ақыны Абай өмірі меен шығармашылық жолын оқуды бастағанбыз осы тақырыпқа байланысты дайындалып келу тапсырылған болатын.

Абайдың 1890 жыл мен 1898 жыл арасында жазылған бір алуан шығармалары «қара сөз» деп аталады. Ол сыншылдық,ойшылдық және көбінесе адамгершілік,мораль мәселелеріне арналған өсиет,толғау тәрізді.

Абайдың 45 қара сөзі бар. Жиырма тоғызыншы сөзінде қазақтың мақалдарының іске татырлығы да бар,іске татымақ түгіл, не құдайшылыққа,не адамшылыққа жарамайтұғыны да бар -дей келе мақалдарға тоқталып өткен.

Шығармашылық жұмыс: Абай сынаған мақал-мәтелдерді теріп алып,салыстыру жұмыстарын жүргізіңдер.

Мақал-мәтелдер	Абайдың сыны	Өз пікірің

Топпен жұмыс: «Ата-анадан тәтті жоқ» немесе «Періштені алтын да жолдан тайдырмас» тақырыбына шағын пікірлесу жүргізеді.

Қара сөзден қандай тағлым,үлгі,ақыл-нақыл алдыңдар?
Қалай ойлайсыңдар,ақын сынын сол қалпында қабылдауға бола ма?
Ақынның қара сөз жазудағы негізгі мақсаты не?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Абай Құнанбайұлы

Ұлы суреткер

Сабақтың мақсаты:

а) А.Құнанбайұлының шығармашылығынан мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Абайды жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: қайталау сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ақынның өмірі

І деңгей /міндетті деңгей/

1. Абайдың әкесі кім?

А) Өскенбай В) Ырғызбай С) Кененбай Д) Құнанбай

2. Абай қай жылдары өмір сүрді?

А) 1845-1904 В) 1845-1905 С) 1846-1905 Д) 1946-1906

3. Семейдегі алғашқы сабақ берген молдасы кім?

А) Әбдіжаппар В) Ғабулжаппар С) Ахмет-Риза Д) Әбдірахман

4. Абай болыс блды ма?

А) Жоқ В) Иә С) мүлдем Д) ешқашан

5. Абайдың рухани ізбасары,әлем әдебиетінің классигі, «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы кім?

А) М.Жұмабаев В) С.Сейфуллин С) М.Әуезов Д) І.Жансүгіров

6. Сөзжұмбақты шешіңдер.

	1		А
2			Б
		3	А
		4	Й

1) Құнанбайдың Абайға еркелетіп қойған аты? /қарашұнақ/

2) Абайдың үлкен әкесі,атақты би /Өскенбай/

3) Абай қай айда туды? /тамыз/

4) Абайдың әйелі. /Әйгерім/

ІІ деңгей /алгаритімдік деңгей/

1.Абайдың шын аты кім?

А) Абай В) Телғара С) Ибраһим Д) Ибрағали

2. Әкесі Абайды неше жасында оқуға берді?

А) 9 В) 10 С) 11 Д)12

3. «Кәрі әже» ауылдың кімге қойған аты?

А) Ділдаға В) Зереге С) анасы Д) немересі

4. Ұлжан Абайға кім болып келеді?

А) әжесі В) қызы С) анасы Д) немересі

5. Абай қай рудан шықты?

А) Арғын В) Тобықты С) Шекті Д) Найман

6.Абай кім?

ІІІ деңгей /эврестикалық деңгей/

Абайдың Ұлжаннан туған ағасы кім?

А) Құдайберді В) Тәңірберді С) Оспан Д) Ысқақ

2. Абайдың ең алғашқы өлеңдер жинағы қай жылы жарық көрді?

А) 1907 В) 1908 С) 1909 Д) 1910

3. Абайдың дүниеге көзқарасының қалыптасуына игі әсер еткен революционер-деомакрат кім?

А) Крылов В) Лермантов С) Пушкин Д) Михаэлис

4. Абайдың сүйген жары Әйгерімнің азан шақырып қойған есімі кім?

А) шырын В) Шынар С) Шүкіман Д) Шырайлы

5. Құнанбайдың замандас құрдасы Тана мырзаның мешіт салдырған жерін анықтаңыз.

А) Үржар В) Семей С) Көкпекті Д) Алматы

6.Абайдың қандай ақын шәкірттерін білесіңдер?

IV деңгей /шығармашылық деңгей/

Кестені толтырыңдар.

Абай шығармаларын Мұхтар Әуезов

5 түрге жіктейді

Абай шығармаларын сен неше түрге бөлер едің?

Абайдың жас шағындағы өлеңдері
Абайдың лирикасы
Абайдың поэмалары.
Абайдың аудармалары
Абайдың қара сөздері

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы

Сабақтың мақсаты:

а) А Байтұрсынұлының өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы Ахметті жан-жақты таныту;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.«Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін кімнен аударған?

2.Ақынды «Қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?

3.Ең алғаш шығарған өлеңдерін кімнің атынан жазған?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы Торғай уезіне қарасты Тосын болысының 5-ауылында,Сарытүбек деген жерде дүниеге келген.

Ахметтің әкесі қарапайым шаруа адамы Байтұрсын Шошақов-арғын Үмбетей батырдың немересі. Шошақтың төрт ұлы болған: Байтұрсын,Ақтас,Ерғаза,Данияр. Олар жаратылысынан қажырлы,намысқор болғанға ұқсайды. Сондықтан болар, байтұрсын жергілікті әкімдермен көп сыйыса бермей,оларға тынышсыздау болады. Ақтас пен Байтұрсынды және бірнеше туыстарын 15 жылға «Итжеккенге» -Сібірге каторгіге кеседі. Бұл -1886 жыл болатын,ол кезде бала Ахмет 13 жасар еді.

Тірек сызбамен жұмыс:

Мысал өлеңдері

өлеңдері

мақалалары

Ғылыми еңбектері

«Аққу,шортан,һәм шаян»

«Қасқыр мен қозы»

«Қайырымды түлкі»

«Өгіз бен бақа»

«Ат пен есек»

«Қартайған арыстан»

«Адамдық диханшы»

«Досыма хат»

«Жауға түскен жан сыры»

«Анама хат»

«Қазақтың бас ақыны»

«Тағы да народный сот хақында»

«Қазақ жерін алу турасындағы низам»

«Земство»

«Оқу құралы»

«Тіл құралы»

«Баяншы»

«Сауат ашқыш»

«Әліп-би астары»

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы

«Ақын ініме»

Сабақтың мақсаты:

а) А Байтұрсынұлының шығармаларынан мәлімет бере отырып, өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) оқушылардың өз ойын айта білуге, ой-өрісін,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.А.Байтұрсынұлының қандай мақалаларын білесіңдер?

2. Ахмет не себепті ату жазасына кесілді?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

А.Байтұрсынұлының «Ақын ініме» өлеңін мәнерлеп оқып беріп,ақынның айтпақ болған ойын өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу.

Сөздікпен жұмыс: Милләт- араб сөзі,халық,ұлт деген мағынада

Аплатон-ертедегі грек оқымыстысы

Кітаппен жұмыс: Автордың ақын інісіне кекесінмен айтқан ақылдарындағы ирониялық сарынды тап.

Мысалы. «Нашардың көбірек же,хақын інім,

Айғырсып момындарға ақыр,інім,

Кісімсіп,ең болмаса қақыр, інім»

Тақтаман жұмыс: Өлеңді құрылысына қарай талдайды.

3 4 4

Азырақ // құлағың сал,//ақын інім,

Ойымыз,//рухымыз //жақын,інім.

Ағалық //провасын //қолыма алып,

Келемін// айтайын деп //ақыл,інім.

1 шумақ, 4 тармақ , 12 бунақ , 11 буынды.

1.Ақын өлеңде адам мінездеріндегі қандай қасиеттерді сынайды?

2. Өлеңнің соңғы шумағынан ақынның айтқысы келген өзекті ойын қалай байқауға болады?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынұлы

«Екі шыбын»

Сабақтың мақсаты:

а) А Байтұрсынұлының мысал өлеңі туралы мәлімет бере отырып, өлеңдерінің тақырыбы мен идеясын ашу;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) оқушылардың өз ойын айта білуге, ой-өрісін,ойлау қабілетін арттыруға,шығармашылық ізденіске жол ашу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ақын өлеңде адам мінездеріндегі қандай қасиеттерді сынайды?

2. Өлеңнің соңғы шумағынан ақынның айтқысы келген өзекті ойын қалай байқауға болады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

А.Байтұрсынұлының «Екі шыбын» өлеңін мәнерлеп оқып беріп,ақынның айтпақ болған ойын өлеңнің тақырыбы мен идеясын ашу.

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңді мәнерлеп,нақышына келтіре оқиды.

Топтастыру стратегиясы:

«Қасқыр мен қозы» «Қайырымды түлкі» «Ала қойлар»

«Үлес» «Қартайған арыстын»

«Өгіз бен бақа» «Ат пен есек» «Қайыршы мен Қыдыр»

«Екі шыбын» өлеңі арқылы не айтпақ болды?
Автор оқушыларына нені ескертеді?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Мысалдар

Сабақтың мақсаты:

а) Мысал өлеңдердің адамға сабақ болатын тағлымдық шығарма екенін түсіндіру;

ә) оқушылардың сөйлеу тілін жетілдіре отырып,шешендік өнерге баулу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: Аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, баяндау т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, суреттер т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Мысалда аңдар,құстар,хайуанаттар,өсімдіктер,іс-әрекеті мінезі арқылы адам бойындағы мінді кемшілікті тұспалдап,әжуа-күлкі етеді. Мысалдар өлеңмен де,қарасөзбен де жазылады. Осындай шағын көлемді,оқиғалы,адамға сабақ болатын тағлымдық шығарманы мысал дейді. Мысалдар еңбексүйгіштік,әділдік, адалдық, қарапайымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап,уағыздайды,жағымсыз қылықтарды мысқыл түрінде күлкі ете отырып, одан сақтандырады.

Мысалдарда жануарлар мен жәндіктер адам істейтін әрекеттерді жасайды. Бұлай көрсетуді аллегория дейді.

Қазақ әдебиетінде мысал жанры ұлы Абайдан басталады. Ахмет Байтұрсынұлы,Сәбит Дөнентаев секілді ақындар Абай дәстүрін ілгері оздырды. Бұлар орыстың ұлы мысалшысы И. А. Крыловтың туындыларына қазақтың шапанын жауып, қалпағын кигізді. Сондықтан Абай мен Ахмет мысалдары аудармадан гөрі қазақтың өз топырағында жаратылған шығарма кейпінде көрінеді.

Кітаппен жұмыс: А.Байтұрсынов және Абай Құнанбайұлының мысал өлеңдерін мәнерлеп оқиды.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Мысал дегеніміз не?
Кімдердің мысал өлеңдерін білесіңдер?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін, ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Жоспар--өте күрделі жұмыс. Ол бүкіл шығарма жазуға тиісті тақырыпты,туындыны,оның идеясын ,құрылысын және мазмұнын толық қамтитындай етіп жасалуы тиіс.Оқушы шығармасының талапқа сай жазылуы оның жоспарының дұрыс жасалуына да байланысты. Сондықтан ең алдымен жоспарды дұрыс,жүйелі жасауға үйретіледі.

Шығармаға жоспарды дұрыс жасау оқушының сол тақырыпты,мәселе мен туындының мазмұны мен идеясын қаншалықты түсінгеніне байланысты.Сондықтан шығарма жаздырардан бұрын сол тақырып мәселесін немесе еңбектің мазмұнын қаншалықты білетінін ,оған керекті жағдайларды анықтап алу керек.Содан кейін шығарма жоспарының мәні мен мазмұнының және қандай түрлері болатыны түсіндіріледі.

Қорытынды бөлім –оқушы шығармасының түйінді өзегі. Мұнда оқушы сөз етіп отырған тақырыптан алған әсерін,тілек мақсатын жазушы я шығарма ,тақырып я мәселе туралы пікірін білдіреді.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау

Сабақтың мақсаты:

а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: қайталау

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, сызба-нұсқаулар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Мысал дегеніміз не?

2. Кімдердің мысал өлеңдерін білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Балалар, біз қазақ әдебиетін нешеге бөлеміз?Мына сызбаға қарап ойларыңды жеткізіңдер.

Қазақ әдебиеті

Ауыз әдебиеті

Жазба әдебиеті

Әлем әдебиеті

Әдебиет теориясы бойынша жұмыс жүргізу:

Кез-келген шығармаларды оқып,оны композициялық құрылысына қарай талдап,ондағы метафора,эпитет,теңеулерді табады.

Шығармашылық тапсырма: Өткен тақырыптардан өздеріңе ұнаған тақырып бойынша ойтолғау жазыңдар. Неге ұнады?

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын

Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Жазба әдебиетінің ауыз әдебиетінен қандай айырмашылығы ба?
Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?
Әлем әдебиеті дегеніміз не?

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма :

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

(1893-1920)

Сабақтың мақсаты:

а) С.Торайғыровтың өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Cұлтанмахмұт 1893 жылы 28 қазан күні Көкшетау облысының Қызылту ауданында дүниеге келеді. Балалық,жастық шағы Баянауылда өтеді. Арғы атасы Торайғыр би болған, шешендігімен әділдігімен ел арасында аты аңызға айналған. Өз заманының ірі тұлғасы болған. Мұқан,Тортай деген молдалардын сауатын ашады.

Ақын 27 жасында 1920 жылы 21 мамырда ауыр науқастан қаза табады.

Тірек сызбамен жұмыс:

өлеңдері

поэмалары

прозасы

«Шығамын тірі болсам адам болып», «Шәкірт ойы»

«Анау-мынау», «Жарлау», «Бір адамға», «Бұлар кім?» т.б

«Адасқан өмір»,

«Кедей»,

«Айтыс»,

«Қайғы»,

«Қамар сұлу»,

«Кім жазықты?»

«Ауырмай есімнен жаңылғаным»

С.Торайғыровтың шығармаларына назар салып зерттеген жазушы Ж.Аймауытов, ғалымдар Б.Кенжебаев,Ғ.Ахмедов А.Еспенбетов т.б

1.С.Торайғыровтың қандай поэмаларын білесіңдер?

2. Ақынның қандай өлеңдерімен таныс едік?

3. Сұлтанмахмұттың ұстаздары кімдер?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

«Бір адамға». “Шәкірт ойы” өлеңі.

Сабақтың мақсаты:

а) С.Торайғыровтың өмірі мен шығармашылығы туралы айта отырып,өлеңнің мән-мазмұнын түсіндіру;

ә) оқушыларды адамгершілікке, қайырымды болуға,қоғамдық-саяси дүниетанымын дамыту;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, газет-жұрнал т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ой шақыру. Тақтаға тақырыпты жазу.

С.Торайғыров кім? Қандай өлеңдерін білеміз?

Ой өрбіту. Сыныпты үш топқа бөлеміз: баяндаушылар,зерттеушілер, сарапшылар.

«Баяндаушылар» ақынның өмірбаяны жөнінде қысқаша мағлұмат береді.

Ой қозғау. «Бір адамға» өлеңін оқып беру. Осы өлеңнің шығу тарихы және ақынның басқа да өлеңдері жөнінде зерттеу тобы не дайындап келгенін тыңдау.

Сұрақ. Шорманның Садуақасы шен-шекпенді кімнен не үшін алды? Қалай жинады? Әлеуметтік теңсіздікті ашу.

Ой дамыту.

Мәтін бойынша жұмыс.

Осы өлеңде оқиға бар ма, әлде ақынның көңіл-күйі сезімі бар ма?
Неше адам қатысып отыр? Мұнда шал сөзі бар, ол қын атынан баяндалады. Сосын ақынның ішкі ойы,монологы берілген.
Ирония дегенді түсіндіру. Бір қарағанда мақтау сияқты көрінгенмен ,астарында зілді кекесін,мысқыл,әжуа жататын астарлы ойды ирония дейміз.

Мәтіннен иронияны тауып оқыту. Екі-үш шумақ.

Ащы мысқылмен,зілді кекесінмен ашық түрде күлкі ете суреттеуді сатира дейміз. Соңғы үш шумағы. Сатиралық ойды табу.

Оқушылардың баяндағанын қорытындылау үшін синхрондық таблица қолдануға болады.

1893 жыл Көкшетау облысы әкесі Шоқпыт (Әбубәкір)

1908 жыл Баянауыл Әбдрахман медресесі.

1911 жыл Баянауыл Нұрғали мұғалім.

Ой шарықтату. Өлең ұйқасын,тармақтарын талдау (5 шумақты)

а әр тармақта үш шумақ

а қара өлең 11 буын

б ұйқас 11 буын

а 11 буын

11 буын

Білімді бекіту: Сөздік жұмысы. Ой қозғау

Оқа-әшекейлі зат.

Бұлды түйме-бағалы ілгек

Шекпен-түйенің жүнінен жасалған сырт киім

Нақақ-адал,бейкүнә

1. 1 шумақты үш қайталап жаттау.

2. Өлеңді бөліп мәнерлеп оқытып шығу.

3. Деңгейлік тапсырма.

І деңгей. 4-шумақты қара сөзге айналдырып жазу.

ІІ деңгей. Осындай ирониялық сарында жазылған А.Байтұрсынұлының қандай шығармасы бар? Мазмұнын естеріне түсіруі.

І деңгей. Өлең мазмұнын айт.

ІІ деңгей. Осы өлең арқылы Шорманның Садуақасына мін,ездеме бер.

ІІ деңгей. Осы өлең идеясымен мәндес мақал-мәтел айт.

ІІ деңгей. Өзің біреуді әжуалап өлең шығарып көр.

Ой қорыту.

Insert стратегиясы бойынша жұмыс.

V	+	?
Білемін	Білдім(мен үшін жаңа ақпарат)	Білгім келеді

Панасы жоқ таудан без.

Пайдасы жоқ байдан без.

Итті күшігім-күшігім десең,аузыңды жалайды.

Өзін-өзі мақтаған өліммен тең.

Жеп тоймаған жалағанмен тоймайды.

Басы ауырмағанның құдайда несі бар.

Басы ауырғанның қасында балтырың сыздамасын.

Алма ағашынан алысқа түспейді.

Қарны ашып көрмеген ас қадірін білмейді.

Аш бала тоқ баламен ойнамайды.

Тоқ бала аш болам деп ойламайды.

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: С.Торайғыров

«Шәкірт ойы»

Сабақтың мақсаты:

а) «Шәкірт ойы» өлеңін оқытып, мағынасан ашу,талдату;

ә) өзіндік ой,пікір айта білуге жетелеу,шығармашылық қабілеттерін дамыту;

б) өлең арқылы оқу білімге үндеу,отансүйгіштікке,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: шығармашылық сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу,топтастыру т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, электронды оқулық т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,астрономия

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген Сұлтанмахмұттың «Бір адамға» өлеңін жатқа сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сергіту сәті. Оқушылар орындарынан тұрады. Мұғалім айтқан қимылдарын оқушылар бейнелейді.

Тегіс жолда келеміз деп елестетіңіздер.
Енді сазды,балшықты жерде келесіздер.
Өзенде жүзіп келесіздер.
Енді қолдарыңызға дүрбілеріңізді алып қараңыздар.(Осы сәтте экранға Қазақстан бейнелеген карта шығады).
Не көрдіңіздер?

-Қазақ елін.

-Баянауыл аймағын.

-Сұлтанмахмұт Торайғыровты.

Тапсырма. Ақынға арнау

Өлең тармақтарының соңғы сөздері берілген. Сол сөздерді байланыстырып өлең жазу.

арнаған

бар адам.

.................

тараған.

Бүгінгі танысатынымыз С.Торайғыровтың келесі шығармасы –«Шәкірт ойы»

Өлеңді мәнерлеп оқу.
«Миға шабуыл» әдісі арқылы талдау.

Шәкірт нені армандайды?

Елдің жүрегі неге мұздаған?

Ол неге жұлдыз емес Күн болғысы келеді?

Астрономиялық тұрғыдан жұлдыз бен Күн туралы ғылыми түрде түсінік береді. (электронды оқулық)
Топтастыру.

Ілім-білімге құштар

Қараңғылықтан құтқаратын

Күн болуды армандайды

ШӘКІРТ

Еліне адал қызмет еткісі келеді.

Надандықпен күреседі

«Менің ойым», ой түйін жасау.

6.Венн диаграммасы арқылы ортақ қасиетін табу

Шәкірт ойы

Өз халқын сүйеді.

Еліне адал қызмет еткісі келеді.

Менің ойым

7.Өлең құрылысына талдау

Қараңғы қазақ //көгіне// а

Өрмелеп шығып //күн болам!// б

Қараңғылықтың// кегіне// а

Күн болмағанда,//кім болам?// б

Мұздаған //елдің жүрегін // в

Жылытуға //мен кірермін!// в

3 шумақ, 6 тармақ , 2 бунақ , 8 буынды кезектес,шалыс ұйқас.

Бекіту

«Менің арманым», пікірлесу.

Үйге тапсырма: 1. Сұлтанмахмұттың «Шәкірт ойы» өлеңін жаттау

2.Өлең құрылысына талдау

3. «Орны отайып көгерді,Ақын арманын ел көрді» тақырыбында шығарма жазу.

Қорытынды.

Жүсіп Баласағұнның «Біле бер, қанша білсең тағы тіле, Жетерсің мұратыңа біле-біле» деген сөзін әрқашан естеріңізге сақтап,білмекке құмар болыңыздар. Бүгінгі сабақтан түйген ойларыңыз болашақ өмірлеріңізден көрініс тауып,Күн нұрындай баршаға шуақ сеуіп жарқырап жүріңіздер.

Сабақтың тақырыбы: Ж.Аймауытұлы

«Әнші» әңгімесі.

Сабақтың мақсаты:

а) Ж.Аймауытовтың өмірбаянын шығармасына негіздей отырып талдау арқылы оның қайталанбас суреткер екенін таныту;

ә) өнерді сүю,өнерге құштарлық тәрізді өнер адамдарына деген көзқарасты қалыптастыру;

б) қаламгердің суреткер ретіндегі мүмкіншілігін таныту,идеялық-эстетикалық мәнін ашу,логикалық ойларын дамыту;

Сабақтың түрі: жаңа білім-білік ,дағды қалыптастыру

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу,сатылай талдау т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Түсіндіру жоспары

Ж.Аймауытұлы өмірі,шығармашылық мұрасына қысқаша шолу.
«Әнші»әңгімесі 3. Әншімен алғаш таныстық 4. Ән құдіреті

5. Наурыздағы сауық той 6. Аруақты әнші 7. Әмірханның үйінде

8. Әншінің жүдеу тұрмысы 9. Ән салу-үлкен өнер 10. Әнші де жылайды екен.

Шығарманы сатылай кешенді талдау арқылы өтілген тақырыпты пысықтап бекіту. «Әнші» әңгімесі

1. Авторы: Ж.Аймауытұлы

2. Тақырыбы: әншілік өнер.

3. Әдеби жанры: проза (әңгіме)

4. Шығарманың негізгі идеясы: өнерді жоғары бағалауға,әншілік шеберлікті тереңұғынып қадірлей білуге,өнердің қоғамдық үндеу.

5. Шығарманың композициялық құрылысы

а) Оқиғаның басталуы: Әншімен алғаш таныстық.

ә) Оқиғаның байланысы: Ән құдіреті.

б) Оқиғаның дамуы: Наурыздағы сауық той.

в) Оқиғаның шиеленісуі: Ақтамақ хикаясы

г) Оқиғаның шарықтау шегі: Өлімді жеңген өнер құдіреті

ғ) Оқиғаның шешімі: Әнші де жылайды екен

6. Шығармадағы кейіпкерлер бейнесі

7. Әдеби теориялық ұғымдар.

А) Эпитет: ми дала, меңіреу шөл,күміс көлдер т.б

ә) Теңеу: үйректей,қаздай қалқып т.б

б) Метафора: бұлбұлмын,тұлпармын.

Білімді бекіту: Шығармадағы әрбір оқиға,штрих-детальді жазушы өзінің эстетикалық мұрат-мақсаттарын бейнелеу үшін ұтымды ала алғандығын байқата отырып,шәкірттерге жазушының суреткер ретіндегі мүмкіншілігін таныту.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Ж.Аймауытұлы

«Ақтамақ хикаясы»

Сабақтың мақсаты:

а) Мәтіннің мазмұнын меңгерту арқылы әншінің мәрттігі мен адамгершілігін,адалдығын ұғындыру;

ә) жазушы тілінің көркемдігіне тінті ете отырып,Ақтамақ хикаясы тақырыбында ой толғату,тілін ұштау;

б) өнер құдіретін сезінуге тәрбиелей отырып,ұлттық құндылығымыз бен намысымызды қорғай білуге баулу;

Сабақтың түрі: жаңа материалды өздігінен игеру

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,сатылай талдау,өзара талқылау т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. Ж.Аймауытұлының қандай шығармасын білесіңдер?

2. «Әнші» әңгімесінде қаланың кедей жатақтарының кәсібі мен тұрмысы қалай суреттеледі.?

3. Әншінің салған әні мен тыңдаушылардың алған әсері, сезім-күйлері қалай беріледі?

4. Әншінің автор баяндайтын тағы қандай мінез-қылығы бар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Түсіндіру жоспары

1. Әншінің қарапайымдылығы 2. Әншінің орындаушылық шеберлігі

3. Әншінің өнерге сүйіспеншілігі 4. Әншінің адамға үйірсектігі

5. Азаматтық тұлғасы 6. Ән салу шеберлігі 7. Махаббатқа адалдығы

Әмірханның мінездемелік сипатына сатылай кешенді талдау арқылы өтілген тақырыпты пысықтап бекіту.

Әмірханның мінездемелік сипаты

Қарапайымдылығы: Әмірхан қол ұстасып,сыпайы амандасып отырды.
Әншінің орындаушылық шеберлігі: Ұшатын құстай қымтанып,қомданып алды.
Өнерге сүйіспеншілігі: Ән салса өз-өзін ұмытады,даусы көмейінен шықпайды,жүрегінен шығады. ... рахаттанып гүл-гүл жайнайды.
Адамға үйірсектігі:Әмірхан кісіге тез үйір болатын,жолдасқа жанын қиятын жігіт.
Азаматтық тұлғасы: Өзінің бірдемесін сұрасаң бере салады.Кісіні алдауды білмейді.
Махаббатқа адалдығы
Мәтіндегі түсінігі қиын сөздер:

Жетішатыр-Семей қаласының ескі атауы

Орамал тастау-ұлттық ойын

Жанторсық-қымыз құятын ыдыс

Таң асып тұрған-бабына келген

Жөпшеңді-анау-мынау жай.

Білімді бекіту: Әміре Қашаубаев -ән асқары, қазақ өнерінің жарық жұлдызы,ұлттық мақтанышымыз.

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев

(1846-1945)

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларға жүз жасаған алып ақын Жамбалдың өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Ж.Аймауытұлының қандай шығармасын білесіңдер?

2. «Әнші» әңгімесінде қаланың кедей жатақтарының кәсібі мен тұрмысы қалай суреттеледі.?

3. Әншінің салған әні мен тыңдаушылардың алған әсері, сезім-күйлері қалай беріледі?

4. Әншінің автор баяндайтын тағы қандай мінез-қылығы бар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

өлең сөздің даңғылы

Жамбыл Жабаев Шу өзенінің бойында дүниеге келген.Ауыл молдасының діни оқуында сауат ашқан Жамбыл молданың ұрып-соғуына көнбей,оқуды тастап кетеді. Жастайынан ән мен өнерге құмар ақын естіген өлеңдерін жаттап,өзі де жанынан, өлең шығарады

Суырып салма

Дара жүйрік

өнерлі

Айтыс ақын

Ауыз әдебиетін жалғастырушы

Жамбылдың ұстазы кім?
Қандай дастанын білесіңдер?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев

«Аттандыру» өлеңі.

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларға жүз жасаған алып ақын Жамбалдың шығармашылығынан мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: арлас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Жамбылдың ұстазы кім?

2. Қандай дастанын білесіңдер?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Жамбыл Жабаевтың шығармаларынан мәлімет бере отырып, «Аттандыру» өлеңінің тақырыбы мен идеясын ашу. Алғадай деген ұлын Ұлы Отан соғысына аттандырғанда айтқан бата іспеттес өлеңі.

Өлеңді мәнерлеп оқып беремін.

Топпен жұмыс: Бата туралы және оның қазіргі жағдайда қалай орындалып жүргені жайында ойларын ортаға салып,әңгіме жүргізеді.

Кітаппен жұмыс: Өлеңді мәнерлеп оқып, құрылысына қарай талдайды.

5 3

Атаңнан бата// ал,балам,

Арғымақ атқа// мін,балам!

Ақ сақалым// желбіреп,

Артыңнан қарап //мен қалам;

1 шумақ , 4. тармақ , 8 бунақ , 8 буынды

Жамбыл кімдермен айтысқан?
Есімін неге Жамбыл деп қойған?
Қандай атақты ақынды жеңді?

Үйге тапсырма:

Сабақтың тақырыбы: Жамбыл Жабаев

«Алғадай туралы ой», “Атаның әлдиі”

Сабақтың мақсаты:

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: арлас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Жамбыл кімдермен айтысқан?

2.Есімін неге Жамбыл деп қойған?

3.Қандай атақты ақынды жеңді?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Жамбыл Жабаевтың шығармаларынан мәлімет бере отырып, «Алғадай туралы әрбір ой» өлеңінің тақырыбы мен идеясын ашу. Алғадай деген ұлы Ұлы Отан соғысына барып қаза болғаннан кейін шығарған жоқтау өлеңі..

Өлеңді мәнерлеп оқып беремін.

Шығармашылық жұмыс: Тұрмыс-салт жырының түрлерін соның ішінде жоқтау туралы айтады.

Кітаппен жұмыс: Өлеңді мәнерлеп оқиды

. Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

Өлеңнің І-ІІ бөлімдерінің мазмұнынан баласын жоғалтқан әкенің қайғысын қалай байқауға болады?
ІІІ бөлімде әке өзіне қалай тоқтау айтады?

Үйге тапсырма: Ж.Жабаевтың «Алғадай туралы әрбір ой» өлеңін жаттап келу.

Сабақтың тақырыбы: Сәкен Сейфуллин

(1894-1938)

Сабақтың мақсаты:

а) С.Сейфуллиннің өмір жолын,шығармашылығын, қоғам қайраткері екенін таныту;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары, портреті,шығармалар жинағы т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

С.Сейфуллин Ақмола облысы,Нілді болысында туған. Ауыл молдасынан арбша хат таныған Сәкенді ата-анасы Нілдідегі орысша оқуға береді. Бұнда екі жыл оқыған Сәкен 1908-1913 жылдары Ақмолада Прихордская школады, қалалық училищеде білім алады.

Тірек сызба арқылы шығармаларымен таныстырамын.

Сәкен Сейфуллин

поэмалары

өлеңдері

пьесалары

повестері

романы

новелла

«Өткен күндер»

«Асау тұлпар»

«Тұлпарым»

«Сыр сандақ»

«Көкшетау»

«Аққудың айырылысуы»

« Қызыл ат»

«Альбатрос»

«Бақыт жолында»

«Қызыл сұңқарлар»

«Жемістер»

«Айша»

«Жер қазғандар»

«Бандыны қуған Хамит»

«Тар жол тайғақ кешу»

Кітаппен жұмыс: Сәкенің өлеңдерін мәнерлеп оқиды

Сәкен неге жазықсыз жалаға ұшырады?
Үш бәйтерекке тағы кімдерді жатқызамыз?
Қандай газетте еңбек етті?

Үйге тапсырма: С.Сейфуллиннің өмірбаянын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Сәкен Сейфуллиннің

«Сыр сандық» өлеңі

Сабақтың мақсаты:

а) С.Сейфуллиннің өмір жолын,шығармашылығын, қоғам қайраткері екенін таныту, «Сыр сандық» өлеңінің мазмұнын меңгерте отырып,идеялық көркемдік ерекшелігін таныту;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары, портреті,шығармалар жинағы т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

-Оқушылар,біз бүгін Сәкен Сейфуллиннің «Сыр сандық» өлеңін оқимыз.

Сәкеннің өмірінен мәлімет беремін

Топтастыру стратегиясы:

Ақын жазушы

Сәкен Сейфуллин

Ұстаз драмашы

Зерттеуші қоғам қайраткері

Оқушылар пікірін толықтырып отырамын.

«Сыр сандық» өлеңін мәнерлеп оқу. Сынып оқушылары алты топқа бөлінеді. Әр топ өлеңді композициялық ,сюжеттік құрылымына сәйкес оқып,мазмұндайды. Топ мүшелері толықтырады. (Өлеңді топтың оқу жүйесі: 1-2,3-4, 5-7, 8-11, 12-19, 20-21 шумақтары)

1-топтың жауабы Жалған достар қолыңда жемің болса,сені шырқ айналып,қасыңнан кетпейді. Ал қолыңнан билік кетсе, жемің таусылса,ол жалт береді. Ол дос емес,жалған дос.

2-топтың жауабы. Нағыз достар сырын ақтарып,бірін-бірі ұғынып,сыр түйінін берік сақтайды. Ондай достардың жан сарайы,жүрегі-берік қойма. Оны ақтаруға кез-келгеннің қолы жете бермейді. Тек достың досы ғана ақтара алады.

3-топтың жауабы. Сәкен де сағына сырласатын нағыз дос іздейді. Шын досының ішкі сырын мысал етіп жырлайтынын ескертеді.

4-топтың жауабы. Ақын досының ішкі сырын Сарыарқаның биік шыңдарына ,оның қалың нулы орманы,мұз бұлақтары мен табиғи байлығына теңейді. Меніңше, бұл суреттеме-досының жан дүниесі.

5-топтың жауабы. –Сол тауда биік шың бар,шың басында қойма бар,онда қымбат жасау бар; сол асыл бұйым,ғажап перне,сен оның кілтін тауып аш та,сым пернені басып қара; дұрыс бассаң ғана сырын ақтара аласың. Ақынның суреттеген қоймасы-досының жан дүниесі,жүрегі .

6-топтың жауабы. –Адамның жүрегі-алтын қойма,оның жайын сезе білетіндер ғана кілтін тауып аша алады. Ол-шынайы досың, жаныңның ұғатын жан.

Өлең 21 шумақтан,7-8 буынды шалыс ұйқаспен жазылған.

Сарыарқаның бір тауы бар,

Бір тауы бар сымбатты.

Сол таудан сен сыр тауып ал,

Сыр тауып ал,қымбаттым! –деп,Сәкен өмір қызығы –достықта,достастықта. Туған топырағыңда досың көп болсын! –деп тілеген екуен. Менің де тілегім-сендерге осы достық,-деп сабақты қорытындылаймын.

«Ой талқы сұрақтары» атты плакатты тақтаға ілемін.

1Достық дегенді қалай түсінесің?

2. Жақсы досты қалай табу керек?

3. Досыңның білместігін кешіруге бола ма?

4. Досыңның кім екенін ата-анаң білу ге тиіс пе?

5. Досыңның қандай болғанын қалайсың?

Үйге тапсырма: С.Сейфуллиннің «Сыр сандық» өлеңінен үзінді жаттап келу.

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: С.Сейфуллин

«Қамаудан»

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларға жүз жасаған алып ақын Сәкеннің шығармашылығынан мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: арлас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген С.Сейфуллинің «Сыр сандық» өлеңін жатқа сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1Достық дегенді қалай түсінесің?

2. Жақсы досты қалай табу керек?

3. Досыңның білместігін кешіруге бола ма?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

С.Сейфуллиннің алғашқы өлеңдер жинағы 1914 жылы, 20 жасында Қазанда басылады. Жинақтағы өлеңдер ағартушылық бағытта, сыншыл реализммен жазылған.

Сәкен 1918-1919 жылдары Колчак түрмесінде,Аненковтің азап вагонында,Омбының тұтқындар лагерінде азап шегеді. 1919 жылы наурыз айында тұтқындар лагерінен қашып шығып біраз қызметтер атқарады.

1938 жылы сталиндік жазалауға ұшырайды. Міне , осындай қиыншылықта түрмеде отырып «Қамаудан» өлеңін шығарады. Өлеңді мәнерлеп оқып беріп,ақынның айтпақ болған ойын түсіндіремін.

Дәптермен жұмыс: Өлеңдегі тың,бейнелі,айшықты сөздерді тауып дәптерлеріне жазады..

Кітаппен жұмыс: Өлеңді мәнерлеп оқып, құрылысына қарай талдайды.

Тұтқын табиғатпен қалай сырласады?
Тұтқын бостандықты неге теңейді?
Оның көңілі кімге асығып, кіммен іштей сырласып отыр?

Үйге тапсырма: С.Сейфуллиннің «Қамаудан» өлеңін жаттап келу.

Сабақтың тақырыбы: І. Жансүгіров

(1894-1938)

Сабақтың мақсаты:

а) І. Жансүгіров қызметі, өмірі, шығармаларының тақырыбы мен негізгі ойы туралы өз беттерімен және топпен білім алуға үйрету;

ә) оқушылардың сөздік қорын, шығармашылық қабілеттерін ,ой-өрістерін дамыту;

б) Ілияс шығармаларын талдау арқылы эстетикалық тәрбие қалыптастыру,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа материалды меңгеру

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген С.Сейфуллинің «Қамаудан» өлеңін жатқа сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Тұтқын табиғатпен қалай сырласады?
Тұтқын бостандықты неге теңейді?
Оның көңілі кімге асығып, кіммен іштей сырласып отыр?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

І. Жансүгіров 1894 жылы Талдықорғанның Ақсу ауданында туған. Анасынан ерте қалған Ілиясқа ескіше хат танитын ,көзі ашық,көкірегі ояу әкесі Жансүгір ескі әңгіме,аңыз ертегі,жырларды жасынан құлағына құйып өсіреді. Біраз уақыт Қарағаш деген жерде Мамановтардың ашқан жаңа үлгідегі мектепте оқиды.

«Сандар сыр шертеді» кестесі бойынша Ілияс өмірі мен қызметіне шолу жасау.

1894 1905-1911 1912

1938 1915

1934-1936 1925-1928 1920-1921

Кітаппен жұмыс: Кітаптан өлеңдерін мәнерлеп оқып, құрылысына қарай талдайды.

Үйге тапсырма: І.Жансүгіровтың өмірбаянын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: І. Жансүгіров

«Жетісу суреттері»

Сабақтың мақсаты:

а) І. Жансүгіровтің ақындық шеберлігін таныту,жер жаннаты Жетісудың көркем табиғаты туралы әңгімелесу;

ә) оқушылардың сөздік қорын, шығармашылық қабілеттерін ,ой-өрістерін дамыту;

б) Ілияс шығармаларын талдау арқылы эстетикалық тәрбие қалыптастыру,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: лекция сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті ,пейзаждық сурет т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген І.Жансүгіровтің өмірбаянын сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

І.Жансүгіровтың «Жетісу суреттері» өлеңі пейзаждық лирика жанрына жатады. Өлең 1925 жылы жазылған. «Жетісу суреттері» 5 тараудан тұрады.

1. Жалпы сын 2. Тау суреті 3. Жетісуда су суреті

4. Жетісу жәндігі 5. Жер түгі

Өлеңді мәнерлеп оқу

Өлеңде туған жері мен елінің тау-тасын,өзен –көлін беріле сүйген ақынның өзін қоршаған ортадан нәр алған шабытты шалқар сезімі беріледі. Ақын табиғат көрінісін айшықты бояулармен кестелейді.

Енді оқушылар назарымызды мына бейне сөзге аударайық.

Жетісу-жер жаннаты. Қазақстанның ең сұлу өңірі төрт түлікке құт болған,тарихы мол,қазыналы өңір.

Кітаппен жұмыс: 3оқушы өлеңді мәнерлеп оқиды.

Өзіндік жұмыс: (Өлеңнен эпитет,теңеу, метофораларды табу)

Эпитеттер: меңіреу құз, ну тоғай, қоғалы көл, қоңыр құм, әсем жер, ақ бура, қоңыр самал, меруерт астау, ерке су, сары бала , қалың құм, қара қазан.

Теңеулер: көшкен керуендей, бурадай, айдағардай, шалдуар шалдай

Метафора: кеудең –асқар, аяғың-көл, Ыстықкөл-жер айнасы.

Пәнаралық байланыс: әсем жер (сын есім-з.е).

Меңіреу құз (сын есім-з.е)

1.Ілияс қандай ақын?

2. «Жетісу суреттері» неше тараудан тұрады?

3. Өлең қандай лирикаға жатады?

Үйге тапсырма: І.Жансүгіровтің «Жетісу суреттері» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: І. Жансүгіров

«Бөбек бөлеу», «Ағынды менің Ақсуым»

Сабақтың мақсаты:

а) І. Жансүгіровтің ақындық шеберлігін таныту,жер жаннаты Жетісудың көркем табиғаты туралы әңгімелесу;

ә) оқушылардың сөздік қорын, шығармашылық қабілеттерін ,ой-өрістерін дамыту;

б) Ілияс шығармаларын талдау арқылы эстетикалық тәрбие қалыптастыру,еңбексүйгіштікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген І.Жансүгіровтің «Әнші» өлеңін мәнерлеп оқиды.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ілияс қандай ақын?

2. «Әнші» неше тараудан тұрады?

3. Өлең қандай лирикаға жатады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

І.Жансүгіровтың «Бөбек бөлеу» өлеңі халық арасында көп жырланатын бесік жырларының бірі. Өлеңді мәнерлеп оқып беріп, оның тақырыбы мен идеясын ашу. Әрбір ана сәбиін ертерек есейіп ,үлкен азамат болуын тілейді.

Кітаппен жұмыс: оқушылар өлеңді мәнерлеп оқиды.

Өзіндік жұмыс: Өздерің « Бесік жырын» құрастырып (шығарып) көріңдер.

Венн диаграммасы: «Бөбек бөлеу» өлеңін Жамбылдың «Атаның әлдиі» өлеңімен салыстырыңдар

І.Жансүгіров «Бөбек бөлеу» Ж.Жабаев «Атаның әлдиі»

айырмашылығы	ұқсастығы	айырмашылығы

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген

сұрақтарына жауап беремін.

1. Сәбиін бесікке бөлеген ана баласының қандай болып өсуін тілейді?

2. Халық арасында көп жырланатын бесік жырларының тағы қандай түрлерін білесіңдер?

3.Олар қандай сөздерден басталып,қайталанып отырады?

Үйге тапсырма: І.Жансүгіровтің «Бөбек бөлеу» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: М.Жұмабаев

«Сүйемін»

Сабақтың мақсаты:

а) М.Жұмавбаевтың ақындық ерекшелігіне тоқталу;

ә) Мағжан өмірі мен «Сүйемін» өлеңінің байланысын ашу;

б) Мағжан туралы деректерді кеңірек түсініп,ұғынуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дамыта оқыту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген І.Жансүгіровтің «Бөбек бөлеу» өлеңін мәнерлеп оқиды.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Сәбиін бесікке бөлеген ана баласының қандай болып өсуін тілейді?

2. Халық арасында көп жырланатын бесік жырларының тағы қандай түрлерін білесіңдер?

3.Олар қандай сөздерден басталып,қайталанып отырады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Мағжанның қандай шығармаларын білесіңдер?

Мағжанға айып тағылғанда қандай айып тағылған еді?

Мағжан Жұмабаев (1893-1938)

1.Ақын 2. Зерттеуші 3. Аудармашы

өлеңдері

поэмасы

«Өмір», «Анама», «Сырым»

«Батыр Баян»

«Тоқсанның тобы»

«Педагогика»

«Бернияз Күлеев»

«Ақбозат»

«Большевик баласы»

А)

Қарт анасын

Жарын

Алаш елін

Сарыарқа жерін

Ә) Өлең құрылысына талдау.

Күлдей күңгірт шашы бар, а

Тоқсан бесте жасы бар, а

Көз дегенің сұп-сұр көр, ә

Тасбиқ санап бүгіліп, б

Жерге қарап үңіліп, б

Көрсе ауыр күрсінер, а

Менің бір қарт анам бар, а

Неге екенін білмеймін, в

Сол анамды сүйемін. в

(1 шумақ , 9 тармақ, , 7 буын аралас ұйқас)

Б) Өлең мазмұны

І қатар. Ана,өмірдің алтын кіліті сенде ғана

ІІ қатар. Жар-ердің тірегі.

ІІІ қатар. Туған елін сүйе алмаған,

Сүйе ала ма туған жерін.

Деңгейлік тапсырмалар

Сөздер	Мақал-мәтел
Ата-ана	Жанұя- шағын мемлекет. Әке көрген оқ жонар. Ата-ананың ақылы-қакзулы қара жолмен тең.
Жар	Ерге жаққан әйел елге де жағады. Әйел-үйдің көркі. Жақсы әйел-ырыс. Алған жарың жақсы болса,айтың-тойың не керек.Жақсы әйел жолдасың,Жоқтан құрап тойғызар.
Туған ел
Туған жер

ІІ

теңеу

Эпитет

Күлдей

Жыландай

Құрандай

Күңгірт

Сұп-сұр көр

Жабайы жар

Ұйқы басқан қабағы

ІІІ.Шығармашылық (әңгіме,өлең, сурет салу)

Топтастыру жүйесі:

Жанұя құрметтеу ата-ананы жақсы көру достарды сыйлау

Махаббат

Ұстазға деген сүйіспеншілік жерін елін

«Махаббат» деген ұлы ұғымды ауызға алғанда біздің бойымызда қандай адамдық қасиеттер қалыптасады деп ойлайсыңдар?
Біз осындай адамгершілік ұлы қасиеттерімізді кімге және нелерге арнауымыз керек?

Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: М.Жұмабаев

«Толқын»

Сабақтың мақсаты:

а) М.Жұмавбаевтың ақындық ерекшелігіне тоқталу;

ә) Мағжан өмірі мен «Сүйемін» өлеңінің байланысын ашу;

б) Мағжан туралы деректерді кеңірек түсініп,ұғынуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дамыта оқыту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: шығармалар жинағы, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген М.Жұмабаевтың «Сүйемін» өлеңін мәнерлеп оқиды.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

«Махаббат» деген ұлы ұғымды ауызға алғанда біздің бойымызда қандай адамдық қасиеттер қалыптасады деп ойлайсыңдар?
Біз осындай адамгершілік ұлы қасиеттерімізді кімге және нелерге арнауымыз керек?.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ақынның ішкі жан дүниесі оның әр түрлі табиғат құбылыстарын сезінуі,бейнелеп суреттеуі арқылы танылатын өлеңінің бірі «Толқын «өлеңі

Өлеңді мәнерлеп оқып беремін.

Кітаппен жұмыс: оқушылар өлеңді мәнерлеп оқиды.

Шығармашылық жұмыс: Толқын көрінісіне суреттеме жазады және толқын көрінісіне сурет салады.

Пәнаралық байланыс: Өлеңнен бір-біріне қарама-қайшы сөздерді табады.

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген сұрақтарына жауап беремін.

1 Толқын көрінісін беруде ақын қандай сөздерге, дыбыстарға сүйенеді?

2. «Мағжан –дыбыстан сурет жасайды» деген пікірді осы өлең арқылы дәлелдей аласыңдар ма?

Үйге тапсырма: Мағжан Жұмабаевтың «Толқын» өлеңін мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: М.Әуезов

«Көксерек» әңгімесіндегі негізгі мәселе

Сабақтың мақсаты:

а) әңгіме мазмұны арқылы кейіпкерлер іс-әрекетіне,автор көзқарасына бойлау;

ә) оқушылардың тақырыпқа қызығушылығын ояту,мағынаны танып білуге ажыратуғы,ой толғауға іскерлік дағдысын қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту;

б) табиғатты қорғауға аялап баптап күтуге,адамгершілікке тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: сын тұрғысынан ойлау сабағы

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалар, үлестірмелі қағаздар, плакат т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген І.Жансүгіровтың «Бөбек бөлеу» өлеңін сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

-Балалар, өзіміз оқып жүрген сүйікті пәніміз әдебиеттің адам өмірі үшін қандай маңызы бар?

(Иә, әдебиет өміртану құралы.Көркем шығарма арқылы өмірді таныта отырып,адамды тәрбиелейді.).

Ой қозғау. Қай жазушының шығармасын алып қарасақ та табиғат назардан тыс қалған емес.Ендеше мына сөйлемге назар аударыңызшы.

Табиғат-күллі тіршілік атаулының құтты қоныс мекені, алтын ұя,талбесігі. Осы сөйлемді естігенде ойларыңа не келеді?

Ендеше табиғат дегеніміз не? Қалай түсінесіздер?

Қоршаған орта

Табиғат

Халық қазынасы

Ал табиғатқа шабуыл жасау,оның тылсым тыныштығын бұзу мәселесіне қалай қарайсыздар?

Олай болса, бүгінгі әңгімеміз кеше ғана оқып танысқан ,бәріміз көркем фильм арқылы да жақсы білетін Көксерек және оның иесі,олардың іс-әрекеті турасында өрбімек. Шығарманың оқиғалық желісі,яғни сюжеті Көксерек іс-әрекетіне байланысты өрбіп дамиды. Сондықтан біз алдымен осы әңгіменің композициялық құрылысына талдау жасап көрсек.

Оқиғаның басталуы—Қасқыр мекені.Бөлтіріктер тағдыры.
Байланысы-Көксеректің ұяластарымен табысуы.
Дамуы-Қарадыр еліндегі мазасыздық
Шарықтау шегі-Құрмаштың қазасы
Шешімі- Көксеректің жазасын тартуы.

( суреттері көрсетіліп,тұсына тақтаға ілінеді)

Міне, әңгіменің негізгі оқиғасы да есімізге түсті. Басты кейіпкерлер кімдер? (Иә,қасқырлар мен адамдар.)

Олай болса, біз қазір топ болып,екі топқа бөлініп жұмыс жүргіземіз.Әр топтың жетекшісі өз тобынан жауап берген оқушыларды белгілеп отырсын.

Топтастыру. Екі топқа «Адам», «Қасқыр» сөздері жазылған плакат беріледі.Осы сөздер бойынша ойыңызға келген сөздер мен сөз тіркестерін жаза бересіз.

Тірі ағза еңбектенеді сөйлейді жыртқыш ит-құс бөрі

Қасқыр

Адам

ойлайды оқиды қомағай табиғат перзенті

перзент қоректенеді. Дала тағысы дала санитары

Кубизм. Кубизм әдісі бойынша мына кубикті екі топқа кезекпе-кезек иіремін. Қай қырының сұрағы түссе соған жауап бересіз Дайынбыз ба?

1.Суретте. Көксеректің портретін суреттеңіз.

2. Салыстыр. Дала қасқыры мен кКөксеректі салыстырыңыз.

3. Зертте. Қасқыр туралы тағы қандай шығарма білесіз?

4.Қолдан. Көксерек туралы ел адамдары не дейді?

5. Дәлелде. Көксеректі жауыздыққа итермелеген де, Құрмашқа ауыз салдырған да қандай жағдай?

Талда. Көксеректің қатігездігін қай тұстарда байқадыңыз?

Толғаныс. Синку-эй әдісі бойынша «қасқыр», «аңшы» сөздеріне бес жолды өлең жазып көрейік.

1.Қасқыр 2. Жыртқыш,қомағай. 3. Ұлиды, шабуылдайды,жортуылдайды

4. Қасқыр-түз тағысы, перзенті. 5. Бөрі,көкжал.

1. Аңшы 2. Қырағы,сақ 3. Атады,көздейді, аулайды,

4. Аңшы қансонарда аңға шығады. 5. Мерген.

Шығармашылық жұмыс: Қасқырға байланысты мақал-мәтел айтады.

Қасқырды қанша асырасаң да, тоғайға қарап ұлуын қоймайды.
Қасқырдың аузы жесе де қан,жемесе де қан.
Ауыл иті болса да, бөрі келгенде бірігеді.
Иттің иесі болса, бөрінің тәңірісі бар

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын. Түсінбеген

сұрақтарына жауап беремін.

1.Ауыл адамдары Көксеректі неге жек көрді,жазалады?

2. Неге Көксерек адамдар ортасына үйреніп кете алмады?

3. Көксерек Құрмаштан гөрі ақ қасқырмен неге тез бауырласты?

Үйге тапсырма: М.Әуезовтің «Көксерек» әңгімесі бойынша «Бөлтірікті қанша асырасаң да тауға қарап ұлиды» тақырыбына шығарма жазу.

Сабақтың тақырыбы: Көксерек-табиғаттың тағы перзенті

Сабақтың мақсаты:

а) шығарманың мазмұнын талдай ртырып Көксеректің түз тағысы екенін мысалдар келтіру арқылы дәлелдету;

ә) оқушыларды адалдыққа,табиғатқа қамқор болуға,әр қадамын ойланып істеуге тәрбиелеу;

б) балаларды өз пікірін қорғай білуге үйрету,іздендіру арқылы ойлай білу дағдысын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: сот сабақ

Сабақтың әдісі: сұхбаттасу, айтыс,дәлелдеу т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалар, бүктеме,сот киімін,қасқыр «киімін» киген оқушылар

Пәнаралық байланыс: тарих,жануартану

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

1. «Көксерек» сөзі сендерге қалай таныс?

2. «Көксерек» кімнің шығармасы? Жазушы неліктен шығармасының тақырыбын «Көксерек» деп атады?

3. «Көксерек» әңгімесінің шығу тарихына тоқталу.

«Көксерек» әңгімесінің тақырыбы мен идеясын оқушылардың көмегімен анықтау.

Оқиғаның мазмұнына тоқталу.

1 Көксерек Қарадыр аулында.

2.Көксерек-түз тағысы

3. Жекпе жек.

«Көксерек» оқиғасы неліктен бұлай өтті,осыған байланысты оқушылардың пікірін тыңдасақ. .

Сот төрағасы сот үрдісін ашық деп жариялайды.

Прокурор сөз алып, «қылмыстық оқиғаға» қысқаша шолу жасайды,осындағы бейкүнә Құрмаштың өліміне кінәлі Көксеректі жазаға тарту керек деген ұсыныс айтады.

Ақтаушылар: Көксеректің ауыл иттерінен, ауыл адамдарының көбісінен не үшін таяқ жегенін,олардан соққы жегенде қандай мінез көрсететінін,оның себебі неде екенін айта келіп, адамдар арасындағы өмірдің Көксерекке түсініксіздігін,яғни әрбір тіршілік иесінің өмір сүретін өз ортасы,өз қандастары бар екені туралы айтады. Қасқыр адамдар арасындағы өмірге көндікпейді,ол далада,тау-таста өмір сүру керек,бұл-табиғаттың заңы. Айнала қоршаған табиғаттың өз заңы,өз ерекшелігі бар. Көзін әлі ашпаған Көксерек адамдар арасына келіп тәрбиеленсе де, бөрілік табиғатына тартып екі аяқты пендемен өштесіп өсті. Себебі ол-қасқырдың өзіне тән мінезі,табиғи қасиеті. Сондықтан Көксеректі жазалау орынсыз.

Қаралаушы: өз сөзінде Құрмаштың Көксеректі қалай жақсы көргенін,қалай тамақтандырып,қалай күткенін,сол үшін тіпті әжесінің қасынан бөлініп,оны өзінің қасына алып жатқанын,ауыл иттерінен қорғағанын мәтіннен мысал келтіре отырып,Көксерек Құрмаштың жақсылықтарына зұлымдықпен жауап қайтарғанын дәлелдеп, оны жазалау керек деген райынан қайтпайды.

Ақтаушылар: Көксерек жақсылыққа жақсылық қайтаруды білмейді. Себебі ол-тағы. Оны шығарма барысында жазушы да бірнеше рет еске алады. Мысалы,Көксеректің дене бітімін суреттегенде «зіңгіттей көкшолақ қасқыр болды», «орасан боп өсті», «жоталары дүңкиіп,жон жүндері үрпиіп алған», «зорайып қатты өсті», «аяқтары жуандап, жүндерінің бәрі ұзарып өсті» деп сипаттайды.

«Гүрр» етіп ала төбетті алқымынан ала түсті», «гүрілдеңкіреп маңына дарытқысы келмейді», «қорқ-қорқ асайды», «қылқ-қылқ жұтады», «қабырғаларын кірт-кірт сындырады», «дүр-дүр еткізіп келеді» -бұл оның арланға тән қимылдары.

Көксеректің мінезін «қырыстанып жатып алады», «ызалы,долы,ашулы», «долылық,, жойқандық бар», «әлі күнге бір рет жадырап ойнап күлген емес», «татулық жоқ,суық», «Көксерек оңашада, елсізде қатты ойыншыл болатын», «ол түзде еркін ойнақы» деген тіркестермен суреттейді. Мұның бәрі Көксеректің тәрбиеге көнетін күшік емес, қанша асырасаң да орманға қарап ұлитын бөлтірік екенін дәлелдейді.Ол өзіне тән мінезіне тән әрекет жасады.

Айыпталушы Көксерек: Менің адамдарға деген өшпенділігімнің арта түсуіне итермелеген қосымша себептер:

1) адамдар менің ұяластарымды өлтірді;

2) ата-анама туған күн маған да туып,адамдар менің де күшіктерімді өлтірді;

3) өзім адам оғына тап болдым,күшік кезімде де екі аяқтылардан түрлі соққы алдым

Екі куәгердің сөздері.

Ақтаушылардың қорытынды сөздері: Көксеректің өзі келтірген дәлелдерінен басқа оның Құрмашты өлтіруіне себеп не? Қасқырдың өзіне тән мінезі,табиғи қасиеті дедік. Сондықтан ол қанына тартып,иесі болса да Құрмашты өлтірді.

Адам,жануар –табиғат жаратылысы. Олар өмір сүру үшін,ұрпақ сақтап қалу үшін өмір сүреді. Қасқырлар жыртқыш да болса тіршілік иесі. Адамдар осыны түсіну керек еді. Ал қасқыр апанын бұзу,бөлтіріктерін өлтіру-адамның табиғатқа жасаған қиянаты.

Әңгімеде адамдар әлемінің қатыгездігін көреміз, қиянатшы екенін байқаймыз. Ойланбай істеген істің опық жегізетінін көреміз. Құрмаш үлкендердің екі рет ескерткенін елемеді, қасқырды соймақшы болғанына көнбеді. Ал үлкендер ертеңді ойламай,арланның өсіп жыртқыш болып шығуына бар жағдайды жасады.

Адвокаттар кеңесінің тұжырымы: Құрмаш өліміне басты кінәлі Көксерек емес.

Сот үкім шығарады: Құрмаш өліміне адамдардың өзі кінәлі. Көксерек, біріншіден, тегіне тартып өлтірсе,бір жағынан мұндай қылыққа итермелеген-адамдардан көрген жәбір-жапасы. Адамдар «Еккенің тікен болса, орғаның балауса болмас» деген сөзді ескермеген. Көксерек күшік емес, бөлтірік. «Бөрі бөрілігін істейді», «Қасқырдың баласын қанша асырасаң да орманға қарап ұлуын қоймайды» деген ата-баба даналығына сүйеніп Көксеректің табиғат заңдылығына сәйкес әрекет еткенін ескере отырып оны жазадан босатамыз.

Мұғалімнің қорытынды сөзі: М.Әуезовтің «Көксерек» әңгімесін аяқтадық.Жазушының «Көксерегі» -оның ең таңдаулы шығармаларының бірі.

Үйге тапсырма: «Адамның ең асыл қасиеті-жақсылық» тақырыбына эссе жазып келу.

Бағалау. Қорытынды.

Сабақтың тақырыбы: С. Мұқанов

(1900-1973)

Сабақтың мақсаты:

а) С.Мұқанов өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ауыл адамдары Көксеректі неге жек көрді,жазалады?

2. Неге Көксерек адамдар ортасына үйреніп кете алмады?

3. Көксерек Құрмаштан гөрі ақ қасқырмен неге тез бауырласты?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Ақын,жазушы,драматург қазақ әдебиетінің ірі өкілдерінің бірі Сәбит Мұқанов Солтүстік Қазақстан облысында 1900 жылы туған.Ауыл молдасынан ескіше оқыған. Бала кезінен қисса-дастан,жыр,аңыздарды жатқа айтып өскен..

Тірек сызбамен жұмыс:

поэзиясы

прозасы

пеьсасы

« Шоқпыттың шаруасы»

« Сүт заводы»

« Қазақстан»

« Егістік»

« Жетім қыз үйінде»

« Балқаш»

« Теміртас»

« Менің мектептерім»

« Адасқандар»

« Ботагөз»

«Шоқан Уалиханов»,

«Аққан жұлдыз»

Қандай поэмасын білесіңдер?
Қандай газетте қызмет атқырған?

Үйге тапсырма: Сәбит Мұқановтың өмірбаянын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: С. Мұқанов

«Есіл бойында»

Сабақтың мақсаты:

а) әңгімені оқыта отырып, Есіл өңірінің көркін,жазушы суреттеген табиғаттың құбылыстары мен көріністерін мәтіннен тапқызып таныту;

ә) оқушыларды табиғатты сүюге, қоршаған ортаны бағалай білуге баулу, эстетикалық талғамдарын арттыру;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, суреттер т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,география

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Кіріспе әңгіме. С.Мұқанов өмірі мен шығармашылығы туралы айтылған кітаптағы үзіндіні оқытып, жазушыны танытамын,жазушы көрмесін көрсетіп әңгімелеу арқылы танымдарын кеңейтемін. Шыңғыс Айтматовтың жазушыға берген бағасын оқытып,оқушылардың өз пікірін тыңдаймын.

Келесі кезекте оқушылар назарын әңгіме тақырыбына аударып: «Есіл деген не, білесіңдер ме?» деген сұрақтар арқылы оқушыға ой салып , Қазақстан географиясымен байланыстырамын.

Мұнан кейін сыныпты үш топқа бөліп,мәтін бойынша тапсырмалар беремін. Әрбір топқа абзац бөлініп беріліп,нені қалай суреттелгендігін оқып жазу тапсырылды. Алдан ала қағазға Сағым,Есілдің шалғыны,жидегі,бүлдіргені, гүлі, тоғайы,Есіл, хорға қатысқан құстар деген сөздерді үлестіріп беремін. Оқушы жауабын сол сөздердің тұсына маркетпен жазып іледі. Моп-момын

Адамды қабықтай қалқытады.

Есіл салқындығы қандай

Мөлдірлігі қандай

Көркемдігі көзіңді қызықтырады

Иісі мұрыныңды қытықтайды

Мәтінде кездесетін оқушыларға түсініксіз кейбір сөздерді түсіндіруге болады.

Тоғай ішінде өсетін ағаштар: шілік, шеңгел, тал, долана, терек, үйеңкі,қайың,мойыл,қарақат,бүлдірген, жидек,тобылғы.

Құстар: аққу,қаз,шағала,қызғыш,үйрек,бұлбұл, сауысқан,қарға.

Үйге тапсырма: Өздері тұрған өлкеге, табиғат аясына саяхат жасап,табиғат көріністерін,құбылыстарын сипаттап жазу.

Сабақтың тақырыбы: С. Мұқанов

«Саятшы Ораз»

Сабақтың мақсаты:

а) әңгімені оқыта отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;

ә) оқушыларды табиғатты сүюге, қоршаған ортаны бағалай білуге баулу, эстетикалық талғамдарын арттыру;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, суреттер т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,география

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

«Менің мектептерім», «Өмір мектебі» романдары жазушының өз өмірін, қоғамдақ өзгерістер кезеңіндегі өсу жолдарын көрсетеді.

«Саятшы Ораз» әңгімесін оқып, мазмұнын айтып беремін.

Кітаппен жұмыс: Әңгімеден Ораздың портретін тауып оқып береді.

Шығармашылық жұмыс: Кімнің аңшылық туралы өлеңдерін немесе әңгімелерін білесіңдер? Абай Құнанбаевтың «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңінде не туралы айтылатындығын әңгімелейді.

Қазақтың құсбегілері қандай құстарды ұстап баптайтын?
Оларды қандай аңдарға салатыны жайында не білесіңдер?
Бұл шығармадан қандай-қандай суреттеулерді байқадыңдар?
Саятшы Ораздың аңшылығымен қоса адамгершілігі қалай бейнеленген?

Үйге тапсырма: С.Мұқановтың «Саятшы Ораз» әңгімесін оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Ғ.Мүсірепов

«Ананың анасы»

Сабақтың мақсаты:

а) «Сөз зергері» аталған Ғ.Мүсіреповтің шығармашылығы туралы оқушылардың таным,білім көгжиегін кеңейту, шығарма мазмұнын ұғындыру;

ә) оқушыларды мейірімділікке ,анасын сүйіп құрметтеуге,ананы сыйлап,қадірлей білуге тәрбиелеу; дүниедегі жақсылық атаулының бәрі күннің нұрынан,ананың мейірімінен тарайтынын ұғындыру;

б) оқушының өз бетінше салыстыра білу,зерттеу,қорытынды,тұжырым жасаудығы-машығын дамыту;

Сабақтың түрі: іскерлік пен дағдыны жетілдіру,білімді жүйелеу

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, кітаптары т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сабақ сұрақ-жауап әдісімен басталады.

Ғ.Мүсірепов туралы не білесің?
Қандай шығармаларын білесің?
Ғ.Мүсірепов кім?

Ана тақырыбына көп жазған драматург жазушы

әдебиеттанушы киносценарист

қоғам қайраткері көрекем сөз шебері академик

Мәтінді талдау.

Әңгіме неге «Ананың анасы» деп аталған?
Әңгімедегі басты кейіпкерлер кімдер?
Әңгімедегі өзіңе ұнаған кейіпкер?
Әңгіме қандай тәсілмен жазылған?
Табиғатты суреттеген жерін табыңдар?

Табиғат дегеніміз не? Табиғат туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?

Шығарманың құрылысы.

Басталуы Байланысуы Шиеленісуі Шарықтау шегі Шешімі

1. Әңгіме қалай басталады? 2. Әңгіме қалай байланысады?

3. Барымташылар қолында кеткен қыз тағдыры немен аяқталды?

4. Ана сөзіне қарсы тұрған кім? 5. Жалпақ балуан қандай шешімге келді?

Міне,осындай оқиғаларды бір-бірімен байланысып жатқан шығарманы қандай шығарма дейміз?

Мәтінмен жұмыс:

І топ. Шығарманың ішіндегі диалогты тап

ІІ топ. Әңгімедегі сөз айшықтарын тап. Ана бейнесіне жазған қандай шығармаларды білесіздер? Ана Жалпақты қалай тоқтатады? Қандай күш? (дәптерлеріне жаздыру)

Баласын жақсы көруі

Ананың махабаты ерекше нәзік сезім

Балаға деген жүрек жылуы

Жылы сөзі

Ананың тілі еркелетіп айтуы

Мейірімді сөйлеуі

1. Дүниеде не қымбат? 2. Ананы қай кезден бастап іздейсің?

3. Ананың махаббаты қандай? 4. Сенің ең жақын досың,ұстазың кім?

5. Сендер алысқа кеткенде ең бірінші кімді сағынасыңдар? Сонда анаңның қандай қасиеті есіңнен кетпейді?

Ендеше, балалар, дүниеде екі ана бар. Бірі-табиғат ана,екіншісі-адамның анасы. Сол табиғат құдіреттерін анамен қоса айтамыз. Неге? Ол қандай құдірет?

І топ. Топтастырыңыз және 5 жолдық тұжырымдама жазыңыз.

Өз анамыз Жер-Ана

Су-Ана Ауа-Ана

Отан –Ана

1. Зат есім (бір сөз) -Ана

2. Сын есім (екі сөз) -мейірімді,қамқор

3. Етістік (үш сөз) –мәпелейді,өсіреді,тәрбиелейді.

4. Үстеу ( төрт сөз) – шырылдап жерге түскен кезде

5. Түйін сөз (бес сөз) –Ана-ақылшың,ұстазың, досың,қамқоршың.

ІІ топ. Ана туралы мақал-мәтел жазайық немесе «Әлемдегі асыл жан» деген тақырыпқа ой-толғау жазайық.

Қорытынды: Балалар, қай заманда да ана бейнеті ауыр. Түн ұйқысын төрт бөліп,асырап-бағып жеткізген ата-анасын жалғыз қалдыру не болмаса қарттар үйіне өткізу деген қазақ тарихында болмаған. Өмірде кездесіп жататын осындай келеңсіз жағдайлардан аулақ болыңыз,аналарыңның өлшеусіз еңбегін бағалап,мәңгілік қамқор болып өтіңдер.

Үйге тапсырма: Ананың ұлы махаббаты туралы қазіргі кезеңмен байланыстыфра отырып шағын шығарма жазып келу.

Сабақтың тақырыбы: Ғ.Мүсіреповтің «Ананың анасы»

әңгімесін оқыту

Сабақтың мақсаты:

а) әңгімені оқушыларға оқыта отырып, ананың балаға деген жанашырлық сезімін көрсету,қазақ елінің өткен тарихына,тұрмыс-тіршілігіне назарын аударту,жазушының сөз айшықтар мен қолданысын оқыту;

ә) оқушыларды парасаттылыққа, өз ойын еркін жеткізуге,тіл байлығын байытуға,ой ұшқырлығына баулу;

б) адамгершілікке,инабаттылыққа,Отанын сүюге,ата-анасын ардақтауға баулу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, қанатты сөздер т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, сурет

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сабақтың тақырыбы мен ерекшелігіне тоқталып болған соң, оқушыларды үш топқа бөлеміз. Топтастыру әдісі- оқушыларды еркін ойлауға,бірінің ойын бірі толықтыруға, қалыс қалмай бірдей сабаққа қатысып отыру үшін қолданылады.

І кезең. Оқушылардың назарын тақтада көрнекілікте ілініп тұрған суреттерге аударамыз. Онда найза,қылыш, садақ, торсық т.б заттардың жартысы ілінген,ал жарты бөлігі оқушылардың қолына таратылып беріледі.

Мұражайдың іші үш бөлмеден тұрады. Жарты болып тұрған заттарды бүтіндеуге мына үш сұрақ төңірегіндегі ой қозғалады.

Бірінші топқа: Ғ.Мүсіреповтың өмірбаяны.

Екінші топқа: «Ананың анасы» әңгімесіндегі кейіпкерлерге сипаттама

Үшінші топқа: Әңгіме желісін баяндау.

Әрбір топтың жеке-жеке оқушысы қима қағазға жазылған өз ойларын дауыстап оқып,мұғалімнің қолына береді. Мұғалім тақтадағы көрнекілікке жартысын бүтіндеп жабыстырып отырады. Мұражайдағы заттардың барлығы толығымен бүтінделеді.

ІІ кезең «Менің пікірім»

Тақтада үш бәйтеректің суреті тұрады. Бірінші бәйтерекке «Ана», екінші бәйтерекке «Жалпақ батыр»,үшінші бәйтерекке «Қоғам» деген жазу жазылады.

Оқушыларға тапсырма беріледі. Топтастыру әдісімен байланыстырып,әрбір топқа үш бәйтеректегі тақырыбымен бірге бөліп беріледі.Оқушылардың міндеті-әңгімедегі сөздерді сұрыптап алып,жазушының шеберлігін көрсету.

Ана: қайратты,шешен,әке-шешесінен айырылған,күңдікке сатылған,жылқы баққан т.б (әке-шешеден айырылған әңгімеден үзінді): Әкем арбасын жөндеп,шешем көжесін қайнатып жатыр еді, он шақты салт атты сау ете түсті:

-Жігіттер, жол болсын!-деп,қосқа сүйеніп тұрған мені қағып алды да шауып кете берді....

Жалпақ батыр: Батыр,ақылды, қара күш иесі,мейірімді,тәуелді, т.б (әңгімеден үзінді):

-Осы жылқының қаншасы өздеріңе тиеді?-деп сұрайды батырдан.

-Кім біледі,біреуі де тимес... оны би біледі...-дейді жалпақ балуан.

-Ендеше, жылқы да ал деме,атыңды да берме, саған ере алмаймын да, сен де еркіңнен айырыласың, не байдың,не бидің сойылы болып қаласың.

Қоғам: Халықты байлар басқарған,шешімді би берген, сөзге тоқтам салынған,жеке тұлғаның бас бостандығы толық қорғалмаған (әңгімеден үзінді):

-Бірің жылқышы, бірің сауыншы болып жүре тұрыңдар, кейін босатармын,-деп еді Сарыбай. Содан бері он бес жыл өтті. Байым бүгін өліп босанды, өзім осы алдарыңда отырған. Күңдіктің ұзын құрығы сарт етіп қызыма түсе қалғасын соңдарыңнан қуып келемін...

ІІІ кезең. «Ой толғам»

Ананың балаға деген ұлы махаббатымен салқын,салғырт қарауын қазіргі кезеңмен байланыстыра сипаттаңыз.

Қорытынды: Қағаз таратылып уақыт белгіленеді әр топтың оқушылары жеке-жеке тұрып жазғандарын оқиды.

Білемін	Білгеніме сәйкес келмейді	Жаңа нәрсе	Тереңірек білгім келеді.
Ғ.Мүсіреповтің жазушы екенін білемін.	Балаби деген баласын сүндеттетіп той жасап,ат шаптырғанды,бас бәйгеге құл бастаған тоғыз,бас балуанға күң бастаған тоғыз тігіпті.	Сауға,сергелдең,барымта, күң, құл сөздерінің мағынасын түсіндім.	Осы әңгіме өмірден алынған шындық оқиға ма екен?

Үйге тапсырма: «Ана-көзді бұлақ» тақырыбына шығарма жазып келу. Қосымша тапсырма: тарихи шындықта баяндалатын қазақтың салт-дәстүрлері (құл бастаған,күң бастаған тоғыз,барымта,сауға) жайлы мағлұмат біліп келу.

Сабақтың тақырыбы: Қасым Аманжолов

«Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы

Сабақтың мақсаты:

а) Қ.Аманжолов өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Туған халқының сөз өнерінің төрінде «өртке тиген дауылдай» жырларымен мәңгі орын тепкен Қасым Аманжолов 1911 жылы Қарқаралыдағы Қызыл деген жерде дүниеге келіпті.

Тірек сызбамен жұмыс:

Өлеңдері	Поэмалары
«Сарыарқа», «Ертіс», «Жайық», «Орал», «Мен табиғат бөбегі»	«Ақын өлімі туралы аңыз», «Қытай қызы», «Құпиы қыз», «Бикеш», «Естай-Қорлығайын»

«Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасынан үзінді оқимыз

Поэма тақырыбы ерлік жайында.

Идеясы – азаматтың елге деген борышын өтеу,туған еліне ,жеріне деген сүйіспеншілігі.

Поэма оқиғасы қай кезеңді суреттейді?..

Кімнің ерлігі суреттеледі?...

Абдолла Жұмағалиев –соғыс даласында қаһармандықпен қаза тапқан қазақ ақыны.

өжет ержүрек

қайсар батыр

Жырдан Абдоллаға тән бейнелі сөздерді табу.

Абдолла

Бомба бол да жарыл жүрек, қыран құс, асқар тауым, арыстанның ашуы, жолбарыстың жүрегі, намысты ұлан

Бекіту.Венн диаграммасы

Қасым Абдолла

Соғыстан жаралы оралды Өмір мен өлімді жеңеді

Білімді бекіту: Міне, осынау қан майданның төрінде жаумен жанын қия айқасқан жауынгерлердің рухына бас ие отырып, сол ерлердің бүгінгі ұрпақтарына қалдырған кең байтақ,азат елін,жерін қорғау,күту-болашақ мына сіздердің қолдарыңызда. Ерлік көрсету-тек қанды майдан даласында ғана емес,бейбіт елде де ерлік көрсетуге болады. (өмірмен байланыстыру)

Үйге тапсырма: Қасым Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасын мәнерлеп оқып келуге беремін.

«Өзім туралы» өлеңін мәнерлеп оқып беремін.

Топпен жұмыс: 1-топ. Екінші,үшінші бағанларды толтырыңдар.

Негізгі мәселелер

шумақтар

тармақтар

Өзі жайлы

Өмір мен өлім туралы

Ақындық,оның мақсаты

Болашаққа өсиет

Туған ел,туған жер туралы

2-топ. Ақынның поэтикалық тіліне талдау жасаңдар.

Теңеу: ...............

Эпитет: .............

Метафора: .................

Өлең «Өзім туралы» деп аталса да, ақын тек өзі туралы толғаған ба?
Өзі арқылы тағы қандай мәселелерді көтерген?
Қалай ойлайсыңдар өлеңде қандай көңіл-күй басым?

Үйге тапсырма: Қасым Аманжоловтың «Өзім туралы» өлеңін мәнерлеп оқып келуге беремін.

Сабақтың тақырыбы: Қасым Аманжолов

«Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасы

Сабақтың мақсаты:

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін,шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті ,үнтаспа т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Қ.Аманжолов «Өзім туралы» мәнерлеп оқу. «Сен не еткен бақытты едің келер ұрпақ!».

Эссе жазу.

Актуальдау. Сонымен,балалар, өлең кім туралы? Қасым тек қана ақын болып қойды ма?

Қажырлы,қайратты, тік мінезді азамат жауынгер

Қасым

Сазгер

Өртке тиген дауылдай ақын қоғам қайраткері

Ендеше,балалар, біз бүгін Қасымның майдандағы сұрапыл соғыста хас батырдың ерлігін жырлайтын үлкен шығармасымен танысамыз.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

«Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасынан үзінді оқимыз

Поэма тақырыбы ерлік жайында.

Идеясы – азаматтың елге деген борышын өтеу,туған еліне ,жеріне деген сүйіспеншілігі.

Поэма оқиғасы қай кезеңді суреттейді?..

Кімнің ерлігі суреттеледі?...

Абдолла Жұмағалиев –соғыс даласында қаһармандықпен қаза тапқан қазақ ақыны. Дамыту. Оқушыға оқыту.

өжет ержүрек

қайсар батыр

Жырдан Абдоллаға тән бейнелі сөздерді табу.

Абдолла

Бомба бол да жарыл жүрек, қыран құс, асқар тауым, арыстанның ашуы, жолбарыстың жүрегі, намысты ұлан

Бекіту.Венн диаграммасы

Қасым Абдолла

Соғыстан жаралы оралды Өмір мен өлімді жеңеді

Үйге тапсырма: Қасым Аманжоловтың «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасын мәнерлеп оқып келуге беремін.

Сабақтың тақырыбы: Шығарма

Сабақтың мақсаты:

а) логикалық ойлау қабілеттерінөмірге деген көз қарасын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың ойлау қабілеттерін,ауызша және жазбаша пікір айту дағдыларын қалыптастыру;

Сабақтың түрі: қайталау сабағы

Сабақтың әдісі: шығармашылық ізденіс т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шығармаға жоспар жасауға және ол бойынша жазуға үйрету.

Шығарма тақырыбына жоспар құруға көмектесемін.

Жоспар

I Кіріспе.

II Негізгі бөлім:

а)

ә)

III Қорытынды.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Кез-келген ақын-жазушылардың шығармаларын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау

Сабақтың мақсаты:

а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: қайталау

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, сызба-нұсқаулар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Балалар, біз қазақ әдебиетін нешеге бөлеміз?Мына сызбаға қарап ойларыңды жеткізіңдер.

Қазақ әдебиеті

Ауыз әдебиеті

Жазба әдебиеті

Әлем әдебиеті

Әдебиет теориясы бойынша жұмыс жүргізу:

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын

Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Жазба әдебиетінің ауыз әдебиетінен қандай айырмашылығы ба?
Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?
Әлем әдебиеті дегеніміз не?

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ақын-жазушылардың әңгімелерін,романдарын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Тест тапсырмалары

Сабақтың мақсаты:

а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: қайталау

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, т.б

Сабақтың көрнекілігі: тест парақшалары т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

1. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» халық ауыз әдебиетінің қай түріне жатады?

А) батырлар жыры Ә) ғашықтық жыры Б) аңыз әңгіме

2. «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңінің авторы кім?

А) Абай Құнанбаев Ә) А.Байтұрсынұлы Б) Сәбит Мұқанов

3. Абай қай жылы туған?

А) 1835-1906 ж. Ә) 1855-1909 ж. Б) 1845-1904 ж.

4. «Әнші» әңгімесінің авторы кім?

А) Ж.Аймауытұлы Ә) С.Торайғыров Б) С.Мұқанов

5. «Қоштасу» халық поэзиясының қай түріне жатады?

А) мұң-шер Ә) тұрмыс-салт Б) төрт түлік

6. «Өткен күндер» жинағының авторы кім?

А) Б.Майлин Ә) С.Сейфуллин Б) І.Жансүгіров

7. «Қыз Жібек» операсын жазған кім?

А) М.Төлебаев Ә) Б.Майлин Б) Е.Брусиловский

8. «Бақытсыз Жамал» романының авторы кім?

А) М.Дулатов Ә) Ш.Құдайбердіұлы Б) Ж.Аймауытұлы

9. Қазақ тіл білімінің атасы кім?

А) М.Жұмабаев Ә) М.Мақатаев Б) А.Байтұрсынұлы

10. М.Дулатұлының «Оян қазақ!» атты жинағы қай жылы жарық көрді?

А) 1904 ж. Ә) 1909 ж. Б) 1908 ж.

11. «Көзін ауылға келген соң екі күннен кейін ашты. Жұрт асырауға көнеді десті» деген жолдар қай әңгімеден алынған?

А) «Көксерек» Ә) «Есіл бойында» Б) «Саятшы Ораз»

12. Ғ.Мүсіреповтің әңгімесін ата.

А) «Әнші» Ә) «Ананың анасы» Б) «Бандыны қуған Хамит»

13. С.Сейфуллин қай жылы туған?

А) 1894-1938 Ә) 1856-1931 Б) 1885-1935

14. М.Жұмабаевтың «Толқын» өлеңі лириканың қай түріне жатады?

А) махаббат лирикасы Ә) саяси-әлеуметтік лирика Б) табиғат лирикасы

15. Шешендік сөздерді айтушылар кімдер?

А) әншілер Ә) билер Б) жазушылар

Білімді бағалау: Оқушылырдың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Қайталау

Сабақтың тақырыбы: Ә.Тәжібаев «Сырдария» өлеңі

Сабақтың мақсаты:

а) Ә.Тәжібаев туралы қысқаша мәлімет беру,өлеңнің мазмұны мен идеясын ашу арқылы табиғаттағы,адам өміріндегі атқарар жүгін таныту;

ә) оқушылардың ауызша және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру,жеке тұлғаны дамыту,өлеңді құрылысына талдай білуге машықтыру;

б) адам өміріне жарап жатқан өзеннің пайдасын білуге ,оны қорғауға баулу;

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, ,ой қозғау, салыстыра баяндау т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих,қазақ тілі,география

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Қасиетті қазақтың даласы талай ғұламаларды,жезтаңдай әншілерді,құдіретті күйшілерді,данышпан,ақылгөй билерді,ақиық ақындарды,Отанын сүйген батырларды дүниеге әкелген. Солардың бірі бүгінгі тақырыбымызға өзек болған Ә.Тәжібаев ағамыздың өміріне , «Сырдария» атты өлеңіне тоқталамыз.

1.Сабақтың мақсатын айту. Сабақтың жоспары интерактивті тақтадан көрсетіледі.

2. Электронды оқулықпен жұмыс.

Ә.Тәжібаев туралы мәлімет. «Сырдария» өлеңі мәнерлеп оқылады.

Балалар,өлең ұнады ма,не жайында екен?

Картадан «Сырдария» өзенін көрсетіп, өзен туралы қысқаша мәлімет беремін.

3.Кітаппен жұмыс. (сөздікпен жұмыс)

Экранға сөздік жазылған (дәптеріне жазып алады)

1. Гейне-неміс ақыны 2. Рейн –Германиядағы өзен

3. Тарас-Украин ақыны 4. Днепр-Украинадағы өзен

5. Пушкин-орыс ақыны 6. Еділ-өзен

Қане,балалар, өлеңді мәнерлеп өзіміз оқып жіберейік.

Салыстыру,талдау.

Салыстыру

Ә.Тәжібаевтің Қалмақан Әбдіқадыровтың Ы.Алтынсариннің «Сырдария» «Сырдария» өлеңі «Өзен» өлеңі

өлеңі

1) қарт ана 1) мен анаң 1) сарқыраған өзен

2) сыр сұлуы 2) суым сүтің 2) айнадай су

3) туған елі 3) анам десең 3)өзен рахаты

4) ел анасы 4) балық,арық қазып 4) мөлдір суы

5) сүті кетпеген 5) егіске пайдалан 5) ну орманы,тоғайы

Осы үш ақынның өлеңдерін оқи отырып бір-бірімен айырмашылық пен ұқсастығына талдау, салыстыру жасаймыз. Қай өлеңде ақын өлеңге,өлең ақынға тіл қатты?

Шығармашылық жұмыс

1-топ: «Сырдария» өлеңін әрі «Өзен» өлеңін құрылысына талдайды. (Өлеңнің бір-бір шумағындағы тармақ,бунақ,ұйқасын табады)

2-топ: «Сырдария» өлеңіндегі (2,3,4) шумақтарынан инверцияны тауып, қара сөзге айналдырып жазады.

3-топ: Туған жеріміздегі өзендер жайлы бір шумақ өлең жазады. «Су-тіршілік көзі» тақырыбына эссе жазуға да болады.

Білімді бекіту: Сонымен,балалар, ақын осы «Сырдария» өлеңінде не айтқысы келді?

Параллелизм дегеніміз не?
Өлеңді оқи отырып,өзен, көлдердің адам өміріндегі пайдасы туралы не айтар едіңдер?
Н.Назарбаевтың «Қазақстан-жасыл желекті,мөлдір сулы өлкеге айналуы тиіс» деп Қазақстан-2030 бағдарламасында айтылғандай өз жерімізді көркейтуге қандай үлес қосар едіңдер?

Қазақтың халық жазу ақын драматург

Газет редакторы филология ғылымының

болған докторы

50 шақты кітаптың авторы киносценарист әдебиет зерттеушісі

Үйге тапсырма: Ә.Тәжібаевтің «Сырдария» өлеңін оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Қалижан Бекхожин

«Ақсақ Темір мен ақын»

Сабақтың мақсаты:

а) оқушыларға Қалижан Бекхожиннің өмірінен мәлімет бере отырып,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды өз ойын айта білуге, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Қазақ әдебиетінің көрнекті ақыны ,халық жазушысы,Мемлекеттік сыйлықтың иегері Қалижан Бекхожин Повладар атырабында 1913 жылы 25 қарашада шаруа отбасында дүниеге келген.

Оқу-білімге ынталы жас Қазақ Мемлекеттік университетінің журналистка бөлімін 1942 жылы бітіреді.

«Ақсақ Темір мен ақын» атты балладасының түйінді ойын, ақынның мақсаты туралы айтып беремін.

Сөздікпен жұмыс: Жейхун- Әмудария өзенінің орта ғасырдағы атауы

Мұсатыр-мүсәтір

Зұлфуқар-алмас қылыш,алдаспан

Қаф тауы- Кавказ таулары

Шығармашылық жұмыс: «Темірді тізе бүктірген алып күш» айналасында әңгімелеседі.

Ақсақ Темір туралы қандай тарихи деректерді білесіңдер?
Ол қай кезде өмір сүрген,оның жаугершілік жорықтарынан қандай хабарларың бар?
Өлеңдегі ең басты кейіпкер кім?
Хафиз Ақсақ Темірге қандай баға берді?

Үйге тапсырма: Қалижан Бекхожиннің «Ақсақ Темір мен ақын» атты балладасын оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Тахауи Ақтанов

Окоп үстіндегі айқас

Сабақтың мақсаты:

а) әңгімені оқыта отырып, оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтарын арттыру;

ә) оқушыларды табиғатты сүюге, қоршаған ортаны бағалай білуге баулу, эстетикалық талғамдарын арттыру;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Ақсақ Темір туралы қандай тарихи деректерді білесіңдер?

2.Ол қай кезде өмір сүрген,оның жаугершілік жорықтарынан қандай хабарларың бар?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Тахауи Ахтанов 1923 жылы Ақтөбе облысының Шетырғыз ауылында дүниеге келген. Ұлы Отан соғысына қатысқан.Соғыстан кейін көркем аударма,сын саласында жемісті еңбек етті.

«Окоп үстіндегі айқас» әңгімесі «Қаһарлы күндер» романынан үзінді. Бұл соғыс туралы жазылған роман. Оның үстіне ел мен жердің тағдыры сынға түскен жылдың ең бір ауыр күндерін қамтиды. Бұл біздің жауынгерлердің , қазақ жігіттерінің ,майданда жаппай ерлік жасап,Отан үшін жандарын қиып жатқан кезі.

Шығармашылық жұмыс: І Отан ,ел, ерлік туралы мақал-мәтелдерді тауып дәптерлеріне жазады. Мысалы: 1.Отан оттан да ыстық

2.Отан үшін отқа түс күймейсің

ІІ . Ұлы Отан соғысына қатысқан қандай батырларды білесіңдер? Сол туралы әңгімелейді.

1.Ұлы Отан соғысы жайында не білесіңдер?

2. Дерек бойынша оған Қазақстаннан қанша жауынгер қатысты?

Әңгіме бойынша неміс танкілеріне қарсы күрескен біздің жауынгерлер мен жаудың ара күші қандай?

3. Әңгімеде қазақ жауынгерлерінің ерліктері қалай суреттеледі?

Үйге тапсырма: Тахауи Ахтановтың «Окоп үстіндегі айқас» әңгімесін оқып мазмұндап келу.

Сабақтың тақырыбы: Шерхан Мұртаза

«Жүз жылдық жара»

Сабақтың мақсаты:

а) Ш.Мұртазаның өмірбаянын шығармасына негіздей отырып талдау арқылы оның қайталанбас суреткер екенін таныту;

ә) өнерді сүю,өнерге құштарлық тәрізді өнер адамдарына деген көзқарасты қалыптастыру;

Сабақтың түрі: жаңа білім-білік ,дағды қалыптастыру

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу, т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті ,шығармалары т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1.Ұлы Отан соғысы жайында не білесіңдер?

2. Дерек бойынша оған Қазақстаннан қанша жауынгер қатысты?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Шерхан Мұртазаның өмірінен мәлімет беру.

Әңгімелері: «Бұлтсыз күнгі найзағай», «Мылтықсыз майдан», «Табылған теңіз», «Интернат наны», «41-жылғы келіншек», «Шекшек шырылдайды», «Айырбас», «Ақсай,Көксай», «Бойтұмар», «Сусамыр» «Жүз жылдық жара» т.б

«Жүз жылдық жара» әңгімесін түсіндіріп құрылысына қарай талдап беремін.

Дәптермен жұмыс: Әңгіме мазмұнында аталған тал-теректердің,шөптердің атауларын дәптерлеріне жазып алады.

Топпен жұмыс: Кейіпкерлердің бейнесін құрастырыңдар (Кенжекүл, Ахмет, Жуанқұл, Дадабай, Қабасақал)

1. Шығармада баяндалатын уақиға қай жылдары,қандай жағдайда байланысты өтеді?

2. Мыңбұлақ аулын жазушы қалай суреттейді?

3. Бахтияр бағы,оның тал-теректері мен шипалы шөптері туралы не айтылады?

4. Орман ортасындағы кішкентай көлшік қалай суреттеледі?

5. Мыңбұлақтың бөркінің төбесіндей боп Байшынар неге жалғыз қалды?

6. Жуанқұл мен Дадабай,Қабасақалдар кімдер?

7. Жуанқұлдың тағдыры сендерді қандай ойға жетелейді?

Үйге тапсырма: Ш.Мұртазаның «Жүз жылдық жара» әңгімесі бойынша орман ортасындағы кішкене көлшіктің суретін салып келеді. «Байшынар неге күңіренеді?» тақырыбына шығарма жазады.

Сабақтың тақырыбы: Қ.Ысқақ «Қоңыр күз еді»

Сабақтың мақсаты:

а) Қ.Ысқақтың өмірбаянын шығармасына негіздей отырып талдау арқылы оның қайталанбас суреткер екенін таныту;

ә) өнерді сүю,өнерге құштарлық тәрізді өнер адамдарына деген көзқарасты қалыптастыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу, т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері,шығармалары т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. Шығармада баяндалатын уақиға қай жылдары,қандай жағдайда байланысты өтеді?

2. Мыңбұлақ аулын жазушы қалай суреттейді?

3. Бахтияр бағы,оның тал-теректері мен шипалы шөптері туралы не айтылады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Қазақ әдебиетіне соғыстан кейін келген әдеби толқынның басында тұрған аса көрнекті жазушылардың бірі –Қалихан Ысқақ. Ол Шығыс Қазақстан облысының Қатон-Қарағай ауданындағы Топқайың ауылында дүниеге келген.

Повестері: «Қоңыр күз еді», «Менің ағаларым», «Бұқтырма сарыны»

Романы: «Тұйық», « Қараорман», «Ақсу-жер жаннаты»

«Қоңыр күз еді» повесінің қысқаша мазмұнын айтып беремін.

Кітаппен жұмыс: Жазушының күзді,адамдарды суреттеген бейнелі сөздерін тауып оқиды.

Әдебиет теориясынан түсінік беру. Повесть бұл орыс әдебиеті арқылы әдебиеттану ғылымына енген жанр. Оны А.Байтұрсынов «ұзақ әңгіме» деп алса ,қазіргі қазақ әдебиетінде «хикаят», «баян» деп те жүр.

Қасым неге күзді еске алып отыр?
Алтын сыныптағы қандай қыз еді?
Алтынға деген Қасымның балалық ғашық сезімі қалай көрінеді?
Топқайың мектебі Қасымды қалай қарсы алды?
Мұғалімі Алматай Қасымның әдебиетке қабілетті екенін қалай байқады?

Үйге тапсырма: Қ.Ысқақтың «Қоңыр күз еді» повесін оқып,құрылысына қарай талдап келу.

Сабақтың тақырыбы: Қадыр Мырзаәлі «Кәрі қыран»

Сабақтың мақсаты:

а) ақын өмірі мен шығармашылығынан қысқаша мәлімет бере отырып ақын өлеңінің идеясын,мақсатын ұғындыру;

ә) оқушылардың поэзияға деген қызығушылықтарын арттырып, сыни тұрғыдан ойлау қабілетін дамыту;

б) сұлулық пен еркіндікті танытуға ,адамгершілік пен намысшылдыққа, қайсарлыққа баулу;

Сабақтың түрі: жаңа білімді меңгерту

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,мәнерлеп оқу, іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері,шығармалары , бүркіт жасы туралы плакат т.б

Пәнаралық байланыс: ән,бейнелеу өнері, биология

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын

1. Қасым неге күзді еске алып отыр?

2. «Әкең сұраса да берме, ешбір жанға көрсетпей оқы» деген қай шығарма?

3. Алматыға келгенде жазушымен кездесем деген үміті неге үзілді?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Міне,балалар, адам тәлім мен тәрбиені тіл арқылы алады. Қазақ халқы ежелден шешендікке әуес, тіл өнерін жетік білген халық.

Қазақ деп белі қайысқан ,қаңтарда туған қыран Қадыр Мырзаәлі 1935 жылы Орал облысы Жымпиты ауданында дүниеге келген. Мектеп бітірісімен Қазақтың мемлекеттік ұлттық университетінің филология факультетіне оқуға түседі.

Қадыр Мырзаәлі-халық даналығының білгірі.

Жалпы Қадыр өлеңдерінсіз 1960-70 жылдардағы қазақ поэзиясын көз алдымызға елестету мүмкін емес.

(тақырып сөз)

А) Интервью

Қыран дегенде көз алдарыңа не елестейді?

Ә) БҮҮ әдісі бойынша тірек сызбаның бірінші бөлігін толтыру.

1. Қыранға қатысты қазақта қандай кәсіп бар?

2. Қайда тіршілік етеді, немен қоректенеді?

Б) Қыранға қандай құстар жатады? (тақтаға іліп толықтыр)

В) Сонымен қатар қазақ бүркіттің жасына қарай әр түрлі ат беріп отырған:

1 жас-балапан; 2 жас- жас түбіт; 3 жас- жас тірнек; 4 жас- жас түлек; 5 жас- мұзбалақ;

6 жас – көк түбіт; 7 жас –қана.

Енді балалар назарымызды мәтінге аударамыз.

«Рольдегі оқушылар»

Қазір өлеңді үш бөлікке бөлеміз де, «рольдегі оқушылыр» әдісімен жұмыс істейміз. Әр топтың әрбір мүшесі өзіне тиісті тапсырманы орындайды.

1-оқушы-мәнерлеп оқиды; 2-оқушы-мазмұнын айтады; 3-оқушы- көркемделген сөздерді табады; 4-оқушы- мағынасы түсініксіз сөздерді табады; 5-оқушы- жоспар (соңында)

Сонда әңгіме қыран мен мұзбалақ жайында екен.

«Мұзбалаққа» түсінік беру.

Екеуін салыстыру (4 қасиеті)

өжет қырағы осал жас

қайсар сақ тәжірибесіз аңғал

Енді БҮҮ кестесін толтырамыз.

Білімді бекіту:

1. «Қыран қияда өледі» дегенді қалай түсінесіздер?

2. Қыран неге намыстанады? (Қыран қартайсы тышқаншыл болады)

3. «Найзағайдай жарқылдап ғұмыры өтті» ,қалай түсінесіз?

4. Қыранның соңғы шешіміне не себеп болды?

Соңғы сөзді мен айтайын (дәптермен жұмыс)

Қыранша өмір сүргенің-қандай бақыт,

Қандай бақыт - қыранша өле білген!

Осы жолдар төңірегінде ойланып көрейікші,автор нендей ойды айтпақшы . (оқыту)

Шынында осы өлең жолдарындағы «қ» әріпі аса бір қайсарлықты, қырағылық пен қайтпас қажырлықты көрсетіп тұр. Қазақ неге қыранды жеті қазынаға жатқызады. Бұл да оның киесін танытқандай.

Алтайдың «Ақиығы», «Ақшегір» деп атауы да тегін емес. Бірақ қалың жұртты қайран қалдырып,талайларды таңдай қақтырған осы наз өнердің соңғы кезде біртіндеп сиреп бара жатқаны ,қайталанбастай болып жоғалып бара жатқанының куәсі болып отырмыз.

Керек десеңіз тәуелсіз еліміздің туында да осы қыран бейнеленген. Бұл еркін, ешкімге тәуелсіз елміз дегенмен қатар қайсармыз,мәртпіз,намысшыл халықпыз дегенді білдіреді.

Туымыз тұғырлы, еңсеміз биік болсын!

(кітап көрмесі туралы)

Табиғат ана осы құсқа қырағылық қасиетті аямай берген.

Үйге тапсырма: «Тауға ұшам, қуат алып қыранның қанатынан» тақырыбында эссе,өлең жазу,мазмұнына сәйкес сурет салу.

Сабақтың тақырыбы: C. Мұратбеков «Жусан иісі» .Әңгіменің көркемдік ерекшелігі

Сабақтың мақсаты:

а) өтілген тақырып бойынша білімдерін жинақтап бекіту;

ә) сөйлеу тілін байыту,тіл мәдениетіне көңілдерін аударту,салт-дәстүрін,әдет-ғұрпын құрметтеуге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: білімді жинақтау,қорыту сабағы.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, іздендіру,сайыстыру т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, дидактикалық материалдар т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген «Жақсы бала жеткізеді мұратқа» тақырыбында жазған ой тоғауды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

«Жусан иісі» повесінен үзінді оқып,алған білімімізді жинақтау үшін бүгінгі сабақта «XXI ғасыр көсбашсысы» интеллектуалды ойын ұштастырылып отыр.

Ойын VII кезеңнен тұрады.

I . Бәйге.

Оқушылар екі топқа бөлінеді: «Ғибрат», «Қасиет» тобы. Әр топқа бес сұрақтан қойылады.

1-топқа

1. Әңгімедегі кейіпкерлерді ата. (Аян,Есікбай,Бапай шал, Тұрған, Асылбек шал, әңгімеші бала.)

2.Шығармада баяндалатын оқиға қай жылдары өткен? (1941-1945 жылдар)

3. Аян ертегісі қалай басталады? (Ертеде бір жетім бала болыпты)

4.Аян тайдырып алған тобығын кімге салғызды? (Асылбек шалға)

5. Аянды талай жерге дейін шығарып салған кім? (Есікбай)

2-топқа

1. Аян алғашқы сауатын кімнен ашты? (Иманжановтан)

2. Әжесі қайтқан соң Аян кімнің қолына көшті? (Әжесінің тумасы Бапай шалдың үйіне)

3. Аянның кешкі қорегі не еді? («Тісің бар ғой» деп бір уыс бидай төгеді)

4. Аян алғаш рет қалай тобығын тайдырды? ( Өрістен бұзау айдап келе жатқанда үйретемін деп,өзінің қысқа бұзауына секіріп мінген. Семіз бұзау мөңкіп-мөңкіп жығып кетті.)

5. Ауыл қай жерде орналасқан? (Ешкіөлмес деген кішкене қоңыр таудың етегінде).

II. Көкпар.

Әр топтан бір оқушы шығып билет суырады. Берілген тақырып бойынша мақал-мәтел айтады. Топ мүшелері толықтырады. Қанша мақал-мәтел айтса сонша ұпай жинайды.

III. Тіл өнер.

Әңгімеден бір сөйлем алынады,ішінен бір сөз қалдырып кетеді. Сол сөзді тауып орысша,ағылшынша аудармасын айтады.Толық жауап берсе 30 ұпай.

Әуелде біз-балалар оның ..... айтпайтынын білгеніміз жоқ. (ертегі,сказка)
Менің көкем де,атам да жоқ,сондықтан төбелессем .... ұрсады ғой. (әже,бабушка)
Шіркін,ағама .... жазар едім. (хат,письмо)
Ал, жүріңдер мен кешегіден де ... ертегі айтамын. (қызық,интересный)
Ағамның .... сіңіп қапты. (иісі,запах)
Аян есік жақтағы темір пештің түбіне төселген құрым киіздің үстінде кір-кір жұқа құрақ .... жамылып жатыр екен. (көрпе,одеяло)
Аян арық ..... отқа тығып жіберіп,шала піскен күйелеш масақты лып дегізіп суырып алатын. (қол,рука)

IV . Жанды сөз

С. Мұратбековтің шығармаларына байланыстырып екі топ бір-біріне үйден дайындап келген тест түрінде сұрақтар қояды.

1-топ сұрақтары

1. С.Мұратбеков «Қылау» әңгімесінен . Сатай Рабиғадан қандай кітап алды?

А) қазақ әдебиеті Ә) геометрия В) алгебра Б) « Қан мен тер»

2. Сатай Рабиға кетуге ыңғайланғанда қандай сұрақ қойды?

А) Сен жақсы оқисың ба? Ә) Сен өлімнен қорқасың ба?

Б) Қасқырды көргенде қорықтың ба? В) Сен қай мектепте оқисың?

3. С.Мұратбековтің шығармаларын ата.

А) «Балықшы әні», «Туған жер» Ә) «Қос шалқар», «Оянған өлке»

Б) «Ауыл оты», «Дос іздеп жүрмін» В) «Әпке», «Дермене»

2-топ сұрақтары

1. «Менің басым ауырып тұр» Қай кейіпкердің сөзі?

А) Садақ Ә) Иманжанов Б) Есікбай В) Аян

2. С.Мұратбеков Мәскеудегі М. Горький атындағы институтты қашан бітірді?

А) 1973 Ә) 1971 Б) 1982 В) 1961

3. С.Мұратбековтің алғаш әңгімесі қай жылы жарияланды?

А) 1952 Ә) 1973 Б) 1954 В) 1964

V. Суретте,бейнеле.

Аян бейнесін құрастырамыз. Дәптерімізді алып Аян бейнесін топтастырып жазамыз.

Зеректілігі зейінділігі ұстамдылығы

Төзімділігі Аянның бейнесі мінезі

сырт пішіні

VI . Шешен сөз.

Әр топтан бір-бір оқушы шығып тақырып суырады. Тақырыпқа байланысты өз ой-пікірін ортаға салады.

Аян мен әңгімені баяндап отырған бала арасындағы шын достық туралы ой өрбіт.
Аян тағдыры сені ойландыра ма?

VII. Жорға.

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қойылады.

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жинаған ұпайларын есептеп,жеңімпаз қатарды анықтау,белсене қатысқын оқушылырды бағалау.

Үйге тапсырма: Аян ертегісін «Баяғыда бір жетім бала болыпты» деген тақырыпта ертегіні жалғастырыңдар және оған өздеріңше ат қойыңдар.

Күні:
Сыныбы:
Пәні: әдебиет
Мұғалімі:
Сабақ жоспары

Сабақтың тақырыбы: Оралхан Бөкей «Тортай мінер ақ боз ат»

Сабақтың мақсаты:

а) Оралхан Бөкейдің өмірінен мәлімет бере отырып, білімдерін жүйелеу,жинақтау және шығармашылық жұмыстар арқылы оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

ә) оқушыларды адамгершілікке,имандылыққа,асыл қасиеттерге тәрбиелеу;

б) мәнерлі сөйлеуге дағдыландыру, ой-өрісін,ойлау қабілетін, шығармашылық ізденісін дамыту;

Сабақтың типі: жаңа білімді меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары,кестелері, портреті т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

Оқушылармен амандасу,
Жоқ оқушыларды белгілеу

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұрау. сұрақтар қою.

1. Жусан иісі рақылы жазушы оқырманына қандай ой тастайды?

2. Аян сендерге қандай әсер қалдырды?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Оралхан бөкей 1943 жылы Шығыс Қазақстанның Қатон-Қарағай ауданында қарапайым адамдардың отбасында дүниеге келеді. 1963 жылы ол Қазақ Мемлекеттік униветситетінің журналистка бөліміне түсіп,сырттай оқып, ауылдағы жұмысты атқара береді.

Оралхан Бөкейдің «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесінің мазмұнын қысқаша түсіндіремін.

Шығармашылық жұмыс: Бас кейіпкерлері еңбекқор талапты да,арманшыл балаларға мінездеме беріңдер.

Тортай қандай бала?
Тортай мен Ораштың достығы туралы не айтар едіңдер?
Тортай неге арманына жете алмады?
Кітаптың адам өмірі,мінезі үшін қандай маңызы бар?

Үйге тапсырма: Оралхан Бөкейдің «Тортай мінер ақ боз ат» әңгімесін оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: А.Пушкин «Ескерткіш»

Сабақтың мақсаты:

а) әлем әдебиеті туралы түсінік беру, А.Пушкиннің шығармаларын қазақ тілінде сөйлеткен ақын-жазушыларымыз туралы мағлұмат беру;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

б) шығармашылық ізденіске бағыттау,ой бөлісу, өз ойын көркемдеп еркін айтуға баулу,мәнерлеп оқуға дағдыландыру,ізденімпаздыққа төселдіру;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары, портреті,шығармалар жинағы т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Тортай қандай бала?
Тортай мен Ораштың достығы туралы не айтар едіңдер?
Тортай неге арманына жете алмады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин үлкен қайшылықты кезеңде өмірін өткізді. Ол орыс мәдениетінде жаңа дәуір ашты, орыстың әдеби тілін жасады,жаңа әдебиеттің төр ағасы болды.

«Ескерткіш» өлеңін мәнерлеп оқып беремін.

Кітаппен жұмыс: Өлеңді мәнерлеп оқиды

Дәптермен жұмыс: Өлең шумақтарын құрылысына қарай талдайды.

4 4 4

Ескерткіш //орнаттым мен //қолдан келмес, 1 шумақ , 4 тармақ ,

Ел ізі// оған салған //суый білмес,

Асқақтап //Александр //мұнарасынан 12 бунақ , 12 буынды

Жоғары //оқшау шығып, //тұрар дербес

Венн диаграммасы: Өлеңді Қасым Аманжоловтың «Өзім туралы» өлеңімен салыстырыңдар.

«Ескерткіш» «Өзім туралы»

Үйге тапсырма: А.Пушкиннің «Ескерткіш» өлеңін жаттап келу.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 7

Сабақтың тақырыбы: Шандор Петефи «Ұлт өлеңі»

Сабақтың мақсаты:

а) әлем әдебиеті туралы түсінік беру, сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары, портреті,шығармалар жинағы т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1. Орыс халқының ұлы ақыны А.Пушкин туралы не білесіңдер?

2. Ақын ескерткішін қалай қалады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

26-ақ жас өмір сүрген шандор Петефи венгер халқының ұлттық поэзиясының негізін қалаған азамат, күрескер ақыны болды. Ол туған халқының бай ауыз әдебиетін үлгі тұтып,оны реалистік әдебиет деңгейіне көтереді.

«Ұлт өлеңі» -жалынды,отты жолдарға ,отаншыл, халықшыл сезімге толы қайсар жырлар. Ол –күрес жыры,азаттық жыры.

Кітаппен жұмыс: Өлеңді мәнерлеп оқиды

Ақын ұлтын неге шақырады?
Петефи мен Махамбет өлеңдерінде үндестік бар ма?

Үйге тапсырма: Ш.Петефидің «Ұлт өлеңін» мәнерлеп оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: О, Генри «Соңғы жапырақ»

Сабақтың мақсаты:

а) әлем әдебиеті туралы түсінік беру,оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыру;

ә) адамгершілік қасиеттерге баулу,үлгі-өнеге ету;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,іздену т.б

Сабақтың көрнекілігі: сызбалары, портреті,шығармалар жинағы т.б

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Ақын ұлтын неге шақырады?
Петефи мен Махамбет өлеңдерінде үндестік бар ма?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

О,Генри –ХХ ғасыр басында өмір сүрген американдық жазушы, новеллашы Умльям Синди Портердің лақап аты. Жазушы әдеби есіммен танылды.Уильям Портер Американның Солтүстік Каролина штатында Гринсборо қаласында дәрігер отбасында дүниеге келген.

«Соңғы жапырақ» атты новелласы ең әсерлі,жүрек қозғайтын шығармаларының бірі болып саналады.

Кітаппен жұмыс: Сьюди мен Джонсидің өздеріңе ұнаған мінез-құлықтарын шығарма мазмұнына сүйене отырып әңгімелеңдер.

Жазушы Сьюди мен Джонсидің достығын қалай суреттейді?
Науқас Джонси терезеден нені көріп санап жатты?
«Соңғы жапырақ түскен күні мен өлемін» деуінен неге қауіптенеді?
Джонсидің айығуына не себеп болды?

Үйге тапсырма: О,Генридің «Соңғы жапырақ» әңгімесін оқып келу.

Сабақтың тақырыбы: Ғабдолла Тоқай

«Өмір жолына қадам басқандарға»

Сабақтың мақсаты:

а) көркем шығарманың мазмұнын меңгерту,шығарманы оқып-үйретудің әдіс тәсілдерін дұрыс қолданып,талдай білуге баулу;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, кітаптар, т.б

Пәнаралық байланыс: тарих, қазақ тілі

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

Жазушы Сьюди мен Джонсидің достығын қалай суреттейді?
Науқас Джонси терезеден нені көріп санап жатты?
«Соңғы жапырақ түскен күні мен өлемін» деуінен неге қауіптенеді?
Джонсидің айығуына не себеп болды?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Татардың жаңа бағыттағы реалистік әдебиеті мен қазіргі татар әдеби тілінің негізін салушы ақын, көсемсөзші,аудармаш, азаттық жыршысы,гуманист , күрескер Ғ.Тоқай 1886 жылы Татарстанның Арск ауданының Кушлауч ауылында дүниеге келген.

Дәптермен жұмыс: Өлеңнен ақыл- кеңес беретін сөздерді теріп алып,дәптерлеріне жазады.

Шығармашылық жұмыс: «Ел алдындағы қарызым мен парызым» тақырыбының айналасында пікірталас жүргізеді.

Білімді бекіту:

Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын.

Өлеңдегі түйінді ойды қалай түсіндіңдер?
Сәби шағын,мектептегі «тұтқын» күндерін неге аңсайды?
Өлең құрылысының өзіндік ерекшелігі неде?

Білімді бағалау:

Оқушылырдың жауаптарына ,сабаққа белсене қатысып отырғандарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: Қайталау

Сабақтың тақырыбы: Тоқсандық қайталау

Сабақтың мақсаты:

а) оқушылардың әдебиет пәнінен алған білімдерін тиянақтау;

ә) тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Сабақтың түрі: қайталау

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау, т.б

Сабақтың көрнекілігі:, сызба-нұсқаулар т.б.

Пәнаралық байланыс: тарих

Сабақтың барысы:

а) Ұйымдастыру кезеңі:

ә) Үй тапсырмасын пысықтау:

Үйге берілген тапсырманы сұраймын.Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Балалар, біз әдебиеттің қандай түрлерін өттік.

Қазақ әдебиеті

Ауыз әдебиеті

Жазба әдебиеті

Әлем әдебиеті

Ғашықтық жыры

« Қозы Көрпеш-Баян Сұлу», Шешендік сөздер

А.Құнанбаев « Қансонарда бүркітші шығады аңға»

М. Жұмабаев

« Сүйемін»

С.Торайғыров « Шәкірт ойы»

М.Мақатаев «Мен таулықпын» т.б

А.Пушкин «Ескерткіш»

О,Генри «Соңғы жапырақ» т.б

Білімді бекіту: Өтілген тақырыпқа байланысты бірнеше сұрақтар қоямын

Ауыз әдебиеті дегеніміз не?
Жазба әдебиетінің ауыз әдебиетінен қандай айырмашылығы ба?
Ауыз әдебиетінің қандай салаларын білесіңдер?
Әлем әдебиеті дегеніміз не?

Білімді бағалау : Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : Ақын-жазушылардың әңгімелерін,романдарын оқып келу.

Тест

1. «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» халық ауыз әдебиетінің қай түріне жатады?

а) батырлар жыры ә) ғашықтық жыры б) аңыз әңгіме

2. «Қансонарда бүркітші шығады аңға» өлеңнің авторы кім?

а) Абай ә) Ахмет Байтұрсынұлы б) Сәбит Мұқанов

3. Абай қай жылы туған?

а) 1835-1906ж. ә) 1855-1909ж. б)1845-1904ж

4. «Әнші» әңгімесінің авторы кім?

а) Ж.Аймауытұлы ә) С. Торайғыров Б) С. Сейфуллин

5. «Қоштасу» халық поэзиясының қай түріне жатады?

а) мұң-шер ә) тұрмыс салт б) төрт түлік

6. «Өткен күндер» жинағының авторы кім?

а) Бейімбет Майлин ә) Сәкен Сейфуллин б) Ілияс Жансүгіров

7. «Қыз Жібек» операсын жазған кім?

а) Мұқан Төлебаев ә) Бейімбет Майлин б) Е.Брусиловский

8. «Бақытсыз Жамал» романының авторы кім?

а) Міржақып Дулатұлы ә) Шәкәрім б) Жүсіпбек Аймауытұлы

9. Қазақ тіл білімінің атасы кім?

а) М.Жұмабаев ә) М.Мақатаев б) А.Байтұрсынов

10. Міржақып Дулатұлының «Оян,қазақ!» атты жинағы қай жылы жарық көрді?

а) 1904 ж. ә) 1909 ж. б) 1908 ж.

11. «Көзін ауылға келгенсін екі күннен соң ашты.Жұрт асырауға асырауға көнеді десті» деген жолдар қай әңгімеден алынған?

а) «Көксерек» ә) «Есіл бойында» б) «Саятшы Ораз»

12. Ғабит Мүсіреповтың әңгімесін ата.

а) «Әнші» ә) «Ананың анасы» б) «Бандыны қуған Хамит»

13. Сәкен Сейфуллин қай жылы туған?

а) 1894-1938ж. ә) 1856-1931 ж. б) 1885-1935 ж.

14.Мағжан Жұмабаевтың «Толқын» өлеңі лириканың қай түріне жатады?

а) махаббат лирикасы ә) саяси-әлеуметтік лирика б) табиғат лирикасы

15. Өлең тармақтарында белгілі бір сөз немесе сөз тіркесі жол аяғында қайталануды не деп айтамыз?

а) анафора ә) жай қайталау б) эпифора

16. Әдеби шығарма сюжетіндегі өз мәні бар жеке оқиға немесе шығарманың бас-аяғы тиянақты бөлшегі қалай аталады?

а) сюжет ә) эпизод б) әңгіме

17. Шешендік сөздерді айтушылар кімдер?

а) әншілер ә) билер б) жазушылар

18. Шығарма кейіпкерлерінің өзара кезектесе сөйлесуін ата.

а) монолог ә) диалог б) автор сөзі

19. «Көкшетау» поэмасының авторы кім?

а) С.Сейфуллин ә) І. Жансүгіров б) Б.Майлин

Тестік бақылау

Естіген нәрсені ұмытпауға төрт түрлі себеп бар ...

Абайдың нешінші сөзі?

а) 19

ә) 17

б) 31

Шоқан Уәлихановтың шын аты

а) Ибраһим

ә)Мұхтар

б)Мұхаммедқанафия

Адам ата-анадан туғанда есті болмайды ...

Абайдың нешінші сөзі?

а) 31

ә) 19

б) 17

Түркі тілдес халықтардың «Алтын ғасыр» деп атаған ғасыры

а) ХІІІ ғ.

ә) ХІІ ғ.

б) ХІғ.

«Невада-Семей» ядролық сынаққа қарсы қозғалысты бастаған кім?

а) М.Шаханов

ә) О.Сүлейменов

б) А.Әшімов

Кіші жүздің атақты биі

а) Мөңке би

ә) Төле би

б) Әйтеке би

«Ақан сері романын кім жазды?

а) І.Жансүгіров

ә) С.Жүнісов

б) Ғ.Мүсірепов

Қаз дауысты Қазыбек кім?

а) жазушы ә)ғалым б)шешен

«Боранды түнде» әңгімесін кім жазды?

а) Қ.Аманжолов ә)М.Әуезов б)Ғ.Мүсірепов

«Бөбек бөлеу» өлеңі қай ақындыкі?

а) Жамбыл ә)І.Жансүгіров б)С.Сейфуллин

Сәби дүниеге келгенде болатын той

а) тілашар ә)тұсау кесер б)шілдехана

Оралхан Бөкей қай жерде дүниеге келді?

а) Оңтүстік Қазақстан облысы.

ә) Шығыс Қазақстан облысы.

б) Батыс қазақстан облысы.

Саятшы Ораздың бейнесі кімнің шығармасында бейнеленген?

а) Аягөздің сол жақ жағасында

ә) Аягөздің оң жақ жағасында

б) Ертістің сол жақ жағасында

Көркем әдебиет стилін кімдер қолданады?

а) жазушылар

ә) ғалымдар

б) әншілер

Сабақтың тақырыбы: Әбділда Тәжібаев. «Сырдария» өлеңі

Сабақтың мақсаты: білімділік - Әбділдә Тәжібаев туралы қысқаша мәлімет беру,өлеңнің мазмұны мен идеясын ашу арқылы табиғаттағы,адам өміріндегі атқарар жүгін таныту,өлеңді түсініп мәнерлеп оқуға,туған жерін сүюге баулу;

дамытушылық - оқушының ауызша және жазбаша тіл мәдениетін қалыптастыру,жеке тұлғаны дамыту,ақын тіліне деген көзқарасын білу,өлеңді құрылысына талдай білуге машықтандыру,шығармашылық қабілетін дамыту;

тәрбиелік – адам өміріне жарап жатқан өзеннің пайдасын білуге,оны қорғауға баулу,қоршаған ортаны тануға,ойын еркін жеткізе алатын қолайлы орта туғызу.

Сабақтың түрі: аралас.

Сабақтың әдіс-тәсілі : сұрақ-жауап,түсіндіру,салыстыра баяндау,ой қозғау,талдау, деңгейлік тапсырмалар.

Сабақтың пәнаралық байланысы: қазақ тілі,тарих,география,музыка.

Сабақтың көрнекілігі: ақын суреті,шығармаларынан көрме,Қазақстан картасы,талдау-салыстыру сызбасы,электронды оқулық т.б.

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру: а) сәлемдесу,түгендеу; ә) сабаққа даярлығын қадағалау.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау,бекіту.

Қане,балалар өткен сабағымызда қай ақынның өмірі және шығармашылығымен таныстық? (Поэмадан үзіндіні жатқа айтады)
Балалар,поэма неге «Ақын өлімі туралы аңыз» деп аталады? Поэмадағы ақын кім? Поэманың тақырыбы не жайында? Поэма оқиғасы қай кезеңді суреттейді? Кімнің ерлігі суреттелген? Ол қай жылы туылған? Ал Қасым қандай ақын? Ол өзіне қандай баға берді?

Қорытындылау мақсатында Қ.Бұғыбаеваның «Қасыммен сырласу» атты өлеңін оқып қорытамын.Сонымен, балалар, Т.Ахтанов айтқандай «Ақынның адал,шыншыл мінезі өзімен бірге өлген жоқ,тамаша өлеңдерінде жүр» екен.Осы пікірдің бәрі ақынның «Өзім туралы» өлеңімен мағыналас,астарлас екендігіне көз жеткіздік.

ІІІ. Жаңа сабақ.

Қасиетті қазақтың кең даласы талай ғұламаларды,жезтаңдай әншілерді,құдіретті күйшілерді,данышпан,ақылгөй билерді,ақиық ақындарды,Отанын сүйген батырларды дүниеге әкелді.Солардың бірі бүгінгі тақырыбымызға өзек болған Әбділдә Тәжібаев ағамыздың өміріне, «Сырдария» атты өлеңіне тоқталамыз.

1.Сабақтың мақсатын айту. Сабақтың жоспары интерактивті тақтадан көрсетіледі.

1) Өлеңді үнтаспадан тыңдау 2) Сөздікті жұмыс 3) Салыстыру,талдау

4) топпен жұмыс 5) Шығармашылық жұмыс.

2.Электронды оқулықпен жұмыс.

Әбділдә Тәжібаев туралы мәлімет, «Сырдария» өлеңі мәнерлеп оқылады.

Балалар,өлең ұнады ма,не жайында екен? Картадан «Сырдария өзенін көрсетіп,өзен туралы қысқаша мәлімет беремін.

3.Кітаппен жұмыс (сөздікпен жұмыс).

Экранға сөздік жазылған (дәптеріне жазып алады).

1.Гейне – неміс ақыны 2. Рейн – Германиядағы өзен 3. Тарас – украин

4.Днепр – Украинадағы өзен 5. Пушкин – орыс ақыны 6. Еділ (Влога) - өзен

- Қане, балалар, өлеңді мәнерлеп өзіміз оқып жіберелік.

1) Өлең тақырыбы не жайында? 2) Ақын еліне,жеріне деген сүйіспеншілігін қалай білдірді? 3) Оны қай жолдардан байқауға болады? 4) «Ел анасы – менің анам» деген жолдардың мағынасын қалай түсінесіңдер? 5) Анаға ұқсас ұғымды қалай,не арқылы білдіреді? 6) Лирика деген не? 7) Бұл өлең лириканың қай түріне жатады? 8. Параллелизм деген не?

(Алгебрамен байланыстыру)

4.Салыстыру,талдау.

Тірек сөздер арқылы

С а л ы с т ы р у

Әбділдә Тәжібаевтың Қалмақан Әбдіқадыровтың

«Сырдария» өлеңі» «Сырдария» өлеңі

қарт ана 1) мен анаң
Сыр сұлуы 2) суым сүтің
туған елі 3) анам десең
ел анасы 4) балық,арық қазып
сүті кетпеген 5) егіске пайдалан

Ыбырай Алтынсариннің «Өзен» өлеңі

1) сарқыраған өзен 2) айнадай су 3) өзен рахаты 4) мөлдір су 5) ну орман,тоғайы

Осы үш ақынның өлеңдерін оқи отырып бір-бірімен айырмашылық пен ұқсастығына талдау,салыстыру жасаймыз.Қай өлеңде ақын өлеңге,өлең ақынға тіл қатты? (Айырмашылығы мен ұқсастығын табады.Ақынның поэтикалық тіліне талдау жасау, теңеу метафораларды табады).

5.Шығармашылық жұмыс.

1-топ. «Сырдария» өлеңін әрі «Өзен» өлеңін құрылысына талдайды. (Өлеңнің бір-бір шумағындағы тармақ,бунақ,ұйқасын,айырмашылығын табады).

2-топ. «Сырдария» өлеңіндегі (2,3,5) шумақтарынан инверцияны тауып,қара сөзге айналдырып жазады.

3-топ. Туған жеріміздегі «Машат», «Ақсу» өзені жайлы бір шумақ өлең жазады. «Су – тіршілік көзі» тақырыбына эссе жазуға да болады.

IV.Сабақты бекіту. Сонымен, балалар,ақын осы «Сырдария» өлеңінде не айтқысы келді?

1.Параллелизм дегеніміз не?

2. Өлеңді оқи отырып,өзен,көлдердің адам өміріндегі пайдасы туралы не айтар едіңдер?

3. Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстан – жасыл желекті,мөлдір сулы өлкеге айналуы тиіс» деп Қазақстан-2030 бағдарламасында айтылғандай өз жерімізді көркейтуге қандай үлес қосар едіңдер?

V.Қорытындылау.

Қазақтың халық жазушысы

драматург

ақын

50 шақты кітаптың авторы

Филология ғылымының докторы, профессор

киносценарист

әдебиет зерттеушісі

Газет редакторы болған

(Жоғардыда атқарылған жұмыстың бәрі интерактивті тақтада орындалады).

VI.Оқушыларды бағалау.Күнделіктеріне баға қою.

VII. Үйге тапсырма. «Сырдария» өлеңін жаттап, талданбаған шумағын талдап келу.

Сабақтың тақырыбы: Ана – теңдесі жоқ құдірет

Сабақтың мақсаты: білімділік - Ғабит Мүсіреповтың «Ананың анасы» атты әңгімесін қорытындылау, алған білімдерін жинақтап бекіту; тәрбиелік - оқушыларды ананы құрметтей білуге,мейрімділікке,сыйластыққа тәрбиелеу; дамытушылық - оқушылардың белсенділіктерін шыңдау.

Әдісі: сұрақ-жауап,іздендіру,сайыстыру.

Сабақтың түрі: білімді жинақтау қорыту сабағы.

Пәнаралық байланыс: орыс тілі,ағылшын тілі,қазақ тілі.

Көрнекілігі: Н.Г.Хлудовтың «Көш» суреті, Ғ.Мүсіреповтың портреті,бата сөздер.

Сабақтың барысы.

Жоспары

Бәйге (зымыран сұрақтар)
Көкпар (мақал-мәтел айту)
Тіл - өнер,полиглот (тақтамен жұмыс)
Жанды сөз (кітаппен жұмыс)
Білгірлер (дәптермен жұмыс)
Ділмар (түйінді ой айту).

Ұйымдастыру кезеңінде оқушыларды ойынның өту барысымен таныстырамын.

1.Бәйге (зымыран сұрақтар)

1-сұрақ.Аппақ,ақ қарбас,етектей сақалын балуан бармақтарымен сипалап отырған кім? (Әйтілес қарт)

2-сұрақ. Оның әңгімесін тыңдаушылар кім? (балалар,саудагер,Рамазан,молда)

3-сұрақ. Әңгіме Әйтілес қарттың ертеде өткен оқиғаны жаңғыртып айтуынан басталады.Мұны әдебиет теориясында не дейді? (Экспозиция)

4-сұрақ. Бала бидің батыры кім? (Жалпақ балуан)

5-сұрақ.Оның шабуға барған елі. (Ергенекті)

6-сұрақ. Ергенекті елінен бірінші рет жеңілгенде Жалпақ балуан нешеде? (Алты жасар)

7-сұрақ. Екінші рет Жалпақ балуан неге жауға шапты? (Намысқа шыдамаған еді)

8-сұрақ. Ергенекті елінде Жалпақ балуанның қандай құнды дүниесі бар деп ойлайсың? (Қалыңдығы)

9-сұрақ. Жалпақ балуанның қасында қанша жігіт бар деп ойлайсың? (Қырық жігіт)

10-сұрақ. Батырдың тілегі не? (Жауға кездесу)

11-сұрақ. Бидің тілегі не? (Жылқыға кездесу)

12-сұрақ. Жылқының бір шетін төңкеріп,қиқулап келе жатқанда барымташыларға кім кездеседі? (Тезек терген қыз)

13-сұрақ.Тұтқынға түскен қызды бірінші болып кім қуып келеді? Оның халі не болды екен? (жылқышы әкесі,өледі)

14-сұрақ. «Жаным,сен неткен жансың? Сен қазақтың қатыны шығарсың да,өзімді батыры шығар деп ойлаймын ... Бұл кімнің сөзі?

15-сұрақ. Батыр мен оның жігіттерінің артынан неге Ергенекті елі қуып келмеді? (Себебі Ергенекті елі басқа елді шауып кетеді.)

2. Көкпар (мақал-мәтел айту)

Біздің оқып танысқан «Ананың анасы» деп аталатын әңгімедегі ана секілді мына суретте де ақылды ана көш бастап келеді.Көш бастаған ананың сендерге берген сәлемін әлі аша қойғаным жоқ.Бұл сәлемді маған аманат етіп мына көш бастап бара жатқан ана тапсырды. «Аманат арға жүк» дейді қазақ.Осы сәлемдемені ашу үшін сендер бірнеше тапсырманы орындауларың керек.осы түйіншекті бір-бірімізге бере отырып,салмақтап көрейік те.Әр ұстаған оқушы бір мақалдан айтады.

Ана туралы мақалдар:

Ананың көңілі балада,

Баланың көңілі далада.т.б.

3. Тіл-өнер (тақтамен жұмыс)

Әңгімеден сөйлемдер алынып,ішінен бір сөз қалдырылып кетеді.

1.Уа,жалпақ! Ергенекті елімізді ... рет шапты? /екі,два,two/

2.Біз даланың ессіз ерлеріміз ғой.Неге түрткенде ғана селт етеміз. Неге ... түртпесе көрмейміз? /көз,глаза,ear/

3. ... десең өзімді әкет,қызымды қайтарып бер. /еркек,мужчина,man/

4. Артымдағы ... еңіреп жіберді де,белімдегі білегін суырып-ақ алды. /қыз,девушка,girl/

5.Кім қызын,қызы кімін жұбатып өзді-өзі болды да қалды. /шешесі,мать,mother/

Екі сөзді тапқан оқушы математикалық тәсілмен дыбыстарға мінездеме береді.

4. Жанды сөз (кітаппен жұмыс)

5. Білгірлер

- Жалпақ балуан кім?

- Әділетсіз қара күш иесі.

- Өмірде адасып жүрген жан.

- Адамгершілігін сақтаған,мейірімін жоғалтпаған жан.

- Қалай ойлайсыңдар,қырық жігіт пен батырды тізе бүктірген қандай күш,нендей құдірет?

- Ананың киелі махаббаты.

- Онда әңгімеден Ана бейнесін,мінезін ашатын сөздерді ойлана отырып жазып қойыңдар.

Ана

ақылды қайсар

ашынған қайғылы

сергелдеңде

«Автор орындығында» әдісі бойынша орындықта отырып,өз ойларын емін-еркін айта білуі керек.

1-тапсырма.Әңгіме неге «Ананың анасы» деп аталған? Өздерің қалай айтар едіңдер?

- Бұл әңгімедегі ана батырлығымен,ақылымен,қайсарлығымен қызын күңдіктен құтқарады.Сондықтан «аналардың мықтысы» дегені шығар.Мен өзім бұл әңгімені «Ана махаббаты» деп қояр едім.

2-тапсырма.Қай кейіпкерге өзің автор ретінде өзгерту енгізер едің? Немесе қай кейіпкердің іс-әрекетін қолдағың келмейді?

3-тапсырма. Сен автор орындығында отырсың,осы шығарманы өзің жазсаң қалай аяқтар едің?

6.Ділмар

Сәлемдеме түйіншек ашылып,одан төмендегідей қанатты сөздер шығады.

Ана – теңдесі жоқ құдірет.
Ана – сарқылмайтын күш.
Ана махаббаты – киелі күш.

Берілген тақырыптарға ана махаббатының құдіретін дәлелдеу мақсатында бірлесе отырып топ мүшелері мәтін дайындайды.Әр топ өз өкіліне сөз береді.

Қорытынды бөлім.

Оқушылардың жинаған ұпайларын есептеп,жеңімпаз қатарды анықтау,белсене қатысқан оқушылардың білімін бағалау.

Үйге тапсырма. Ғабит Мүсіреповтың ана тақырыбындағы басқа да әңгімелерін оқып,олардың ортақ идеясын табу,осы әңгімемен салыстыру.

Сабақтың тақырыбы: «Ақтамақ хикаясы» (Жүсіпбек Аймауытовтың «Әнші» әңгімесі бойынша)

Сабақтың білімділік мақсаты: 1) әңгіменің тақырыбы мен жазушының идеялық мұратын мәтінге сүйене отырып ашу; 2) әнші бейнесін тереңірек талдап ашу; 3) жазушы идеясының өміршеңдігіне көз жеткізу.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты:1) оқушыларды өнер құдіретін сезінуге тәрбиелеу; 2) ұлттық құндылығымыз бен намысымызды қорғай білуге үйрету; 3) ұлтжандылыққа,өз еліне деген сүйіспеншілікке баулу.

Сабақтың дамытушылық мақсаты:1) «Әдебиет пен өнер егіз» деген ұғымды ашу; 2)жеке және топтық жұмыста шапшаңдыққа баулу;3)өз ойын еркін жеткізе білуге,сөйлеу мәдениетін қалыптастыруға баулу.

Сабақтың әдісі: сөзбен түсіндіру,талдау,өзара талқылау,ізденушілік.

Сабақтың түрі: жаңа материалды өздігінен игерту.

Сабақтың көрнекілігі: концептуалдық кесте,тапсырма парақтары,түсіндірме күнделігі,жинақтау плакаты, «Әміре - ән асқары» альбомы, «Әміре жайлы лебіздер» жинақ-кітапшасы.

Пайдаланылған әдебиет: «Портреттер», «Замана бұлбұлдары», «Ән асқары - Әміре».

Сабақтың барысы.

І.Ұйымдастыру кезеңі.

1.Оқушылармен сәлемдесу. 2.Оқушыларды топқа бөлу: І топ «Болашақ», ІІ топ «Ұлан», ІІІ топ «Өнерпаз».

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

«Әнші» әңгімесінің жалпы мазмұнын «Зымыран сұрақтар» әдісімен сұраймын.Барлығы 15 сұрақ. Сұрақ тез оқылады,жауап та тез,қысқа әрі түсінікті болуы керек.

1.Жүсіпбек Аймауытов кім? 2.Әңгімедегі әнші есмі. 3.Жазылған жылы. 4.Әмірханның өмірдегі бейнесі кім? 5.Автор әншімен қайда кездесті? 6.Әнші ән айтуды кімнен үйренді? 7.Әмірхан қандай әнші?

8.Әмірханның тұрмыс-тіршілігі қандай? 9.Әңгімедегі кейіпкерлерді ата. 10.Жастар не ұйымдастырды? т.б.

Оқушылар әңгімедегі басты тұлға Әмірқан бейнесін концептуалдық кестеге талдайды.

Әр топқа тапсырма қағаздары таратылады: І топ – мінезі; ІІ топ – қарым-қатынасы; ІІІ иоп – кәсібі.

сенгіш

бірбеткей

ақкөңіл

естеге орналастыру.

Әр топтан бір оқушы орындады.

әртіс

сері

әнші

сезімтал

бауырмал

көпшіл

қонақжай

ІІІ. Үй тапсырмасын қорытындылау.

Талдау барысында әншінің жан-жақты қыры ашылды.Әншінің бұл қырлары алғашқы әңгімеде анықталса,біз үшін белгісіз бір қыры – сезімталдығы мен сыршылдығы.

Әмірқанның осы қырын ашатын жүрек түкпіріндегі мөлтек сыры іспеттес хикаясы бүгінгі жаңа сабақтың тақырыбы,негізгі өзегі екендігіне тоқтала отырып,жаңа сабаққа көшемін.

IV. Жаңа сабаққа көшу.

Ақтамақ хикаясы.

Мұғалімнің сөзі.Оқушылар! Біз өткен сабақта «Әнші» әңгімесі арқылы қазақтың атақты әншісі Әміре Қашаубаевтың өмірі мен өнері жайында білдік.Талантты жазушы Жүсіпбек Аймауытов әнші Әмірқан бейнесі арқылы қазақ ән өнерін,ұлттық мәдениетімізді қалың оқырманға паш етті.Бүгінгі жаңа сабақта біздер әнші бейнесін тереңірек ашуға бар ынта-жігерімізбен жұмыс істейміз.

Топпен жұмыс

Әр топқа тапсырма жазылған парақтар таратылады.Әрбір мәтінді /50-52-беттер/ абзацтарға бөліп,оны оқиды,мазмұндайды,тақырып қояды.

І топ

1. Әңгімедегі ой бөлігі /4-5 абзац 50-бет/.

2. Ой бөлігіңді оқы. 3. Түсінгеніңді мазмұнда. 4. Тақырып қой. «Ақтамақ ару»

ІІ топ

Әңгімедегі ой бөлігі /2-3-4 абзац 50-51-бет/.
Ой бөлігіңді оқы. 3. Түсінгеніңді мазмұнда. 4. Тақырып қой. «Қос ғашық»

ІІІ топ

Әңгімедегі ой бөлігі /5-7 абзац 51-бет/.
Ой бөлігіңді оқы. 3. Түсінгеніңді мазмұнда. 4.Тақырып қой. «Жолы болған әнші»

2. Мәтінмен жұмыс

Бұл кезеңде хикаяның тілдік ерекшелігі талданады.Әр топ хикаяның толық мәтінімен жұмыс жүргізеді.

Теориялық ұғымдарды еске түсіріп аламыз /Жалқы есім,диалог т.б./.
Талдау жұмысын жүргіземіз.

І топ: жалқы есімдерді түр-түріне ажырату. ІІ топ: диалогтарды тауып,рөлдік оқу. ІІІ. Топ: Ақтамақ бейнесіне ассосиация құру.

3. Әр топ өз жұмысын тақтаға ілінген плакаттарға орындайды. Үлгісі:

І топ

Жер,су аттары

Адам есімдері

Тау аттары

Ормамбет

Жетішатыр

Ақтамақ, Әмірқан, Иманжүсіп, Балуан Шолақ, Мәди, Дәулетжан

Орда

Тижатпас

ІІ топ

Мәтіндегі 4 диалогты тауып,рөлге бөлініп оқиды.

1.Ақтамақ пен әнші 2.Автор мен әнші 3. Ұрылар мен әнші 4. Әнші мен автор

ІІІ топ

сезімтал

өнерлі

сұлу

талғампаз

өжет

паң

3.Ұжымдық жұмыс.

Хикаяттағы мағынасы түсініксіздеу сөздерді тауып, түсіндірме күнделігіне орындайды.Бұл тапсырма «Сөз төркінін тану» мақсатында жүргізіледі.

Түсіндірме күнделігі

Мәтіндегі ой

Оқушы түсінігі

жөпшеңді

орамал тастады

жанторсық

таң асып тұрған

анына қош айтысу

қоржынбасы

анау-мынау,жай

ұлттық ойын

қымыз құятын ыдыс

бабына келген

өмірмен қоштасу

екі басты қоржын

V. Үй тапсырмасы: «Егер мен жазушы болсам» «хикаяны өз ойымен аяқтап жазып келуі)

VI.Тақырыпты бекіту кезеңі.

1.Жүсіпбек Аймауытов – қазақтың ән өнерін жоғары бағалай білетін талғампаз жан.Ол әнді сүйіп өсті,өзі де ән айтудан әсте жалыққан емес.Сондықтан да ән мен әнші тақырыбы – жазушы шығармашылығының өзегі. «Әнші» әңгімесі жазушы ұлылығының айғағы десек те болады.

2. Әміре Қашаубаев - ән асқары,қазақ өнерінің жарық жұлдызы,ұлттық мақтанышымыз. «Бұратана» саналған қазақ халқының бай өнері мен жоғары мәдениетін барша халыққа паш етті.Франция секілді өркениетті елге өнеріміздің құдіреттілігін мойындатты.Сол үшін де қазақ халқы Әміре сынды ұлы тұлғасын ешқашан ұмытпайды.

VII. Түйін жасау.

«Әміре жайлы лебіздер» жинақ кітапшасымен жұмыс. Р.Роллан,А.В.Затаевич,А.В.Лунчарский,А.Барбюс,Ғ.Мүсірепов сөздерімен таныстырдым.
Жинақтау плакатын толтыру.

Тақтаға қазақтың кең даласы мен сұлу табиғаты бейнеленген плакат ілінеді.Плакатқа 5 жұлдызды орналастырамын әр жұлдызда Әміре бейнесін айқындайтын «Дала бұлбұлы», «Ғажайып әнші», «Ұлт мақтанышы», «Дара тұлға», «Алтын мұра» секілді эпитет сөздер жазылған.Осы сөздер арқылы әңгіме түйінін ашып,сабақты аяқтаймын.

Сабақтың тақырыбы: Көксерек – табиғаттың тағы перзенті

Сабақтың мақсаты: 1) шығарманың мазмұнын талдай отырып Көксеректің түз тағысы екенін мысалдар келтіру арқылы дәлелдету; 2) оқушыларды адалдыққа,табиғатқа қамқор болуға,әр қадамын ойланып істеуге тәрбиелеу; 3) балаларды өз пікірін қорғай білуге үйрету,іздендіру арқылы ойлай білу дағдысын қалыптастыру.

Сабақтың түрі: сот сабақ

Сабақтың әдісі. Сұхбаттасу (қаралаушы,куә,күнәқар),айтыс,дәлелдеу.

Пәнаралық байланыс: жануартану.

Көрнекілігі: Мұхтар портреті,бүктеме,нақыл сөздер,сот киімін,қасқыр «киімін» киген оқушылар.

Сабақтың барысы.

1.Ұйымдастыру кезеңі. Сабақ барысын,мақсатын түсіндіру.Сот,адвокат,прокурор,куәгер сөздерінің мағынасына тоқталу,ашу.

2.Үй тапсырмасын сұрау.

Ұлы жазушымыз Мұхтар Омарханұлы Әуезовтың өміріне шолу жасайық.

Топтастыру әдісімен.

Мұхтар Әуезов кім?

Мұхтар Әуезов туралы суреттермен жұмыс.

Мұхтар Әуезов туралы естеліктер.

Ребус шешу.

Сұрақ-жауап

«Көксерек» сөзі сендерге қалай таныс?
«Көкерек» кімнің шығармасы? Жазушы неліктен шығармасының тақырыбын «Көксерек» деп атады?
«Көксерек» әңгімесінің шығу тарихына тоқталу.

«Көксерек» әңгімесінің тақырыбы мен идеясын оқушылардың көмегімен анықтау.

Оқиғаның мазмұнына тоқталу.

1.Көксерек Қараадыр аулында.

2.Көксерек түз тағысы.

3. Жекпе-жек.

Негізгі бөлім

«Көксерек» оқиғасы неліктен бұлай өтті,осыған байланысты оқушылардың пікірін тыңдасақ.

Сот төрағасы сот үдерісін ашық деп жариялайды.

Ақтаушылар Көксеректің ауыл иттерінен,ауыл адамдарының көбісінен не үшін таяқ жегенін,оларды соққы жегенде қандай мінез көрсететінін,оның себебі неде екенін айта келіп,адамдар арасындағы өмірдің Көксерекке түсініксіздігін,яғни әрбір тіршілік иесінің өмір сүретін өз ортасы,өз қандастары бар екені туралы айтады.Қасқыр адамдар арасындағы өмірге көндікпейді,ол далада,тау-таста өмір сүру керек,бұл – табиғаттың заңы.Айнала қоршаған табиғаттың өз заңы,өз ерекшелігі бар.Көзін әлі ашпаған Көксерек адамдар арасына келіп тәрбиеленсе де,бөрілік табиғатына тартып екі аяқты пендемен өштесіп өсті.Себебі ол – қасқырдың өзіне тән мінезі,табиғи қасиеті.Сондықтан Көксеректі жазалау орынсыз.

Қаралаушы өз сөзінде Құрмаштың Көксеректі қалай жақсы көргенін,қалай тамақтандырып,қалай күткенін,сол үшін тіпті әжесінің қасынан бөлініп,оны өзінің қасына алып жатқанын,ауыл иттерінен қорғағанын мәтіннен мысал келтіре отырып,Көксерек Құрмаштың жақсылықтарына зұлымдықпен жауап қайтарғанын дәлелдеп,оны жазалау керек деген райынан қайтпайды.

Ақтаушылар. Көксерек жақсылыққа жақсылық қайтаруды білмейді.Себебі ол – тағы.Оны шығарма барысында жазушы да бірнеше рет еске алады.Мысалы,Көксеректің дене бітімін суреттегенде «зіңгіттей көк шолақ қасқыр болды», «орасан боп өсті», «жоталары дүңкиіп,жон жүндері үрпиіп алған», «зорайып қатты өсті», «аяқтары жуандап,жүндерінің бәрі ұзарып өсті» деп сипаттайды.

«Гүрр» етіп ала төбетті алқымынан ала түсті», «гүрілдеңкіреп маңына дарытқысы келмейді», «қорқ-қорқ асайды», «қылқ-қылқ жұтады», «қабырғаларын кірт-кірт сындырады», «дүр-дүр еткізіп келді» - бұл оның арланға тән қимылдары.

Көксеректің мінезін «қырыстанып жатып алады», «ызалы,долы,ашулы», «долылық,жойқандық бар», «әлі күнге бір рет жадырап ойнап көрген емес», «татулық жоқ,суық», «көксерек оңашада,елсізде қатты ойыншыл болатын», «ол түзде еркін ойнақы» деген тіркестермен суреттейді.Мұның бәрі Көксеректің тәрбиеге көнетін күшік емес,қанша асырасаң да орманға қарап ұлитын бөлтірік екенін дәлелдейді.Ол өзіне тән,мінезіне тән әрекет жасады.

Мұғалімнің қорытынды сөзі: Мұхтар Әуезовтың «Көксерек» әңгімессін аяқтадық.жазушының «Көксерегі» - оның ең таңдаулы шығармалардың бірі.

Үйге тапсырма: «Адамның ең асыл қасиеті – жақсылық» тақырыбына эссе жазып келу.

Бағалау.Қорытынды.

Cабақтың тақырыбы: «Ақын өлімі туралы аңыз»

Сабақтың мақсаты: білімділік – ақынның өзіндік мұратын таныту, «Ақын өлімі туралы аңыз» поэмасының тақырыбы мен идеясын ашу; тәрбиелік – автор поэзиясы арқылы Отанды,туған жерді сүюге,табандылыққа тәрбиелеу; дамытушылық - оқушының сөйлеу мәдениетін,дүниетанымын және ой-өрісін кеңейту.

Сабақтың типі: жаңа материалды меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,баяндау,талдау.

Сабақтың көрнекілігі: Қасым Аманжолов шығармалар жинағы (3-том), интерактивті тақта,теледидар,бүктемелер.

Сабақ барысы.

Ұйымдастыру: амандасу,сынып тазалығын тексеру,оқушыларды түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.

Үй тапсырмасын сұрау. «Өзім туралы» өлеңін жатқа сұрау.Қасым Аманжолов өмірі мен шығармашылығы,өлең құрылысына талдау.

Жаңа тақырыпты игеру. Тақырыпты меңгертпес,түсіндірмес бұрын оның «Туған жер» әні (клипімен) тыңдалады.

Ақын өлімі туралы аңыз

Тақырыбы: ерлік пен батырлық.

Идеясы: Абдолла ерліктерін суреттеу арқылы келешек ұрпақты отансүйгіштікке,ерлікке баулып жігерлендіру.

Алғашқы аты : «Абдолла» (1943ж.)

Кейіпкері : Абдолла Жұмағалиев.

Жанры : поэма.

Жау қоршауында жалғыз қалып арыстандай алысқан айбатты ақынның ерлігі бізге батырлықтың асқар шыңындай сезіледі.Ол соңғы гранатын немістерге лақтырады да,ақтық оғы қалғанша автоматты жау өңменінен айырмады.

В.Григорьев.

Қазақ солдатының соғыстағы өмірін суреттейтін өлең негізінде екі түрлі үлгіде жазылған: жалпы жауынгерлерге тән сипатты біріктірген жиынтық бейне және нақты аты белгілі қаһарманның ерлігін көрсетуге арналады.Бұл жауынгердің ерлік тұлғасын ашу соғыс өмірінің шындығын бейнелеу негізінде туады.Поэма Абдолла өмірінің соңғы кезеңдерін суреттеуге құрылған.

Шығарманың басталуы: сұрапыл соғыстың суреттелуі.

Шығарманың дамуы: қаһарманның ішкі толғанысы,қаһарлы кекке,жан ашуына айналуы.

Шығарманың шарықтау шегі: жау әскерлерінің өрт қоюы.

Шығарма шешімі: Абдолла өлімі.

талантты

жас

ақын