Конспект урока для казахской литературы, презентация

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: «Аққулар ұйықтағанда»

Сабақтың мақсаты: 1) ақынның өміріне қысқаша шолу,поэзиясына талдау жасай отырып,ақын өлеңінің идеясын,мақсатын ұғындыру;

2) ақиық ақынның жырларымен таныстырып,оқушылардың поэзия туралы түсініктерін,сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту;

3) оқушыларға поэзияны сүйе отырып сұлулық пен махаббатты тануға,адамгершілік пен мейірімділік қасиеттеріне тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: оқулық,,ақынның портреті,таратпа қағаздар,ақынның өлеңдер жинағы,үнтаспа.

Сабақтың әдісі: көркем мәтінмен жұмыс,сұрақ-жауап.

Сабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі.Үй тапсырмасын тексеру.

Менің көмегіммен оқушылар жаңа сабақты өздері талдап,дәлелдеп шығуға талпыныс жасайды.Сыныпты үш топқа бөлемін.Мұқағали Мақатаевтың ғұмырнамасын оқушылар өздері даярлаған материалдарымен ортада баяндатып,жағдаят (ситуация) туғызу ...

Нұрғисаның «Аққу» күйін тыңдатамын.

Проблемаға шығу. Поэманы үйде оқып келгендіктен,талдау сатысына көшеміз.

- Ақынның поэмасындағы негізгі арқау болған тақырып не?

Тақырып

1. Сұлулық 2. Махаббат 3. Зұлымдық

1.Сұлулықты неден көресіңдер?

(оқушылар өз ойларын айтады)

тау

бұлақ

Табиғат ағаш

аққу

Аң

Құс

елік

тиін

Адам

қыз

жігіт

адам

көйлек

киім

Сұлулық

тау

табиғат

қыз

Сұлу сөзінің синонимін табыңдар? (ару,әсем,ажарлы ...)

Ал поэзияның өзі сұлулық қой.

Ақын сезімі арқылы сұлулық поэзиясы туады.

Сұлулыққа қарама-қарсы табиғатта зұлымдық бар.

Зұлымдық деген не?

Негізінде туа пайда болады,жүре пайда болады,поэзияда екеуі де қатар жүреді.

- Бұл поэманың сюжеті не туралы?

Ізденушілік. Поэманың тіліне талдау жасайық (І топ Аққу, ІІ топ Табиғат, ІІІ топ Ана).

Әр топқа жеке-жеке сұрақтар беремін.

І топқа

1.Аққудың рең әсемдігін айқындарлық сөздерді табыңдар?

2.Аққудың мүсін келістігін кескіндеген сөздер,

3.Аққудың әдемі,жарасты әрекеттерін табыңдар?

4. Аққу үнінің ерекшелігін бейнелеген сөздерді табыңдар?

5. Оқ тиген аққудың мүшкіл халін өрнектеген детальдарды тап.

ІІ топқа

1.Табиғаттағы түс,рең ерекшелігін білдіретін сөздерді тап.

2.Су тазалығын ашатын деталь көріністерді тап.

3.Табиғаттағы тыныштық салтанатын тағы қай көріністен байқаймыз?

ІІІ топқа

1. Ана неге аққуды атпақ болды?

2. Теріс ниеттен көлге барған ана толғанысы қалай өрістеді?

3. Аққуды ату кезіндегі ана әрекетіне баға берейік.

4. Құсты құлатқаннан кейінгі ана өкінішіне үңілейік.

5. Бала өлімін көрген ана қасіреті қалай көрсетілген?

Әр топ қорытынды жасайды.

Рефлексия. – Аққуды неге иелі құс дейміз?

• Тәуіп дегенді қалай түсінесіңдер?

• Көл не себептен «Жетім көл» деп аталған?

1топ – аққу әсемдігі, 2топ – табиғат сұлулығы, 3топ – ананың махаббаты.

Әр топ 5 минуттық өз ойларын жазып талқылау.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 8

Сабақтың тақырыбы: Сын тұрғысынан ойлау сабағы

Сабақтың мақсаты: Білімділік - ақын өмірінен мәлімет бере отырып, поэзиясының өміршеңдігін таныту; дастанның тақырыбы мен идеясын,көремдік тілін ашу.

Дамытушылық – оқушының сөйлеу тілін дамыту;өз ойын еркін,жатық жеткізе білуге одан әрі дағдыландыру;мәнерлеп оқу дағдысын қалыптастыру. Танымдық - өз бетімен іздене білуге,қосымша материалды іріктей алуына,ой қорытуға үйрету.

Сабақтың тәрбиелік мәні: туған жерге деген сүйіспеншілікке,адамгершілікке, табиғат әсемдігін түсінуге,қасиетті нәрселерді қадір тұтуға тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс: музыка,бейнелеу өнері.

Көрнекіліктер: ақын портреті,шығармалары,кесте-сызбалар,қосымша газет-журнал материалдары.

І. Ой шақыру. – Біз Мұқағали ақынды – поэзия патшасы десек,ендеше,поэзия патшалығына сапар шегіп көрейік.Міне,патшалықтың алтын қақпасы ашылды. «Аққулар ұйықтағанда» сарайының кілті өз қолдарыңда.Қазіргі сәттен бастап осы сарайдың сырына үңіліп көрейікші. Іске сәт!

Енді мына жоспар арқылы поэзия мазмұнын еске түсірейік.

Жоспар

1. Әлдилеп ақ төсіне бермей тыным,

Ақ айдын ақ мүсінін тербейтұғын.

2. ... Айналайын аққудың қанатынан,

Қайтеміз,ол да адамға бола туған.

3. Аққулар ұйықтап жатыр тербетіле.

4. ... Қасиетке оқ атып,жойған пақыр.

5. ... Білмеймін сор аттың ба,бақ аттың ба?

(Поэма тақырыбы аталып,оқиғаның басталуы қай бөлімде екендігі анықталады).

ІІ. Топтастыру. – Біз бүгін топпен («Жігер», «Болашақ», «Арман») жұмыс істейміз

Мұқағали

Ақын өлеңдеріне жазылған әндер

ақын

Жинақтары

«Өмір - өзен» «Есіңе мені алғайсың»

ІІІ.Кубизм. Тақырыпты жан-жақты қамтуға мүмкіндік беретін оқыту стратегиясы.Кубиктің 6 жағы бар.Иіреді,қай жағы түссе,сол жағының сұрағына жауап береді.

Суретте. Туған жер,Жетімкөлдің сұлулығы,аққудың үні,қасиеті,айнала қоршаған ортамен үндестігі,ақын сезімі өлеңде қалай берілген?

Салыстыр. Поэма оқиғасына немесе тақырыбы мен тіліне ұқсайтын шығарма бар ма? Кіммен немесе кімнің шығармасымен салыстыра аласың? (Венн диаграммасы қолданылады).

Зертте. Мұқағали ақын туралы тағы не білесің?

Қолдан. Ақынның психологиялық жай-күйін ақын қалай берген? Тауып оқы. Қандай бейнелі,көркем тіркестерді көріп тұрсың? (Оқулықпен жұмыс).

Бұл туралы ойлағанда көз алдыңа не елестейді? (Ойтолғау,сурет) Ақынға хат жазып көр.

Талда,қолдан,қарсы шық. Ананы қасиетке оқ атуға мәжбүр еткен не? Баласының өлімінен кейінгі ананың күйін ақын қалай жырлайды? (Мәнерлеп жатқа оқу).

IV. Сөздіктер еліне (сұхбат). Таны,есте сақта.Оқушы дастаннан өзі түсінбеген сөздерге белгі қойып отырады.Сұрайды,жауап беремін.

V. Еркін жауап. – Ақын туралы тағы не айтуға болады?

(Оқушы ізденісі.жергілікті жер материалымен байланыстыру)

VI. Болжау. – Оқиғаны қалай аяқтаған болар едің?

VII. Үкім. – Аққуды атуға бола ма? (ия,жоқ)

Оқушы дәлелдемесін тыңдау.

VIII. Бекіту. Қорыту. – Құрметті шәкірттерім,ақын Фариза Оңғарсынова «Мұқағалидай ақыны бар халық – бақытты халық» деген екен.Олай болса,сыршыл ақынның өміршең шығармасымен танысқан сендер сол бақытты халықтың бақытты ұрпағысыңдар.Ендеше,осы сұлулықты жанымен сүйген Мұқағали ақынның аса құрметтеген адамының бірі сазгер Нұрғиса Тілендиевтің «Аққу» күйін тыңдайық. («Аққу» күйі тыңдалады)

Не білдің?

1

2

3

Не білгің келеді?

1

2

3

ІХ. Үйге тапсырма. «Ақын және аққу» тақырыбына шығарма өлең жазып келіңдер.

Мұқағали Мақатаев

Қазақ жаңа әдебиетінің бастау қайнарында тұрған құдіретті талант иелерінің бәріне ортақ асыл қасиет –көп қырлылық. Бұл ерекшелікті ақын бойынан көруге болады.

Мұқағали Мақатаев өз тегін де, өз жерін де мадақтаумен өткен, өмірдегі азаматтық орнын ақтауға ұмтылған, тәлім – тәрбиеге баса назар аударған, өлең сөздің асыл маржанын төгілткен, сұлу жырымен оқырманын егілткен қазақ халқының дара тұлғалы перзенті.

Жаңашыл ақын қаламынан туған шығармалар халық өмірінің ең бір көкейкесті тақырыптарын қопара көрсетіп, жанды бейне, көркем образдар арқылы, терең идеялар айтып, эстетикалық игіліктер жасады. Мұқағали көсем, үлгі шығарып, өнеге жайғыш болды.

Мұқағали Мақатаев:

"Аққулар ұйықтағанда" поэмасы

Қазақтың қара өлеңі құдіреттім,

Онда бір сұмдық сыр бар естілмеген-депті

Т.Молдағалиев: «Мұқағали поэмаларының ең асылы,ең биігі деп мен «Моцарт», «Жан азасы», мен «Аққулар ұйықтағанда» деген дүниесін айтамын.Бұлар-алтын ішіндегі меруерттей сәуле шашатын ұлы дүниелер. «Аққулар ұйықтағанда «поэмасы 1973жылы жарияланды.Мұқағалимен кездескенде поэмасын көп мақтадым.»Тұмаш осы поэманы Ғабит ағаға апарып оқыдым.Разы болып,мына алтын қаламды сыйлады»-деді Мұқағали.Мен: «Өте дұрыс еткен екенсің,Мұқа» Ғабен ұнатса бүкіл халық ұнатады деген сөз»-дедім тебіреніп.Мұқағали бір ойға шолмып үнсіз қалды.Бұл-Мұқағалидің өзінің аққу әні еді.

- Мұқағали –жыр жазудың шебері.Осы поэмада басы артық дүние жоқ.Абай айтқандай, «теп-тегіс,жұмыр келсін айналасы»деген өлшемге компазициясы сыйып тұрған поэма.

Мұқағалидың азан шақырып қойған аты – Мұқаметқали. «Пайғамбардың атын түгел айту балаға ауыр болады» деп әрі еркелетіп, қысқартып атап кеткен.Анасы Нағиманың айтуы бойынша, 1931 жылы 13 наурызда Алматы облысы Нарынқол, қазіргі Райымбек ауданына қарасты Қарасаз ауылында дүниге келген.Мұқағали 10 жасқа келгенде, әкесі майданға аттанады да,Калининград майданында, 29 жасында қаза табады. Балалық, оқушылық кездері қой бағып, кетпен шауып, егін орумен өтті.

Сұлулық атаулыға ғашық жүрекпен құлаған, ұшқыр қиял, мөлдір сезім, өткір ойдың ақыны жас Мұқағали өлең жазумен шұғылданады.

Қазақ әдебиетінің ең бір ірі тұлғаларының біріне айналған Мұқағали поэзияда қазақтың дәстүрлі қара өлеңіне ерекше әуезділік, үнділік қоса отырып та ой санасы бар әрбір пенденің көкірегін сыңғырына толтыра беретін ғажайып лирик ақын ретінде әдебиет әлемінде атын алтындап жазып кеткені ақиқат.

Қуат алып Абайдың тіл-күшінен,

Жыр жазамын Абайдың үлгісімен...

,Сыррға қатысу қ

Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, жаздым үлгі жастарға бермек үшін...

Жаздым үлгі жастарға бермек үшін, Абай жаққан бір сәуле сөнбеу үшін...

Анам маған: -Үлкенді сыйла, - деген,

Сол сөз маған ізгілік құйған ерен.

Үлкендерден ауысқан кішілікті,

Үлкендердің өзіне сыйға берем .

М.Мақатаев 1том 23 бет .

Шеше, сен бақыттысың

Бақыттысың, жыламағын.

Жай түсіп жатқанда да құламадың

Тәңіріңнен мен едім ғой сұрағаның,

Сондықтан жыламағын, жыламағын.

Тәңірім кеше гөрсін кесірімді

Аспанға жазам сенің есіміңді!!!

Мұқағали Мақатаев “Жазылар естеліктер мен туралы”

Жазылар естеліктер мен туралы,

Біреулер жан еді дер өр тұлғалы.

Біреулер тұлпар еді дер де мүмкін,

Бүтінделмей кеткен бір ер-тұрманы.

Жазылар естеліктер нешелеген,

Көрерміз оның бәрін пешенеден.

Әйтеуір, білетінім бір-ақ нәрсе-

Көшеді өлең немесе өшеді өлең!

«Мұқағали әлемі»

( шағын естеліктер)

Жазылар естеліктер мен туралы...

Естеліктер.

Қазақ тілін білмеген адам Мұқағали поэзиясын сүймеуі мүмкін емес, Мұқағали поэзиясын сүйген адам еліне адал, жеріне ие, табиғатқа жанашыр бола алады.

К.Ахметова

Қазақ жырының аспанындағы жұлдыздардың арасынан сенің жұлдызыңды біз оңай танушы едік. Сенің жұлдызың ең мейірімді жұлдыз. Т.Молдағалиев

9-ақпан ақын Мұқағали Мақатаевтың туған күні. Соңғы жылдары Алматы қаласында осы күні ақын Мұқағали Мақатаев ескерткішінің алдында өлең оқу дәстүрге айналды. Мұқағали ақынның дүниеден озғанына талай жыл өтсе де ақынның жырларына деген халықтың махабаты суыған емес. Кезінде ақынның өзі: Көрер едің, Шаламын ба, отпын ба? Білер едің, Ақынмын ба, жоқпын ба?.. Кектендірген хан Жәңгір де жоқ мұнда, Кектенетін Махамбет те жоқ мұнда, - деп, тебіріне толғанған болатын.

Ақын туралы білетін ақпаратымызды

ортаға салайық

Мұқағали кім?

“ Аққу” тобы

Аққу қандай құс? Аққу құсы туралы не білеміз?

“ Ана” тобы

Ананың адам өміріндегі орны қандай?

“ Табиғат” тобы

Табиғат адамға не үшін қажет?

Проблемаға шығу. Зерттеу жұмысы.

«Аққу» тобына:

• Аққудың рең әсемділігін білдіретін сөзді табу

«Табиғат» тобына:

• Ананың аққуды ату кезіндегі әрекетін поэмадан табу

«Ана» тобына

• Бала өлімін көрген ана қасіреті қалай көрсетілген тұсын табу

Ақынның поэмасындағы

негізгі арқау болған тақырып не?

Тақырып

Сатылай

Оқиғаның басталуы

Оқиғаның дамуы

Оқиғаның шиеленісуі

Оқиғаның шарықтау шегі

Оқиғаның шешімі

талдау

“ Үш оқушымен кеңес”

А-сұрақ қоюшы, В-жауап беруші, С-жазып алушылар арасында сұхбаттасу. Әр топ өз сұхбатын құрайды.

Табиғат жанашырлары туралы ойым...

Үй тапсырмасы:

1.«Жетімкөл аққулары» - эссе жазу.

2. «Аққуға атылған оқ» әңгіме диалог құру

Күн құшқан айдын көлде жалғыз аққу

Қаңқылдап қанатымен сабалап су,

Таранып қаранады жан-жағына,

Сұлуды тасалама ,көк торғын құс!

Құрметті оқушылар, ақын Ф.Оңғарсынова “Мұқағалидай ақыны бар халық-- - бақытты халық” деген екен. Олай болса, сыршыл ақынның өміршең шығармасымен танысқан сендер сол бақытты халықтың бақытты ұрпағысыңдар!