Тема : Баш?орт халы? йыры “ Урал”.
Ма?сат: “Урал” йырын анализлау.
Бурыстар:
а) у3ытыу: Баш3орт халы3 йыр2ары мен9н танышыу.” Урал” исемене? сы?ышын асы?лау;
б) 76тере7: у3ыусылар2ы4 85йл97 телм9рен 76тере7, 969рг9 3арата 72 фекер29рен 9йтерг9 5йр9те7;
в) т9би97и: Тыу?ан ер- Урал тура?ында у?ыусылар?ы? белемен ки??йте?, тыу?ан ер?е? матурлы?ын к?р? белерг? ?йр?те?, тыу?ан ерг? м?х?бб?т т?рби?л??.
Йы?азландырыу: карточкалар, Урал к?ренешт?ре, ер- а?ты хазиналары мен?н к?рг??м?лек, ?убы?, магнитофон я?ма?ы,мультимедиялы проектор, экран, компьютер,портреттар-А.Игебаев,Б. Бикбай, карта, Баш?ортостан гимны- аудио та6ма.
Д?рес барышы.
- Ойоштороу м9ле.
(крен ген? ?урай тауышы я??ырай. У?ытыусы ?урай тауышына ?ушылып ??йл?й.
Й?мле Урал тауы буй?арында
?ымы?лы?тан йыуан- йыуа бар.
Эскен?йе? бошоп, й?р?ге? ян?а,
Йырлап ала тор?ан йола бар,
- тип йырла?ан борон баш?орт хал?ы.
Баш3орт элек-элект9н йыр ярат?ан. ??ене? ?ыуанысында, к?й?н?с?нд?, зарын- мо?онда, х?ср?тен, н?фр?тенд? йыр мен?н ??йл?п бирг?н. Ярышта ла, яу?а ла йыр бар?ан уны? алдында.
Халы? й?р?ге тыу?ыр?ан йыр халы? й?р?генд? м??гег? ?а?ланып ?ала. Бе??е? баш?орт хал?ы ла ошондай ?лм?? йыр?ар?а бай.
- &телг9нд9р2е 3абатлау.
Баш?орт халы? йыр?ары т5рк5мд9рен 8анап сы3.(о2он, 3ы63а, тарихи, лирик) Тарихи, лирик йыр2ар2ы и6к9 т5ш5р57 (тарихи -“Буранбай”, “Азамат”, “Салауат”, “Аш?а?ар”, “Т?фтил??”, лирик-“ ?анду?ас”, “С9лим9к9й”)
Экран1а3арайбы2.
III. Д9реск9 ма3сат 3уйыу.
Д?ресте? эпиграфы итеп Б. Бикбай?ы? “Йыр йырлан?а” ши?ырынан ???к алайы? ( экранда)
“Нинд?й г?з?л халы? йыры,
к?пме к?с, т?р?нлек бар…
бе??е б?т? ??мер буйы
О?атып кил? улар!”
(Берг?л?п у?ып сы?абы?)
Баш3орт халы3 йыр?ары халы? й?р?гене? и? т?р?н т?ренд? ?а?ланып, бе??е? к?нд?рг? килеп етк?нд?р.
Ошо ха?та к?ренекле ша?ир А. Игебаев бына ним? тип я??ан:
“Эй илем, илген?йем,
Илген?м берген?м,-
?ин- шатлы? шишм??е,
?ин- йыр?ар бишеге”
Быуаттар т?пк?л?н?н килг?н был ?лем?е? йыр?ар?ы халы? ??е ижад итк?н. Халы? йыр?ары тура?ында?ы белемд?реге??е тикшерер ?с?н ?е?г? 8орау2ар экранда
1-се т?рк?м.
Йыр?ар аша ним? ?йтерг? тел?г?н? ( ??ене? тормошон, кил?с?к я?шы тормош тура?ында?ы ?м?т- хыялдарын ?йтеп бирг?н).
2-се т?рк?м
Халы? ??ене? йыр?ары аша кемд?р?е данлай? (Баш?орт халы? йыр?арында халы? азатлы? ?с?н к?р?ше?се батыр?арын данлай. Улар?а ?арап ?о?лана, ? азатлы? х?р?к?тен? ?аршы бул?ан кешел?рг? ?арата ?се н?фр?т, ?ар?ыш са?ыла)
- *е??е? ихтибары?ы??а магнитофон я?ма?ы. ?е? ял ит??еге?, йыр ты?лай?ы?ы?. К????р?е йомор?а м?мкин.
1. Йыр?ы ты?ла?анда ?е??е? к?? алды?ы??а ним?л?р килер? ?у?ынан ?йтер?еге?. (“Урал” йыры я??ырай).
а)Уралып ят?ан Урал тау?ары. Унда?ы те?елеп ??к?н ?ара?ай?ар, ?айындар ке?ек а?астар. А?астар ара?ында ?оштар ?айрай, т?рл?- т?рл? й?нлект?р й?герешеп й?р??ен к?? алдына килтер?ек.
б)?у?ылып китк?н Урал тауы. Унда бер баш?орт егете ?урай уйнай. Яланда к?т??се йыл?ы к?т??ен к?т?.
2.? нинд?й йыр я??ыраны? (“Урал”).
- Бе? б?г?н, д?рест? баш?орт хал?ыны? та?ы бер йыры “Урал” мен?н танышаса?бы?.
IY. Я4ы тема :Баш?орт халы? йыры “Урал”.
872лек эшен баш3арыу, 872б9йл9неште4 м919н9л9рен асы3лау.
?орбан- 3орбан ашы,3орбан ите, 3орбан салыу,8у1ыш 3орбаны, 3орбан булыу, 19йб9т 3орбаны, 3орбан байрамы, 3орбан 19йете.
Й?л-9сене7,8ы2ланыу,7кене7,аяу той1о8он белдер9, й9л булыу,т7кк9н к5с й9л,7тк9н 17мер й9л.
Тал- 8ыу буйында 769 тор1ан о2он япра3лы а?ас,к5с5к с9ск9ле 3ыуа3 а1ас, й9ш тал, тал б9р985,тал к5с5г5,тал сыбы1ы.
Й?н-й9н р9х9тлеге,й9н аямау,й9нде й9лл97,й9н 392ере,изге й9нле кеше, й9н атыу,й9н бире7, й9нг9 тейе7,й9не ю3,й9н к5й57,й9не ю3, й9н ки69ге.
Йыр?ы? й5км9тке8е мен9н танышыр?ан алда проблемалы ?орау?ар 3уйыла.
Экранда 8орау2ар сы1а.
1)Уралды ?е? нисек к?? алдына килтер??еге?? (Урал – ул бейек тау?ар, тек? ?аялар, йыл?алар, шишм?л?р)
2) Урал тау?ары нинд?й ул? (Урал- ?ара урмандары, унда1ы й?нлект?ре, ?ыл?анлы битл????ре, ??к?н ?л?нд?ре, с?ск?л?ре бул?ан ил).
3) Урал нинд?й ер а?ты хазиналарына бай? (Алтын, к?м?ш, таш- к?мер, нефть.)
4) Урал тау?арын картанан к?р??т.
5) Урал тау?арына исемде кемд?р бир?е ик?н? Нисек уйлай?ы?ы?? (Русса я?ыл?ан борон?о документтар?а Урал исеме б?т?нл?й телг? алынмай. 1758 йыл?а тиклем русса сы??ан география д?реслект?ренд? был тау?ар “Рифей тау?ары” й? и?? “Таш билбау” тип й?р?т?лг?н. 1971 йыл Пермь ?ала?ында “Урал тау?ары” нисек асыл?ан” тип китап ба?ылып сы??ан. Унда география ф?нд?ре кандиттары Нина Петровна Архипова мен?н Евгений Вениаминович Ястребов я??ан. (Был китапта ?алимдар “Урал” исемен баш?орттар ?уш?ан тип я??ан. Ни ?с?н тиг?нд? “Урал батыр” тиг?н ??ж?п матур эпос бар. Ул ете быуат элек сы?арыл?ан. Эпоста тау?ы? килеп сы?ышы ??м у?а “Урал” исеме ?ушылыуы ха?ында легенда ла бар. Халы? тау?ар?а Урал батыр?ы? исемен ?уш?ан)
Тим?к, Урал- баш?орттар?а ир кеше исеме. Ул баш?орт хал?ында элект? ??м х??ер ?? бар. Урал тау?ары борон?о баш?орт йыр?арында, эпостарында ма?тала
Йыр?ы? й?км?тке?е мен?н танышыу.
- У?ытыусы тасуири у?ый. 128 б.
- ?? аллы у?ыу.
- Сылбырлап у?ыу.
- Буксирлы у?ыу.
- Берг?л?п у?ыу.
Йыр2ы4 й?км?тке?е ??т?нд? эш. (балалар 4 т?рк?мг? б?лен?, 8орау2ар экранда)
1. Беренсе стофаны? ?ал?ан 2 юлында ним? тура?ында ??? бара? (Яу?а ?лг?н батыр?ар тура?ында)
2.Ни ?с?н ?ыр?ып ал?ан талдан ?ан там?ан ?ыма? тойола? Нинд?й ?ан ?у? ул?(Яу?а ?лг?н батыр?ар ?аны. Еребе? батыр?ар ?аны мен?н ?у?арыл?ан Ту?ан тупра??а ?ан ?е?г?н.)
3.3- с? строфаны? а?а??ы ике юлын нисек а?лай?ы?ы?? (Тыу?ан ил, ер ?с?н ?орбан булыу- ул изге, б?й?к эш. С?нки ?ол булып й?ш?г?нсе, к?р?шеп ?лг?не? арты?)
4.?у??ы строфала ним? тура?ында ??? бара? (У?- ?а?а?ын ?улына алып, хал?ы ?с?н й?н аямай к?р?шк?н, ??мерен бирг?н- Уралын бирм?г?н)
- Эйе, Урал- ул баш?орт хал?ыны? т?й?ге, Тыу?ан ере. Борон- борондан баш?орт хал?ы Уралды ??ене? т?й?ге итеп ?айла?ан, Урал?а ?ыйынып й?ш?г?н. Уралда тыуып, Уралды ?? итеп балалар ??терг?н. ?лг?с, улар?ы ошо ерг? Урал ?уйынына к?мг?нд?р. Бе??е? ата- бабаларыбы??ы? ??бер??ре ошо ер??. Шуны? ?с?н д? изге был ер бе??е? ?с?н.
YI.Йом?а?лау.
1.Ни ?с?н Уралдан да бейек тау ю? тип ?йтел?? Ысынлап та шулаймы? (Бе??е? ?с?н,эйе. С?нки Урал бе??е? тыу?ан еребе?, ? тыу?ан ер кеше ?с?н и? б?й?к, и? матур, и? г?з?л ??м изге т?й?к)
2.Урал йыры баш?орт хал?ыны? гимны тип й?р?т?л?. Ни ?с?н? (Йыр?а баш?орт хал?ыны? тарихы, героик ?тк?не, б?т? тормошо са?ыла).
Эйе, “Урал” йыры ул халы? гимны тип атала, ? Баш?ортостанды? ?? гимны бар. Гимнды? авторы кем? (Ф?рит И?рисов)
- Халы? ижады- хал?ыбы??ы? ме??р йылдар буйына ?а?ланып килг?н бай хазина?ы. Бе?г? аманат булып тапшырыла. Шуны? ?с?н бе? улар?ы ?йр?нерг?, ?а?лар?а, кил?с?к быуын?а тапшырыр?а тейешбе?.
Д?ресте Баш?ортостанды? гимны мен?н тамамлайбы?.
(Экранда Баш?ортостанды? т9би19те ).
YII. ?йг? эш
1.Ярат?ан куплетты ятлап килерг?.
YIII. Ба8алау
