?ор?ыт ата кітабы

Сыныбы: 8-сынып
Та?ырыбы: «?ор?ыт ата кітабы»
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: ?ор?ыт ата туралы айта отырып, ол туралы а?ыздардан м?лімет беру;
Дамытушылы?: О?ушыларды ?з ойын айта білуге, сауатты мазм?ндау?а, м?нерлеп о?у?а да?дыландыру;
Т?рбиелік: Елін, жерін с?юге, жаманды? пен жа?сылы? шегін айыра білге т?рбиелеу.

Саба? т?рі: Д?ст?рлі саба?
Саба? типі: Аралас саба?
?діс - т?сілі: м?нерлеп о?у, талдау, салыстыру, іздендіру, анализдеу
П?наралы? байланыс: музыка, тарих
Саба?ты? к?рнекілігі: слайд, кеспе ?а?аздар, аудио диск, ?ор?ыт ата портреті.

Саба? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і.
а) О?ушылармен с?лемдесу
?) О?ушыларды т?гендеу
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру:
К?лтегін жырлары туралы ??гімелеу.
ІІІ. Жа?а саба?.
Ой ша?ыру.
Та?тада ?ор?ыт портреті к?рсетіледі
Ойлары?а е? бірінші ?андай ой келеді?
Жа?сы, осы ?обыз деген музыкалы? аспапты ал?аш рет жаса?ан ?ор?ыт атаны? кітабы туралы ??гімелесеміз.

Олай болса б?гінгі саба?ымызды? та?ырыбы: ?ор?ыт ата кітабы.
Саба?ты? ма?сат - міндеттерімен таныстыру
?ор?ыт ата – VIII ?асырда Сырдария ?зеніні? бойында б?рын?ы Жанкент ?аласы ма?ында ?мір с?рген данаг?й к?ріпкел, ас?ан к?йші, ба?сы, жыршы, ел бас?ар?ан к?рнекті ?айраткер. ?обыз аспабын ал?аш ойлап тап?ан, ?рпа?тар?а «Желмая», «?шарды? ?луы», «?уппай», «А??у», «Елім - ай!», «тар?ыл тана» т. б. к?йлерді ?алдыр?ан ?лы ?нерпаз ?обызшы, к?й атасы.

«?ор?ыт» с?зі ертедегі т?ркілерді? «Х?р – кісі» ж?не «хыт – ??т» с?здерінен шы??ан. Ол «??т ?келуші кісі» деген ма?ынаны береді.
?ор?ыт туралы а?ыз к?п тара?ан. Бір а?ызда: оны? ерекше туу тарихы, анасыны? оны ?ш жыл к?тергені, ?за? тол?ат?аны, с?би д?ниеге келер кезде аспанды ?ара б?лт басып, найза?ай ойна?аны, н?сер жа?бырды? ??й?аны, адамдарды? б?л ??былыстан ?атты ?ор?ып, бала?а ?ор?ыт деп ат ?ой?аны, бала ту?ан кезде аспан шайдай ашылып, ?лемге к?н с?улесіні? т?гілгені, с?биді? бірден с?йлеп кеткендігі айтылады. Та?ы бір а?ызда ?ор?ыт желмая?а мініп алып, ?лмейтін жер іздеу ?шін д?ниені? т?рт б?рышын т?гел аралайды. Біра? оны? алдынан шы??ан к?к майса "?урап солдым" деп, аспанмен тілдескен ас?ар тау "б?рын с?улетті едік, мыжырай?ыш біттік" - деп м??аяды. Жапыра?ы сар?ай?ан ?ара орман ?ай?ымен басын шай?айды. Ол ?айда барса да к?р ?азып жат?андар?а кездеседі. ?ор?ыт ?лімге ?арсы ем іздеуге ?рекеттенеді, біра? ол е?бегінен де еште?е шы?пайды. Со?ында "?лмейтін н?рсе жо? екен" деген ?орытынды жасап, ?міріні? кейінгі кезін ?обызда м??гілікті? к?йін тартумен ?ткізеді. ?лмеуді, м??гі ?мірді ?обыз ?нінен іздейді. Ол к?йлерін толассыз тартып, д?ниеден ?теді.

?ор?ыт бабамыз ас?ан к?йші ?ана емес, ?аза? музыкасыны?, ?н - к?й ?неріні? атасы. К?йші ?обызы бірде та?дырды? ?ай?ы - м??ын шертіп, ботадай боздайды, бірде м??гілік ?мір мен с?лулы? жырын т?гіп, а??удай сызыла с???ылдайды.
?ор?ыт туындыларыны? ?р?айсысыны? шы?у тарихы туралы а?ыздар бар.
"?шарды? ?луы". Бір жесір кемпірді? жал?ыз баласы болады. Ол ??с салып, ит ж?гірткен саятшы екен. ?аш?ан а?ды ??т?армайтын "?шар" деген тазысы, желмен жарыс?ан ж?йрік аты бар екен. К?ндерді? к?нінде жігіт кенеттен ?айтыс болады. Сол кездегі елді? ?деп - ??рпы бойынша, ?лікті жерлегеннен кейін ж?рт ?оныс жа?артып, бас?а жерге к?шеді екен. Жа?а орын?а к?шіп келгеннен кейін кемпір баласынан ?ал?ан к?з – тазыны іздесе, ол ?шті - к?йлі жо? болып шы?ады. "Ескі ж?ртта ?ал?ан шы?ар" - деп, ана б?рын?ы ?оныстарына ?айтып келсе, айт?андай - а?, ?шар иесін ?иып кете алмай, мола басында сай - с?йекті сыр?ырата аспан?а ?арап ?лып отыр екен. М?ны к?рген анасы да: Жал?ызымнан айрылдым, ?анатымнан ?айрылдым, ?шар, ?шар к?, к?. - деп а?ырайды. Иен далада жал?ызыны? артында ?ал?ан ана мен иесіні? айрыл?ан тазы – екеуі ?ос м??лы? ?осылып к??іренеді. ?ор?ытты? осы о?и?а?а байланысты тебіреніп шы?ар?ан к?йі "?шарды? ?луы" деп аталады.

Сергіту с?ті.
К?й «?шарды? ?луы»
?зі ?лгенмен артында к?йлері, ?л?атты с?здері ?алды. Ал ?дебиет тарихында деректі т?рде ?ор?ыт ата кітабы бар.
«?ор?ыт ата кітабы» («Китаб - и д?д?м Коркут ?али лисан таифа о?узан») – ?а?арманды? эпос ?лгісі, о?ыз - ?ыпша? д?уіріні? жазба м?расы.
«?ор?ыт ата кітабын» т???ыш зерттеуші – неміс ?алымы Н. Ф. Диц.
«?ор?ыт ата кітабыны?» екі н?с?асы са?тал?ан. Дрезден н?с?асы (12 жырдан т?рады) ж?не Ватикан н?с?асы (6 жырдан т?рады).
ХІХ ?асырда б?л жазба ескерткішті зерттеп, аудару ісімен академик В. В. Бартольд айналысып, жеке тарма?тарын жариялады. Кейін б?л аударма «Деде Горгуд» (Баку, 1950), «Книга моего деда Коркута (М. – Л., 1962) деген атпен жары? к?рді. ?. ?о?ыратбаевты? аударуымен ?аза? тілінде 1986 жылы т???ыш рет басылды.

«?ор?ыт ата кітабын» ?аза?станда М. ?уезов, ?. Мар??лан, ?. ?о?ыратбаев, Рахман??л Бердібаев, Х. С?йінш?лиев, Н. Келімбетов, М. Жолдасбеков, Ш. Ыбраев т. б. е?бектерінде зерттелді.
Кітапты? 1300 жылды?ы 1999жылы ЮНЕСКО тарапынан халы?аралы? де?гейде атап ?тілді, «?ор?ыт ата» энциклопедиялар жина?ы жары??а шы?ты.
Кітапта ?аза? хал?ыны? ??рылуына тікелей ?атысы бар, тарихта белгілі о?ыз тайпаларыны? та?дырына байланысты о?и?алар баяндалады.
Слайд
?ор?ыт ата кітабы мынадай жырлардан т?рады:
1. Дерсехан?лы Б??аш туралы жыр;
2. ?азансалар ауылына жау ?алай шап?аны туралы жыр;
3. Байыс - Байреке, Байб?рі ?лы туралы жыр;
4. ?азанбек ?лы Оразбек ?алай т?т?ын?а т?скені туралы жыр;
5. Домруыл, До?а ?ожа (?ажы) ?лы туралы жыр;
6. ?а?лы ?ожа?лы ?ант?релі туралы жыр;
7. ?азылеке ?ожа?лы Ж?генек туралы жыр;
8. Бисат ?алай жал?ыз к?зді дию Т?бек?зді ?лтіргені туралы жыр;
9. Бегила баласы ?мрен туралы жыр;
10. ?йсін ?ожа?лы баласы Секрек туралы жыр;
11. Салар ?азан ?алай т?т?ын?а т?сті ж?не оны ?лы Ораз ?алай босат?аны туралы жыр;
12. Сырт?ы о?ыздар ішкі о?ыздар?а ?арсы со?ыс?аны туралы ж?не Бамса - Байра? ?алай мерт бол?аны туралы жыр.
Кітап кейіпкерлеріне Бамса - Байра?, ?ара - К?не, ?ара Бода?, ?ан Т?р?лі, ?азан - Салор, ??лбаш, О?шы, Ораз, сондай - а? Аруз, ?мен, ?мран, Бек?лы, Бисат, Д?лек Боран, Дондаз, ?иян Селж?к, ?анды, ?аны? хан, Р?стемдер жатады. Жырды? бас кейіпкері – ?ор?ыт. Ол о?ыз еліні? а?ылшысы, данасы, ?лкен жырау. Оны? есімі к?птеген т?ркі тайпаларына орта?, тарихи этникалы? атауы да ай?ын.
?ор?ыт туралы бірден - бір жазба дерек болып табылатын «?ор?ыт ата кітабы» былай басталады: «Баят руында ?ор?ыт ата дейтін білікті, с?уегей адам болыпты. Т??ір зердесіне сал?ан со? оны? барлы? болжамдары ?атесіз бол?ан. о?ыз тайпаларында ?ор?ыт ата е? ?иын деген м?селелерді шешкен. ?андай ?ана ?иын іс болмасын, ?ор?ытты? ке?есін алмай, ел ешбір ж?мыс?а ?ол ?рма?ан. Ел оны? барлы? ?сиетін (билігін) б?лжытпай орында?ан».

Ма?ынаны ашу.
1. Ежелгі д?шпан дос болмас.
2. ?зелде жазылмаса, ??л басына ?аза келмес,
Ажал уа?ыты жетпейінше, ешкім де ?лмес.
3. Жат баланы ?анша са?таса? да, ол ?л болмас, ол ішіп - жер, киер де кетер, біра? к?рдім демес.
4. Мінген аты? ?иналмайынша жол алынбас,
Ер малын ?имайынша аты шы?пас.
5. К?л т?бе болмас, к?йеу бала ?л болмас.
6. ?ыз анадан к?рмейінше, ?неге алмас.
?л атадан к?рмейінше сапар шекпес.
О?улы?пен ж?мыс.
?.Жа?а білімді ?орыту.

«?ор?ыт ата кітабында»

*ізгілік істер ба?аланады.

*батылды? д?ріптеледі.

*жауызды? же?іледі.

*?йел,?ыздар ерлігі мада?талады.

*жыр ерлікті,ізгілікті к?рсетеді.

?асырларды жал?а?ан сарын бізге не айтады екен??обыз ?німен Ш?к?рім ??дайберді ?лыны? «?ор?ыт сарыны»,Ма?жан Ж?мабаевты? «?ор?ыт»?ле?дері о?ылады.
VІ. Ба?алау:
VІІ. ?йге берілетін тапсырма:
1. ?ор?ыт ата туралы а?ыздар табу (реферат даярлау).
2. ?обыз туралы, ?обызда тартылатын к?йлер туралы ?осымша деректер жинау.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«?ор?ыт ата кітабы »

Сыныбы: 8-сынып
Тақырыбы: «Қорқыт ата кітабы»
Сабақтың мақсаты:
Білімділік: Қорқыт ата туралы айта отырып, ол туралы аңыздардан мәлімет беру;
Дамытушылық: Оқушыларды өз ойын айта білуге, сауатты мазмұндауға, мәнерлеп оқуға дағдыландыру;
Тәрбиелік: Елін, жерін сүюге, жамандық пен жақсылық шегін айыра білге тәрбиелеу.

Сабақ түрі: Дәстүрлі сабақ
Сабақ типі: Аралас сабақ
Әдіс - тәсілі: мәнерлеп оқу, талдау, салыстыру, іздендіру, анализдеу
Пәнаралық байланыс: музыка, тарих
Сабақтың көрнекілігі: слайд, кеспе қағаздар, аудио диск, Қорқыт ата портреті.

Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушылармен сәлемдесу
ә) Оқушыларды түгендеу
ІІ. Үй тапсырмасын тексеру:
Күлтегін жырлары туралы әңгімелеу.
ІІІ. Жаңа сабақ.
Ой шақыру.
Тақтада Қорқыт портреті көрсетіледі
Ойларыңа ең бірінші қандай ой келеді?
Жақсы, осы қобыз деген музыкалық аспапты алғаш рет жасаған Қорқыт атаның кітабы туралы әңгімелесеміз.

Олай болса бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Қорқыт ата кітабы.
Сабақтың мақсат - міндеттерімен таныстыру
Қорқыт ата – VIII ғасырда Сырдария өзенінің бойында бұрынғы Жанкент қаласы маңында өмір сүрген данагөй көріпкел, асқан күйші, бақсы, жыршы, ел басқарған көрнекті қайраткер. Қобыз аспабын алғаш ойлап тапқан, ұрпақтарға «Желмая», «Ұшардың ұлуы», «Әуппай», «Аққу», «Елім - ай!», «тарғыл тана» т. б. күйлерді қалдырған ұлы өнерпаз қобызшы, күй атасы.

«Қорқыт» сөзі ертедегі түркілердің «Хұр – кісі» және «хыт – құт» сөздерінен шыққан. Ол «Құт әкелуші кісі» деген мағынаны береді.
Қорқыт туралы аңыз көп тараған. Бір аңызда: оның ерекше туу тарихы, анасының оны үш жыл көтергені, ұзақ толғатқаны, сәби дүниеге келер кезде аспанды қара бұлт басып, найзағай ойнағаны, нөсер жаңбырдың құйғаны, адамдардың бұл құбылыстан қатты қорқып, балаға Қорқыт деп ат қойғаны, бала туған кезде аспан шайдай ашылып, әлемге күн сәулесінің төгілгені, сәбидің бірден сөйлеп кеткендігі айтылады. Тағы бір аңызда Қорқыт желмаяға мініп алып, өлмейтін жер іздеу үшін дүниенің төрт бұрышын түгел аралайды. Бірақ оның алдынан шыққан көк майса "қурап солдым" деп, аспанмен тілдескен асқар тау "бұрын сәулетті едік, мыжырайғыш біттік" - деп мұңаяды. Жапырағы сарғайған қара орман қайғымен басын шайқайды. Ол қайда барса да көр қазып жатқандарға кездеседі. Қорқыт өлімге қарсы ем іздеуге әрекеттенеді, бірақ ол еңбегінен де ештеңе шықпайды. Соңында "өлмейтін нәрсе жоқ екен" деген қорытынды жасап, өмірінің кейінгі кезін қобызда мәңгіліктің күйін тартумен өткізеді. Өлмеуді, мәңгі өмірді қобыз үнінен іздейді. Ол күйлерін толассыз тартып, дүниеден өтеді.

Қорқыт бабамыз асқан күйші ғана емес, қазақ музыкасының, ән - күй өнерінің атасы. Күйші қобызы бірде тағдырдың қайғы - мұңын шертіп, ботадай боздайды, бірде мәңгілік өмір мен сұлулық жырын төгіп, аққудай сызыла сұңқылдайды.
Қорқыт туындыларының әрқайсысының шығу тарихы туралы аңыздар бар.
"Ұшардың ұлуы". Бір жесір кемпірдің жалғыз баласы болады. Ол құс салып, ит жүгірткен саятшы екен. Қашқан аңды құтқармайтын "Ұшар" деген тазысы, желмен жарысқан жүйрік аты бар екен. Күндердің күнінде жігіт кенеттен қайтыс болады. Сол кездегі елдің әдеп - ғұрпы бойынша, өлікті жерлегеннен кейін жұрт қоныс жаңартып, басқа жерге көшеді екен. Жаңа орынға көшіп келгеннен кейін кемпір баласынан қалған көз – тазыны іздесе, ол үшті - күйлі жоқ болып шығады. "Ескі жұртта қалған шығар" - деп, ана бұрынғы қоныстарына қайтып келсе, айтқандай - ақ, Ұшар иесін қиып кете алмай, мола басында сай - сүйекті сырқырата аспанға қарап ұлып отыр екен. Мұны көрген анасы да: Жалғызымнан айрылдым, Қанатымнан қайрылдым, Ұшар, Ұшар кә, кә... - деп аңырайды. Иен далада жалғызының артында қалған ана мен иесінің айрылған тазы – екеуі қос мұңлық қосылып күңіренеді. Қорқыттың осы оқиғаға байланысты тебіреніп шығарған күйі "Ұшардың ұлуы" деп аталады.

Сергіту сәті.
Күй «Ұшардың ұлуы»
Өзі өлгенмен артында күйлері, ұлғатты сөздері қалды. Ал әдебиет тарихында деректі түрде Қорқыт ата кітабы бар.
«Қорқыт ата кітабы» («Китаб - и дәдәм Коркут ғали лисан таифа оғузан») – қаһармандық эпос үлгісі, оғыз - қыпшақ дәуірінің жазба мұрасы.
«Қорқыт ата кітабын» тұңғыш зерттеуші – неміс ғалымы Н. Ф. Диц.
«Қорқыт ата кітабының» екі нұсқасы сақталған. Дрезден нұсқасы (12 жырдан тұрады) және Ватикан нұсқасы (6 жырдан тұрады).
ХІХ ғасырда бұл жазба ескерткішті зерттеп, аудару ісімен академик В. В. Бартольд айналысып, жеке тармақтарын жариялады. Кейін бұл аударма «Деде Горгуд» (Баку, 1950), «Книга моего деда Коркута (М. – Л., 1962) деген атпен жарық көрді. Ә. Қоңыратбаевтың аударуымен қазақ тілінде 1986 жылы тұңғыш рет басылды.

«Қорқыт ата кітабын» Қазақстанда М. Әуезов, Ә. Марғұлан, Ә. Қоңыратбаев, Рахманқұл Бердібаев, Х. Сүйіншәлиев, Н. Келімбетов, М. Жолдасбеков, Ш. Ыбраев т. б. еңбектерінде зерттелді.
Кітаптың 1300 жылдығы 1999жылы ЮНЕСКО тарапынан халықаралық деңгейде атап өтілді, «Қорқыт ата» энциклопедиялар жинағы жарыққа шықты.
Кітапта қазақ халқының құрылуына тікелей қатысы бар, тарихта белгілі оғыз тайпаларының тағдырына байланысты оқиғалар баяндалады.
Слайд
Қорқыт ата кітабы мынадай жырлардан тұрады:
1. Дерсеханұлы Бұқаш туралы жыр;
2. Қазансалар ауылына жау қалай шапқаны туралы жыр;
3. Байыс - Байреке, Байбөрі ұлы туралы жыр;
4. Қазанбек ұлы Оразбек қалай тұтқынға түскені туралы жыр;
5. Домруыл, Доқа Қожа (қажы) ұлы туралы жыр;
6. Қаңлы Қожаұлы Қантөрелі туралы жыр;
7. Қазылеке Қожаұлы Жүгенек туралы жыр;
8. Бисат қалай жалғыз көзді дию Төбекөзді өлтіргені туралы жыр;
9. Бегила баласы Әмрен туралы жыр;
10. Үйсін Қожаұлы баласы Секрек туралы жыр;
11. Салар Қазан қалай тұтқынға түсті және оны ұлы Ораз қалай босатқаны туралы жыр;
12. Сыртқы оғыздар ішкі оғыздарға қарсы соғысқаны туралы және Бамса - Байрақ қалай мерт болғаны туралы жыр.
Кітап кейіпкерлеріне Бамса - Байрақ, Қара - Көне, Қара Бодақ, Қан Төрәлі, Қазан - Салор, Құлбаш, Оқшы, Ораз, сондай - ақ Аруз, Әмен, Әмран, Бекұлы, Бисат, Дүлек Боран, Дондаз, Қиян Селжүк, Қанды, Қанық хан, Рүстемдер жатады. Жырдың бас кейіпкері – Қорқыт. Ол оғыз елінің ақылшысы, данасы, үлкен жырау. Оның есімі көптеген түркі тайпаларына ортақ, тарихи этникалық атауы да айқын.
Қорқыт туралы бірден - бір жазба дерек болып табылатын «Қорқыт ата кітабы» былай басталады: «Баят руында Қорқыт ата дейтін білікті, сәуегей адам болыпты. Тәңір зердесіне салған соң оның барлық болжамдары қатесіз болған... оғыз тайпаларында Қорқыт ата ең қиын деген мәселелерді шешкен. Қандай ғана қиын іс болмасын, Қорқыттың кеңесін алмай, ел ешбір жұмысқа қол ұрмаған. Ел оның барлық өсиетін (билігін) бұлжытпай орындаған».

Мағынаны ашу.
1. Ежелгі дұшпан дос болмас.
2. Әзелде жазылмаса, құл басына қаза келмес,
Ажал уақыты жетпейінше, ешкім де өлмес.
3. Жат баланы қанша сақтасаң да, ол ұл болмас, ол ішіп - жер, киер де кетер, бірақ көрдім демес.
4. Мінген атың қиналмайынша жол алынбас,
Ер малын қимайынша аты шықпас.
5. Күл төбе болмас, күйеу бала ұл болмас.
6. Қыз анадан көрмейінше, өнеге алмас.
Ұл атадан көрмейінше сапар шекпес.
Оқулықпен жұмыс.
Ү.Жаңа білімді қорыту.

«Қорқыт ата кітабында»

*ізгілік істер бағаланады.

*батылдық дәріптеледі.

*жауыздық жеңіледі.

*әйел,қыздар ерлігі мадақталады.

*жыр ерлікті,ізгілікті көрсетеді.

Ғасырларды жалғаған сарын бізге не айтады екен?Қобыз үнімен Шәкәрім Құдайберді ұлының «Қорқыт сарыны»,Мағжан Жұмабаевтың «Қорқыт»өлеңдері оқылады.
VІ. Бағалау:
VІІ. Үйге берілетін тапсырма:
1. Қорқыт ата туралы аңыздар табу (реферат даярлау).
2. Қобыз туралы, қобызда тартылатын күйлер туралы қосымша деректер жинау.