Просмотр содержимого документа
«"Әлемге әйгілі - Әуезов"»
Күні: 05.12.2017ж
Оқытушы: Магденов Р.М.
Тақырыбы: «Әлемге әйгілі - Әуезов»
Мақсаты:
Білімділік: Мұхтар Әуезовтің өмір жолы шығармашылық қызметі жайлы мағлұмат бере отырып, жазушының әлемдік мәдениетке қосқан үлесі туралы оқушылардың білімдерін жетілдіру. М.О.Әуезовтің қаламынан туындаған көркем әдебиет туындылары жайлы білімдерін қалыптастыру.
Тәрбиелік: Әлемге әйгілі, біртуар жазушы, ғасырлық туындының иесі М.О.Әуезовтің шығармашылығын дәріптей отырып, оқушыларды елін, жерін сүюге, алдыңғы буын әдебиет өкілдерін құрметтеп, олардың шығармашылығын терең меңгеріп, ұлттың қамын жейтұғын, отансүйгіш, ұлтжанды тұлға қалыптастыру барысында, үлкенге құрмет, кішіге ізет ете білуге тәрбиелеу.
Дамытушылық: Оқушыларды өзіндік ізденіс жұмыстарына баулу, ой-өрісін, рухани жан дүиесін байыту. Ойын ашық әрі еркін жеткізе білуге дағдыландыру. Өзіндік ой-пікірін қалыптастыру, сөздік қорын молайту, көркем әдебиетке деген қызығушылығын арттыру, қара сөзге деген көзқарасын дамыту.
Көрнекілігі: М.Әуезов портреті, кітаптар көрмесі, М.О.Әуезовтің өмір жолы мен шығармашылық қырын насихаттауға арналған слайд парақшалары, бүктеме, қабырға газеті.
Оқытушының кіріспе сөзі:
Сәлеметсіздер ме, оқушылар және қонақтар! Бүгінгі біздің тәрбие сағатымыздың тақырыбы «Әлемге әйгілі – Әуезов» деп аталуының басты себебі, биыл барлығымызға белгілі ғасырлық туындының иесі, заңғар жазушы, ұлы суреткер М.О.Әуезовтің туғанына 120 жыл толып отыр. Ендеше, қоғам қайраткерінің мерейлі мерекесі күллі қазақ қауымының, қаны қазақ, жаны қазақ әр адамның мерекесі екені анық. Сондықтан да, бүгінгі ашық тәрбие сағаты барысында барлығымыз бір кісідей жұмыла бірігіп, ұлы тұлғаның шығармашылық қырымен, өмір жолымен танысатын боламыз.
Алдымен, М.Әуезовтің өмір жолы мен шығармашылық қырына тоқталып, шығармалары жайлы мағлұмат алмасайық, иә, балалар?
Болашақ суреткер, Мұхтар Омарханұлы Әуезов – 1897 жылы қыркүйек айының 28-жұлдызында қазіргі Шығыс Қазақстан облысына (бұрынғы Семей облысы) қарасты Абай ауданының Шыңғыстау деген жерінде дүниеге келген. Өз әкесі Омархан да, атасы Әуез де ескіше сауатты, көзіқарақты, сөз өнерін қадірлейтін жандар болған. Атасынан ескіше сауатын ашқан Мұхтардың бала кезінен сусындап өскен рухани қазынасы – Абай өлеңдері. Бұл жөнінде жазушы: “Абай шығармаларын мен жастайымнан біліп өстім. Атам Әуез Абаймен дос еді. Ол кісі біз сияқты немерелеріне ақынның өз өлеңдерін де, аудармаларын да көп оқытатын. Әсіресе, Абай аудармаларын, Татьяна жанының нәзік сырын, оған Онегин жауабын жаттатқызатын. Біз болсақ, Татьяна кім, Онегин кім, онда жұмысымыз жоқ, атамыздың айтқанын істеп, жаттай бердік” – деп кейінірек есіне алатын болған екен.
Туған халқын төрткүл дүниеге мәшһүр еткен ұлы суреткер Мұхтар Омарханұлы Әуезов - кемел ойдың кеніші, кенен сөздің өрісі. Қазақ әдебиетінің барлық жанрына тұңғыш рет қалам тартып, бәрін игеріп, сол арқылы тіліміздің шұрайын, еліміздің шырайын танытқан қарымды қаламгер, дарынды ғалым. Ұлы жазушы, данышпан ойшыл, ғұлама ғалым, асыл азамат Мұхтар Омарханұлы Әуезов. Дүниеге қазақ перзенті болып туып, адамзат перзенті болып аттанған М.О.Әуезов тағдыры – талай ақиқатқа қапысыз көз жеткізетін тағылым мектебі. Заманмен бірге тебіреніп, мәңгілікпен үндесе білудің айқын өнегесі. Ол талай жер теңселтіп, ел сенделткен әлеуметтік сілкіністердің, қиялды қысыратып, сананы тоқыратқан түбегейлі өзгерістердің жаппай теңдікке ұмтылып, елдікке құлшынған рухани буырқаныстар кезеңі болып, тарих қойнауына аттанған жиырмасыншы ғасырмен жарық дүниеге бірге келді.
(слайдтан көрсетіледі: «Бала Мұхтардан дана Мұхтарға дейін»)
Әуезов – қазақ болмысы мен мiнезiнiң ғажайып айнасы, қазақ өмiрiнiң кең тынысты көркем әдебиет пен көркем өнердегi келiстi кескiнi, қайталанбас тұлғасы, реалды шындығы, кемеңгерлiк кестесi. Өзi туған ұлтын бар болмысымен iшiнен үңги отырып тану, зерттеу, соны өзiне ғана, яғни, қазаққа ғана емес, жұмыр жердiң ұлы төсiн жайлаған кез келген ұлтқа, әрбiр жұмыр басты пендеге түсiнiктi ете отырып, таныту – Әуезов әлемiнiң сиқырлы да сырлы қуаты.
М.О.Әуезовтің драмалық шығармалары:
“Еңлік – Кебек”
“Айман – Шолпан”
“Түнгі сарын”
“Шекарада”
“Абай”
“Қаракөз”
М.О.Әуезовтің прозалық шығармалары:
“Қорғансыздың күні”
“Жетім”
“Барымта”
“Қыр суреттері”
“Кім кінәлі?”
“Ескілік көлеңкесінде”
“Қараш-қараш”
“Қилы заман”
“Іздер”
“Қасеннің құбылыстары”
“Шатқалаң”
“Бүркітші”
М.О.Әуезовтің ғылыми еңбектері:
«Әдебиет тарихы»,
«Әр жылдар ойлары»,
«Уақыт және әдебиет»,
«Абай Құнанбаев»,
«Абайтанудан жарияланбаған материалдар»,
«Абайтану дәрістері»,
«Абай ақындығының айналасы»,
«Ескермедім, қабылдамадым»,
«Абайтану оқулары»,
«Әдебиет танытқыш»,
«Әдебиет теориясы»,
«Ертегі туралы»,
«Қобыланды батыр»,
«Қазақ әдебиетінің тарихы»,
«Бұхар жырау»,
«Қозы Көрпеш – Баян сұлу»,
«Махамбет»,
«Некрасов өмірі»,
«Қырғыз дастаны – «Манас»»,
«Жақсы пъеса – сапалы әдебиет белгісі» т.б.
М.О.Әуезов очерктері:
«Оңтүстік сапарынан»,
«Америка әсерлері»,
«Индия очерктері»,
«Индия күнделіктері»,
«Түркістан солай туған»,
«Ол күнгі Алматы»,
«Абай ауылында»,
«Ер серігі - сергек ой»,
«Ақын елінде»,
«Асыл нәсілдер»,
«Үшқоңыр жайлауында» т.б.
М.О.Әуезов мақалалары:
«Адамдық негізі – әйел»,
«Қазақтың өзгеше мінездері»,
«Қазақ әйелі»,
«Оқу әдісі»,
«Ғылым»,
«Ғылым тілі»,
«Мәдениетке қай кәсіп жуық»,
«Мәдениет һәм ұлт»,
«Япония»,
«Философия жайынан»,
«Оқудағы құрбыларыма»,
«Бүгінгі зор міндет»,
«Өліп таусылу қаупі»,
«Қазақ оқығандарына ашық хат»,
«Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі»,
«Қызыл сұңқарлар туралы»,
«Сот»,
«Қазақ бөлімдері туралы»,
«Көркем әдебиет туралы»,
«Жалпы театр өнері мен қазақ театры»,
«Қазақстандағы ұлттар»,
«Алтынсарыұлы Ыбырай»
«М.Әуезов – әлем әдебиеті мойындаған тұлға» дейміз, себебі алғашқы жазба кездерi, Шумердiң қыш кестесi, ежелгi мысырдың папирустары, Вавилон мен Аккадтың сына жазуынан бастап мыңжылдықтардың, барлық ғасырлар мен дәуiрлердiң, барлық мәдениет пен өркениеттiң қатаң сұрыптауынан өтiп бiзге жеткен таңғажайып туындыларды жинақтаған ХХ ғасырдың ғаламат басылымы – iрiктелген Данте мен Шекспир, Толстой мен Томас Манн қатарынан, Горький мен Шолохов қатарынан – ұлы ескерткiштер жинағы 250 томының екi томы Мұхтар Әуезовке тиесiлi болуы кездейсоқ жайт емес. Барлығымызға белгілі М.О.Әуезовті әлемге әйгілі еткен, ол «Абай жолы» роман-эпопеясы. «Абай жолы» эпопеясы дүние жүзі халықтарының 116 тіліне аударылса, оның бірқатар шығармалары ағылшын, албан, араб, армян, әзірбайжан, башқұрт, белорус, бенгал, болгар, бурят, венгр, вьетнам, грек, голланд, грузин, испан, қырғыз, серб, француз, қарақалпақ, словак, тәжік, татар, тува, түрік, түркімен, өзбек, хинди, парсы, поляк, пушту, румын, ұйғыр, украин, урду, фин, якут, чех, эстон, қытай, корей, латвия, литва, мари, молдован, монғол, неміс тілдеріне аударылған. Мінекей, осының өзі Мұхтар Әуезовтің – тек қана қазақ әдебиетінің ғана емес, күллі әлемдік әдебиеттің қайталанбас ұлы тұлғасы екендігін дәлелдейді.
Ендігі жерде, Мұхтар атамызды әлемге паш еткен туындысы «Абай жолы» роман-эпопеясынан кішігірім көрініс тамашаласақ қалай қарайсыңдар, балалар?
«Абай жолы» романынан кішігірім көрініс (6-7 минут)
(Көрші үйден бір әдемі ән естіледі. «Бір бала» әнін бір қыз сахна сыртынан айтады. 1 шумақ)
Абай:
Тоғжан! Япыр-ау мынау Тоғжан, менің Тоғжаным ғой. Дәл өзінің үні. Айнымаған өз ырғағы, өз әні. Ербол-ау, мен қайда тұрмын, осы! Мынау үйде маған Тоғжаным кел деп шақыртып отыр еді ғой. Мен баруым керек.
Ербол:
Ой, Абай тоқта! Мұның не? Отқа түсеміз бе? Әуелі елімізді жинайық, ақылға келейік.
Абай:
жо-жоқ, тура анау үйде Тоғжаным отыр, өзі емес пе? Ең болмаса соны біліп берші.
Ербол:
Жарайды, Абай! Сен барма, осында күт. Мен барып біліп келемін.
Абай:
Тез келші.
Ербол:
Құдай-ау сенің көргенің түс емес, өзі, дәл өзі отыр.
Абай:
Не дейсің Ербол? Тоғжан ба, өзі ме? Бәсе! (Үйге қарай ұмытылып)
Ербол:
Тоқта! Тоғжан емес, ол емес.
Өзі емес, бірақ, дәл өзінің егізінің сыңары. Тоғжаннан айнымаған қыз отыр.
(Абай есі шығып, аңырып қалады. Үйге қыз-жігіті аралас 4-5 адам кіреді)
Ербол:
Жаңа ана үйде ән салып көңілді отыр едіңдер ғой. Мұнда да көңілді отырыңдар.
Абай:
Рас, құрбылар! Жаңағы әсем әнді қайта тыңдасақ.
Шүкімән, жаңа ана үйде айтылған «Бір бала» әнін сіз айтқаныңызға күмәніміз жоқ. Соны тағы бір айтып берсеңіз екен.
Айгерім:
(Әзілдеп) Қап, ол әнді айтқан ана үйде қалған біздің бір кәрі жеңгеміз еді ғой, шақыратын екен. (сықылықтап күледі)
(ән айтады) «Желсіз түнде жарық-ай!»
Ербол:
Айтушысына кездеспей жүр екен ғой, шіркін!!! Мынандай болып айтылған әнде арман бар ма екен???
Көпшілік:
Ой, бәрекелді. Қандай әсем ән еді?! Тамаша! Өркенің өссін, құлақ құрышымызды қандырдың-ау, Шүкімән!
Абай:
Шіркін, әсем ән деп нағыз айтушысына кездескен осы әнді айт. Рахмет сізге Шүкімән.
Абай:
Жеңеше, жастардың тың тілегі бір, жібектің түйіні бір деуші еді. Қайын сіңіліңізбен жолықтыруға жағдай жасаңыз.
Асыл жеңеше, сіздің өмір бойы жақсылығыңызды ұмытпаймын. Жолықтырыңызшы. (Жеңге шығып кетеді)
(Шүкімән кіреді)
Абай:
Япыр-ау, сіз неткен әніне сәні жарасқан сұлу жан едіңіз?! Шүкімән, мен бір кездері балалықпен жоғалтқан бақытымды қайта таптым. Және ол бақ құсы мені аялап өзі келіп тапты. Жо-жоқ, мен енді сіздей жарқыраған жұлдыздан көз жазбақ емеспін. Тіл қатшы сәулем. ..менің жүрек лүпіліме құлақ салшы. Ол тек сен деп соғып тұр, аяулым.
Шүкімән:
Абай аға, мен сізді сыртыңыздан жақсы танимын. Жақсы өлеңдеріңіз бен әндеріңізді үнемі айтып жүреміз. Ал енді менің әнімді бағалап жатқаныңызға мың алғыс. Ал жүрек үніне қатар құлақ түруге асықпайық.
Абай:
Керім... Керім... Әй, керім! Шынында да керемет. Әй крім екенсің! Сіздің айдай көркіңізге Шүкімән деген есім лайық емес. Мен сізді бүгіннен бастап Әйгерім атаймын.
(көрініс аяқталды)
М.О.Әуезов ұлы суреткер. М.Әуезов - ауыз әдебиеті мен классикалық әдебиеттің, батыс пен шығыс көркем сөз мұрасының озық дәстүрін жете меңгеріп, қазіргі дәуірдегі қазақ әдебиетінің реалистік сапасын арттыруға, әдеби тілді байытуға ересен еңбек сіңірген ұлы жазушы.
Топтастыру әдісі: «Мұхтар Әуезов кім?»
(Тақтаға оқушылар стикер жапсырады)
Мұхтар Әуезов – жазушы, прозаик, драматург, классик, ұлы суреткер, ғұлама ғалым, қоғам қайраткері.
Елбасымыз бір сөзінде: «Мұхтар Әуезов – қазақ халқының кемеңгер ойшылы, ұлы суреткері. Осы бабамыздың өмірі мен еңбегі еліміздің бүгінгі тәуелсіздігін аңсап өткен. Мұхаңды құрметтеу – елдің тәуелсіздігін құрметтеу, өз еліңді сүю, Отаныңды қорғау, қазақ елінің тәуелсіздігі үшін жан аямау» деп айтып кетсе, Н.Погодин «Әуезов Қазақстан үшін екінші Абай, біз үшін Шығыстың Шолоховы еді» - деген болатын.
Иә, балалар, біз үшін Абай қандай болса, Мұхтар да – сондай даналық мектебі. Ол мектептен дәріс алу – әр қазақтың абыройлы борышы. Әлемді көз алдыңа келтіру үшін, басқалардың көзіне түсу үшін, адам рухының қадір-қасиетін асқатата көтеріп, жар салу үшін өз биігің – Мұхтар Әуезов сияқты асқар шыңың болу керек емес пе?
Жазушыға талай ақындар жүрек жарды сүйікті жырларын арнаған. Мысалы: Қасым Аманжолов «Мұхтар аға!», Сырбай Мәуленов «Мұқаңа», Расул Ғамзатов «Мұхтар аға», Әбдіраштың Жарасқаны «Тарих заңы», Мұхтар Шаханов «Менің есімімді неге Мұхтар қойған?», Қалқаман Сариннің «Мұхтар Әуезовке» атты арнауларын айтсақ болады.
Ал балалар, М.О.Әуезов жайлы аз да болса мәлімет алдық. Ендігі кезекте оқушыларымыздың дайындаған М.Әуезов жайлы әдеби монтажына кезек берсек:
1-оқушы:
«Дана Мұхтардың ұрпағы» – дейді,
Мына жұрт мені жиі атап,
Санасыз ерді семірте берер
Сылдыр сөзбенен сый, атақ.
2-оқушы:
Түңіліп жатқан Абай данамның,
Таудай тұлғасын тірі ғып,
Көрсетіп еді ол халқыма менің,
Қарады әлем үңіліп
Осындай болар – ел ұмытпайтын ірілік
Осындай болар – ел ұлықтайтын ұлылық!
3-оқушы:
Абайдың жолы – қазақтың жолы,
Керегі жоқ оған дәлелдің.
Қазақы тірлік – шынайы шындық,
Тарихы сонда бар елдің.
4-оқушы:
Даласындай дархан халық, батыр ел,
Білгің келсе, бізді, досым жақын кел.
Қазақ халқы – Мұхтарымен жазушы,
Қазақ халқы – Мұхтарымен ақын ел.
5-оқушы:
Кім еліне Мұқаңша сыр ағытты,
Кім Мұқаңша бағындырды уақытты.
Қазақ халқы Мұхтарымен Алатау,
Қазақ халқы Мұхтарымен бақытты
6-оқушы:
Тұлғасынан шұғыла құт дарыған,
Асқар таудай алыбым- Мұхтар ағам.
Абай жанын түсінген- Абай ғана,
Сонан соң сіз шығарсыз ұққан адам.
7-оқушы:
Мол қазына еңбегің , алтын -басың,
Бас иіп құрметтейді халқың да шын.
Әлемге шеберлікпен сомдап бердің,
Абайдың баға жетпес нар тұлғасын.
8-оқушы:
Бұл күндері қалыпсыз жүзден асып,
Буын қатып келеміз, біз де бекіп.
Талай қыспақ көрдіңіз, Абай жүрген,
Соқтықпалы, соқпақпыз ізбен өтіп.
9-оқушы:
Даңқыңыз таудан асып, өтсе көкке,
Халқыңызды сүйдіңіз өкпелетпей.
Партиядан «Қорғансыз күнін» көріп,
Таланып та қалдыңыз «Көксерекке».
Бұл оқылған дүниелердің бәрі біз үшін құнды. Өзінің ғажайып таланты, асқан еңбекқорлығы арқасында халқына қалтқысыз қызмет еткен, көркем сөздің шыңына шығып, соңына мәңгі өлмес мұра қалдырған әлемге әйгілі жазушыны дәріптеу - біздің абыройлы міндетіміз деп танимыз.
Бүгінгі тәрбие сағатымыздың тақырыбы «Әлемге әйгілі – Әуезов» деп аталғандықтан берілген 5 минут уақыт ішінде әркім өз ойын айшықтап, әсем сөздермен қағаз бетіне түсіріп, М.О.Әуезов жайлы эссе жазуы қажет.
(эссені қорғайды. Берілген уақыт 2-минут. 5-6 оқушы жазған эссесін оқып береді)
Келер ғасырда да кемелдене беретiн кемеңгер М.Әуезов – тек сiз бен бiздiң ғана емес, әлi дүниеге келмеген жаңа ұрпақтардың да сарқылмас игiлiгi, өлшеусiз бақыты. Өйткенi, М.Әуезов құдiретi оның елге деген шексiз махаббаты мен сенiмiнде жатыр.
Әуезов әлемi дейтiн кең дүниенің жаратылысы мен табиғатын екі сөзбен қайырып айту мүмкін емес. Оны терең танып, жан-жақты талдау – әр дәуір, әр ұрпақтың киелі мiндетi. Француздар – Бальзакты, орыстар – Толстойды, американдықтар – Драйзердi, немістер – Гетені қалай зерттеп, зейiндесе, қазақтар Әуезовті дәл солай тануға ұмтылғанда ғана ұлттың өзiн-өзi тануы, өзiн-өзi бағалауы, өзiн-өзi қадiрлеуi қалыптаспақ, күшеймек, жалғаспақ. Өйткені, Әуезов әлемiн қазақ әлемiнен, қазақ өмiрiнен еш бөле-жара қарауға болмайды. Әуезов әлемi көзге көрiнбейтiн ғажайып ұлы сиқырымен, құдiретiмен ұлттық рух тәуелсiздiгiн қорғауға, сақтауға үйретедi! Келер ғасырда да кемелдене беретiн кемеңгер М.Әуезов – тек сiз бен бiздiң ғана емес, әлi дүниеге келмеген жаңа ұрпақтардың да сарқылмас игiлiгi, өлшеусiз бақыты. Өйткенi, М.Әуезов құдiретi оның елге деген шексiз махаббаты мен сенiмiнде жатыр. Осы бiр ақиқатты сезiну мына бiздерге, бүгiнгi тәуелсiз мемлекеттiң iргесiн нығайтып жатқан ұрпаққа қажымас қайрат, жасымас жiгер қосады.
Құрметті қонақтар, оқытушылар және тәрбие сағатына үлкен белсенділікпен қатысқан студенттер, барлықтарыңызға алтын уақыттарыңызды бөліп, тәрбие сағатына қатысқандарыңызға рахмет! Сау болыңыздар.
Тәрбие сағатының мақсатын айтып өтуге – 2 минут
Мұғалімнің кіріспе сөзі – 3 минут
М.Әуезовтің өмірі және шығармашылық қыры – 5 минут
Топтастыру әдісі – 2 минут
Шығармалары туралы, Абай жолы романы туралы жалпы мағлұмат беруге - 3 минут
М.Әезов «Абай жолы» романынан үзінді көрініске – 8 минут
Әдеби монтаж – 7 минут
Балалар «Әлемге әйгілі Әуезов» атты тақырыпта эссе жазу – 5 минут
