О?у - т?рбие ?рдісіне жа?а технологияны енгізу-жеке т?л?аны? шы?армашылы?ына жол ашады.
Мені? ойлауымша, осы ба?дарлама ??зырлы м??алімні? алдына о?ушыны? жан д?ниесін жа?сы т?сіне білу ж?нінде на?ты міндеттеме ?ойып отыр. ?ылыми зерттеу н?тижелері саба?та диалогті? ма?ызды р?л ат?аратынын атап керсетті. Мерсер мен Литлон (2007) ?з е?бектерінде диалог саба?та о?ушыларды? ?ызы?ушылы?тарын арттырумен ?атар, оларды? білім де?гейіні? ?суіне ?лес ?осатынды?ын атап к?рсетеді. Выготскийді? о?ыту моделі о?ушы диалог ??ру н?тижесінде білім алады деп жорамалдайды. Барнс (1971) сыныпта тіл ?аншалы?ты ?олданылса, о?ушыларды? о?уына соншалы?ты ?сер ететінін айтады. Барнс о?ытуды? м??алімді сел?ос ты?да?анда ?ана емес, вербалды ??ралдарды ?олдану н?тижесінде, я?ни с?йлесу, талдау ж?не д?лелдеу барысында ж?зеге асатынын айтса, Мерсер (2005) ??рдастар тобында?ы ?зара ?арым-?атынас о?уда ма?ызды р?л ат?аратынын к?рсетті. О?ушылар ж?пта немесе топтарда ж?мыс істегенде, олар «м??алім-о?ушы» с?хбат т?ріндегі ?зара іс-?имыл?а ?ара?анда мейлінше, «симметриялы» болып табылатын ?зара іс-?имыл?а тартылады, осылайша, негізделген д?лелдерді ?зірлеуде ж?не ?ада?аланатын о?и?аларды сипаттауда т?рлі м?мкіндіктерге ие. Саба? барысында?ы ?леуметтік ?зара іс-?рекеттер о?уда ма?ызды р?л ат?арады,- деген ?алымдарды? с?здерін о?ып, саралап, осы д?лелдеулер мені ?атты ?ызы?тырды. Ба?дарлама идеясы 7 модульге біріктірілген. Осыларды? ішінде білім беру мен білім алуда?ы жа?а т?сілдер модулі жа?а т?сіл ретінде диалогтік о?ыту мен ?алай о?у керектігін ?йретуді ?арастырады. Диалог ар?ылы о?ыту модулін саба?тарда ?олдана білсек, балалар?а ?алай ?сер етеді, оларды? ?ызы?ушылы?ы дами ма, саба??а ?атыспай отыратын о?ушыларым саба??а ?атыса ма деген ?ызы?ушылы? болды да, осы т?сілді та?дап, ?ыр-сырына ??ілгім келді. «М??алім - о?ушы» ж?не «о?ушы-о?ушы» жа?дайында?ы ?арым-?атынас т?сінікті дамыту мен ма?ынаны ашуды? елеулі б?лігін ??райды. Осы зерттеулерге с?йене отырып, саба?тар топтамасында т?рлі ?діс-т?сілдерді ?олдана отырып, диалогтік о?ыту т?сілін енгіздім. Осы жоспарымды ж?зеге асыру ?шін 8 сыныпты та?дадым.Себебі б?л сынып?а б?рыннан саба? беріп келемін.Оларды? білім де?гейін білгендіктен ма?ан же?ілдеу болды. 8 «А» сыныбында ?ткізген саба?тарымды бастамас б?рын та?ырыптарыма с?йкес суреттер мен бейнек?рсетілімдер к?рсетіп, о?ушы ойларын ж?йелеп алудан бастап отырдым. Онда?ы ма?сатым, біріншіден, бір айналым ??гіме ар?ылы ойларын білдім. Екіншіден, ауызша айт?аннан, к?збен к?ріп айт?ан ойды? арасы жер мен к?ктей екен. Барлы?ы ?з ойын білдіруде алдарына жан салмады. Б?дан бай?а?аным, б?рын о?ушылар?а ойлау?а м?мкіндік бермеген екенмін. Б?л ?ателігімді ескере отырып, бас?а саба?ымда жібермеуге тырыстым. Осы жерде модульді? ?алай о?у керектігін ?йрету идеясы к?рініс тапты, демек о?ушылар бір-бірін о?ыта отырып, ?здері саналы т?рде білім алады. Мені? ал?аш?ы саба?ым ?.Ж?маділовты? «?аздар ?айтып барады» ??гімесі.
Жа?а саба?ты бейнефильммен бастадым. Жазушыны? ?мірінен ма?л?мат бере отырып, та?ырып?а к?штім. О?ушылар?а: «?аздар ?айда баруы м?мкін ?» деген с?ра? ?ойдым. С?ра? ?ою себебім о?ушыларды диолог?а тарту болды. Олар ?р т?рлі болжамдар айтып жатты. Бір-біріні? айт?анын д?лелдеу де ?иын?а со?ты. Бас?а топты? идеяларымен келіспей жатты. Сол уа?ытта мен о?ушыларыма:
-?ане, топты? ережесін есімізге т?сірейік деп, ?р адамны? пікіріні? ??нды екенін ескерейік,- дедім. Осылайша, топты? ж?мысты ?алыптастыра отырып, диалогтік о?ыту?а ?адам жасай бастады?. Осы тапсырманы орындау барысында мені? бай?а?аным, Выготский айт?ан, «Когнитивті дамуды?, о?ушылар ?здеріні? ЖАДА ж?мыс істесе, жа?саратыны». Я?ни, о?ушыларды? к?бірек білетін адамдармен, сыныптастары немесе м??алімдерімен диалог ж?ргізу м?мкін бол?ан жа?дайда, о?ыту же?іл болма?.
Осы саба?та?ы екінші тапсырма бойынша I топ жазушыны? ?мірі мен шы?армашылы?ынан постер ?ор?ау.Б?ны алу себебім, таныстырылымнан не ???анын бірлесіп еске т?сіріп, бір-бірімен пікірлесіп, о?улы?ты басшылы??а алып, ?ор?ап шы?у. Келесі тапсырмам;
II –топ Шы?армашылы? ж?мыс. М?тінні? 1 б?лімін о?и отыра, сурет сала мазм?ндайды.
ІІІ-топ ??гімені? 2-ші б?лімін о?и отыра, суретін салып мазм?ндау. Себебі о?ушылар бір-бірімен ?йымдас?ан т?рде ж?мыс істей отырып, бір-бірін о?ыта білді, пікір алмаса білді, оны? ішінде т?йінін таба білді. Осы топты? ж?мыс барысында диалогтік ??гімеге ?йрене баста?анын бай?адым. О?ушыларды? арасында ?ызу пікір талас болып жатты. С?л кикілжі? бола баста?анда топ басшысыны? «Ережені са?тайы?» деген с?зін естіп отырдым. Топ ішінде с?йлемей отыр?ан Асланны? да суретке ж?мыла кіріскенін бай?адым. Сонымен ?атар, саба?ымда ?р топ?а бір-бірін смайликпен ба?алау керек екенін ескерттім. Олар «Мен келіспеймін.» «Ма?ан ?на?ан со?.» деген бір-біріне с?ра? ?ою, д?лелдеу ар?ылы ба?алай бастады. Б?л жерде мені? ?т?аным, о?ушылар бір - біріні? ж?мыстарын талдау, бір-біріні? идеяларын ты?дау ар?ылы, бір шешімге келіп ба?а береді. Жа?а ?діспен ал?аш ?ткізіліп отыр?анды?тан ба топтан талантты, дарынды балалар ?ана шы?ып, топ атынан с?йлеп отырды. Б?л да бір кедергілерді? бірі болды. Топ ішінде ?з пікірлерін айту?а, достарыны? алдында ?ате айтып ?алам деп ?ысылып отыр?ан балалар?а с?ра?тар ?ою ар?ылы саба??а араластырып отырдым. (Солай ма? Б?л пікірге сені? ?осары? бар ма? т.б). Себебі оларды ж?мыс барысында сырттай ба?ыладым.Топ ж?мысына ?осып жат?ан пікірлерін ты?дадым. Енді о?ушылар?а таныстырылым ж?ргіздім, ой жина?тау ма?сатында. Диалогтік ??гімеде де м??алім с?ра?тары мен олар?а берілген жауаптар, сонымен ?атар о?ушыларды? да с?ра?тары ма?ызды. Бірінші саба?ым ая?тал?аннан кейін, ?зім сыныпта ?алып о?аша ойландым. Мені? б?гінгі саба?ымда о?ушыларыма не ?йреттім, ?андай ?діс –т?сілдерді ?олдандым, ?андай кемшіліктер жібердім дедім. Саба??а ?атыс?ан ?ріптесім: Саба?ы? шашыра??ы шы?ты. Біра?, ренжіме «бастамасы» ?ой деп басу айтты. Топта ж?мыс жасауды? кішкентай болса да балалар?а ба?ытын ?йретті?. Келесі саба?ты ?ызы?ты етіп, ?жымды? білімді ?алыптастыру?а тырыс,- деген пікірлер айтты.
Осылайша, екінші саба?ымды ?ткізуге ?ызу кірістім. Саба?ты? та?ырыбы «?аздар ?айтып барады» ??гімесіні? 2-ші са?аты. Диалог екі адамны? бір-бірімен с?йлесуі десек, с?ра?тар?а жауап беруде «о?ушы-о?ушы» ?рекеті ж?зеге аса баста?анын к?рдім. О?ушылар «?ркімні? ту?ан жері –Мысыр ша?ары» деген та?ырыпта?ы ой тол?ауларымен б?лісті.
Александрді? пайымдауынша, диалог ар?ылы м??алімдер к?нделікті ойтал?ыларда «салауатты» келешек м?мкіндіктерін аны?тап, о?ушыны? дамып келе жат?ан идеяларымен ж?мыс жасауларына ж?не т?сінбеушілікті же?е білулеріне к?мектесе алады дегеніне к?зімді жеткіздім.
Диалог барысында о?ушылар (сонымен ?атар м??алім де) келісілген н?тижеге жету ?шін к?ш-жігерін ж?мсайтын ж?не Мерсер (2000) сипатта?андай, білімді бірлесіп алуда немесе «пікір алмасу» барысында те? ???ылы серіктес болып табылады. [Н?с?аулы? 40 бет] Осы екінші тапсырма бойынша « Атамекен туралы» топты? ж?мыста, «Джигсо» ?дісі бойынша ?р топтан бір-бір бала шы?ып т?сінгендерін келесі топ?а барып баяндады.
Осы ?дерісте Мерсерді? айтуынша, ?жымды? т?сіну мен білім беруге ?ол жеткізу аясында?ы табысты тал?ылауларда ??гімелесуді? зеттеушілік т?рі басымды??а ие болатын т?сіндім. Зерттеу ж?мыстарын талдау барысында о?ушыларды? білім алуы, ты?дауы ж?не с?йлеуі арсында?ы байланыс аны?талды. Банрс (1976) пен Мерсерді? (2000) айтуынша, зерттеушілік ??гіме –м??алімдерді? о?ушыларды ??гімеге тарту кезінде датыту ?ажет болып табылатын ??гімені? т?рі. О?ушылар зерттеушілік ??гімеге тартыл?анда, ?з ойларын дауыстап айтады: болжамдар ?сынып, тал?ылайды дегендей, топты? ж?мыстарда дау-дамай туында?анда б?рын?ыша тынышты?ты талап етпей, ?зімді сабырлы ?стадым. Сырттай ба?ылап, о?ушыларды? бір-біріне т?сіндіріп, д?лелдеп жат?анына ?уанып, ?зіме риза болдым. Дегенмен, кешегідей емес, ш?кірттерім реттеліп келе жатыр?анын сездім. К?ндегі ?детімше ойымды ж?йелей отырып, «Сендерді? ?олдары?нан келеді» деп келесі та?ырыпты ?арап келуін айтып, ынталандырдым.
?шінші саба?ым О.С?лейменов «Ар?ыма?» ?ле?і.
• Б?л кісі кім?
• -Б?л кісіні? та?ы ?андай шы?армалары бар?
• ?о?ам ?айраткері дегенді ?алай т?сінесі??
• Елге сі?ірген е?бегі ?андай?
Осы та?ырыптар к?лемінде о?ушыларды? дайында?ан призентациясын тамашалады?.А?ынны? орысша жаз?анымен ж?регі ?аза? деп со?атынын, «Сеймей-Невада» ?оз?алысыны? ал?аш?ы ?йымдастырушысы екенін,?аза?ты? к?не жазуын зерттеуші екенін,АЗИЯ кітабыны? авторы екенін айтты.Б?л жерде ?т?аным, о?ушылар ?з бетінше о?ып,бір-бірін о?ытып жатты.
Балаларды? диалог пен д?йектеуге, тал?ылау?а тарту белсенді ж?ргізілган жа?дайда оларды? о?уы тиімдірек ж?не зияткерлік жетістіктері жо?ары болатынын, д?лелдейтін зерттеулер де к?бейе т?суде.
О?ушыны? білім алуын ?олдау ?шін с?ра? ?оюды? т?рткі болу, сына?тан ?ткізу ж?не ?айта ба?ыттау сия?ты ?р т?рлі техникаларын пайдалану?а болады. [Н?с?аулы? 41 бет] О?ытуды диалогтік т?сілмен дамытуда?ы с?ра?тарды? ма?ызын ?арастыратын болса?, с?ра? ?ою ар?ылы м??алім о?ушыларды білімге ??штарлы?ын дамытады ж?не зерттеуге ынталандырады.-Ар?ыма? дегеніміз не? Осы кезде о?ушыларды? жауаптарын тал?ылатуда м??алімні? к?мегімен та?ырып т??ірегінде о?ушыны? орнымен нені, ?алай айту ?ажеттігін ?йренетінін біледі. Жалпы с?ра? ?ою ма?ызды да?дыларды? бірі болып табылады, себебі с?ра? д?рыс ?ойыл?ан жа?дайда саба? беруді? тиімді ??ралына айналады ж?не о?ушыларды? о?уына ?олдау к?рсетіп, оны жа?сарта ж?не ке?ейте алады. [Н?с?аулы? 41 бет] Саба?ты? барысында "Кім жылдам?" ойынын ?олдандым. Б?л ойын да ?зге ойындар сия?ты балаларды? ойлау, есте са?тау ?абілеттерін дамытады. С?ра?тарды орнымен, д?рыс ?ойса, о?ушыларды? ойлау де?гейлері жо?арыра? болуына ы?пал ететініне осындай саба?тарды ?ткізу кезінде к?зім жете т?сті. «?азірді? ?зінде сыныпта?ы о?ушыларды? бірлескен с?хбаты ?лкен пайда келтіретіндігін к?рсететін жеткілікті д?лелдер бар.
Олар :
* о?ушыларды? та?ырып бойынша ?з ойларын білдіруіне м?мкіндік береді ;
* бас?а о?ушыларда да т?рлі идеяларды? болатынды?ын о?ушыларды? т?сінулеріне к?мектеседі ;
* о?ушыларды? ?з идеяларын д?лелдеуіне к?мектеседі ;
* м??алімдерге о?ушыларды о?ыту барысында оларды? о?ушылары ?андай де?гейде екендігін т?сінуге к?мектеседі ». [Н?с?аулы?, 39-бет]. Мен ?з саба?тарымда диалогтік о?ытуды ба?алаумен де ?штастырдым. ?р саба?ты? со?ында кері байланыс орнаттым. Я?ни, б?гінгі саба?тан ?андай ?сер алды?дар? «Не ?нады?», «Не ?на?ан жо??», «Неліктен ?» деген с?ра?тар ?ою ар?ылы ойларын біліп отырдым.
