Абайды? ?деби ортасы дегенде белгілі бір т?л?аны? а?ынды? жолына ?з ?серін тигізген, рухани жетілуіне темір?азы? ба?дар бола білген а?ын-жырауларды, би-шешендерді, кейіннен на?ыз а?ынды? кемеліне жеткен с?з зергеріні? ?дебиеттегі д?ст?рін жал?астыр?ан а?ын ш?кірттерін, оны? м?расын халы??а насихатта?ан ?нерпаз буынды айтамыз. Абай жасынан Б?хар жырау, Шортанбай жырларына ?анып ?ссе, ?зі ж?збе-ж?з кездескен Дулат, Сабырбай, Жана?, Ш?же, Балта, Байк?кше, ?уанды? ?ыз, Бодау жырау, М?рынбай жырау, Біржан сал сынды ?дебиет ?кілдеріні? ?ай-?айсысынан да оны? а?ынды? ?су жолын б?ліп ?арау?а болмайды.Абайды? ?деби ортасыны? екінші бас?ышы Абайды? «?згеге берген н?рі» немесе оны? а?ынды? д?ст?рі деген ??ымды ?амтиды. Б?л ??ым 1934 жылдан бастап бермен ?арай «Абайды? а?ынды? мектебі» деген м?селе ке? т?р?ыдан с?з етіліп, осы салада?ы ?ылыми-зерттеу ж?мыстарыны? мазм?нымен аны?талады.
?деби мектеп деген к?рделі ??ым кеме?гер а?ын жасап ?алыптастыр?ан жа?а ба?ытта?ы а?ынды? д?ст?рді? ?зінен кейінгі ?дебиет ?кілдері тарапынан жал?астыруы ар?ылы ?дере дамыту жолына т?суін айтамыз. Абайды? к?зі тірісінде-а?, Абайды? а?ынды? д?ст?рін дамыта жал?астырушылар, алдымен, Абайды? а?ын ш?кірттері деп аталатын А?ылбай, Ма?ауия, К?кбай, Ш?к?рім, ?ріп, ?сет т.б. а?ындар шы?армалары ар?ылы ?дебиет к?шіні? басы ?аза?ы, тарихи, философиялы? лирикадан батыс?а б?рылып, реалистік, романтикалы? сюжетті поэмаларды? пайда болуын ай?а?тап т?р.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Абайды? ?деби ортасы »
Абайдың әдеби ортасы
Абайдың әдеби ортасы
Абайдың әдеби ортасы дегенде белгілі бір тұлғаның ақындық жолына өз әсерін тигізген, рухани жетілуіне темірқазық бағдар бола білген ақын-жырауларды, би-шешендерді, кейіннен нағыз ақындық кемеліне жеткен сөз зергерінің әдебиеттегі дәстүрін жалғастырған ақын шәкірттерін, оның мұрасын халыққа насихаттаған өнерпаз буынды айтамыз.
«Әулеттің ақынға әсері»
Жас Абайдың рухани жетіліп өсуіне өз әкесі – Құнанбай, анасы – Ұлжан, Зере әже, қаладан оқыған Халиолланың ықпалы зор.
Абай сөздеріндегі мысқыл мен нағашы жұрты Тонтайлар арасындағы байланыс көздері сөз болады. Есейіп, ақылы толысқан шағына дейін Абай өз ауылының, көршілес елдердің ең танымал деген ақыны мен жырауынан, биі мен шешенінен сөз маржандарын сүзді, халықтың бай ауыз әдебиетін бойына сіңірді.
Абайдың өмірдегі ұстазы әке – Құнанбай
Құнанбай мен Абай арасындағы рухани байланыс – алтын көпір, яки әкенің балаға деген әсері деген түйінді мәселеге баса назар аударылды.
Абайдың айналасын шартты түрде екі топқа бөлеміз.
Абайдың ақын шәкірттері
Абай айналасындағы өнерпаздар
Абайдың өз балалары – Ақылбай, Мағауия, Тұрағұл, немере інісі – Шәкәрім, ақынның қасында жиырма бес жыл жолдас болып жүрген Көкбай, жас та болса Абайдың шаңырағында болып, тәрбиесін көріп рухани ықпалында болған Әубәкір Ақылбайұлы мен Әрхам Ысқақов.
Уәйіс, Әріп, Әсет, Мұқа, Иманбазар, Баймағамбет Айтқожаұлы сынды ақындар
Абайдың әдеби ортасының алғашқы бастау көздері
Шөже
Дулат
Шортанбай
Жанақ,
Тәттімбет
Біржан
Сонымен бірге аты шыққан замандас ақындары Балта, Қазақбай, Түбек, т.б. ақындардың алдын көріп, Сабырбай ақынмен сыр шертіп сырласуы Абайдың әдеби ортасының алғашқы бастау көздеріне жатпақ.
«Абайдың жақсы көрген ақындарының бірі Барлас еді. Абай Қадырбайға ұстаз алдында алмаған азық алғанын айтты» (М.Ә. Шығ. 4 т.,176 б.) - деп Абай тербеліп өскен ақындық бесігі болған әдеби ортаның рухани әсерін анық аңғартады. Абай араласқан қазақы әдеби ортасының аумағы Түбек ақынның Алатауды жайлаған Сүйінбай, Жамбылдармен айтысып жүруі әдеби ортаның географиялық кең өрісін де айғақтап тұрады.
Абайдың ақындық ортасы туралы сөз болғанда аты аталатын ақынның бірі – Шортанбай. Ш.Қанайұлы – Абай сынында аты аталған үш ақынның бірі, яки ауызға іліккен атақтылардың сапында. Абай баспадан шыққан Шортанбайдың өлеңдерін оқып өскенін ескерсек, ауызша жеткен Жанақ, Шөжелердің өлеңдеріне қарағанда Шортанбай өлеңдерінің Абайға, оның поэзиясына аса жақын болуы заңды.
Абай және Михаэлис
Михаэлис 70-жылдардың басында Семейдің қоғамдық кітапханасында Абаймен танысып, бірнеше жыл қатарынан тығыз байланыс жасады. Ол ақынды Ресейдің ішкі өміріндегі жаңалықтармен, орыс әдебиетінің үздік шығармаларымен таныстырды, Г.Спенсер, И.Дарвин, т.б. еңбектерін оқып-үйренуге кеңес берді. 1886 ж. Михаэлистің ұсынысы бойынша Абай Семей облысы Статистика комитетінің толық мүшесі болып сайланды.
Михаэлистің істеген енбегі көп болғандықтан Абай кейінгі уақыттарда «дүниеге көзімді ашқан кісі Михаэлес» деп алғашқы басшылық істеп, бет нұсқағандығы үшін өмір бойы алғыс айтып кеткен.
Абай орыс тілін тамаша меңгерді. Мұның өзі оның орыс ақыны М. Лермонтовтың біркатар өлеңін қазақ тіліне аударуына мүмкіндік берді. Атап айтқанда, Абай М.Ю. Лермонтовтың «Шайтан» («Демон»), «Дұға» («Молитва»), «Қанжар», «Жолға шықтым бір жым-жырт түнде жалғыз», «Жалау» («Жалғыз жалау жалтылдап»), «Теректің сыйы» («Асау Терек долданып, буырқанып») сияқты өлендерін аударды. Абай А.С. Пушкиннің «Евгений Онегин» дастанының үзінділерін қазақы ұғымда жатық етіп еркін аударды. Абайдың Татьяна хатының сөзіне шығарған «Татьянаның қырдағы әні» қалың елдің сүйікті әніне айналды.
Абайдың әдеби ортасы тақырыбын арнайы зерттеу нысанына алған ғалым М.Мырзахметұлы «М.Әуезов және абайтану проблемалары» деген зерттеу еңбегінің төртінші тарауын «М.Әуезов және Абайдың әдеби ортасы» деп атап, Әуезов зерттеулеріндегі Абай ортасы тақырыбын зерттеу нысанына алған .
