Асыл сөз-ақыл-білім

Тақырып: «Асыл сөз-ақыл- білім»

Мақсаты:
1) оқушылардың қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен білімдік деңгейлерін байқау, саралау;
2)оқушыларды еңбексүйгіштік, адалдық борыш, ар-ұят секілді адами қасиеттерге тәрбиелеу;
3) ана тілі арқылы оқушылардың рухани дүниесін, шығармашылық қабілетін арттыру;
(сыныптан тыс іс-шара 8-7 сыныптар арасында ұйымдастырылады. Әр сыныптан 6 оқушы қатысады.)
Жүргізуші:
– Армысыздар,құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі жастар халқымыздың болашағы,еліміздің ертеңі.Оқушылардың ой-өрісін кеңейтіп, есте сақтау қабілеттерін шыңдайтын білімді жастарды анықтатын,білімге қызығушылығын арттыратын «Асыл сөз-ақыл-білім» атты сайысымызға қош келіпсіздер!
Білімді адам ешнәрседен қорықпайды, мазаланбайды.Әр уақытта да батыл.
Өмірдің өзі адамды тірестірген,
Бірі жаңа жарыстың бірі ескірген.
Айнала отырып ап исі қазақ
Азаматын өзара күрестірген-дей отырып бүгінгі сайысымызды бастаймыз!Алдымен сайысқа қатысып отырған топтармен таныстырып өтейін. 8-7 сынып оқушыларын ортаға шақырайық.
- Сайысқа төрелік айту үшін қазылар алқасымен таныстырып өтейін. Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Шайхудинова А.С. және тарих пәнінің мұғалімі Қожахметова Ә.З., ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Айтжанова Г.К.
- Ана тілі қазағымның қаймағы,
Тілің сенің өміріңнің айғағы.
Бүгін міне, асыл сөз сайысына,
Әр сыныптың білгірлерін сайлады.

– Бүгінгі біздің сайысымыз 5 бөлімнен тұрады:
І. Таныстыру
ІІ. Білімді мыңды жығар
ІІІ. Өлең өрнегі
ІҮ. Сөз болаты – мақал
Ү. Артық болмас білгенің

І. Таныстыру. Бұл бөлімде әр топ өз тобының атымен және ұрандарымен таныстырады.
– Енді таныстыру бөлімі бойынша әділ қазылардың берген ұпайларын көрейік.

ІІ. «Білімді мыңды жығар» бөлімінде қазақ тілі мен әдебиет пәндерінен сұрақтарға жауап береді.
І топқа қойылатын сұрақтар реті
1. Көп тілді білетін адам кім? (полиглот)
2. Абай атамыз айтқан 5 дос пен 5 дұшпанды ата (5 дос-ақыл, білім, терең ой, қанағат, рахым; Дұшпан-өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ)
3. Дауысты дыбыстар қалай бөлінеді? (жуан, жіңішке, ашық, қысаң, еріндік, езулік)
4. Өлең түрінде жазылатын шығарма қалай аталады? (поэзия).
5. Сөз таптарын атап бер (Зат есім, Сын есім, Сан есім, Есімдік, Етістік, Үстеу, Шылау, Одағай, Еліктеу сөздер.)
6. «Үш бәйтеректі» ата. (Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин)
7. Синтаксис нені зерттейді? (сөз тіркесі, сөйем мүшелері)
8. Сөздердің байланысу түрлері (қиысу, меңгеру, матасу, қабысу, жанасу)
9. «Салмақты» сөзінің синонимі – байсалды, ұстамды, сабырлы
10. Шыңғыстауда (Семейде) қандай атақты адамдар туған? (Абай, Шәкәрім, Мұхтар)

ІІ топқа қойылатын сұрақтар реті
1. «Сұлу» сөзінің синонимі – ажарлы, көрікті, келбетті, дидарлы
2. «Бес арысты» ата (Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жұмабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Жүсіпбек Аймауытов)
3. Дауыссыз дыбыстар қалай бөлінеді?
4. «Абай-қазақтың бас ақыны» деп кім айтқан?
5. -Балталы, Бағаналы ел, аман бол!
Бақалы, балдырғанды көл, аман бол!
Кірім жуып, кіндігім кескен жерім,
Ойнап-күліп, ер жеткен жер, аман қол! – үзінді қай жырдан алынған?
6. Сөздердің байланысу тәсілдерін ата (жалғау арқылы, шылаулар арқылы, орын тәртібі арқылы, интонациы арқылы)
7. Морфология нені зерттейді? (сөз құрамы, сөз таптары)
8. Қазақ тілінде неше септік бар? Атап бер.
9. Әдебиет қай тілден енген сөз, қандай мағына береді? (араб тілі, асыл сөз).
10. Қара сөзбен жазылатын шығарма қалай аталады? (проза)
– Құрметті әділ қазылар ұпайларын көтерсеңіздер.

ІІІ. «Өлең өрнегі» деп аталатын бөлімде тақтада көрсетілген тақырыптарды таңдап, сол тақырыпқа өлең шығару. Отан, ана, тәрбие, бала.

ІҮ. «Сөз болаты-мақал» деп бұрынғылар айтқандай мақал-мәтелдер-ата-бабамыздан қалған өшпес мұра. Көлемі жағынан шағын болғанымен, уақыт өткен сайын мағынасы тереңдеп, құны артып, қымбат қазынаға айналып келеді. «Мақал-сөздің атасы»демекші сайысымызды жалғастырамыз.

ІҮ турымыздың шарты бойынша екі топ сайыскерлері, қарсыластар бір-біріне сөздер жасырады, сайыскерлер сол сөзі бар қандай да бір мақал тауып айтуларыңыз керек.

Ү. «Артық болмас білгенің».

І топқа сұрақтар беріледі:

1. Абай Құнанбаев кім?
2. Қабанбай батырдың шын аты? / Ерасыл/
3. Қазақтың ең алғаш ұшқыш – ғарышкері кім? /Тоқтар Әубәкіров/
4. Исатайдың жан серігі кім? / Махамбет/
5. Тірі табиғатқа не жатады? / өсімдік, адам, жануарлар/
6. Жүрек қандай қызмет атқарады? /қан айналу/
7. - Түйеқұс 2 аяғымен тұрғанда 15 кг тартса, бір аяғымен тұрғанда қанша тартады? /15кг/
8. - Ұшақ Алматыдан Семейге дейін 1сағ 40мин ұшады, ал кері қайтқанда 100 мин ұшады. Айырмашылығы бар ма? /100 мин/
9. - Екі қарға бірі оңтүстікке қарап, бірі солтүстікке қарап отыр. Олар бір - біріне « досым мен сені көріп отырмын дейді» сонда олар бір бірін қалай көрген. /екеуі бір – біріне қарама қарсы отыр/
10. Ілік септіктің сұрақтарын ата / кімнің?, ненің?/

ІІ топқа сұрақтар беріледі:

1. Бір қазақ қалаға бара жатыр еді, жолда үш танысы қарсы шықты. Қанша адам қалаға барды? /1 адам/
   2. Төрт жұмыртқа төрт минутта піседі, ал екі жұмыртқа неше минутта піседі? / 4/
   3. Үйдің төрт бұрышында төрт мысық отыр. Әр мысықтың алдында үш мысық отыр. Үйде неше мысық отыр? /4/
   4. Тауық бір аяқпен тұрғанда 5 кг, ал екі аяқпен тұрғанда неше кг болады?/ 5/
   8. Кел, балалар, оқылық өлеңінің авторы кім? / Ыбырай/
   9. Қарасазда дүниеге келген ақын кім? (Мұқағали Мақаатев)

10. Волганың ортасында не бар? (Л бар)

-Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Бүгінгі сайысымыз өз мәресіне де келіп жетті. Келесі сөз кезегін қазылар алқасына беріп, сайысымыздың жеңімпазын анықтайық!

-Біздің тіліміз – ең қымбат мүлкіміз. Оны қорғау, қолдау, өркендету – біздің міндетіміз. Әр адам өз ана тілінің болашағына жауапты. Тәуелсіз еліміздің ертеңі – сіздер өз тілдеріңіздің мәртебесін жоғары көтереді деп сенеміз.
Ана тілсіз тарих та жасалмайды,
Ана тілсіз іс өрге аса алмайды
Желмаяның үстінде желіп тұрып;
Күңіренбеген тектен-тек Асан Қайғы –дей отырып бүгінгі сайымызды аяқтаймыз.
Келіп, көріп тамашалағандарыңызға көп-көп рахмет!

Көрермендермен ойын
1. Ең қымбат не? (тілі)
2. Махамбеттің «Қызғыш құс»өлеңі кімге арналған? (Махамбетке)
3. Үш арсызды ата (тамақ, күлкі, ұйқы)
4. Балалар әдебиетінің атасы кім? Ы.Алтынсарин
5. Исатайдың жан серігі кім? / Махамбет/
6. Күн мен түн теңелетін жыл мезгілі / көктем - весна - spring/
7. Мұрты бар, иегінде сақалы жоқ,
Тоны бар, киеріне шапаны жоқ.
Пайдасы үй ішінен табылған соң,
Далаға кіріп – шығар сапары жоқ / мысық - кот - cat/
8. Жүз теңгең болғанша,
Жүз........... болсын. /дос – друг – friend/
9. Тықырлатып тақтайды,
Түні бойы жатпайды /тышқан - мышь -/
10. Футболшының алаңдағы ойын заты /доп - мяч - ball/
11. Жеті қазынаның бірі -
12. Бір үйге
Көзсіз боп басты сұғасың
Бұл үйден
Көреген боп шығасың / мектеп – школа/
13. Әр адамның шағын Отаны /отбасы – семья – family/