Ұлы ұстаз Абай Құнанбаев

Сәлеметсіздер ме ұстаздар, оқушылар!Абай Құнанбаевтың туғанына 175 жылдық мерейтойы қарсанында өткелі отырған «Ұлы ұстаз» атты кешімізге қош келдіңізер!

Кешіміздің мақсаты:Бүкіл өмірін елінің көкірек көзі –сауатын ашып, алға жетелеуге арнаған ұлы Абайдың еңбегін бағалау,халықтың ұстазы болуы,Абай атамыздың айтуы бойынша білімді жастардың өз еліне пайдасы тиюі үшін, олардың бойында басты адамгершілік сапа –имандылық болуы қажет.

Ұлы ұстаздың ағартушылық көзқарасының алтын діңгегі –адам тәрбиесі, содан туындайтын бүкіл халық тәрбиесі.Қазақ халқының болашағы оның өз бетінше ел болуына, саяси бостандыққа қол жеткізуіне, экономикалық және мәдени кешеуілдерден шығуына қараңғылық пен кедейшіліктен құтылуына апаратын бірден –бір жол бүкіл елдің сауатын ашу, жастарды адамгершілікке тәрбиелеу,өнер мен еңбекке баулу деп анық айтты.Әрбір жас адам ақыл –ойдың, мидың, жүрек пен сезімнің күшін пайдаланып, өз елінің «кетігін» бітейтін «кірпіш» болса деп армандады.Ұлы ойшыл,ақын,философ, асыл сөздің зергері - Абай Құнанбаев10 тамыз 1845 ж. қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. Шешесі Ұлжан Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан ..Азан шақырып қойған аты Ибрагим.Әжесі Зере сүйкімді де , сүйікті немересін Абай деп еркелеткен.Осыдан кейін Ибрагим дейін шын аты аталмай, ел арасында Абай атанып кетті.Ұлы ақын, кішкентай кезінен анасы Ұлжан мен әжесі Зеренің ертегі, аңыз әңгімелерін тыңдап өскен.Абайды Ғабитхан деген татар молдасына сабаққа берген.Молдадан 3-4 жыл оқыған Абайдың сабаққа зеректігі байқалған соң, әкесі оны Семей қаласындағы мұсылман имаимы Ахмет Ризаның медресесіне берген.Осы медреседе 4 жыл оқыған Абай араб, парсы,иран және Орта Азия әдебиеті классиктерінің шығармаларымен танысып, соларға еліктеп қысқаша өлеңдер жаза бастайды.Абайдың поэзиясы түгелімен лирикалық өлеңдерден құралады.Абай қысқа өлеңдерінде табиғаттың бейнесін,адам портретін жасауға, мінездерін айқын суреттеп көрсетуге тырысады.Абайдың энциклопедиясы, 176 өлеңдер жинағы,3 поэмасы,45 қара сөзі бар.Абай аздап оқыған орысшасын өз бетімен оқу арқылы дамытып, орысша кітаптарды көп оқиды.Абай қазақ поэзиясын биікке көтерген ақын.

Абай өз шығармаларында адам бойындағы көп қабілеттер мен қасиеттердің әр қайсысының орнын,қызметін анықтап, кейінгілерге дұрыс бағыт беріп:Ақыл,қайрат,жүректі бірдей ұста,

Сонда толық боласың елден бөлек,-деген.Ұлы ұстаз жан -жақты,кемел тәрбиелі адам ғана «толық адам» санатына қосылады деп есептеді.Ал кемелдікке жетудің тура жолы –адам бойында имандылық қасиеттердің туындауынан басталады.Тәрбиенің қалған түрлері –адамгершілік,ақыл –ой, еңбек, дене тәрбиесі-бәрі осындай мұсылмандыққа ден қойған жастың бойына тез ұйіріледі деп пайымдайды.Абай қоғамның тәрбиесі жеке адамнан басталады деп айтқан.Өйткені «адам түзелмей заман түзелмейді»деп ашық айтып, тобырдың ішінде тұлға жүрмесе мәнінен айрылатындығын мегзеп түсіндірді.Абай туындыларында басты орында еңбек тәрбиесі тұрады.Ол таза еңбекпен келген табыстың адал да дұрыс жолға бастайтынына кәміл сенеді, ал еңбекпен, саналы оймен, ақылмен істелген іс ғана нәтижелі болады деп санады.

Мектебіміздің жас бүлдіршіндері Абай аталарынның өлеңдерін оқып береміз деп келіп тұр екен ,сол оқушыларға кезек берейік.

Ұлы Абай шығармалары адамның көзқарас, ақыл –парасат, мінез –құлық, жүріс –тұрысына іс жүзінде ықпал етеді.

Абай «білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез»дегенде «көкірегінде көзі бар», «жүрегі –айна,көңілі -ояу»жастарға арнайды,яғни тәрбие мен оқудың жігін ашпайды, олардың тиімділігі екі жаққа да бірдей. «Интернатта оқып жүр»Диана,Нұрлытаң. «Ғылым таппай мақтанба»кітапханашы

«Көңіл құсы» Аяжан,Бекжан,Толғанай

Абайдың табиғат лирикасы, әсіресе жылдың төрт мезгілін суреттейтін өлеңдері –күшті ақындық шеберлікпен, зор мәдениетпен жазылған аса сұлу, сырлы жырлар.Ақ кірпік бораны мен үскірік аязы бар, қылышын сүйреткен қырау қытымыр қысты бізге «Қыс» Ернар мен Еркетай жеткізіп береді.Аспанды бұлт торлап, гүлі солғын, сарғыш даласын шық басқан, сұрғылт күз туралы «Күз» Бақберген, Руслан айтып берсін.

Абай қашанда халық жағында,ақынның ой алаңында халық-өнердің алтын діңгегі, әлемдегі рухани байлықтың жалғыз қазынасы.

Абайдың қырық бес қара сөзі бар.Қазіргі таңда прозалық шығармаларды қарасөз дейді. Ал Абайдың қарасөзі дәл қазіргі проза жанрына дөп келмейді.Ол даналық сөздерге, кейбірі шешендік сөзге, енді біреулері толғау сөздерге келеді.Абай ойынан туған идеяда адам үшін пайдалы, бірақ осыларды бағындыратын жүрек болы тиіс.Себебі ақыл мен қайраттың жақсылыққа,жамандыққа да қызмет етуі мүмкін, ал жүрек олардың жамандық қырына жүрмейді.Міне, ақын қарасөзінің идеясы –жүрек тәрбиесі, адамгершілік пен ізгілік үстем болғанда ғана адам болады дегенге саяды.6 сынып оқушылары Абай атамыздың қарасөздерін айтып берсін.

Абай –қазақ халқының тарихи көшін ілгері бастауда, ой –пікірінің шеңберін кеңейтуде, ұлттық сана сезімін шыңдауда, ұлттық мәдениетін көтеруде ерен еңбек сіңірген, болмысымызға дара біткен ерекше тұлға.Абай даналығы оның данышпандық ойлары мен парасатты сөздерінде.Ұлы ұстаз әрбір әдеби шығармасын, өлеңін ең алдымен жас ұрпақты тәрбиелеуге бағыттаған.Себебі,ол өз оқырманына іс жүзінде пайда әкелетін кеңестер береді.Сол кеңестер бүгінгі заман жастарына да тікелей қатысы бар десек, артық кетпейміз.Абай өлең жолдарының күш қуаты арқылы қазақ халқын,қазақ жастарын жұтап бара жатқан әдеттен, дел –сал, енжар сезімнен айығып, ерінбей еңбектеніп, адал пайда тауып, салауатты ғұмыр кешуге шақырады.Сондай –ақ, ұлы ақын әрбір адам өз басын қолға алып еңбексүйгіштікке,қайраттылыққа, қайырымдылыққа, кешірімділікке үйренсе ғана тұтас ұлттың болашағынан үміт күте аламыз.

Қортындылау сәті: 1.А.Құнанбаев қай жылы дүниеге келді?

2.Абайдың азан шақырып қойған есімі?

3.Әкесі,анасы, әжесі кім?

4.А.Құнанбаев кім?

5.А.Құнанбаевтың қанша өлеңдер жинағы,қанша поэмасы, қанша қарасөзі бар?

6. Бес нәрседен қашық бол, яғни бес дұшпан?

7.Бес нәрсеге асық бол, яғни бес асыл іс ?

8.А.Құнанбаевтың өлеңдерін атаңдар?

9. А.Құнанбаевқа неше жыл?

10.Бүгінгі кештен алған әсерлерің?

Асыл сөзді іздесең,

Абайды оқы,ерінбе деп Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай Абай аталарынның әрбір шығармасы жұтап бара жатқан әдеттен,ерінбей еңбектенуге ,қайраттылыққа, төзімділікке баулиды.Кешке қатысып,ой бөліскендеріңе көптен –көп рахмет.Сау болыңыздар.

«М.Әбеулов атындағы жалпы білім беретін орта мектеп»КММ

Ұлы ұстаз

Кеш

Кітапханашы: Н.Н.Бейсембаева

2019-2020 оқу жылы

Ұлы ұстаз