"Сақтар" Қайталау

Бекітемін: Күні: 19.01.2018 жыл Класы: 6 «А» Сабақтың тақырыбы: «Сақтар» қорытындылау. Білімділік: Ежелгі Қазақстан аумағында мекендеген сақ тайпаларының аймағы және өмір тіршілігі мен шаруашылығы, сақ қоғамындағы басқару ісі және өз тәуелсіздігі үшін жүргізген күресі және мәдениеті туралы алған білімдерін жүйелеу, нақтылау, қорытындылау. 
Дамытушылық:Оқушылардың сақтар туралы алған білімдерін одан әрі жетілдіру арқылы ой-өрісін дамыту. 
Тәрбиелік:"Туған жерді сүю парыз, сүю үшін тарихын білу парыз"- дегендей өз Отанының тарихын біліп қоймай туған жерге деген сүйіспеншілікке, Отаншылдыққа, мемлекетті және тәуелсіздікті сүюге, ұлтжандылыққа тарихи тұлғалардың ерлік ісі негізінде тәрбиелеу. 
Сабақтың көрнекілігі: интербелсенді тақта, карта, оқулық, дәптер, слайдқа жазылған тірек-сызбалар, суреттер, стикерлер. 
Сабақтың түрі: Қайталау - жинақтау. 

Сабақтың әдісі: Сүрақ - жауап, картамен, әңгімелесу, суретпен, тестпен жұмыс, интерактивті тақтаны қолдану. 
Пәнаралық байланыс: география, археология, этнография. Сабақтың барысы 
І. Ұйымдастыру кезеңі 
- Оқушылармен сәлемдесу 
- Оқушыларды түгендеу 
І. “Оқушы үні”-атты психологиялық тренинг.

І. Өзімді-өзім құрметтеймін, -себебі:
ІІ. Мектеп пен оқу ұнайды, себебі:
ІІІ. Тарих пәні қызықты, себебі:

Жоспар: - Ал енді бүгін сабақтың жұмыс жоспарымен танысайық : 
Сақтар бөлімін қорытындылап қайталау сабағы.Қайталанатын  материалдың жоспары :

1. Сақ туралы алғашқы мәліметтер. 

2. Сақтардың мекендеген жері. Сақ қоғамы.

3. Сақтардың шаруашылығы, тұрмысы, мәдениеті.

4. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі.

Ой шақыру стратегиясы: 
Оқушылар сақтар туралы өз ойларын тездетіп айтып шығады. 
Құдіретті еркектер 
Теңіздің арғы жағындағы сақтар 
Азиялық скифтер 
Әскери - демократиялық 
Абыздар 
Шошақ бөрікті сақтар 
Жүйрік атты турлар 
Жауынгерлер 
Хаома сусынын дайындайтын сақтар 
Парсылар 
Парадария 
Гректер 
Парсылар 
Ирандықтар 
Хоумаварга 
Малшылыр мен егіншілер

Оқушылар 3 топқа бөлініп тапсырмаларды орындайды. 
Топқа бөлу үшін оқушыларға қызыл, ақ, сары түсті стикерлер таратылып, әр түс бойынша оқушылар топтастырылады.Топтарға мынадай атаулар қойылады:

І топ – «Тиграхауда» 
ІІ топ - «Парадарайя» 
ІІІ топ – «Хаумаварга» 

Мұғалімнің кіріспе сөзі: Бүгін біздер ерте темір дәуіріндегі Қазақстан тайпаларының ішіндегі үлкен тайпаның бірі сақтар туралы өткендерімізді қайталаймыз. 
Балалар , өткен сабақтарда біз сақтар туралы өткен болатынбыз .Олардың қоғамы, тұрмысы мәдениеті және тәуелсіздігі туралы соны бүгінгі сабақта қайталаймыз.
Бірегей халықпыз бір қара тамыр, 
Сақтардан басталады ата дәуір. 
Қаны мен жанын берген туған жерге, 
Бар қазақ бір-біріне туыс бауыр. 
Деп осы өлең жолымен бүгінгі сабағымызды сақтар жерлеріне саяхат жасаудан бастаймыз. 

І - бөлім. «Жолға дайындалу».
1. Өз еңбегінде сақтарды массагет деп атаған тарихшы? (Геродот) 2. «Шошақ бөрікті» сақтар қалай аталған? (Тигрохауда) 3. Сақ қоғамы неше топтан тұрады? (Үш: жауынгерлер, абыздар, малшылар)
4. Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін кім басқарды? (Томирис) 5. А.Македонский сақтарға қашан жорық жасады? (б.з.б. ІV ғасырда) 6. Сақ өнері стилі қалай аталады? (аң стилі)

ІІ – бөлім. «Тауға өрмелеу». Топтық тапсырма

І топ. Сақтардың шаруашылығы және мәдениеті (кластер құру)

ІІ топ. Сақ тайпаларының қоныстануы және сақ қоғамы

( картамен жұмыс)

ІІІ топ. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі (тірек-сызба)

ІІІ – бөлім. Мұздақ. Хронологиялық тапсырма

1. Б.з.б 530 ж -Парсы патшасы Кирдің сақтарға жорығы
2. Б.з.б 4 ғ - Сақтардың өз жерлерін грек-македондықтардан қорғауы
3. Б.з.б 519 ж - Парсы патшасы Дарийдің сақтарға жойқын жорығы
4. Б.з.б 490 ж - Марафон шайқасында парсы әскерінің құрамында сақ жауынгерлері соғысты 1969 жыл- археолог К.Ақышев “Есік обасынан ” алтын киімді адамды тапты 5. Б.з.б. VІІІ ғ –Аң стилі пайда болды.

ІV – бөлім. «Ұйқыашар». Тұлғаны таны 1. Геродот 2. Томирис 3. Кир 4. Шырақ 5. Дарии 6.К.Ақышев

V – бөлім. Тасты жартас. Топтық тапсырма

І топ. Сақтар туралы деректер. (интернеттен алу)

ІІ топ. Томиристің ел қорғаудағы ролін сипаттайды. (қосымша мәлімет)

ІІІ топ. Шырақтың ерлігі. (кітаппен жұмыс)

VІ – бөлім. Боранды бекет. Шығармашылық тапсырма.

Алтын адам - Тәуелсіздік монументі, - Астана 20 жыл Осы сөздерді не байланыстырады? Шағын әңгіме жазу

Адасқан әріптер  
ОПЕМПЙ ТОГР– Помпей Трог ( Рим тарихшысы) 
ОТЕМРСИ - Томирис (Сақ патшайымы) 
САРПГИСИП- Спаргапис – Томиристың ұлы 
ОПИЛЭН- Полиэн – грек тарихшысы 
АМДКОЕНКСИЙ - . Македонский - ұлы грек қолбасшысы 
ЫШАРҚ - Шырак - сақ жаунгері 
АДИРЙ .І - 1 Дарий – парсы патшасы 
ПСТИАНЕМ - Спитамен – сақ жауынгері 

Бүгінгі сабақта білімділігімен ең көп балл жинаған оқушы «Білім шыңына» туды тігу құрметін береміз.

Кері байланыс.

1.Бүгінгі сабақта не ұнады?

2.Қандай тәлім-тәрбие алдыңдар?

3. Айтар тілегің?

Қорытынды: Мінекей , балалар, біз бүгінгі сабақта жалпы сақ тайпалары туралы көптеген мәліметтер алдық. Сақтардың еркін,ержүрек,батыр да батыл, данышпан, бір сөзді, тәуелсіздікті жоғары бағалайтын халық болғанын білдік. Ал сақтар біздің, яғни қазақтардың арғы тегі. Қазақ халқы да талай ғасырлар бойы ерлікпен күресе жүріп,елін, жерін жауынан сақтап қана қоймай, киелі тәуелсіздікке қол жеткізіп отыр.

-Бір өзіне бірнеше мемлекет сыйып кететін қазақтың ұлан-байтақ жерін ата-бабамыз сан-ғасырлар бойы «найзаның ұшымен, білектің күшімен» қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқтырмай қызғыштай қорғаған. Осы жерді қорғау -сендердің қолдарыңда.

1. Тест тапсырмасы 
1. «Дұшпанға – қатал, досқа- адал» болған деп қай тайпа туралы айтылған? 
А. Ғұндар В. Үйсіндер С. Қаңлылар Д. Сақтар Е. Түркілер 
2. Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресін басқарған билеуші? 
А. Спитамен В. Шырақ С. Томирис Д. Спаргапис Е. Мөде 
3. Иран жазбалары сақтарды: 
А. "Дала скифтері" В. "Азиялық скифтер" С. "Құдіретті еркектер" 
Д. "Көшпелілер" Е. "Жүйрік атты турлар" 
4. Қай сақ тайпалары Жетісуды мекендеді? 
А. Массагеттер В. Хаомоварга С. Тиграхауда Д. Исседондар Е. Аримаспалар 
5. Сақ тайпаларының бірі массагеттер жайлы жазған грек тарихшысы: 
А. Страбон В. Диоген С. Птоломей Д. Геродот Е. Аристотель 
6. Сақ тайпалар одағының жоғарғы билеушісінің титулын атаңыз: 
А. Патша В. Қаған С. Хан Д. Елтебер Е. Гурхан 
7. Әйел болса - да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ деп жазған кім? 
А. Помпей Трог В. Геродот С. Страбон Д. Полиэн Е. Арриан 
8. Б. з. д VI ғасырдың 30- жылдары сақ тайпалары кімдермен соғысты? 
А. Ғұндармен В. Славяндармен С. Монғолдармен Д. Парсылармен Е. Гректермен 
9. Парсылармен соғыста сақ жауынгері ерлік жасады. 
А. Рүстем В. Фадлан С. Эсхат Д. Шырақ Е. Камбиз 
10. Сақтарға қарсы б.з.б. 519 жылы соғысқан парсы патшасы кім? 
А. І Дарий В. Камбис С. Полиэн Д. Ксеркс Е. Кир 

Тест тапсырмаларын орындау,ребус,жыл санау тапсырмалары арқылы сабақты қорытындылау. 
1. Қазақстанда ең алғашқы пайда болған тайпалық одақтар қалай аталады? 
А. Ғұндар В. Үйсіндер С. Қаңлылар Д. Сақтар Е. Түркілер 
2. Мына тайпалардың қайсысы "Азиялық скифтер"атына ие болды? 
А. Қаңлылар В. Сақтар С. Монғолдар Д. Түріктер Е. Үйсіндер 
3. Иран жазбалары сақтарды: 
А. "Дала скифтері" В. "Азиялық скифтер" С. "Күймелер" Д. "Көшпелілер" Е. "Жүйрік атты турлар" деп атайды. 
4. Қай сақ тайпалары Жетісуды мекендеді? 
А. Массагеттер В. Хаомоварга С. Тиграхауда Д. Апасиактар Е. Аримаспалар 
5. Сақ тайпаларының бірі массагеттер жайлы жазған грек тарихшысы: 
А. Страбон В. Диоген С. Птоломей Д. Геродот Е. Аристотель 
6. Сақ тайпалар одағының жоғарғы билеушісінің титулын атаңыз: 
А. Патша В. Қаған С. Хан Д. Елтебер Е. Гурхан 
7. Сақ қорғанынан "Алтын адамды" археологтар қашан тапты? 
А. 1979ж. В. 1950ж. С. 1940ж. Д. 1969ж. Е. 1989ж. 
8. Б. з. д VI ғ. сақ тайпалары кімдермен соғысты? 
А. Ғұндармен В. Славяндармен С. Монғолдармен Д. Парсылармен Е. Аландармен 
9. Парсылармен соғыста сақ малшысы ерлік жасады. 
А. Рүстем В. Фадлан С. Эсхат Д. Шырақ Е. Камбиз 
10. Сақтарға қарсы соғыста жеңіліп, өлтірілген парсы патшасы кім? 
А. Дарий В. Камбис С. Полиэн Д. Ксерк Е. Кир 

II.  Өз жартынды тап ойыны:  Ойынның шарты- оқушыларға таратпалар таратылады.Бір оқушыларға сұрақтар, енді біреулеріне жауаптары, оқушылар сұрақпен сұрақтын жауабын қателеспей табулары қажет.

Сұрақ: Тиграхауда сақтарының қоныстанған аумағы?

Жауап: Оңтүстік Қазақстан

Сұрақ: Сақтар туралы мәлімет беретін жазба мәтіндері сақталған елдер ?

Жауап: Грек, парсы авторларының шығармалары

Сұрақ: Қазақстан жеріндегі сақ тайпалары туралы туралы жазған?

Жауап: Парсылар

Сұрақ: Иран жазбаларындағы «сақ» сөзінің мағынасы?

Жауап: Жүйрік атты турлар

Сұрақ: Ежелгі грек авторларының сақтарды атауы?

Жауап: Азиялық скифтер

І топ. Сақтардың шаруашылығы және мәдениеті (кластер құру)

Сақтардың шаруашылығы және сақ мәдениеті

Сақ тайпаларының қоныстануы және сақ қоғамы

Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі

Тест

1.Б.з.б.1мың жылжықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен ежелгі тайпа(сақтар)

2.Грек авторлары сақтарды қалай атаған(азиялық скифтер)

3.Грек тарихшылары сақтар туралы айтқан пікірлері(дұшпанға қатал, досына адал)

4.Сақ тайпаларының тобы(парадарайа, хаумаварга, тиграхауда,)

5.Арал теңізінің солтүстік-шығыс жағасын мекендеген сақ тайпаларын ата(аргиппей)

6.Сақ қоғамында кімдер ақ түсті киім киген(абыздар)

7. Сақ қоғамы(жауынгерлер, абыздар, малшылар, егіншілер)

8.Сақтардың негізді шаруашылығы(мал шаруашылығы)

9.Сақтардың А.Македонскиге қарсы ерлік күресі туралы жазған тарихшы(грек тарихшысы Арриан)

10.Сақ стилі(аң стилі).

7. Хаома сусынын дайындайтын сақтарды қалай атаған? (Хаумаварга)
2. Сақ қоғамында кімдер ақ түсті киімдер киген? (абыздар
5. Парсы патшасы Кирдің қолынан қаза тапқан Томиристің ұлының есімі?
(Спаргапис)

Күтілетін нәтиже:

1. Сақ тайпаларының қоныстануы мен қоғамдық құрылысы.

2 .Сақтардың шаруашылығы мен қолөнері.

3 . Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі.

Сызбамен жұмыс: 

Оқушылар сақтарды басқаша қалай атағанын және қай жерде мекендегенін айтып береді. 
1. Шошақ бөрік киіп жүретін сақтар (тиграхауда)........ Сырдарияның орта ағысы, Тянь-Шань, Жетісу 

2. Теңіздің арғы жағындағы сақтар (Парадарайа) ..........Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің маңы, Сырдария мен Амударияның төменгі ағысы 

3. Хаома сусынын дайындайтын сақтар ..........(Хаумаварга) Мургаб аңғары (Түркіменстан) 

• 
  Сақ қоғамын атап кету: 
  Сақ қоғамында өмір сүрген адамдардың үш тобы 
  Жауынгерлер 
  Абыздар 
  Малшылар мен егіншілер 
  
  

• Жауынгерлерді ежелгі үнді – ирандық тілінде « ратайштар» , яғни «арбада тұрғандар» деп атаған . 

• ССақтардың үш негізгі тобы болды . Олардың өзіндік дәстүрлі түстері болған .
  1. Жауынгерлер - қызыл түс .
  2. Абыздар - ақ түс .
  3. Малшылар мен егіншілер - сары және көк түс .
  
  

Сақтардың шаруашылығы: Оқушылардан сақтар қандай шаруашылықпен айналысқанын және сонымен катар тағы қандай шаруашылықпен айналысты.
Сақтардың негізгі шаруашылығы: Көшпелі мал шаруашылығы және егіншілікпен

Сақтардың тұрмысында үйдегі өндірістің 
Қазақстан, Орта Азия және Сібір территорияларының ертедегі халықтары 
Сақ шеберлері өндірістік және шаруашылық-тұрмыстық мақсаттарға арнап алуан 
Металл еңдеу мен көркем құйма өнерінің биік деңгейге 
Шаруашылықтардың жаңа формалары, мәдениеттің біршама биік деңгейге жетіп 
Ертедегі құймашылар ат-тұрманын, қару-жарақ пен үй-ішінің керек-жарағын жасауға 
Қару-жарақ жасау ісі кең өріс алды. . 

Сақтардың тәуелсіздігі үшін күреске қатысқандар кімдер? 
Оқушылар сақтардың тәуелсіздігі үшін қатысқан адамдардың есімін атап суретін көрсете отырып, қозғау арқылы апарады. Қатысқандар үстінде қалады, қатыспағандар астында қалады. 

Парадарайа

Тиграхауда

Хаумаварга

«Алтын киімді адамға»сипаттама: бойы-165см, 17-18 жастағы сақ ханзадасы –киімі алтыннан жасалған 
Абыз- бас киімі 
Жауынгер- қасында семсер, қанжар 
Малшы –қамшы табылған. 
Қазақстаннан табылған алтын адам. Қазақстан мен Алтайдың шекаралас Локоть жерінде 1997 жылы “Алтын адам” табылған. 
Оның киімі сақтарға тән “аңдық стильде “ және алтыннан жасалған. 
Сақ тайпасының қалалары туралы мұғалім өзі айтып өтеді. 
Шірік-Рабат - б. з. б. 4 - б. з -дың 13 ғасырларына жататын ежелгі қалашық 
Бәбіш-молда қаласы. 
Сабақты қорытындылау: 
Бағалау:
Үйге тапсырма:
Томириске және Шырақтың жасаған ерлігіне шағың эссе жазып келу.
Тестке дайындалып келу

3-топ

1… б.з.б. 6ғасырда сақ жеріне кім жорық жасады(парсылар)

2.Сақтардың парсы патшасы Кирге қарсы күресті кім жүргізді(томирис)

3.Сақтарды « Әлемдегі ең әділ, ең шыншыл халық» деп есептегендер (Гректер)

4.Жазба деректерден белгілі б.з.б. 570-520 жылдары өмір сүрген сақ патшайымы (Томирис)

5.Герадот жазбаларындағы сақтардың қыс кезіндегі мекені(Ағаш үйлер)

1. Шошақ бөрік киіп жүретін сақтардың мекені?

2. Сақ мәдениетіне тән стиль?

3 .«Алтын киімді Адам қайдан табылды?»

4. Апасиактар деп кімдерді атады?

5 . Мұрғаб аңғарында өмір сүрген сақтар?

Сақтар “дұшпанға – қатал, досқа – адал” болған деп кімдер айтқан? Грек тарихшылары

2-топқа: 1. Сақ патшайымы ?

2. Парсыларды жапан далада адастырған кім?

3. Томириспен соғысқан парсы патшасы?

4. « Жетісу михрабы» деген не?

5. Геродот сақтарды қалай атады ?

3-топқа: 1 .Тиграхауда сақтары қай өзеннің бойында өмір сүрді ?

2 .Әмударияның төменгі ағысында өмір сүрген сақтар?

3 .Томиристің ұлының аты ?

4. Б.з.б.518 ж.сақтарға қарсы соғыс ашқан парсы патшасы?

5 .Каспий теңізінің шығыс жақ бөлігін мекендеген сақ тайпаларының

бір бөлігі?

1топ-Парадария

2топ-Тиграхауда

1. Бұл оба Алматыдан 50 шақырым жерде күн шығыста орналасқан . Оның диаметрі 60 метр, биіктігі 6 метр. Қабір қарағайдан қиюластырып салынған. Бұл қай қорған? (Есік қорғаны)

2. Жетісуды Сырдарияның орта ағысы бойын мекендеген сақтар? (Тиграхауда)

3. Қара теңізінің солтүстігі арал теңізінің маңында Сырдария мен Амударияның төменгі ағысында мекендеген сақтар? (Парадария)

4. Муграб аңғарында өмір сүрген сусын дайындаушы сақтар (Хаома)

5. 570-520 жылдары өмір сүрген сақ патшайымы (Томирис)

6. оңтүстігінде пайда болған өнер? (Аң стилі)

7. Тобыл, Есіл өзендерін қоныстанған сақтар (Аргипей)

8. Сақтарда қызыл түсті киімді кімдер киген? (Жауынгерлер)

9. Б.з.б 4-10 ғасырларға жататын сақ астанасы? (Шірік-Рабат)

10. Сақтарда ақ түсті киімді кімдер киген? (Абыздар)

2 топ –«Парадария»

1. Есік қорымының табылған жері?

2. Іле Алатауынан қанша оба табылды?

3. Есік отбасының диаметрі мен биіктігі?

4. Есік қорғанынан басқа қандай зат табылды?

5. Дромос дегеніміз не?

6. Қарағай қабірдің көлемі?

1 топ –«Тиграхауда»

1.Бесшатыр қорыны қай жерде орналасқан?

2.Бұл қорым неше обадан тұрады?

3.Бесшатыр обасын ғалымдар неге «Патша» қорғаны деп атайды?

4.Бесшатыр қорымын нешінші

5.Бешатыр қорымынан қандай заттар табылды?

6.Шірік-Рабат Қызылорда қаласынан неше шақырым жерде орналасқан?

ІІ тапсырма «Хронологиялық кестені толтыр»

2 топ –«Парадария»

Болған оқиға мерзімі	Тарихи оқиғалар
Б.з.б VIII -VIIғасырлар
Б.з.б.VI ғасырдың ортасы
Б.з.б. 530 жыл
Б.з.б IV ғасырдың 30 жылдары
Б.з.б 540, 530. 519 жылдар
Б.з.б 519-518 жылдар

С/мақсаты: А) Оқушылардың 2-тарау бойынша ,яғни сақтар туралы алған білімдерін 
қорытындылау, еске түсіру.қайталап пысықтау.Қосымша дерек 
көздері арқылы білімдерін толықтыра түсу. 
Ә)Оқушыларды өз елінің өткен тарихына деген құрметке,үлгі тұта 
білуге,бірлікке, адамгершілікке, ерлікке,күрескерлікке,қасиетті 
мұраларымызды бағалай білуге ,өз ұлтымен мақтана білуге тәрбиелеу. 
Б/Оқушылардың ойлау, сөйлеу,есте сақтау қабілеттерін дамыту.Сақтар мен 
қазақ ұлтын салыстыру арқылы оқушыларды өз ойларына қорытынды 
жасай білуге дағдыландыру

Ой шақыру стратегиясы:
Оқушылар сақтар туралы өз ойларын тездетіп айтып шығады. Деректерді рет-ретімен қою:
Оқушылар деректерді атап орын-орнына қояды.

№1 Кесте тапсырмасы.Дәптермен жұмыс. Жылдам орындаймыз ,Алғашқы 4 оқушыға ұпай. Жазу әдемі ,әрі жылдам болатын болсын.
Деректерде Қалай аталды? 

Бесінші кезең. ( Төмендегі сөздерге анықтама беріңдер.)

1- Топ:әскери демократия,тиграхауда,парадарайа.

2- Топ: Шірік- рабат,хаумаварга,Шырақ.

3- Топ: Алтын- Адам,Геродот,Полиэн.

• 1-ші сұрақ. Грек авторы Ктесий сақ әйелдерін қалай баяндаған?
  Жауап: «Сақ әйелдері ер жүрек келеді, соғыс қаупі төнгенде ерлеріне
  көмек көрсетіп ұрысқа араласады»,---деген Ктесий.
  
  3- сұрақ Аңдық стиль өнері қалай пайда болды?
  Жауап: Б.з.б. VІІ ғасырдың басында далалы аймақтар өңірінде аңдарды бейнелеу
  пайда болды. «Аң стилі» өнері дәстүрімен сақтар алдыңғы Азия мен Иранға жасаған
  жорықтарында танысты. Осы жерлерден сақтарға «өмір ағашы» дейтін арыстан бей-
  несі тарады. Бұл ұғым жергілікті жануарлар мен аң-құстардың, жылқы, қой, түйе,
  бұғы,ақбөкен,барыс,жолбарыс, бүркіт, қасқыр, қоян бейнелеріне ауысты.
  
  ІІІ бөлім. «Әңгіме құрастыру».
  Ойынның ІІІ бөлімінің шарты--әңгіме құратыру. Балалар тарихта болған тұлғаларды қатыстырып,өтірік-шыны аралас әңгіме құрастырады. Қарсы топ оқиғадағы кейіпкерлердің қай кезде болғанынының шындыққа жақын детальдарын айтуы тиіс.
  
  «Яксарат» тобының әңгімесі: 
  1955 жылы Жетісу жеріндегі Есік қорғанын археолог Ә.Марғұлан «Алтын
  киімді адам» мүрдесін тапқан. Зерттеушілердің пікірі бойынша, ол б.з.б. V-ІV ғасырларға 
  жатады. Жасы 8-10-да, бойы—165см,болса керек. Алтын киім 8 мыңға жуық әшекеймен
  безендірілген екен.
  Дұрыс жауап: 1969 жыл, Қ. Ақышев, 17-18-де, 4 мыңға жуық.
  
  
  
  

4. Математикалық қобдиша 
Осы сандарды есептеп шығарып, санға байланысты тарихи оқиғаны айту 
1) 10*3+500= 530 ж (Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді) 
2) 60÷3+499= 519 ж (Кир қайтыс болғаннан кейін парсылар сақтарға шабуыл жасады) 
3) 9*10+400=490 ж (Марафон шайқасында парсы әскерінің құрамында гректерге қарсы 
сақ жауынгерлері соғысты) 
4) 900÷3-297= 3 жыл ( Спитаменнің македон әскеріне қарсы партизан соғысының мерзімі ) 
5. Суреттер сыры (кеспе қағазы) 


9.Кітаппен жұмыс . Мен оқимын соны қай жерде екен табады жалғастырады.Ойын жылдам табу (уақыт қалса)

Тақырыбы: Сақтар

Сабақтың мақсаты: Қазақ халқының ата–тегі болған тайпалар мен ұлыстар туралы айта отырып, Орта Азияны мекендеген сақ тайпаларының шығу тегі, сақ топтары және олардың мекендеген жерлері туралы толық түсінік беру.

Дамытушылық мәні: Оқушылардың сақтар туралы алған білімдерін одан әрі жетілдіріп және ой-өрісін  дамыту.

Тәрбиелік мәні: "Туған жерді сүю парыз, сүю үшін тарихын білу парыз"- дегендей өз Отанының тарихын біліп қоймай туған жерге деген сүйіспеншілікке, Отаншылдыққа, мемлекетті және тәуелсіздікті сүюге, ұлт жандылыққа тарихи тұлғалардың ерлік ісі негізінде тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, әңгімелеу, топтастыру, жұптастыру, сұрақ - жауап, картамен, суретпен жұмыс.

Көрнекіліктер: карта, оқулық, дәптер, слайдта жасалған тірек сызбалар, сақтар туралы суреттер,

• С Сабақ барысы:
  Ұйымдастыру кезеңі:
  Оқушымен сәлемдесу
  Оқушыны түгендеу, сабаққа назар аудару

• Жаңа сабақ  жоспары:
  Ал енді бүгін сабақтың жұмыс жоспарымен танысайық:
  1. Сақтардың мекендеген жері, сақ қоғамы
  2. Сақтардың тұрмысы мен шаруашылығы
  3. Сақтардың тәуелсіздік үшін күресі
  4. Сақтардың мәдениеті
  5. Қорытынды тест
  6. Бағалау

• Мұғалімнің кіріспе сөзі:
  Бірегей халықпыз бір қара тамыр,
  Сақтардан басталады ата дәуір.
  Қаны мен жанын берген туған жерге,
  Бар қазақ бір-біріне туыс бауыр.
  Деп осы өлең жолымен бүгінгі сабағымызды сақтар жерлеріне саяхат жасаудан бастаймыз. Слайд қосу

• 
  
  Ой шақыру стратегиясы:
  Оқушылар сақтар туралы өз ойларын тездетіп айтып шығады. Деректерді рет-ретімен қою:
  Оқушылар деректерді атап орын-орнына қояды.
  
  
  

• Иран жазбаларында «жүйрік атты турлар» дейді
  Ежелгі грек деректерінде «азиялық скифтер» д.а.
  Парсы деректерінде  «құдіретті еркектер» 
  
  Дәптермен жұмыс:
  Оқушылар сақтарды басқаша қалай атағанын және қай жерде мекендегенін айтып береді.
  Шошақ бөрік киіп жүретін сақтар (тиграхауда) ----------Сырдарияның орта ағысы, Тянь-Шань, Жетісу.
  Теңіздің арғы жағындағы сақтар (Парадарайа) ------------Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің маңы, Сырдария мен Амударияның төменгі ағысы.
  Хаома сусынын дайындайтын сақтар (Хаумаварга)------------Мургаб аңғары.
  
  
  
  

• Карта мен жұмыс: Сақтардың мекендеген жерлерін көрсету
  Сақ тайпаларының қоныстануы

• Шошақ бөрікті сақтар (тиграхауда)

• - Жетісуда, Тянь–Шань тауларында, Сырдария өзенінің орта ағысында тұрды.

• - Тиграхауда сақтары осы күнгі Ташкент қаласы аумағында, Солтүстік Қырғызстан Оңтүстік Қазақстан және Жетісу жерінде өмір сүрген.

• Сақ-парадарайа тайпалары

• - Қара теңіздің солтүстігі, Арал теңізінің бойы мен Сырдарияның төменгі ағысын мекен еткен (теңіздің арғы жағындағы сақтар деген)

• Сақ – хаумаварга

• - Мұндай атау оларға хаома сусынына байланысты берілген.

• - Мұрғаб аңғарында өмір сүрді (Түркіменстан)

• 

• САҚТАРДЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІК ҮШІН КҮРЕСІ
  Кир әскерінің басып кіруі
  - б,з,б 530 жылы сақтар жеріне Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді.
  - Бұл кезде сақтардың билеушісі Томирис  (б.з.б 570-520ж.ж)
  - Томиристің баласы Спаргапис Кир әскеріне қарсы соғысқа шығып, тәжірибесіздігінен қаза табады.
  - Кир соғыста жеңілді

• САҚ ҚОҒАМЫ

• Ерте темір дәуірінде мүлік теңсіздігі орнықты. Мұны археологиялық қазбалар мен жазба деректер дәлелдейді.

• Сақ патшасы
  - Сақ патшалары құдыретті билеушілерге айналды.
  - Олар  соғыс пен бейбітшілік мәселелерін шешті, келісімдер жүргізді, елшілер тағайындады, әскерді басқарды.
  - Патша билігін баласына мұрагерлік жолмен қалдырып отырған.

• 

•  Тайпа көсемі
  -тайпа мүшелері өз  жиналыстарында тайпа көсемін сайлады.
  -Тайпа көсемі бас қолбасшылық қызметін  де атқарып, тайпалар мен рулардың арасындағы даулы мәселелерді шешті, қақтығыстарды реттеп отырды.

• 

• 

•     Оба
  Алматының  күншығыс жағында 50 шақырымдай жерде, Іле Алатауының баурайындағы жазықта 40–тан астам оба орналасқан.
   Соның ішінде «Есік обасы» да бар. Оның диаметрі 60 метр, биіктігі  6 метр.
  - Жерленген адам мерекелік, салтанатты киім кигізілген.
  - Мәйіт қарумен жерленген.
  Оң жағына, бел тұсында:
  - Ағаш қынды қанжар-ақинақ ілінген.
  - Белдік аң , жануарлар бейнелері салынған алтын қаптырмалармен әшекейленген.
  Мәйіттің сол жағында:
  Алтын ұшты жебе.
  Одан жоғарырақ сабы жалпақ алтын таспен бунақтала оралған қамшы, шағын жібек қоржын жатыр.
  Қабірдің ішінен:
  Көп алтын түймешелер .
  Алтынмен қапталған қола теңгелер табылған . Олардың ұзын саны 4000нан астам
  Қабірден 26 таңбадан тұратын жазуы бар күміс табақша шықты
  Есік обасында жерленген адам 17-18 жас сақ ханзадасы
  Есік қорғанынан табылған алтын бұйымдардың молдығына қарап, бұл мәйіт «Алтын киімді адам» д.а.

• 

• Берел қорымдары
  Шығыс Қазақстанның ерте темір дәуірінің б.з.б. 5-4 ғ аралығын қамтитын кезеңін Берел кезеңі деп атайды.
  - Берел кезеңі деп аталуы Қатонқарағай ауданындағы Берел қорымынан 40-тан астам оба табылған.
  Ішіндегі ең үлкенінің биіктігі 9 метр
  Қазіргі кезде обаның тас үйінділері құлап, аласарып қалған.
  Негізінде, бұл обаға жерленген адам жер бетінен 6-7 метр тереңдікте жатыр.
  -- Қабір іші қарағаймен қаланып, мәйітті астау - саркофагқа салынған.
  -- Қабір жанынан 16 аттың қаңқасы шықты.
  Берел мәдениетінің бір ерекшелігі жайпақ түпті қыш ыдыстардың таралуы болып табылады.

• Синквейн әдісі арқылы жаңа сабақты қорытыңдылау. Шығармашылық тапсырманы орындау.
  Мұғалім оқушыларға бес жолды өленді шығару тапсырмасын береді,
  1.    Зат есім - 1 сөз
  2.    Сын есім-2 сөз
  3.    Етістік 3 сөз
  4.    Сезімнен шыққан сөздер - 4
  5.    Зат есімге синоним
  Сөйлемнің мысалы: «Сақтар керемет, тамаша шайқасады, қорғанады, басқарады. Барлық тайпалардың басын біріктірген «СКИФ».
  Бағалау.

 

 

Сөзжұмбақ «Сақтар» 
1. Геродот Қазақстанның ежелгі тұрғындарын қалай атаған? 
2. Сақтардың негізгі шаруашылығы қандай шаруашылық болған? 
3. Сақтардың өмірінде көлік ретінде маңызды орын алған төрт түлік? 
4. Шөлді және шөлейт жерлерде қандай мал асыраған? 
5. Парсылар Жетісуды мекендеген сақтарды қалай атаған? 
6. Шірік - Рабат қонысы қазіргі қай облыста орналасқан? 

Тақырып мазмұнының жоспары: 
1. Кир әскерінің басып кіруі. 
2. Шырақтың ерлігі. 
3. Александр Македонскийдің сақ еліне жорығы 
Б. з. б. 530 ж. Сақ жеріне Кир бастаған парсы әскерлері басып кірді. Бұл кезде сақтардың билеушісі ТОМИРИС еді 
“Әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ” 
Рим тарихшысы Помпей Торг 
Геродоттың сипаттауынша,“Басында әскерлер садақпен атысады. Садақ оғы біткеннен кейін жекпе – жекке шығып, қылыш және найзамен соғысады. Нәтижесінде массагеттер жеңіп шығады. Парсы жауынгерлерінің көбі қырылып, Кир өлтіріледі” 
Кир қайтыс болғаннан кейін 11 жыл өткен соң б. з. б 519 ж. Парсылар қайта шабуыл жасайды. Бұл жорықты ДАРИЙ патша басқарады 
“Мен әскеріммен сақ жеріне жорыққа шықтым” деген Дарийдің сөздері Бехистун жазбаларында айтылады. 
“Шырақ есімді бір сақ, өзін сақ көсемдерінен жәбір көрген етіп көрсетеді. Парсы әскерлерін оларға баста барамын деп алдап, адастырып, сусыз шөлге апарады. Парсының шапқыншы әскерлері шөлден қырылады” грек тарихшысы Полиэн 
Б. з. б. 490 ж. Марафон шайқасында парсы әскерінің құрамында гректерге қарсы сақ жауынгерлері соғысты 
Б. з. б ІV ғасырда гректер сақ жеріне қауіп төндірді. 
“Қолбасшы Александр Македонский Сырдариядан жүзіп өтіп, сақтарға шабуыл жасады” Грек тарихшысы Арриан 

Суреттер сөйлейді 
1. Ежелгі грек тарихшысы, ол сақтардың жауынгершілігі туралы былай деп жазған: “Еуропалық патшалықтар түгілі Азияның өзінде сақтарға қарсы келетін бірде – бір халық болған жоқ”. Геродот 
2. Б. з. б. 519 - 518 жылдары сақ жеріне жойқын жорығын бастаған патша. Дарий 
3. Парсылар патшасы державасының негізін қалаған Камбистің ұлы Кир патшаны өлтірген қолбасшы, тұңғыш әйел. Томирис 
4. Б. з. б. IV ғасырдың 30 – жылдары грек - макендондықтар осы адамның бастауымен сақ - скиф жеріне басып кіреді. Ол адам кім? А. Македонский 
тест 
1. Кирге қарсы күресті бастаған сақ патшасы.------ Томирис; 
2. Өз елі үшін жанын пида еткен бақташы.--------- Шырақ; 
3. Сақ патшайымы Томиристің ұлы.----------------- Спаргапис; 
4. Б. з. б. 530 ж. Сақ жеріне басып кірген парсы патшасы.----- Кир; 
5. Шырақтың ерлігін суреттеген грек тарихшысы.-------- Полиэн; 
6. Б. з. б. IV ғ. Сақ жеріне қауіп төндірген.------- Гректер; 
7. Б. з. б. 519 ж. Сақ жеріне басып кірген парсы патшасы.----- Дарий; 

17.Сақтар б.з.д.1мыңжылдықта Қазақстан мен Орта Азияны мекендеген ежелгі тайпалар. 

1-зал :Сақтар туралы алғашқы деректер (слайд) 
1-тапсырма : 
Сақ тайпаларының атаулары 
1 Гректер 
2 Парсылар 
3 Ирандықтар 
авторлар деректер 

«сақтар әлемдегі ең әділ,еңшыншыл халық» 
«Сақ әйелдері ержүрек келеді .Соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсктіп,ұрысқа араласады» 
«Сақтар жақсы шабандоздар.Олар садақпен,қылышпен және қола балталармен қаруланған, сауыт киген» 
«киімі мен өмірі сүру дағдысы скифтерге ұқсас.Олардың барлық бұйымдары алтын мен мыстан жасалған.Олар егін екпейді,үй малдары мен балықты азық етеді.Сүт ішеді.» 

2-зал:Сақтардың қоғамдық құрылысы мен шарушылығы.(слайд) 
Ру-тайпа- тайпа көсемі- патша – халық жиналысы - әскери демократия. 



2. Кімнің сөзі ( кеспе қағазы) 
1. Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас олар егін екпейді, үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді. Сүт ішеді деп жазған тарихшы кім? (Геродот) 
2. «Жазық жерде тұрғанмен, олар егіншілікпен айналыспайды, көшпелілер. Скифтер сияқты малшылықпен және балық аулаумен күн көреді » кімнің сөзі. (Страбон) 
3. «Әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ» деп кім жазды. ( Помпей Трог) 
4. «Спитеменнің атты әскері оларды қоршауға алды да, садақпен атып, түгел қырып салды» деп жазған кім. ( грек тарихшысы Арриан) 

Деректер 
Помпей Торг “Әйел болса да, жаудың шапқыншылығынан қорыққан жоқ.” 
Полиэн “шырақ есімді сақ бақташысы, өзін сақ көсемдерінен жәбір көргенін айтып, парсы әскерін оларға бастап баратынын айтып, алдап, адастырып кетеді.” 
Арриан “Қолбасшы Александр Македонский Сырдариядан жүзіп өтіп, сақтарға шабуыл жасады” 
Геродот “Басында әскерлер садақпен атысады. Садақ оғы біткеннен кейін жекпе - жекке шығып, қылыш және найзамен соғысады” 

1. «Сен қанға тоймаушы едің , енді қанғаныңша іш»

2 . «,,,Егер сендер, парсылар,құс тәрізді аспанға ұшып кетпесеңдер немесе тышқан секілді жер астына кіріп кетпесеңдер,көлбақа құсап суға түсіп жоғалмасаңдар, біздің жебеміздің астында қаласыңдар...»

1 . «,,,Киімі мен өмір сүру дағдысы скифтерге ұқсас. Олар егін екпейді,үй малдары мен өзеннен аулайтын балықтарды азық етеді...»

2. «Олар садақпен ,қылышпен,қола балталармен қаруланған,,»

1. «...Татымсыз мың достан, адал бір дос артық..»

2 . «Сақ әйелдері ержүрек келеді,соғыс қаупі төнгенде ерлеріне көмек көрсетіп,ұрысқа араласады.»

Сақтар туралы мәліметтер туралы ежелгі жазба деректердің екі тобы белгілі . Олар :
парсы патшаларының тастағы сына жазбалары және грек – рим авторларының шығар-
малары . (Геродот 484 – 425 ж.ж. Страбон б.з.б 64 - б.з. 24 ж.ж ).
Сақтар - б.з.б. І мыңжылдықта Орта Азия мен Қазақстан жерін мекен еткен тайпа .

Олар ежелгі дүние өркениеттерімен қарым-қатынас жасаған. Жалпы, сақ тайпалары атауының мағынасы жайында көп пікір бар. 
Геродот «Тарих» 
І Дарий «Бехистун» 
Страбон Тарихи деректер 
Гректер Азиялық скифтер 
Парсылар Құдіретті еркектер 
Ирандықтар Жүйрік атты турлар 

Сақ тайпаларының қоныстануы