Саба? жоспарыны? бірінші м?селесі бойынша о?улы? м?тінінде келтірілген деректерді басшылы??а ала отырып-?ыпша? тайпасыны? тегі жергілікті халы?тан шы??анды?ын жете т?сіндіру.
Ал ?ыпша?тарды? ?уелгі кездегі тарихы ж?нінде саба?ты т?сіндіру барысында мына кестені пайдаланамын
№
Кезе?дері
О?и?а мен н?тижесі
1
IV ?асыр
?ыпша?тар ??ндар бірлестігінде болды
2
IV-VII ?асырлар
Яньто тайпаларын басып алып, сеяньто атты жа?а бірлестік ??рды
3
VI ?асырды? ортасы
Т?рік ?а?анатыны? ?ол астында т?уелді болды.
4
VII ?асырды? басында
?ыпша?тар Мон?олияны? терістігіндегі он-теле немесе он-о?ыз тайпасынан ??рыл?ан бірлестікті бас?арды.
5
630 жылы
?ыпша?тар (сеяньто) ?тікенді ?здеріні? Сир (?ыпша? мемлекетін ??рады
6
VII ?асырды? басы 646 жылы
?ыпша?тар ба?ындарып ал?ан о?ыз тайпалары ?ыпша?тар мемлекетіне к?йрете со??ы берді.
7
691 жылы
То?ыз-о?ыз да?ыны? басында?ы ?й?ырларды же?іп, ?тікен жерін алады. Б? айма?та 742 жылы ??ла?ан?а дейін ?ыпша?тар 50 жыл билік ж?ргізді.
8
759 жылы
«?ыпша?» с?зі к?не т?рік жазба деректерінде Мойыншор ??лпысында кездеседі.
9
ІХ ?асыр
Араб саяхашысы Йбн Хордад бекті? VIII ?асыр?а жататын т?ркі тайпаларыны? тізімінде ?ыпша? с?зі жазыл?ан.
10
VIII ?асыр
?ыпша?тар Орталы? ?аза?станда ?оныстанады
11
ІХ-Х ?асырлар
?ыпша?тар ?има? ?а?анатыны? ??рамына кіреді.
12
ХІ ?асырды? ортасы
Сырдария жа?алауында?ы Хорезм шекараларына дейін ?оныстан?ан
13
ХІ ?асырды? екінші жартысы
М.?аш?ари жаса?ан картада ?ыпша?тар Ертістен бастап Еділ ?зеніне дейінгі жерді, тіпті Ма??ыстау т?бегін де иеленген.
14
1096 жылы
?ыпша?тар Хорезмге шабуыл жаса?ан.
15
ХІ ?асыр
Орыс жылнамаларында ?ыпша?тарды половецтер деп ата?ан
16
ХІ ?асырды? басы
Сырдарияны? т?менгі а?ысы мен Арал бойында?ы о?ыздарды же?іп, жерін ке?ейтіп, санын к?бейтіп отырды.
17
ХІ ?асыр
Алтай мен Ертістен бастап Карпат пен Дунай?а дейінгі ?лы Даланы мекендегендер «?ыпша?тар» деп аталды
Екінші м?селе бойынша «Дешті ?ыпша?» с?зіні? пайда болуы ж?нінде м?тінді о?ытып, о?ушыларды? т?мендегі с?ра?тарды ?ою. Картамен ж?мыс жасау.
« Дешті» с?зі парсы тілінде ?андай ма?ына береді?
Мазафатт ?л-??з» атауы ?андай ма?ына береді?
?ай жерлер ?ай кезден бастап Дешті ?ыпша? деп атала бастады?
?аза?станны? ішкі аудандарын мекенлеген ?ыпша?тар ?алай аталды?
Шы?ыс дешті ?ыпша?тар мекеніне ?андай жерлер жатады?
Батыс Дешті ?ыпша?тар мекеніне ?андай жерлер жатады?
?шінші м?селені т?сіндіру кезінде ?ыпша?тар ??рамына се ж?не яньто тайпалары кіргенін атап ?ту. Кейіннен ХІ ?асырда, Шы?ыс Дешті ?ыпша?та?ы тайпалар этносты? ??рамы 16 тайпадан, Батыс Дешті ?ыпша? тайпалыры 11 тайпа ода?ынан т?р?анын, я?ни ?ыпша? тайпалары ?аза? хал?ыны? ??рамына негізгі тайпа болып кіргеніне баса к??іл б?лу.
Саба?ты бекіту:
?ыпша?тарды? шы?у тегі ?айдан ж?не ?ашан бастау ал?ан
?ыпша?тарды? ал?аш?ы кездегі тарихи жа?дайы?андай?
«?ыпша?» с?зіні? пайда болуы ж?не ?ыпша?тарды?тарих сахнасына к?терілуі.
-Қыпшақтардың шығу тарихы, этностық құрамы жөнінде оқушыларға толық мағлұмат беру;
-Тарихи санасы қалыптасқан, қызығушылығы жоғары тұлға қалыптастыру;
-Ұлтжанды, білімді азамат тәрбиелеу
Сабақтың түрі: аралас
Әдісі: интерактивті
Сабақтың көрнекілігі:
«Қазақстан Республикасының саяси картасы».
Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылар зейінін сабаққа аудару
Көрнекілік: карта, суреттер
Үй тапсырмасын сұрау:
І тоқсан материалдарын қайталау
«Эрудит» сұрақтар
Сабақты жоспары:
1Қыпшақтардың шығу тегі, тарихы
2«Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы.
3Қыпшақтардың этностық құрамы
Сабақ жоспарының бірінші мәселесі бойынша оқулық мәтінінде келтірілген деректерді басшылыққа ала отырып-қыпшақ тайпасының тегі жергілікті халықтан шыққандығын жете түсіндіру.
Ал қыпшақтардың әуелгі кездегі тарихы жөнінде сабақты түсіндіру барысында мына кестені пайдаланамын
№
Кезеңдері
Оқиға мен нәтижесі
1
IV ғасыр
Қыпшақтар ғұндар бірлестігінде болды
2
IV-VII ғасырлар
Яньто тайпаларын басып алып, сеяньто атты жаңа бірлестік құрды
3
VI ғасырдың ортасы
Түрік қағанатының қол астында тәуелді болды.
4
VII ғасырдың басында
Қыпшақтар Монғолияның терістігіндегі он-теле немесе он-оғыз тайпасынан құрылған бірлестікті басқарды.
5
630 жылы
Қыпшақтар (сеяньто) Өтікенді өздерінің Сир (Қыпшақ мемлекетін құрады
6
VII ғасырдың басы 646 жылы
Қыпшақтар бағындарып алған оғыз тайпалары қыпшақтар мемлекетіне күйрете соққы берді.
7
691 жылы
Тоғыз-оғыз дағының басындағы ұйғырларды жеңіп, Өтікен жерін алады. Бұ аймақта 742 жылы құлағанға дейін қыпшақтар 50 жыл билік жүргізді.
8
759 жылы
«қыпшақ» сөзі көне түрік жазба деректерінде Мойыншор құлпысында кездеседі.
9
ІХ ғасыр
Араб саяхашысы Йбн Хордад бектің VIII ғасырға жататын түркі тайпаларының тізімінде қыпшақ сөзі жазылған.
10
VIII ғасыр
Қыпшақтар Орталық Қазақстанда қоныстанады
11
ІХ-Х ғасырлар
Қыпшақтар Қимақ қағанатының құрамына кіреді.
12
ХІ ғасырдың ортасы
Сырдария жағалауындағы Хорезм шекараларына дейін қоныстанған
13
ХІ ғасырдың екінші жартысы
М.қашғари жасаған картада қыпшақтар Ертістен бастап Еділ өзеніне дейінгі жерді, тіпті Маңғыстау түбегін де иеленген.
14
1096 жылы
Қыпшақтар Хорезмге шабуыл жасаған.
15
ХІ ғасыр
Орыс жылнамаларында қыпшақтарды половецтер деп атаған
16
ХІ ғасырдың басы
Сырдарияның төменгі ағысы мен Арал бойындағы оғыздарды жеңіп, жерін кеңейтіп, санын көбейтіп отырды.
17
ХІ ғасыр
Алтай мен Ертістен бастап Карпат пен Дунайға дейінгі Ұлы Даланы мекендегендер «қыпшақтар» деп аталды
Екінші мәселе бойынша «Дешті Қыпшақ» сөзінің пайда болуы жөнінде мәтінді оқытып, оқушылардың төмендегі сұрақтарды қою. Картамен жұмыс жасау.
« Дешті» сөзі парсы тілінде қандай мағына береді?
Мазафатт әл-ғұз» атауы қандай мағына береді?
Қай жерлер қай кезден бастап Дешті Қыпшақ деп атала бастады?
Қазақстанның ішкі аудандарын мекенлеген қыпшақтар қалай аталды?
Шығыс дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?
Батыс Дешті Қыпшақтар мекеніне қандай жерлер жатады?
Үшінші мәселені түсіндіру кезінде қыпшақтар құрамына се және яньто тайпалары кіргенін атап өту. Кейіннен ХІ ғасырда, Шығыс Дешті Қыпшақтағы тайпалар этностық құрамы 16 тайпадан, Батыс Дешті Қыпшақ тайпалыры 11 тайпа одағынан тұрғанын, яғни қыпшақ тайпалары қазақ халқының құрамына негізгі тайпа болып кіргеніне баса көңіл бөлу.
Сабақты бекіту:
Қыпшақтардың шығу тегі қайдан және қашан бастау алған
Қыпшақтардың алғашқы кездегі тарихи жағдайы қандай?
«Қыпшақ» сөзінің пайда болуы және қыпшақтардың тарих сахнасына көтерілуі.
Қыпшақтардың алғанқы орналасқан жерлерін картадан көрсетіңдер.
Бағалау:
Үйге тапсырма:
§10 бойынша сұрақтарға ауызша жауап беру
Қосымша деректерді пайдаланып, қыпшақтар жөнінде тарихи шығарма жазу.
9 мамыр- Жеңіс күні
«Ер есімі – ел есінде»
Тәрбие сағатының мақсаты: Ұлы Отан соғысы, оның зардаптары, Ұлы Жеңіс туралы мағұлмат беру. Отан үшін жан қиған аталар мен апалардың, соғыстан оралған, қазіргі кезде арамызда жүрген ардагерлеріміздің ерлігін үлгі ете отырып, оларды құрметтеуге тәрбиелеу. Жас ұрпақты бейбітшілікті сақтауға және нығайтуға, өз Отанын сүюге, Отанымыздың саясатын қолдауға, ерлікке, адал, батыл болуға тәрбиелеу, өзін-өзі басқаруға, еркін сөйлеуге ерік беру тәрбие сағатының мақсаты
Мұғалім: Армысыздар, құрметті қонақтар, оқушылар, мұғалімдер! Әрқайсымыз үшін жақын әрі қымбат мереке Жеңіс күні де келіп жетті. Жеңіске жету жолында қазақстандықтардың асқан ерлігі мен әскери жанқиярлығы Отан соғысы тарихындағы жарқын беттерге айналды. Сондықтан бұл күннің маңызы өте жоғары. Жеңіс үшін шыбын жандарын құрбан еткен бірнеше миллиондаған адамдардың есімдерін есте сақтап, 1418 азапты күн мен түнді болашақ үшін ерен еңбекпен, қайсар ерлікпен өткізгендерін ұмытуға болмайды. Ендеше, бүгінгі «Ер есімі – ел есінде» аталатын ашық тәрбие сағатымыз Жеңіске, Жеңіс себепкерлеріне арналады.
Бастаушы: - Құрметті ұстаздар мен оқушылар, бүгінгі «Ұлы Жеңіс» атты тәрбие сағатымызды ашық деп жариалаймыз.
Мұғалім: Соқ, жас ұлан, соқ қуатпен, Соқ, солқылдат барабанды. Жылда есіңе ал шабытпен, Жеңіс үшін аққан қанды. Ту ұстап, баян тартып, барабан соққан оқушылар шығады.
Ту ұстаған оқушы: Ұмытпа сен, елімізге, Бақыт тегін келмеген. Ұмытпа сен, елімізге, Бақыт тегін келмеген.
Оқушы: - Ия, оны сан миллиондаған адамдар төрт жыл бойы минуттап, сағаттап, сарыла күтті емес пе? Ақыры, олардың үмітімен сенімі ақталды. Бірақ сол жеңіс оңайлықпен келген жоқ. Жеңіс жолында Отан үшін от кешіп миллиондаған асыл азаматтар мерт болды.
Біздің Қазақстанда да соғыс оты шарпымаған шаңырақ кемде кем. Жауға қарсы атылған он оқтың тоғызы Қазақстанда жасалды. Осы қан майданда мерт болған ерлердің рухына, біздің арамызда асқар таудай болып жүрген ата – апаларымызға басымызды иіп тағзым етейік. Олардың ерлік істерін ешкім де, ешқашан да ұмытпауға тиіс. Оқушы: Дәл осынау жадыраңқы жай күні, Болса дағы қай ғасырдың қай жылы. Ұлы Отаным басымды иіп бір минут Есіне алмақ сол бір апа қайғыны.
Мұғалім: - 1941 жылы 22-маусым күні таң шапағы жаңа ғана арайланып келе жатқан кезде елімізге қауіп төнді. Халқымыз адам айтқысыз қиын- қыстау кезеңге душар болды. Фашистік Германия елімізге опасыздықпен басып кірді. Оқушы: Бұлт түнеріп аспаннан, Талай көзден жас тамған. Тұтқиылдан эау тиіп, Қырғын соғыс басталды.
Оқушы: - Ұлы Отан соғысы басталды. Отанымыздың басына ауыр күндер туды.
Оқушы: Отаным еркелеймін енді кімге, Өзіңмен нені болса көрем бірге. Қалайша қабырғама батпас менің, Басыңа қатер бұлды төнген күнде.
Бәрі: Барлығы майдан үшін, Барлығы жеңіс үшін.
Оқушы: Көп қой батыр ағалар, Халық сүйіп бағалар. Көп қой батыр ағалар. Жаттап алғын балалар. Болашақты бізге мирас етем деп, Қыршын кетті Әлия, Мәншүк апалар.
Оқушы: Жерден, көлден, аспаннан, Соқты жауды ел күнде. Берлинде алғаш басталған, Бітті соғыс Берлинде.
Мұғалім: - Фашизмнің ордасы Рейхстагқа қазақ жігіті, лейтенант Рахымжан Қошқарбаев Қызыл ту тікті!
Оқушы: Сен құрметте оны! Түсіндің бе, қарағым? Ол ақшаға сатқан жоқ, Тізеден кесіп аяғын!
Оқушы: Қамықпаған қиындықтың түбіне Өздеріңе жинап қырдың гүлінен. Бүгінгі ұрпақ – бақытты ұрпақ атынан Құттықтаймыз Ұлы жеңіс күнімен!
Оқушы: Жеңіс келді қалама, Жеңіс келді далама. Жеңіс келді әке боп Жеңіс келді ән болып. Жеңіс келді алақай Тоя жейтін нан болып.
Оқушы: Жеңіс, жеңіс! Бабамыздың – Қызыл қаны төгілген. Кеше туған және біздің Бағымыз боп көрінген. Оқушы: Жеңіс, жеңіс! Мектебіміз Ашқан бізге есігін Ұмытылмас өткеніміз Батырлардың есімі.
Оқушы: Қия шыңға өрмелелеңдер, Болашаққа батыл бар. Жеңіс деген өрен ерлер Мәңгі өлиейтін батырлар.
Оқушы: Әсем әндей, қоныр күйдей, Жылдан - жылға жаңғырып. Жаса, Жеңіс – ел ерлігі Сен жасай бер мәңгілік!
Соғыс жылдарында айырықша көзге түскен ақындардың бірі – Нұрсұлтан Жұбатұлы. Ауылда мұғалім болып істейтін сауатты кісі болған. Оның майдан даласынан оралмай қалған батырдың бірі Ү.Түктібаевтың анасы Наурызбикеге арнап жазған «Майданнан хат» және анасының атынан жауынгер ұлына арнап жазған «Майданға хат» атты толғаулары осы күнге дейін ел есінде. Енді осы толғауларды тыңдап көрейік. Оқушы домбырамен орындайды:
«Майданнан хат» (үзінді):
Хат жазамын майданнан,
Мейірімшіл ғазиз-анама
«Жақыным-жарым» дегенмен,
Анаңдай жақын бола ма?
Көңілінде тілек, көзде жас,
Екі қолың жағаңда.
Қасірет шегіп, қан жұтып,
Сарғайдың ба санаға?
Сағынған соң мен ойлап,
жүрегің оттай жана ма?
Ет бауырың елжіреп,
Қайғыра берме балаңа.
Сабырдың суын бере көр,
Жаныңдаға жараңа.
Ажалсыз адам өлмейді.
Мезгілсіз шөлмек сына ма?
Ердің басы ел үшін,
Арыма жаным садаға.
Бұлт жамылып қар төсеп,
Мен жатырмын далада.
«Майданға хат» (үзінді):
Құлыншағым аман ба?
Қолыма тиді сенен хат.
Хабарыңды есітіп,
Қуанып қалды ғаламат.
Күніге тоқсан тілеймін,
Құлыным кел деп саламат.
Жүрегім – жалын, ішім у,
Жанымда ауыр жарақат.
Суретің келді хатыңда,
Шекпен киген жалаңқат.
Ерге лайық бес қару,
Асыныпсың автомат.
Суретіңе қарасам,
Емшегім иіп, сүт тамад.
Көзімнің жасы төгіліп,
Ұйқыдан кетті рахат.
Отаның үшін қарағым,
Арың қымбат жаныңнан.
Бөбектерің аман-сау,
Ас жейді әзір қолымнан.
Ербеңдеген ермегім,
Тастамаймын қолымнан.
Лақ-қозы қайырсам,
Қалмайды сүйем соңымнан.
Жағдайсыз емес келінім,
Оны да көрем бағымнан.
Қайырмайды тілімді,
Жібектей майда жамылған.
Көңілімде алаң жоқ,
Жаны сүйген жарынан.
Уһілеп кейде демалып,
Шығады түтін жалыннан.
Хабарыңды жиі жаз.
Өтпесін көп күн арадан.
Талқандап жауды аман қайт,
Бұлт серпіліп көгімде.
Жазылсын жүрек жарадан!
«Қариялар азайып бара жатыр" әні орындалады.
Оқушы: «70жыл» - Бейбіт көктем таң атқаны, Оқушы: «70 жыл» - Шуақты күн таратты әнін Оқушы: Есімде содан бері жетпыс рет, Ашылды жеңіс күннің парақтары.
