?ыпша? ханды?ы (XI-XIII ?асырды? басы)

Сыныбы: 7 «Г»

Пәні: Орта ғасырдағы Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: §14. Қыпшақ хандығы (XI-XIII ғасырдың басы)

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Қыпшақ хандығының тарихымен, Дешті Қыпшақ деп аталатын аймақта өткен оқиғалармен таныстыру, хандықтың қазақ халқының қалыптасуындағы орнын айқындау;

Дамытушылық: Оқушылардың Қыпшақ мемлекетінің қоғамдық құрылысы алым-салық жүйесі, саяси жағдайын талдап, тарихи деректермен жұмыс жүргізу, ойларын жинақтап қорытындылау дағдыларын жетілдіру;

Тәрбиелік: Оқушыларды қазақ жерінде өмір сүрген ортағасырлық мемлекеттер тарихымен таныстра отырып, өз Отанын сүюге, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың түрі:аралас

Әдісі: интерактивті

Көрнекілігі: карта

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Оқушыларды түгендеу

2. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау: Жетісудағы Қарақытайлар

І.Қызығушылығын ояту

1-топ. Қарақытайлардың Жетісуға қоныс ауларуының негізгі себептерін ата

Бірінші_____________________________________________________

Екінші_____________________________________________________

2-топ. Оқушыларға проблемалық сұрақтар беріледі:

а) Қарақытайлар неліктен Қарахан мемлекетінің басқару жүйесін өзгертпеді?

ә) Қарақытайлардың ел басқару жүйесіндегі өзіндік ерекшіліктері қандай?

3-топ. Қарақытайлардың алым-салық жүйесіне сипаттама бер.

Алым-салық түрлері

1._________________________________________________

2._________________________________________________

3_________________________________________________

4-топ. Қарақытайлардың сыртқы жағдайы

1._1137_________________1208______________

2. 1141__________________1210______________

3__3000_________________1213______________

ІІ. «Теңге ілу» ойыны

1. Қытай деректерінде қарақытайлар қай жерлерді мекендеген?

2. 1125 жылы Елюй Даши бастаған қидандар қоныс аударған аймақ?

3. Қарақытай билеушісі қалай аталды?

4. Қидандардың Ляо мемлекетінің өмір сүрген жылдары?

5. Қарақытайларда ақшаның қандай бірлігі тарады?

6. Қарақытай мемлекетінің құлаған жылы?

Жаңа сабақ: Қыпшақ хандығы

Сабақ жоспары:

1.Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы

2. Қыпшақтардың  қоғамдық  құрылысы

3. Қыпшақ хандығының саяси жағдайы

4. Қыпшақтардың  шаруашылығы

1.Қыпшақтардың қоныстанған жерлері және этникалық құрамы

• Қыпшақ хандығы XI ғ  құрылды .

• Алтайдан Еділге  дейінгі аралықтың “Қыпшақтар даласы” (Дешті Қыпшақ) деп атаған.

• Жалпы қыпшақтардың этникалық құрамы  екі бөліктен тұрады

• Батыс бірлестігі                        

11 тайпадан тұрады:

елбөрілі,  тоқсоба,

йетиоба,  дурдут

• Шығыс бірлестік

16 тайпадан тұрады:

8 негізгі , 8 ұсақ тайпалық бөлімшелер.

Ең беделдісі бөрілер болған.

Қыпшақ ханы осы тайпадан шығып отырған.

Қыпшақ бірлестігіндегі түрік тілдес тайпалар:

1. Қимақ                                         

2. Оғыз

3. Құман

4. Ежелгі башқұрт 

5.  

1. XIIғ бастап Арал маңындағы 

2. Қаңлылар

1. 3) Қарлұқтар

2. 4) Жіліктер  қосылған

1. Еуропа саяхатшысы Плано Карпинидің “қаңлылар қыпшақша сөйлейді екені”  дегені  төлық дәлелдейді.

3. Қыпшақ халқының қалыптасуы

4.  

5. Дешті Қыпшақта (Қыпшақтар даласында )  қыпшақ халқының қалыптасуы заңды құбылыс еді.Бірақ монғол шапқыншылығы бұған үлкен нұқсан келтірді. Сөйтіп Қазақстанда біріңғай халық болып қалыптас құбылысы XV ғ дейін кешеуілдеді.

6.  

7. 2. Қыпшақтардың  қоғамдық  құрылысы

8.  

9. Қытай тарихшысы Жүзжани  бөрілерді  хан әулиетінің тайпасы деп атаған. Хандық биліктің орталығы  “орда” деп атаған. Әскери  басқару жүйесі бойынша оң және сол қанат болып бөлінді.

10.  

11. Әскери  басқару жүйесі екіге бөлінген

1. • Оң қанаттың күші және беделі басым

2.    орталығы  Жайық өзені бойындағы Сарайшық қаласы

3. • Сол қанат орталығы Сырдария өзені бойындағы Сығанақ қаласы

1.  

2. Екі қанатқа бөлу билікті мызғытпай   ұстап отыру үшін жасалған еді.

3.  

4. Ақсүйек-шонжарларға

5. Хан  ----Ханның туыстары  -----  тархандар ----

6. ------басқақтар -----    бектер   ------  ру-тайпа ----

7. -------көсемдері  -----    байлар----ру-тайпа көсемдері  

8.  

9. Құлды “яланкуг” деп атаған.  Қыпшақтардың бөгде аттары:

• Орыс деректерінде: «Половцы» (далалықтар)

• Венгр деректерінде: «Кундар» «командар»

2. 3. Қыпшақ хандығының саяси жағдайы

3. Қыпшақтар Хорезм елімен  қатынасты жақсартуға тырысады. Хорезм билеушілері Текеш пен II Мұхаммед  қыпшақ ханы Қадыр Букехан мен оның жиені Алып-Деректің арасындағы билік үшін таласты пайдаланып,Сығанақ қаласын басып алуды ойластырады. Текеш  Отырарды билеп отырған Алып-Деректің әскерін өз жағына шығарып, қаланы жаулап алды.

4.      Билік үшін бәсеке тек монғолдар екі елді де жаулап алғаннан кейін ғана біржола тынады.

6. 4. Қыпшақтардың  шаруашылығы

7. • Мал шаруашылығы (төрт түлік)

8. • Тұрмыстық кәсіп   ( қолөнер .зергерлік)

9. • Аң аулау шаруашылығы

10. • Егін шаруашылығы

11.  

12. Тарихи диктант

13.  

14. 1. Қыпшақтардың ... VII-VIII ғғ қалыптаса бастаған.

15. 2. Қыпшақтардың батыс бірлестігі ... тайпадан тұрады.

16. 3. Хандық биліктің орталығы ... деп аталады.

17. 4. Күші және беделі басым оң қанаттың ордасы Жайық өзені бойындағы ... қаласының орнында болса,ал сол қанаттың орталығы Сырдария бойындағы ... қаласындаорналасты.

18. 5. Орыс деректерінде қыпшақтарды ... деп,ал венгрлер ... деп атаған.

19. 6. Қыпшақтар негізінен ... шаруашылығымен айналысты. 

21. Жауаптары:

1. Этникалық құрамы

2. он бір

3. орда

4. Сарайшық,Сығанақ

5. половшылар, кундар немесе командар

6. мал

3. Ой толғаныс: “Орамал тастау” ойыны

4. Өмірдің өзі адамды тірестірген,

5. Бірі жаңа тіркестің, бірі ескірген.

6. “Орамал тастау” ойынын бастайық,

7. Сұрақтарға кім жауап береді екен?

1. «Қаңлылар қыпшақша сөйлейді екен» деп кім айтқан? Плано Карпини

2. «Қыпшақ тілінде құлды –яланкуг» деп айтқан кім?     Махмұд Қашқари

3. Қыпшақтар бидай, арпа, тары көп өсіреді деп айтқан кім? Петахья, Әл-Омари

4. «Қыпшақтардың арба үстіне тігілген үйлерін 10 немесе 22 өгіз тартады» деп айтқан кім? Г. Рубрук, П.Карпини

5. Қыпшақтар жері мал өсіруге қолайлы. Малдың көптігі соншалық, ондай мал ешбір елде жоқ деп айтқан кім?    Ибн Баттута

2. Бағалау.

3. Үй тапсырмасы: §14. Қыпшақ хандығы туралы тарихи эссе жазу

4. М. Мағауиннің «Қыпшақ аруы» прозасынан үзінді оқу

6. Мұнайлы ауданы

7. №4 орта мектеп

15. Тақырыбы: Қыпшақ хандығы

16. (ашық сабақ)

24. Өткізген: Қазақбаева З.Б.

28. 2014-2015 оқу жылдары