Сыздыков Мереке Алимжанович,
Родина жалпы орта білім беретін мектебіні? А?Д ж?не тарих п?ніні? о?ытушы-?йымдастырушысы, ?останай облысы,Ар?алы? ?аласы,Родина ауылы
Та?ырыбы: ?ыпша? ханды?ы.
Сыныбы: 7«Б», Орта ?асырларда?ы ?аза?стан тарихы.
Саба?ты? та?ырыбы: §13 ?ыпша? ханды?ы
(XI-XIII ?асырды? басы)
Саба?ты? ма?саты:
- Білімділік: О?ушыларды отанды? тарихты? ?ыпша? ханды?ы д?уірімен таныстыру,даму ерекшеліктеріне ж?не ма?ызын ашып к?рсету.
- Дамытушылы?: ?ыпша? ханды?ында?ы ?аза? хал?ыны? ?алыптасуында?ы орнын ай?ындау.
- Т?рбиелік: О?ушыларды? ?аза?стан тарихында?ы ?ыпша? ханды?ы туралы біліміне т?рбиелік сипат беру.
К?рнекілігі: Слайдтар, ?аза?тан Республикасыны? мемлекеттік нышандары: ту, елта?ба, ?н?ран. ?Р президенті Н.?. Назарбаевты? портреті.
Саба?ты? т?рі: Аралас саба?
Саба?ты? кезе?дері:
1. ?йымдастыру кезе?і
2. ?й тапсырмасын с?рау
3. Жа?а саба?ты т?сіндіру
4. Саба?ты бекіту “С?зж?мба?”
5. ?йге тапсырма беру
6.О?ушыларды ба?алау.
?й тапсырмасын с?рау
§12 ?ара?ытайлар (1125-1212) с?ра?тар:
- ?ара?ытайларды? ?аза?стан жеріне келу себебі неде ?( Жетісу?а)
- ?ара?ытайларды? ?о?амды? ??рылысыны? ерекшелігі?
- ?ара?ытайлар алым-салы? жинау ж?йесін ?алай ж?ргізді?
- ?ара?ытай мемлекеті ?зіні? сырт?ы саясатында ?андай ба?ыт ?станды?
(интербелсенді ?діс: бір-біріні? ойын жал?астыру, ?арсы с?ра? ?ою.)
Жа?а саба?ты т?сіндіру
§13 ?ыпша? ханды?ы (XI-XIII ?? басында)
Жоспары
1.?ыпша?тарды? ?оныстан?ан жерлері ж?не этникалы? ??рамы
2. ?ыпша?тарды? ?о?амды? ??рылысы
3. ?ыпша? ханды?ыны? саяси жа?дайы
4. ?ыпша?тарды? шаруашылы?ы
1.?ыпша?тарды? ?оныстан?ан жерлері ж?не этникалы? ??рамы
- ?ыпша? ханды?ы XI ? ??рылды.
- Алтайдан Еділге дейінгі аралы?ты? “?ыпша?тар даласы” (Дешті ?ыпша?) деп ата?ан.
- Жалпы ?ыпша?тарды? этникалы? ??рамы екі б?ліктен т?рады
Жалпы ?ыпша?тарды? этникалы? ??рамы екі б?ліктен т?рады
- Батыс бірлестігі
11 тайпадан т?рады:
елб?рілі, то?соба,
йетиоба, дурдут
- Шы?ыс бірлестік
16 тайпадан т?рады:
8 негізгі, 8 ?са? тайпалы? б?лімшелер.
Е? беделдісі б?рілер бол?ан.
?ыпша? ханы осы тайпадан шы?ып отыр?ан.
?ыпша? бірлестігіндегі т?рік тілдес тайпалар:
- ?има?
- О?ыз
- ??ман
•
- XII? бастап Арал ма?ында?ы
- ?а?лылар
- ?арл??тар
•
Еуропа саяхатшысы Плано Карпиниді? “?а?лылар
?ыпша?ша с?йлейді екені” дегені толы? д?лелдейді.
?ыпша? хал?ыны? ?алыптасуы
Дешті ?ыпша?та (?ыпша?тар даласында ) ?ыпша? хал?ыны? ?алыптасуы за?ды ??былыс еді.Біра? мон?ол шап?ыншылы?ы б??ан ?лкен н??сан келтірді. С?йтіп ?аза?станда бірі??ай халы? болып ?алыптас ??былысы XV ? дейін кешеуілдеді.
2. ?ыпша?тарды? ?о?амды? ??рылысы
?ытай тарихшысы Ж?зжани б?рілерді хан ?улиетіні? тайпасы деп ата?ан.
Ханды? билікті? орталы?ы “орда” деп ата?ан
?скери бас?ару ж?йесі бойынша о? ж?не сол ?анат болып б?лінді.
?скери бас?ару ж?йесі екіге б?лінген
- О? ?анатты? к?ші ж?не беделі басым
орталы?ы Жайы? ?зені бойында?ы Сарайшы? ?аласы
- Сол ?анат орталы?ы Сырдария ?зені бойында?ы Сы?ана? ?аласы
Екі ?анат?а б?лу билікті мыз?ытпай ?стан отыру ?шін жасал?ан еді.
А?с?йек-шонжарлар?а
Хан -Ханны? туыстары -- тархандар -
-бас?а?тар -- бектер - ру-тайпа -
--к?семдері -- байлар-ру-тайпа к?семдері
??лды “яланкуг” деп ата?ан
?ыпша?тарды? б?где аттары:
Орыс деректерінде: «Половцы» (далалы?тар)
Венгр деректерінде: «Кундар» «командар»
3. ?ыпша? ханды?ыны? саяси жа?дайы
?ыпша?тар Хорезм елімен ?атынасты жа?сарту?а тырысады.
Хорезм билеушілері Текеш пен II М?хаммед ?ыпша? ханы ?адыр Букехан мен оны? жиені Алып-Деректі? арасында?ы билік ?шін таласты пайдаланып,Сы?ана? ?аласын басып алуды ойластырады. Текеш Отырарды билеп отыр?ан Алып-Деректі? ?скерін ?з жа?ына шы?арып, ?аланы жаулап алды.
Билік ?шін б?секе тек мон?олдар екі елді де жаулап ал?аннан кейін ?ана біржола тынады.
4. ?ыпша?тарды? шаруашылы?ы
•(т)
•( ?ол?нер.зергерлік)
- А? аулау шаруашылы?ы
•
Жа?а саба?ты бекіту:
Тарихи диктант.
- 1.?ыпша?тарды?. VII-VIII ?? ?алыптаса баста?ан.
- 2. ?ыпша?тарды? батыс бірлестігі. тайпадан т?рады.
- 3.Ханды? билікті? орталы?ы. деп аталады.
- 4.К?ші ж?не беделі басым о? ?анатты? ордасы Жайы? ?зені бойында?ы. ?аласыны? орнында болса,ал сол ?анатты? орталы?ы Сырдария бойында?ы. ?аласындаорналасты.
- 5.Орыс деректерінде ?ыпша?тарды. деп,ал венгрлер. деп ата?ан.
- 6.?ыпша?тар негізінен. шаруашылы?ымен айналысты.
- Этникалы? ??рамы, 2 он бір, 3 орда, 4 Сарайшы?,Сы?ана?.
5 половшылар,кундар немесе командар. 6 мал.
Жа?а саба?ты бекіту:
- ?ыпша?тарды? саяси орталы?ы бол?ан ?ала. (Сы?ана?)
- ?ыпша?ты? елб?рілі тайпасы табын?ан а?. (?ас?ыр)
- ?ыпша?тар туралы жаз?ан еуропалы? ?алым.(Карпини)
- Орта ?асырларда?ы т?рік ?алымы.(?аш?ари)
- XI-XIII ?? Еділ ?зені мен Алтай тауы аралы?ында?ы мемлекет бірлестігі.(?ыпша?)
- ?ыпша?тарды? этникалы? ??рамында?ы тайпа.(То?соба)
О?ушылырды ба?алау:
?орытынды.
?йге тапсырма: §13 о?ып келу. ВЕНН диаграммасын толтыру: ?ара?ытайлар мен ?ыпша?тарды? ерекшеліктері мен ??састы?ын тауып д?птерге жазы?ыз.
