?арахан мемлекеті (942-1212 жж.)

№ 17 жалпы орта білім беретін мектеп

АШЫҚ САБАҚ

Тақырыбы: Қарахан мемлекеті (942-1212 жылдар)

Сыныбы: 7 «б» - сынып

Пән мұғалімі: Омарова А. С.

2015-2016 оқу жылы

Сыныбы: 7 «б»-сынып

Мерзімі: 13. 10. 2015

Сабақтың тақырыбы: Қарахан мемлекеті (942-1212 жж.)

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Мемлекеттің құрылуы, жер аумағы, қоғамдық құрылысы шаруашылығы, жер иелену түрлері, мәдениеті жайлы түсіндіру;

Дамытушылық: Дамыған ортағасырлық мемлекеттің өзіне тән ерекшеліктерін меңгерте отырып, оқушыларды өзіндік ойлауға, тарихи оқиғаларды талдап, қорытынды жасауға дағдыландыру;

Тәрбиелік: Қарахан мемлекетінің ислам дінін қабылдауын, оның сәулет өнерінің жетістіктерімен таныстыра отырып имандылыққа, отансүйгіштікке, мәдени мұраларға құрметпен қарауға тәрбиелеу;

Сабақтың түрі: жаңа сабақ

Әдісі: тірек сызбаларды пайдалана отырып түсіндіру, талдау, топтық жұмыс, сұрақ-жауап

Көрнекілігі: карта, слайд, деректі фильм

Пәнаралық байланыс: әдебиет, география

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

• Оқушылармен сәлемдесу;

• Сабаққа қатысын тексеру;

• Оқушыларды таңдаған түстері бойынша топқа бөлу;

• Оқушылар назарын сабаққа аудару.

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

• Ерте ортағасырлық мемлекеттер (территориясы мен өмір сүрген уақытын атау)

• Терминдер елінде (ерте ортағасырлық мемлекеттерде қолданылған термин сөздер)

• Сәйкестендіру ( оғыз, қимақ, қарлұқ қағанатына сәйкес келетін тайпаларды қағанат тұсына орналастыру)

• Постер қорғау (оғыз, қарлұқ, қимақ қағанаттарының құрылуы, саяси және қоғамдық жағдайы, шаруашылығы)

ІІІ. Жаңа тақырып

Жаңа сабақтың жоспары:

• Қарахан мемлекетінің құрылуы

• Қоғамдық құрылысы

• Мемлекеттің саяси жағдайы

• Шаруашылығы

• Мәдениеті (деректі фильм)

• Жаңа тақырып бойынша тапсырмалар орындау.

• Хронологиялық кесте

• 942 – Қарахан мемлекетінің құрылуы.

• 955 – билікке Мұса хан келді.

• 960 – Ислам дінін мемлекеттік дін деп жариялады.

• 1040 – мемлекет екі дербес иелікке бөлінді (Батыс/Шығыс)

• ХІІ ғ. 30-ж. – Шығыстан Қарақытайлар Жетісуға басып кірді.

• 1141 ж. - Самарқан қаласына жақын жердегі Қатуан даласында болған шайқаста қарақытайлар салжұқтар мен қарахан әскерін жеңді

• Тест (ия, жоқ)

• Қарахан мемлекетінің құрылуында басты рөл түргеш тайпасы атқарды ма? (жоқ)

• Вақфтық жерлер дінбасылар үлесінде болды ма? (ия)

• Хорезм шахы Қарахан мемлекетінің құлауына әсер етті ме? (ия)

• Айша бибі кесенесі Тараз қаласында орналасқан ба? (ия)

• Күшілік хан Қарахан мемлекетінің негізін қалады ма? (жоқ)

• Ислам діні 960 жылы мемлекеттік дін ретінде жарияланды ма? (ия)

• Қарахан мемлекеті 5 ғасыр бойы өмір сүрді ме? (жоқ)

• Тарихи сынақ хат

• Х ғ. орта кезінде Жетісу аймағы мен шығыс Түркістанның бір бөлігінде Қарахан мемлекеті құрылды. Орталығы Баласағұн қаласы болды. Бұл мемлекетті құрған Сатұқ Боғар хан еді. Қарахан мемлекетінің этникалық құрамы жікіл, яғма, қимақ сияқты түркі тілдес тайпалардан тұрды. Әсіресі, мемлекеттің құрылуында басты рөл атқарған қимақ тайпасы. Сатұқ Боғра хан қайтыс болғаннан кейін таққа оның баласы Мұса таққа отырды. Ол 960 жылы исламды мемлекеттік дін деп жариялады.

• Жоғарғы өкімет билігі қағанның қолында болды. Билік мұрагерлік жолмен беріліп отырды. Билік иелері қатарына ханның ұрпақтары тегіндер, ілік хандар, бектер жатты. Билік иелігінде үлестік жерлер болды. Хан кеңесшісі қызметін уәзірлер атқарды. Жер иеленудің бір түрі иқта, ал оны иеленуші иқтадар деп аталды. Дінбасылар мен әскербасыларына берілген жерлер вақфтық жерлер деп аталған. Вақфтық жерлерге салық салынбады.

• Қарахан мемлекетінің Жетісу аймағындағы шаруашылығы басты екі бағытта жүргізілді. Бірінші, Тараз, Талхир, Баласағұн сияқты ірі қалаларда және оның маңайындағы қыстақтарда отырықшы халық егін, бау-бақша өсірумен айналысты. Ал, екінші таулы, қыратты жерлерде жартылай көшпелі, жартылай отырықшы мал шаруашылығы дамыды. Алайда осы аймақтардың барлығында да отырықшылық басым болды. Төрт түлік малдың барлық түрін өсірген.

• ІV. Бекіту кезеңі

• Сауалнама

• 1.Қарахан мемлекетін құрған:

• А) Сатұқ Боғра хан В) Мұса хан С) Арслан хан

• 2. Қарахан мемлекеті ислам дінін қабылдады:

• А) 950 ж В) 960 ж. С) 975 ж.

• 3. Қарахан мемлекетінің этникалық құрамы:

• А) эймур. Баяндур, қойлық В) ғұн, сақ, сармат С) жікіл, яғма, қарлұқ, оғыз, қаңлы

• 4. Ханның ұрпақтары қалай аталды:

• А) тегіндер, іліктер, бектер В) сюбашы, күл еркін С) қаған, қаңқаш

• 5. Дінбасылар мен әскербасыларына берілген жерлер:

• А) иқта В) вақфтық С) коммендация

• 6. қарахан мемлекеті дербес екі иелікке бөлінді:

• А) 1040 В) 1414 С) 1042

• 7. Шығыстағы хандықты басып алған:

• А) Хорезм шахы Текеш В) Найман ханы Күшлік С) Мұхаммед

• 8. Қарахан мемлекетінің Жетісу аймағындағы шаруашылығы неше бағытта жүргізілді:

• А) 3 В) 4 С) 2

• 9. Шаруашылығы:

• А) балық аулау В) мал шаруашылығы, егіншілік С) аң аулау

• 10. Мына ескерткіштердің қайсысы Қарахан дәуіріне жатады?

• А) Алаша хан, Жошы хан кесенелері В) Айша бибі, Қарахан, Бабаджа қатын С) Дәуітбек кесенесі

• V. Үйге тапсырма: § 11. Қарахан мемлекеті (942-1212 жж.)

• Шығармашылық тапсырма: Ойтолғаныс:

• «Менің Қарахан мемлекетіне барғанда көргендерім»

• (Қарахан, Айша Бибі, Бабаджа қатын кесенелері туралы)

• Венн диаграммасы: Қарлұқ қағанаты/Қарахан мемлекеті

• VI. Бағалау