?арахан мемлекеті

Саба?ты?  та?ырыбы . ?арахан  мемлекеті  ( 942 – 1212жж)

Саба?ты?  ма?саты :

Білімділік: О?ушылар?а ?арахан мемлекетіні?  ??рылуы , ?о?амды?  ??рылысы , саяси  жа?дайы

                                    шаруашылы?ы , м?дениеті  туралы  т?сінік  беру .

Дамытушылы?: Саба?  барысында?ы  тарихи о?и?алар  мен  фактілерді салыстырып, ?орытынды 

                 шы?ара білуге  да?дыландыру.

Т?рбиелік:  О?ушыларды бірлікке,  адамгершілікке , имандылы??а  т?рбиелеу.

Саба?ты? т?рі :  Д?ст?рлі емес.

Саба?ты?  типі : Жа?а  саба?ты  ме?герту.

Саба?ты?  ?дісі :  Топпен ж?мыс , ауызша  баяндау, с?ра? –жауап.

К?рнекілік :  Сызбалар , кесте.

??рал – жабды? :  Карта.

Саба?  барысы : І. ?йымдастыру .

                              а) Сынып  о?ушыларын т?гелдеу.

                              ?) сынып о?ушыларын  топ?а б?лу.

                              б) О?ушылар  назарын  саба??а аудару.

                           ІІ. ?ткен  саба?ты  с?рау , ба?алау

  Та?ырыбы:Т?ріктерді?  рухани  м?дениеті

І  топ: К?не  т?ріктерді?  жазба  м?дениеті

ІІ  топ : Т?рік  жазуларыны?  ескерткіштері.

ІІІ  топ:  ?деби тілді?  ж?не  жазба  ?дебиетті?  дамуы.

І?. Топ: Т?ріктерді?  наным  -сенімдері  мен діні.

                         ІІІ . ?ткен  саба?ты  бекіту

?р  топ?а  тапсырмалар беріледі.

І топ?а

1. Жалпы  т?рік  тілінде    -              – ден  астам  ж?дігерлер бар.

2. Т?ріктерді?  жазба  ?дебиеті  -----?асырда  д?ниеге  келді.

3. Тарихи  дастандар?а  -  «----------»  ж?не  «--------------» ескерткіштері  жатады.

4. ?ІІІ – ІХ ?асырлар?а  жататын  ?деби  шы?армалар  «----------»  кітабы  мен  «-------------»   дастаны.

5 . «О?ызнама»  - ескі  н?с?асын  жазып  ?алдыр?ан  -  ---------------. Толы?  жаз?ан  Х?ІІ ?асырда --------- .

   

ІІ топ?а:

1. Т?ріктер  ----,--------------,----------------,-------------------  табын?ан.

2. «?май  ана?а»  табынуыны?  себебі  -  ----------   -------------    ---------------- тигізеді  деп  ойла?ан.

3. ?аза?тарда  б?ріге  табынуды?  белгісі -  ---------------  атын  атамауы.

4. М?сылман  діні  --------- ?асырдан  бастап  ке?  т?рде  етек жая  бастады.

5. Исламды  мемлекеттік  дін  есебінде  ?абылда?ын  - ---------    --------------   хан.

 

ІІІ  топ?а :

1. К?не  т?рік  ?ліпбиі  - --------   ?ріптен  т?р?ан.

2. «Руна»  с?зі  - --------  , ----------   деген  ма?ынаны  береді.

3. К?не  т?рік  жазуы бізді?  жыл  санауымыздан  б?рын?ы  ----------------    -------------------  ?алыптас?ан.

4. Ертедегі  орта  ?асырларда  к?не  руна  жазуларын  ----------   -  ------------  ??ралы  ретінде  пайдалан?ан.

5. Т?рік  жазуы  ? ?асырда  пайда  болды  деген  пікірді жо??а шы?арады :   --------------------

 

І?  топ?а :

1.  Со??ы  30-40 жылдары  к?не  т?рік жазулары  -  --------- , ----  , --------- ,  -------- ?зендері  бойынан 

          табылды.

2. К?не  т?рік жазулары  - ----------  -  ------------ ?.  б?кіл халы?  игілігіне  айнала  бастады.

3. Т?рік  жазуыны?  ?ыс?аруына  себеп : -------------------------------------------------------------------------   -

4. Со?ды  жазуы  ?сіресе : -------------   -----------------    ма?ызды  рол  ат?арды.

5. Со?ды  жазуын  ?олданды : ------------------------------------------------------------------   .

 

І? . Жа?а  саба? .

1 . ?арахан  мемлекетіні?  ??рылыуы.

 1. ??рыл?ан  уа?ыты :  Х ?асырды?  ортасы

 2. ??рыл?ан  аума?ы :  Жетісу  аума?ы мен  Шы?ыс Т?ркістанны?  бір б?лігі.

 3. Орталы?ы :  Баласа??н  ?аласы.

 4. Негізін  ?ала?ан : Сат??  Бо?ра хан  (915 – 955 ж) Білге  К?л  ?адыр  ханны?  немересі

 5. Бір  орталы??а  ба?ын?ан  мемлекет ??рылды :  Тараз  бен  ?аш?арды   ба?ындыр?аннан кейін.

 6. Мемлекетті? ??рылуында  басты  р?л ат?ар?ан  тайпа :  ?арл??тар.

7. ?арахан  мемлекеті   3 ?асыр?а   жуы?  ?мір  с?рді.

8. Сат?? Бо?ра хан саманилерді? ?олдауына с?йеніп , ?зіні? туысы О??лша?ты же?іп шы?ады.

 

                                                              Этникалы?  ??рамы

 

 Жікіл                       Я?ма                          ?арл??                       о?ыз                       ?а?лы                   ?йсін

 

ІІ. ?о?амды?  ??рылысы.  Термин  с?здермен  ж?мыс.

?а?ан (хан)  - ел  билеуші                (билік м?рагерлік жолмен беріліп отырды)

Тегін, ілік хандар , бектер, н?керлер  - ханны?  ?рпа?тары

У?зірлер   - хан  ке?есшісі  ?ызметкерлері.

Орда – мемлекеттік саяси- ?кімшілік  іс  ж?ргізетін  орын.  (сарай ?ызметкерлері т?рды)

И?та  - жер  иелену  т?рі

И?тадар – жер иеленушілер (?арапайым халы?тан алым-салы? жинап, хан?а ?скери ?ызмет еткен.)

Ва?фты? – діни  мекемелерге  берілген  жер (салы? алынбады)

Музари  -  отыры?шы  аудандарда?ы  шаруаларды  ?анауды?  бір т?рі.

Коммендация - ?лсізді?  к?штіге  беретін  салы?ы. (?лсіз адам ?з  ?лесіндегі жерді к?штіні? ?ам?орлы?ына

                     береді)

 

р\с

Мемлекетті бас?ар?ан  хан

  Ж?ргізген  саясаты

1

М?са ( 955 – 960 ж.ж)

?зіні? ы?палын к?шейту ?шін 960 жылы ислам  дінін  мемлекеттік  дін  деп  жариялйды.  Орталы?ын  ?аш?ар  ?аласы  етеді.

2

?ли  Арслан

( 960 – 990жж)

Тараз  бен  Баласа??нны? да  билеушісі  болды.

 

?арахан  мемлекеті

 

            

 

 

 

                 Шы?ыс

Жетісу айма?ы мен Шы?ыс Т?ркістан жері

Алып жат?ан  аума?ы :

 

 

 

Мауараннахр

 

 

                 Батыс 

Ал?:  Орда

Кейін: ?аш?ар

Орталы?ы

 

Ал?: ?зкент

Кейін: Самар?ан

 

 

 

Негізгі  б?лігі ?ай  иелігі ?

 

 

 

 

С?ра?тар:

1. 1040 жылы не себепті ?арахан мемлекеті дербес екі мемлекеттке б?лінді?

2. ?арахан мемлекетін біржолата ??лат?ан кім?

       Хорезм шахы  М?хаммед

3. Шы?ыста?ы  ханды?ты кім басып алды?

             Найман ханы  К?шлік.

 

52 – беттегі  кесте  бойынша  ж?мыс  жасау.

?алалар мен ?ыста? – кенттер ?атары  артты

 

Малшылар мен егіншілер

 

Жаппай  отыры?-шылы? етек алды

 

Шы?ыс моншасы к?п салынды

 

?ол?нер , к?зе жасау ісі дамыды

 

?алаларда т?ріктер саны к?бейді

 

?ала келбетіне, ??ры-лыс ж?йелеріне сапалы ?згерістер енгізілді

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

?. Жа?а  саба?ты  бекіту  .

1. ?арахан мемлекетіні? негізін Сат?? Бо?ра хан ?ала?ан жыл

 

А) 941ж

В) 942ж

С) 955ж

D) 456ж

Е) 457ж

 

2. ?арахандарды 1089 ж. басып алды:

 

А) Арбтар

В) ?ытайлар

С) Селж??тар

D) Т?ріктер

Е) Эфтaлиттер

 

3. ?арахан мемлекетін Хорезм шахы М?хамед ??лат?ан жыл

 

А) 1212ж

В) 1214ж

С) 1221ж

D) 1213ж

Е) 1215ж

 

4. ?арахандарды? жыл?ы малына ерекше к??іл б?летінін айт?ан ??лама

 

А) М.?аш?ари

В) Ж.Баласа??н

С) ?л-Морвази

D) Ахмет Яссауи

Е) ?л-Бируни

 

?І ?орытындылау

Жалпы  ?орытындылай келгенде , ?арахан мемлекеті ?аза?стан жеріндегі ?о?амды? ??рылысы жа?ынан жан-жа?ты дамы?ан феодалды? – патриархалды? мемлекет болды.

 

?ІІ . ?йге  тапсырма.

                         ?арахан  мемлекеті

Орналас?ан территориясын контур карта?а т?сіру