Саба?ты? ма?саты: Темір металы ж?нінде білімдерін ке?ейту. О?ушыларды? білімдерін ж?йелендіру, п?нге деген бірт?тас к?з?арас ?алыптастыру.
Саба??а дайындалуда о?ушы мен о?ытушы іс-?рекеті: О?ытушы мен о?ушы алдын ала дайындалуы, о?ушыны? ?здік ж?мыс орындауы. Ізденгіштік ?абілетін ескере отырып, о?ушы?а тапсырма беру.
Саба?ты? міндеті:
Білімділік:Темір элементін жан – жа?ты зерттеу ар?ылы темір, оны? ?осылыстары,?олданылуы, ма?ызы ж?нінде білімдерін ке?ейту. Дамытушылы?:О?ушыларды? ойлау, ?орытындылау, ж?йелеу ?абілеттерін дамыту.
К?рнекілік: Слайдтар (интернеттен алын?ан материалдар), электронды о?улы?, металдар коллекциясы, таби?и минералдар коллекциясы, периодты? кесте, суреттер, реактивтер, ?осымша ?дебиеттер, химия энциклопедиясы, интерактивті та?та..
Минеролог:Темір десек бізді? к?з алдымыз?а шойын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып кетсе, не болады деп елестетсек, к?шелерде с?мды? к?рініс, темір жол да,поездар да, машиналар да жо?, к?пірлер ?йіндіге айнал?ан ,?сімдіктер семіп ,?ле баста?ан.Адам денесіндегі 3г темір жойылса , тіршілігін то?татып , ?ліп ?алар еді.» ,б?л к?ріністі суреттеген , темірді? ма?ыздылы?ын айт?ан ата?ты минералог , академик А.Е.Ферсман.
Тоты?у д?режесі 0,+2,+3, кейде +6; тоты?сыздандыр?ыш болып табылады.
Физик:А? с?р т?сті, металды? жылтыры бар, электр тогы мен жылуды жа?сы ?ткізетін, магнитке тартылатын, ж?мса?, созыл?ыш металл.
Ты?ызды?ы 7,864 г/см3 , бал?у t ?1539 С.
Осыдан 2000 жыл б?рын ?ытай ?алымы Сума Тзян магниттік компасты тап?ан. Ол темірді? магниттік ?асиетіне с?йенген.Магниттік ?асиеті к?шті металдар: темір, никель, кобальт. Ферромагнетиктерден магнит ??ралы, компас жасалады. Радиотехникада, электротехникада ?олданылады.
Темірді? 769 С градус?а дейін магниттік ?асиеті са?талады. Тарихшы:
Месопотамия ?ркениетті метеориттік темірді білген, олар б.з.д. ІІІ мы?жылды?та темірді ?олданып оны «аспаннан т?скен от» деп ата?ан. Оны? ??ймасынан ?ару-жара?, ?семдік б?йымдар жаса?ан. Египет фараоны ІІ Рамзес хеттер патшасына (б.з.д. 2500 жыл) жаз?ан хатында кендерді тоты?сыздандыру ар?ылы темір алу туралы м?ліметтер бар. Жер бетінде темір алтыннан да ба?алы бол?ан уа?ыттар болды. “Темір ?асыры” деген терминді ?ылым?а ХІХ ?асырды? басында дат ?алымы Томсен енгізді. Б?л темір металлургиясы дами баста?ан кез. ?йгілі Дамаск болаты Шы?ыста тіпті Аристотель (б.з.д. І??) кезінде жасал?ан. Болат ?ылыш жасау ??пияда са?талып келді.
Астроном:
Темірді ертеде «Аспан тасы» деп ата?ан. Жер бетіне жылына мы?да?ан метеорит б?лшектері т?седі, оларды? ??рамында 90% темір бар. Е? ?лкен метеорит 1920 ж Америкадан табыл?ан,салма?ы 60т .1895 жылыГренландия м?зда?ынан салма?ы 34т темір метеорит табыл?ан ,?азір Нью-Иоркте са?талуда.Темір к?н ж?есінде е? к?п тара?ан элемент.Жер ядросыны? 90%темір ??райды.Жер мантиясында 12%,жер ?ыртысында 5%темір бар.Жер ?ыртысында таралуы бойынша -6 орында
Геолог:Темірді? таби?и минералдары:
Fe 3O4магнитті темір немесе магнетит (72% Fe)
Fe 2O 3 ?ызыл теміртас немесе гематит (70% Fe)
Fe 2O3 · 3H2O лимонит (50% Fe)
FeS2 пирит немесе к?кірт колчеданы (52% Fe)
FeSO4· 7H2O темір купоросы
Темір кендеріні? е? ?лкен ?оры Уралда .Онда таулар толы? темірден ??рал?ан.Курск,Кольск жартылай аралында Шы?ыс ж?не Батыс Сібірде темір кеніні? ?лкен ?орлары бар.?аза?станда темір кендері Оралды? шы?ыс беткейінде, ?останай ??ірінде к?птеп кездеседі(Соколов-Cарыбай).
Темір таби?и суларда е? ке? тара?ан элементтерді? бірі болып табылады,
оны? орташа ??рамы 0,01 -20 мг/л интервалында тербеліп т?рады.
Биолог:
Адам денесінде темір ??рамы 3-7 гр дейін (ткань, ?ан, ішкі органдарда) болады. Темір бізді? организмге тама? ар?ылы келеді. Ересек адамны? т?улік ?ажеттілігі 11-30 мг ??райды.
Темір барлы? жасыл ?сімдіктер ??рамына кіреді, хлорофилл т?зуге, тыныс алу?а ?атысады.
Медик:
Адам а?засында темір м?лшері жетіспеуінен –?ан азды?(анемия ауруы пайда болады. Ол д?рыс тама?танбаудан,экологиялы? себептерден,?лсіреу ,к?п ?ан кету т.б. пайда болады.
??ранда темір туралы:
«Сондай-а? темірді т?сірдік. Онда орасан к?ш, ?рі адамзат ?шін ?ажеттер бар…» (Хадид 57 : 26)
Сабақтың мақсаты: Темір металы жөнінде білімдерін кеңейту. Оқушылардың білімдерін жүйелендіру, пәнге деген біртұтас көзқарас қалыптастыру.
Сабаққа дайындалуда оқушы мен оқытушы іс-әрекеті: Оқытушы мен оқушы алдын ала дайындалуы, оқушының өздік жұмыс орындауы. Ізденгіштік қабілетін ескере отырып, оқушыға тапсырма беру.
Сабақтың міндеті:
Білімділік:Темір элементін жан – жақты зерттеу арқылы темір, оның қосылыстары,қолданылуы, маңызы жөнінде білімдерін кеңейту. Дамытушылық:Оқушылардың ойлау, қорытындылау, жүйелеу қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік:Оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін дамыту, қабілетін арттыру, қосымша материалдар арқылы эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: дәстүрлі
Сабақтың типі:біліммен білікті жетілдіру
Сабақтың әдісі:ТРАФ рольдік әдіс,конференция.
Көрнекілік: Слайдтар (интернеттен алынған материалдар), электронды оқулық, металдар коллекциясы, табиғи минералдар коллекциясы, периодтық кесте, суреттер, реактивтер, қосымша әдебиеттер, химия энциклопедиясы, интерактивті тақта..
Минеролог:Темір десек біздің көз алдымызға шойын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып кетсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жол да,поездар да, машиналар да жоқ, көпірлер үйіндіге айналған ,өсімдіктер семіп ,өле бастаған.Адам денесіндегі 3г темір жойылса , тіршілігін тоқтатып , өліп қалар еді.» ,бұл көріністі суреттеген , темірдің маңыздылығын айтқан атақты минералог , академик А.Е.Ферсман.
Химик: Темір периодтық жүйеде:
4-период, 4 - қатар, 8 - топ, қосымша топша, реттік нөмірі 26.
26 электрон, 26 протон, салыстырмалы атомдық массасы 56, 30 нейтрон.
4 электрондық қабат, 2)8)14)2), электрондық конфигурациясы
1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
Тотығу дәрежесі 0,+2,+3, кейде +6; тотықсыздандырғыш болып табылады.
Физик:Ақ сұр түсті, металдық жылтыры бар, электр тогы мен жылуды жақсы өткізетін, магнитке тартылатын, жұмсақ, созылғыш металл.
Тығыздығы 7,864 г/см3 , балқу t ═1539 С.
Осыдан 2000 жыл бұрын Қытай ғалымы Сума Тзян магниттік компасты тапқан. Ол темірдің магниттік қасиетіне сүйенген.Магниттік қасиеті күшті металдар: темір, никель, кобальт. Ферромагнетиктерден магнит құралы, компас жасалады. Радиотехникада, электротехникада қолданылады.
Темірдің 769 С градусқа дейін магниттік қасиеті сақталады. Тарихшы:
Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген, олар б.з.д. ІІІ мыңжылдықта темірді қолданып оны «аспаннан түскен от» деп атаған. Оның құймасынан қару-жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет фараоны ІІ Рамзес хеттер патшасына (б.з.д. 2500 жыл) жазған хатында кендерді тотықсыздандыру арқылы темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір алтыннан да бағалы болған уақыттар болды. “Темір ғасыры” деген терминді ғылымға ХІХ ғасырдың басында дат ғалымы Томсен енгізді. Бұл темір металлургиясы дами бастаған кез. Әйгілі Дамаск болаты Шығыста тіпті Аристотель (б.з.д. ІҮғ) кезінде жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді.
Астроном:
Темірді ертеде «Аспан тасы» деп атаған. Жер бетіне жылына мыңдаған метеорит бөлшектері түседі, олардың құрамында 90% темір бар. Ең үлкен метеорит 1920 ж Америкадан табылған,салмағы 60т .1895 жылыГренландия мұздағынан салмағы 34т темір метеорит табылған ,қазір Нью-Иоркте сақталуда.Темір күн жүесінде ең көп тараған элемент.Жер ядросының 90%темір құрайды.Жер мантиясында 12%,жер қыртысында 5%темір бар.Жер қыртысында таралуы бойынша -6 орында
Геолог:Темірдің табиғи минералдары:
Fe 3O4магнитті темір немесе магнетит (72% Fe)
Fe 2O 3 қызыл теміртас немесе гематит (70% Fe)
Fe 2O3 · 3H2O лимонит (50% Fe)
FeS2 пирит немесе күкірт колчеданы (52% Fe)
FeSO4· 7H2O темір купоросы
Темір кендерінің ең үлкен қоры Уралда .Онда таулар толық темірден құралған.Курск,Кольск жартылай аралында Шығыс және Батыс Сібірде темір кенінің Үлкен қорлары бар.Қазақстанда темір кендері Оралдың шығыс беткейінде, Қостанай өңірінде көптеп кездеседі(Соколов-Cарыбай).
Темір табиғи суларда ең кең тараған элементтердің бірі болып табылады,
оның орташа құрамы 0,01 -20 мг/л интервалында тербеліп тұрады.
Биолог:
Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін (ткань, қан, ішкі органдарда) болады. Темір біздің организмге тамақ арқылы келеді. Ересек адамның тәулік қажеттілігі 11-30 мг құрайды.
Бұлшықет белогы – миоглобин, құрамында Fe+3 катионы етке қызғылт түс береді. Қан белогы – гемоглобин, құрамында Fe+2 катионы, қанға қызыл түс береді, сүйек кемігінде түзіледі.
Темір барлық жасыл өсімдіктер құрамына кіреді, хлорофилл түзуге, тыныс алуға қатысады.
Медик:
Адам ағзасында темір мөлшері жетіспеуінен –қан аздық(анемияауруы пайда болады. Ол дұрыс тамақтанбаудан,экологиялық себептерден,әлсіреу ,көп қан кету т.б. пайда болады.
Құранда темір туралы:
«Сондай-ақ темірді түсірдік. Онда орасан күш, әрі адамзат үшін қажеттер бар…» (Хадид 57 : 26)
