К?ні Сыныбы:
Та?ырыбы: Сутегі - химиялы? элемент ж?не жай зат. Сутегіні? изотоптары.
Саба?ты? ма?саттары:
1. Білімділік – заттарды? физикалы? ж?не химиялы? ?асиеттерін еске т?сіру ар?ылы салыстырмалы т?рде жа?а білім беру, сутекті? ?олданылуын айту. Реакция те?деулерін ??ра білу.
2. Дамытушылы? –о?у материалын та?дау, жазу, к?ру, айту ар?ылы ?арапайымнан к?рделіге репродуктивті тапсырмалардан шы?армашылы? зерттеушілік ?абілеттерін арттыру, электронды? о?улы?пен ж?мыс істеу да?дыларын ?алыптастыру.
3. Т?рбиелік – сутегіні? тіршілік ?шін маныздылы?ын к?рсету, топпен ж?мыс істеуін, жылдамды??а баулу.
Саба?ты? т?рі: аралас саба?.
О?ыту ?дістері: с?ра?-жауап, есептер шы?ару, іздену.
К?рнекілік: интерактивті та?та ар?ылы к?рсетілімдер бейнелеу, бейнеролик.
Саба?ты? жоспары:
І. ?йымдастыру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру. Ой ?оз?ау
ІІІ. Жа?а білімді игерту
ІV. ?орытындылау. Ба?алау
V. ?йге тапсырма беру
Саба?ты? ??рылымы:
І. ?йымдастыру. О?ушыларды? к??іл-к?йін саба??а аудару.
ІІ.. ?й тапсырмасын тексеру. Ба?ылау ж?мыстарында?ы ?атемен ж?мыс
Ой ?оз?ау:
- Физикалы? ?асиет дегеніміз не?
- Химиялы? ?асиет дегеніміз не?
ІІІ. Жа?а білімді игерту:
Та?ырыпты хабарлау, ма?сат ?ою, ма?ыздылы?ы, ?асиеттілігін сезіндіру, т?сіндіру.
Сутегі (латынша Hydrogenium), H – элементтерді? периодты? ж?йесіні? VII тобында?ы химиялы? элемент, атомды? номері 1, атомды? молекуласы 1,00797.
Ашылу тарихы
Сутекті ал?аш Г.Кавендиш зерттеп, оны «жан?ыш ауа» деп ата?ан (1766). А.Лавуазье сутекті? ?асиеттерін зерттеп, химиялы? элементтер тізіміне ?осыпты (1787). «Сутек» терминін орыс химигі М.Ф.Соловьев ?сынды (?з тілінде, 1824).
Сутекті ал?аш рет мырышпен т?з ж?не к?кірт ?ыш?ылын ?рекеттестіру аркылы 1776 жылы Г. Кавендиш ал?ан. Ол о?ан «жан?ыш ауа» деген ат берген, себебі ол жай заттарды? арасында?ы ?те жан?ыш газ. Ал 1783 жылы А. Лавуазье мен Ж. Менье суды термиялы? айырып, ол оттек ж?не сутек элементтерінен т?ратынын аны?та?ан, казіргі колданылып ж?рген атауын (Hydrogenium- су тудырушы) француз ?алымы А. Штон де Морво берген (1787жылы). Оны? орысша да, ?аза?ша да аттары осы ма?ынаны білдіреді.
Кездесуі Б?л таби?атта таралуы бойынша 9-шы орында т?р?ан элемент, оны? ?лесіне жер ?ыртысыны? 1,4%-ы тиеді, жер бетінде сутек байланыс?ан к?йде (су,м?най, тас к?мір, т. б.), ал ?арышта 63%-ы болады.
Таби?атта т?ра?ты екі изотопы 1Н (протий) ж?не 3Н (тритий) кездеседі, жасанды жолмен радиоактивті изотопы 3Н мен ?те т?ра?сыз 4Н алын?ан. Сутек - ?лемде к?п тара?ан элемент. Массасы бойынша атмосферада?ы сутекті? м?лшері 3,5 *10 -6% литосфера мен гидросферада – 1%, суда – 11,9%.
Аталуы:
Бейметалдарды? сутекпен ?осылыстарын атау ?шін сутекті ?осылыс т?зуші, элемент атына ды, ді, ты, ті, лы, лі жал?аулары жал?анып, сутек с?зі ?осылып о?ылады.
Мысалы: HCl - хлорлы сутек; НВr - бромды сутек; H2S - к?кіртті сутек; Н? - фторлы сутек.
Кейбір бейметалдарды? сутекті ?осылыстарыны? тарихи ?алыптас?ан атаулары бар:
- Н2О - су;
- NH3 - аммиак;
- СН4 - метан;
- РН3 - фосфин;
- SiH4 - силан.
Сутегі ?те белсенді металдармен ?рекеттескенде гидридтер деп аталатын т?з т?різді ?атты заттар т?зіледі:
H2+2Na=2NaH натрий гидриді
Н2+Са=СаН2 кальций гидриді
Сутекті? металдармен ?осылыстарын атау ?шін металл атына гидриді деген с?з ?осылып о?ылады.
?асиеттері
Сутек иіссіз, е? же?іл газ, суда ерімейді, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жа?сы сі?іреді; бал?у t - 259,1 °C, ?айнау t – 252,6 °C. Сутекті? молекуласы екі атомнан т?рады (Н2), диссоциациялану д?режесі 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-?а те?.
Тоты?у д?режелері +1,-1.
Физикалы? ?асиеттері
Сутек элементінен т?ратын жай зат — сутегі, ол екі атомнан т?рады, формуласы Н2; М(Н2)=2, М=2 г/моль. Б?л т?ссіз, иіссіз, д?мсіз, ?те же?іл (р=0,09 г/л) газ к?йіндегі бейметалл, оны? ?айнау (-252,76°С) ж?не бал?у (-259,2°С) температурасы ?те т?мен. Суда нашар ериді (100 к?лем суда 2 к?лем газ (t=20°С).[1]
?орытындылау.
- 48 грамм магний т?з ?ыш?ылымен ?рекеттескенде т?зілетін т?зды? массасын тап.
- 320г оттекті жа?у ?шін ?.ж-да ?анша ж?не ?андай массасы ж?не сутекті? ?анша м?лшері ?ажет.
?йге тапсырма: §30 о?у.№ 9,10 тапсырмаларын орындау
Ба?алау
К?ні Сыныбы:
Та?ырыбы: Сутегі - химиялы? элемент ж?не жай зат. Сутегіні? изотоптары.
Саба?ты? ма?саттары:
1. Білімділік – заттарды? физикалы? ж?не химиялы? ?асиеттерін еске т?сіру ар?ылы салыстырмалы т?рде жа?а білім беру, сутекті? ?олданылуын айту. Реакция те?деулерін ??ра білу.
2. Дамытушылы? –о?у материалын та?дау, жазу, к?ру, айту ар?ылы ?арапайымнан к?рделіге репродуктивті тапсырмалардан шы?армашылы? зерттеушілік ?абілеттерін арттыру, электронды? о?улы?пен ж?мыс істеу да?дыларын ?алыптастыру.
3. Т?рбиелік – сутегіні? тіршілік ?шін маныздылы?ын к?рсету, топпен ж?мыс істеуін, жылдамды??а баулу.
Саба?ты? т?рі: аралас саба?.
О?ыту ?дістері: с?ра?-жауап, есептер шы?ару, іздену.
К?рнекілік: интерактивті та?та ар?ылы к?рсетілімдер бейнелеу, бейнеролик.
Саба?ты? жоспары:
І. ?йымдастыру
ІІ. ?й тапсырмасын тексеру. Ой ?оз?ау
ІІІ. Жа?а білімді игерту
ІV. ?орытындылау. Ба?алау
V. ?йге тапсырма беру
Саба?ты? ??рылымы:
І. ?йымдастыру. О?ушыларды? к??іл-к?йін саба??а аудару.
ІІ.. ?й тапсырмасын тексеру. Ба?ылау ж?мыстарында?ы ?атемен ж?мыс
Ой ?оз?ау:
- Физикалы? ?асиет дегеніміз не?
- Химиялы? ?асиет дегеніміз не?
ІІІ. Жа?а білімді игерту:
Та?ырыпты хабарлау, ма?сат ?ою, ма?ыздылы?ы, ?асиеттілігін сезіндіру, т?сіндіру.
Сутегі (латынша Hydrogenium), H – элементтерді? периодты? ж?йесіні? VII тобында?ы химиялы? элемент, атомды? номері 1, атомды? молекуласы 1,00797.
Ашылу тарихы
Сутекті ал?аш Г.Кавендиш зерттеп, оны «жан?ыш ауа» деп ата?ан (1766). А.Лавуазье сутекті? ?асиеттерін зерттеп, химиялы? элементтер тізіміне ?осыпты (1787). «Сутек» терминін орыс химигі М.Ф.Соловьев ?сынды (?з тілінде, 1824).
Сутекті ал?аш рет мырышпен т?з ж?не к?кірт ?ыш?ылын ?рекеттестіру аркылы 1776 жылы Г. Кавендиш ал?ан. Ол о?ан «жан?ыш ауа» деген ат берген, себебі ол жай заттарды? арасында?ы ?те жан?ыш газ. Ал 1783 жылы А. Лавуазье мен Ж. Менье суды термиялы? айырып, ол оттек ж?не сутек элементтерінен т?ратынын аны?та?ан, казіргі колданылып ж?рген атауын (Hydrogenium- су тудырушы) француз ?алымы А. Штон де Морво берген (1787жылы). Оны? орысша да, ?аза?ша да аттары осы ма?ынаны білдіреді.
Кездесуі Б?л таби?атта таралуы бойынша 9-шы орында т?р?ан элемент, оны? ?лесіне жер ?ыртысыны? 1,4%-ы тиеді, жер бетінде сутек байланыс?ан к?йде (су,м?най, тас к?мір, т. б.), ал ?арышта 63%-ы болады.
Таби?атта т?ра?ты екі изотопы 1Н (протий) ж?не 3Н (тритий) кездеседі, жасанды жолмен радиоактивті изотопы 3Н мен ?те т?ра?сыз 4Н алын?ан. Сутек - ?лемде к?п тара?ан элемент. Массасы бойынша атмосферада?ы сутекті? м?лшері 3,5 *10 -6% литосфера мен гидросферада – 1%, суда – 11,9%.
Аталуы:
Бейметалдарды? сутекпен ?осылыстарын атау ?шін сутекті ?осылыс т?зуші, элемент атына ды, ді, ты, ті, лы, лі жал?аулары жал?анып, сутек с?зі ?осылып о?ылады.
Мысалы: HCl - хлорлы сутек; НВr - бромды сутек; H2S - к?кіртті сутек; Н? - фторлы сутек.
Кейбір бейметалдарды? сутекті ?осылыстарыны? тарихи ?алыптас?ан атаулары бар:
- Н2О - су;
- NH3 - аммиак;
- СН4 - метан;
- РН3 - фосфин;
- SiH4 - силан.
Сутегі ?те белсенді металдармен ?рекеттескенде гидридтер деп аталатын т?з т?різді ?атты заттар т?зіледі:
H2+2Na=2NaH натрий гидриді
Н2+Са=СаН2 кальций гидриді
Сутекті? металдармен ?осылыстарын атау ?шін металл атына гидриді деген с?з ?осылып о?ылады.
?асиеттері
Сутек иіссіз, е? же?іл газ, суда ерімейді, палладий, платина, никель, т.б. металдарда жа?сы сі?іреді; бал?у t - 259,1 °C, ?айнау t – 252,6 °C. Сутекті? молекуласы екі атомнан т?рады (Н2), диссоциациялану д?режесі 35000С-та 20%, ал 50000С-та 96%-?а те?.
Тоты?у д?режелері +1,-1.
Физикалы? ?асиеттері
Сутек элементінен т?ратын жай зат — сутегі, ол екі атомнан т?рады, формуласы Н2; М(Н2)=2, М=2 г/моль. Б?л т?ссіз, иіссіз, д?мсіз, ?те же?іл (р=0,09 г/л) газ к?йіндегі бейметалл, оны? ?айнау (-252,76°С) ж?не бал?у (-259,2°С) температурасы ?те т?мен. Суда нашар ериді (100 к?лем суда 2 к?лем газ (t=20°С).[1]
?орытындылау.
- 48 грамм магний т?з ?ыш?ылымен ?рекеттескенде т?зілетін т?зды? массасын тап.
- 320г оттекті жа?у ?шін ?.ж-да ?анша ж?не ?андай массасы ж?не сутекті? ?анша м?лшері ?ажет.
?йге тапсырма: §30 о?у.№ 9,10 тапсырмаларын орындау
Ба?алау
