План урока химии

Сабақтың тақырыбы: « Азот. Фосфор. Периодтық жүйедегі орны, атом

құрылысы және олардыңқасиеттері»

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Оқушыларға азот пен фосфордың периодтық жүйедегі орны,

қасиеттері туралы айта отырып, азот пен фосфордың ұқсастығы

мен айырмашылығы, қолданылуы туралы түсіндіру, оның

қосылыстарын жіктеуге, салыстыруға, химиялық реакция

теңдеуін жазып, теңестіре білуге үйрету.

Тәрбиелік: Өз бетімен жұмыс істеп, өз білімін өзі тексеріп, бағалай білуге

үйрету. Өздігінен талпынып, жауапкершілікпен сезінетін

саналы, өнегелі ұрпақ тәрбиелеу

Дамытушылық: Оқушылардың іскерлігін, өз бетімен ізденуін, ой-өрісін,

шығармашыл мүмкіндігін дамыту, ғылыми көзқарасын

қалыптастыра отырып, шығармашыл тұлға жасап шығару.

Сабақ түрі: Ашық сабақ

Сабақтың әдісі: Сұрақ –жауап, баяндау, талдау, есеп шығару

Пәнаралық байланыс: Физика, биология, медицина, тарих, география

Сабақтың көрнекілігі: Периодтық кесте, слайдтар, үлгі, интерактивті тақта,зертханалық

тәжірибелер видео т.б.

Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру кезеңі: (2 мин)

Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу, тазалықты, тәртіпті реттеп, назарларын сабаққа аудару.

Елбасы жолдауында 2020жылға дейінгі даму стратегиялық жоспары бойынша алдағы бес жылда химия кешендерінің дамытатындығын айтты.Ол үшін химиялық сауатты,білімді,саналы ұрпақтардың қажет екендігін баса назар аударып сөз етті.Сондықтан біз ел басының сөзіне назар аударып, химия пәнінен терең білім алып ел басы сөзіне лайықты болуға тиіспіз!

Жаңа сабақты бастамас бұрын бүгінгі сабаққа қажетті өткен сабақтардағы мағлұматтарды еске түсірейік.

Біздің бүгінгі сабағымыздың ерекшелігі тақтаға«Ашық журнал» ілінеді. Сабаққа жақсы атсалысқан оқушыларға «+» қойылып соңында өздеріне тиісті бағаларын алады.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау: (7 мин)

«Сиқырлы гүл» деп аталынады. 10 сұрақ беріледі.

1. Көміртек пен кремнийдің периодтық жүйедегі орны мен атом құрылысын қысқаша салыстырмалы түрде түсіндіріңіз?

2. Жер қыртысындағы көміртектің мөлшері қанша және аллотропиялық түр өзгерісін атаңыңыз?

3. Көмірдің өнеркәсіптік қоры бойынша Қазақстан ТМД елдері бойынша нешінші орында тұр? Ірі кен орындарын атаңыз?

4. Көміртектің химиялық қасиеті?

5. Көміртектің алынуы мен биологиялық рөлі қандай?

6. Көміртектің қосылыстарын атаңыз?

7. Кремний табиғатта таралуы мен физикалық қасиеттері?

8. Кремнийдің химиялық қасиеттері қандай?

9. Кремнийдің алынуы мен биологиялық рөлі?

10. Кремнийдің қосылыстарын атаңыз?

ІІІ Мағынаны ашу:

1. Ауа құрамындағы ең үлкен пайызды құрайтын қай элемент? (Азот)

2. Сіріңке қорабшасында кездесетін және өмір мен тіршіліктің ой элементі атанған қай элемент?(Фосфор)

Демек біздің бүгінгі өтетін тақырыбымыз «Азот және Фосфор»

ІҮ Жаңа сабақ: (20 мин)

Тіршілік және ой элементтері–Азот және Фосфар

Сатылай кешенді талдау

Азот молекуласында екі азот атомы өзара үш еселі байланысаен байланысқан, сондықтан ол активтілігі төмен.

Азот молекуласындағы σ, π-байланыстар:

. Атом құрылысы.

+15 Р 2е) 8е) 5е)

Электрондық формуласы: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³

Графиктік формуласы: 1s² 2s² 2p⁶ 3s² 3p³

Атом ядросының құрамы (15р, 15n) 15ē

Валенттілігі: ІІІ,V

Тотығу дәрежесі: +5,+3,0,-3

Ашылу тарихы:

Азотты 1772жылы шотланд химигі Д.Резерфорд (көмір мен күкіртті жақаннан кейін, әктас суы мен көмірқышқыл газымен күкірт (ІҮ) оксидін сіңіретін) , жануды (май шам жалынын сөндіретін) және тыныс алуды ( тәжірибеге алынған жануарларды тұншықтыратын) қолдамайтын ауа қалдығы ретінде ашты.

Гамбург алхимигі Бранд «философиялық тас» алу жолында көп жұмыс істеді. Брандтың ойынша бұл тас кәріні жасартатын, ауруды тез сауықтыратын, адамның өмірін ұзартатын тас болды. Бранд бұдан басқа барлық металдарды алтынға айналдырғысы келді. Бірде ол жаңа рецепті бойынша зертханада жұмыс істеді. Адам зәрін суалтып, оған көмір мен құмды араластырып ауа қатыстырмай қыздырды. Құтының ішінде жылтыраған бір нәрсенің бар екенін көрді. Бұл фосфор еді. Сөйтіп, 1669жылы фосфорды осылай кездейсоқ ашылды. Алынған фосфор жарық шығарады, осыны пайдаланып, Бранд байларға сатып ақшаға кенелді.

Табиғатта таралуы:

Фосфорды Қазақстанның кен байлықтары картасы бойынша түсіндірем.

Жер қыртысында-0,12%

Фосфор Ересек адамдардың сүйегінде 600г, ет ұлпасында 56г,

жүйке жүйесінде 5г

Азот

Жер қыртысында 0,01-0,04%

Химиялық таралуы бойынша 17 орында

Бейметалдар ішінде 9 орында

Адам ағзасында 3%

Белокта 17%

Ауада 78%

Биохимиялық рөлі:

Азот тірі организмдерде көптеген органикалық қосылыстар түрінде кездеседі. ДНҚ құрамына кіретін аминқышқылдары, пептидтер, пуринді негіздер, сонымен бірге бос N₂ түрінде тыныс алатын ауамен бірге организмге түседі. Табиғатта азоттың айналымы олардың бірлігін көрсететін геосфера және биосферамен тығыс байланысты және зат алмасу процесі метаболизмнің негізі болып табылады.

Физикалық қасиеттері:

Азот – иіссіз,түссіз және дәмі жоқ, суда аз еритін газ.( t_бқ= -210^oC, t_қн= -195^oC, p-1.25г/л). Бос азот молекуладағы байланыстың беріктігіне байланысты химиялық инертті. Сондықтан азот химиялық реакцияға қиын түседі, жануды және тыныс алуды қолдамайды. Адам ағзасында орташа 1,8 кг азот болады.Сұйық ауадан оттектен бұрын қайнап шығады.

Фосфордың аллотропиялық түр өзгерістері: ақ фосфор, қызыл фосфор,қара фосфор. Ақ фосфор -қараңғыда жарқырайды,жұмсақ, пышақпен кесіледі. Бензолда және күкіркөміртекте жақсы ериді.Суда ерімейді. От алғыш қауіптілігіне байланысты су астында сақтайды. Балқу t = 44 0С Қайнайды t= 280 0С. Қызыл фосфор –суда және органикалық еріткіштерде ерімейтін аморфты зат. Улы емес. р = 2,20 г/см3 ,Қайнауы- 416°С.

Химиялық қасиеттері:

Азот :

а) тотықтырғыш қасиеттері
б) тотықсыздандырғыш қасиеттері

Фосфор:

1. Жай заттармен әрекеттесуі.

2. Күрделі заттармен әрекеттесуі.

Алынуы:

Азоттың: а) зертханада:

б) өндірісте: қысылған ауадан бөлу

Фофордың:

Бос күйіндегі фосфорды алу үшін табиғи фосфатты электрпеште кремний (IV) оксиді мен көмірді қосып, ауасыз қыздырады. Бөлінген фосфорды су астында ақ фосфор Р4 түрінде бөліп алады.

2Ca ₂ (РО₄ ) ₂ ⁺ 6SiO₂ + 10C= P₄+ 6CaSiO₃ + 10 CO↑

Қолданылуы:

Ү.Пысықтау:

Тест:

1.Тіршілік негізі нәруыздың құрамына кіретін элемент?

А)оттек Б)азот В) бром

2. Азот молекуласында қанша σ, π-байланыстар бар?

А) 1-1 Б)2-2 В) 3-3

3. Адам ағзасындағы азоттың үлесі?

А)10% Б)5% В)3%

4. «Азот» деген атауды енгізген ғалым?

А) А.Лавуазье Б) К.Шееле В) Д.Дальтон

5. Азотты «Сасық ауа» деп кім атаған?

А) К.Шееле Б) Д.Резерфорд В) А) А.Лавуазье

6. Фосфор бүйректе кездесе ма?

А) ия Б) жоқ В) білмеймін

7. Фосфор табиғатта химиялық таралуы бойынша нешінші орында?

А) 9 Б) 11 В) 13

8. Ақ фосфор қандай сұйықта ериді?

А) бензолда Б) суда В) Сірке қышқылында

9. Фосфордың сутекпен әрекеттескенде түзілетін қосылысты қалай атаймыз?

А) фосфин Б) фосфид В) аммиак

10. Улы емес және қараңғыда жарқырамайтын қай фосфор?

А) ақ Б) қызыл В) қара

Химиялық диктант

1. Фосфорды ............жылы .................. ашты.

2. Фосфор қосылыстарда ............................ тотығу дәрежелерін көрсетеді.

3. Фосфор ядросында ....... протон, .......нейтрон болады.

4. Фосордың металдармен қосылысы ........................... деп аталады.

5. Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропия түзеді: ......................... , ........................... және ......................... .

6. Фосфордың жер қыртысындағы массалық үлесі ..........%

7. Фосфор ......................... .........................................

.....................................................................кездеседі.

8. Ауасыз ортада қыздырғанда ақ фосфор ......................... айналады, ал жоғарғы

қысымда .................... айналады.

Есептер шығару: (оқулықпен жұмыс,252 бетте)

№3

Фосфор оксидтерінің біреуінің буының ауа бойынша тығыздығы 7,6-ға тең. Оксидтегі фосфордың массалық үлесі 0,564. Оксидтің формуласын табыңдар.

№9

Ca₃(PO₄)₂ → P → P₂O₅ → H₃PO₄ → Ca(H₂PO₄) → CaHPO₄

№10

15,5г Са3(РО4)2 ыды-рағанда түзілетін фосфор (Ү) оксидінің массасын есепте.

ҮІ Қорытынды:

Азот Фосфор

ҮІІ.Үйге тапсырма: §8.9 §8.13 оқу

246 бетте №1, №3

ҮІІІ. Бағалау